Cerebrale hypoxie: Gebrek aan zuurstof aan hersenen

Cerebrale hypoxie is een toestand waarbij de hersenen onvoldoende zuurstof (en voedingsstoffen) krijgen. Hierdoor komt de hersenfunctie in gevaar, aangezien de hersenen constant zuurstof en voedingsstoffen nodig hebben om goed te blijven werken. Enkele milde symptomen zijn verwardheid en het maken van ongecontroleerde bewegingen, maar in ernstige gevallen kan een coma of zelfs hersendood optreden. Onmiddellijke medische behandeling is vereist, waarbij na reanimatie de arts probeert de vitale functies te herstellen met diverse therapieën en medicatie. De vooruitzichten zijn variabel en afhankelijk van de duur van het zuurstof- en/of voedingstekort aan de hersenen. De dood treedt op wanneer de hersenen te lang zonder zuurstof gezeten hebben.

• Epidemiologie
• Terminologie: Zuurstoftekort van de hersenen
• Oorzaken: Gebrek aan zuurstof (en voedingsstoffen)
• Risicofactoren
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties van cerebrale hypoxie
• Preventie van cerebrale hypoxie

Epidemiologie

Cerebrale hypoxie kan op elke leeftijd voorkomen en heeft geen specifieke geografische distributie. De aandoening komt vooral voor in acute medische noodsituaties zoals hartstilstanden, verdrinking of ernstig trauma. Jaarlijks worden wereldwijd duizenden gevallen van cerebrale hypoxie gemeld, vooral bij oudere volwassenen met cardiovasculaire aandoeningen en bij zuigelingen die complicaties ervaren tijdens de bevalling. Bij pasgeborenen is hypoxisch-ischemische encefalopathie een belangrijke oorzaak van langdurige neurologische schade en overlijden.

Terminologie: Zuurstoftekort van de hersenen

In de engere beschrijving van de term verwijst cerebrale hypoxie naar het zuurstoftekort van het buitenste gedeelte van de hersenen, gekend als de cerebrale hemisfeer. Meestal gebruiken artsen echter de term cerebrale hypoxie om te verwijzen naar een gebrek aan zuurstoftoevoer aan de gehele hersenen.

Oorzaken: Gebrek aan zuurstof (en voedingsstoffen)

Gebrek aan zuurstof

Bij cerebrale hypoxie is soms enkel de zuurstofvoorziening onderbroken. Dit gebeurt door:

• druk op de luchtpijp
• het inademen van rook (rookinademing), zoals tijdens een brand
• hoge hoogten
• koolstofmonoxidevergiftiging
• verstikking
• verwurging
• ziekten waarbij de ademspieren verlamd raken, zoals amyotrofe laterale sclerose (ALS)

Gebrek aan zuurstof en voedingsstoffen

In sommige situaties is zowel de zuurstof- als de voedingstoevoer gestopt. Dit is dan het gevolg van:

• cardiale aritmie (hartritmestoornissen)
• complicaties van algemene verdoving
• een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met lichamelijke en mentale symptomen)
• een hartstilstand (wanneer het hart ophoudt met pompen)
• een overdosis drugs
• een zeer lage bloeddruk (hypotensie)
• schade aan een pasgeborene die vóór, tijdens of kort na de geboorte plaatsvond
• verdrinking

Hersencellen zijn zeer gevoelig voor een tekort aan zuurstof. Binnen minder dan vijf minuten sterven reeds enkele hersencellen af wanneer ze onvoldoende zuurstof krijgen. Hierdoor ontstaat mogelijk snel ernstige hersenschade of de dood.

Risicofactoren

Er zijn verschillende factoren die het risico op cerebrale hypoxie verhogen, waaronder:

• hart- en vaatziekten, zoals hartfalen of hartritmestoornissen
• longaandoeningen, zoals COPD of astma
• drugsmisbruik, met name opioïden en verdovende middelen
• verstikkingsgevaar, vooral bij zuigelingen en jonge kinderen
• ongevallen waarbij zuurstoftoevoer wordt onderbroken, zoals verdrinking of verwurging
• complicaties tijdens operaties, zoals anesthesiefouten
• extreem sporten op grote hoogte zonder acclimatisatie

Symptomen

In milde gevallen ontstaat geheugenverlies, koud zweten, onoplettendheid en een slecht beoordelingsvermogen. Verder maakt de patiënt ongecoördineerde bewegingen en is hij acuut verward (teken van een delirium). Bij ernstige cerebrale hypoxie is de patiënt volledig onbewust (coma), ademt hij niet en reageren de pupillen niet op licht.

Alarmsymptomen

Enkele alarmsymptomen van cerebrale hypoxie zijn:

• acute bewusteloosheid
• geen ademhaling
• geen reactie van de pupillen op licht
• cyanose (blauwkleuring van de huid door zuurstoftekort)
• aanhoudende epileptische aanvallen
• spierstuipen of plotselinge ongecontroleerde bewegingen
• diepe coma zonder reactie op pijnprikkels

Diagnose en onderzoeken

Na een lichamelijk onderzoek voert de arts een angiografie van de hersenen uit. Hiermee krijgt hij een radiografisch beeld van de bloedvaten in de hersenen. Daarnaast is een uitgebreid bloedonderzoek vereist. Een MRI-scan en CT-scan van het hoofd zijn andere beeldvormende onderzoeken. Verder voert de arts nog een EEG (elektro-encefalografie: hersenfilmpje) uit om de werking van de hersencellen te controleren. Daarnaast onderzoekt de arts de gezondheid van het hart via een echocardiografie (onderzoek van het hart met behulp van geluidsgolven) en een elektrocardiografie (meting van de elektrische activiteit van het hart). Soms is enkel een bloeddruk en hartfunctie te meten, maar is de hersenfunctie dood.

Behandeling

Cerebrale hypoxie is een noodsituatie waarbij de patiënt meteen medische hulp nodig heeft. Des