Adrenoleukodystrofie: Neurodegeneratieve aandoening

Adrenoleukodystrofie (ALD) is een ernstige erfelijke aandoening die behoort tot de groep van leukodystrofieën. Het kenmerkt zich door de progressieve achteruitgang van de witte stof in de hersenen en leidt tot schade aan de myelineschede, het isolerende membraan van zenuwcellen in de hersenen. Deze aandoening wordt voornamelijk bij mannen aangetroffen en gaat vaak gepaard met bijnierfalen. Er zijn zowel pediatrische als volwassen vormen van de ziekte, waarbij de pediatrische vorm de meest ernstige en vaak fatale vorm is. De aandoening werd voor het eerst beschreven door Siemerling en Creutzfeldt in 1923.

• Synoniemen van adrenoleukodystrofie
• Epidemiologie van adrenoleukodystrofie
• Oorzaken en erfelijkheid van adrenoleukodystrofie
• Symptomen van adrenoleukodystrofie
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties van adrenoleukodystrofie
• Preventie van adrenoleukodystrofie

Synoniemen van adrenoleukodystrofie

Adrenoleukodystrofie (ALD, X-ALD) staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• Adrenomyeloneuropathie
• Cerebrale adrenoleukodystrofie
• Melanodermische leukodystrofie
• Schilder-Addison complex
• X-gebonden adrenoleukodystrofie
• Ziekte van Addison en cerebrale sclerose
• Ziekte van Creutzfeldt-Siemerling
• Ziekte van Schilder

Epidemiologie van adrenoleukodystrofie

Ongeveer 1 op de 20.000 tot 50.000 mensen wordt getroffen door adrenoleukodystrofie. De aandoening heeft geen raciale voorkeur en komt wereldwijd voor.

Oorzaken en erfelijkheid van adrenoleukodystrofie

Etiologie

Adrenoleukodystrofie leidt tot de accumulatie van zeer lange keten vetzuren in het zenuwstelsel, de bijnieren en de testes. Deze ophoping verstoort de normale werking van deze organen en systemen.

Erfelijkheid

De aandoening wordt veroorzaakt door een mutatie in het ABCD1-gen, dat gelegen is op het X-chromosoom. Dit gen is verantwoordelijk voor het transport van lange-keten vetzuren in cellen. Het betreft een X-gebonden recessieve erfelijke aandoening. Mannen die de mutatie erven, ontwikkelen meestal symptomen, terwijl vrouwen die de mutatie dragen vaak geen symptomen vertonen, hoewel sommige vrouwen milde symptomen kunnen hebben.

Symptomen van adrenoleukodystrofie

De symptomen van adrenoleukodystrofie variëren afhankelijk van de vorm en het stadium van de ziekte:

Bijnierfalen

Bij alle vormen van adrenoleukodystrofie leidt de beschadigde bijnier tot onvoldoende aanmaak van steroïden (bijnierhormonen). Symptomen van bijnierfalen kunnen omvatten: braken, coma, verhoogde huidpigmentatie, verminderde eetlust met gewichtsverlies, verlies van spiermassa en spierzwakte.

Pediatrische cerebrale vorm

Deze ernstige vorm begint vaak tussen de 4 en 10 jaar. Symptomen zijn onder meer:

• Achteruitgang van het zenuwstelsel zoals verlamming en coma
• Agressie en gedragsproblemen
• Intermitterend braken
• Verslechtering van het handschrift en motorische vaardigheden
• Visuele handicap of blindheid
• Epileptische aanvallen
• Gehoorverlies
• Hyperactiviteit en leerproblemen
• Moeite met het begrijpen van gesproken taal en afasie (spraakstoornis)
• Slikproblemen
• Scheelzien (strabisme)
• Progressieve dementie
• Veranderingen in spierspanning zoals spierkrampen en spasticiteit
• Vermoeidheid

Volwassen vorm: Adrenomyelopathie

Adrenomyelopathie komt het vaakst voor bij volwassenen en begint doorgaans tussen de 21 en 45 jaar. De symptomen zijn vaak milder dan bij de pediatrische vorm en omvatten:

• Progressieve stijfheid en zwakte van de onderste ledematen
• Verlamming en incontinentieproblemen
• Verstoord evenwicht en coördinatie
• Problemen met denksnelheid en visueel geheugen

Ziekte van Addison

Dit type, waarbij alleen de bijnieren worden aangetast, kan op elke leeftijd voorkomen. Bij de ziekte van Addison treedt bijnierfalen op, vaak vergezeld van extra symptomen bij mannen rond de middelbare leeftijd.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

De diagnose van adrenoleukodystrofie wordt vaak bevestigd door een bloedonderzoek en een MRI-scan van de hersenen. Het bloedonderzoek kan verhoogde niveaus van lange-keten vetzuren aantonen, terwijl de MRI kan helpen bij het beoordelen van myelineverlies.

Differentiële diagnose

Sommige aandoeningen kunnen symptomen vertonen die lijken op die van adrenoleukodystrofie. Een belangrijke differentiële diagnose is acetyl-CoA-oxidase deficiëntie (pseudo adrenoleukodystrofie), die soms verwarring kan veroorzaken.

Behandeling

Er is momenteel geen genezende behandeling voor adrenoleukodystrofie. Behandelopties richten zich op het verlichten van symptomen en het verbeteren van de levenskwaliteit:

• Beenmergtransplantatie kan bij sommige patiënten effectief zijn, vooral als de aandoening in een vroeg stadium wordt gediagnosticeerd.
• Steroïden of bijnierhormonen worden voorgeschreven om bijnierfalen te behandelen.
• Ondersteunende zorg zoals fysiotherapie, psychologische ondersteuning en speciaal onderwijs kunnen helpen om de symptomen te beheersen en de kwaliteit van leven te verbeteren.

Prognose

De prognose van adrenoleukodystrofie hangt af van de ernst van de symptomen, de leeftijd van het begin en de snelheid van ziekteprogressie. De pediatrische cerebrale vorm is bijzonder agressief en kan leiden tot langdurige coma binnen ongeveer twee jaar na het optreden van symptomen. De volwassen vorm ontwikkelt zich meestal over tientallen jaren en kan langzaam voortschrijden.

Complicaties van adrenoleukodystrofie

Mogelijke complicaties van adrenoleukodystrofie omvatten:

• Bijniercrisis (Addison-crisis) als gevolg van ernstige bijnierinsufficiëntie.
• Langdurige coma en vegetatieve toestand bij ernstige gevallen.

Preventie van adrenoleukodystrofie

Preventie van adrenoleukodystrofie is complex, gezien het erfelijke karakter van de aandoening. Er zijn echter enkele benaderingen die kunnen helpen bij het verminderen van het risico en het bevorderen van vroege opsporing:

Genetisch advies en screening

Voor stellen met een familiegeschiedenis van adrenoleukodystrofie of voor degenen die het risico lopen de aandoening door te geven, kan genetisch advies nuttig zijn. Dit kan helpen bij het begrijpen van het risico op overerving en het maken van geïnformeerde keuzes.

Prenatale screening

Tijdens de zwangerschap kan prenatale screening worden aangeboden aan ouders die drager zijn van het ABCD1-gen. Dit kan helpen bij het vroegtijdig identificeren van de aandoening bij de foetus en kan ouders voorbereiden op verdere stappen.

Vroegtijdige diagnose

Voor de vroege opsporing kunnen routine screenings en observaties van symptomen nuttig zijn, vooral bij kinderen met een familiegeschiedenis van de aandoening. Vroegtijdige diagnose kan de mogelijkheden voor behandeling en management van de symptomen verbeteren.

Ondersteuning voor dragers

Personen die drager zijn van de genetische mutatie zonder symptomen te vertonen, kunnen baat hebben bij regelmatig medisch toezicht en educatie over de ziekte. Dit helpt bij het tijdig herkennen van symptomen bij henzelf of hun kinderen.

Onderzoek en educatie

Actieve deelname aan onderzoek en educatie over adrenoleukodystrofie kan bijdragen aan de voortgang in het begrijpen van de aandoening en het ontwikkelen van preventieve strategieën en behandelingen.
Deze preventieve maatregelen zijn vooral gericht op het identificeren en beheren van risico's, aangezien er momenteel geen manier is om adrenoleukodystrofie volledig te voorkomen.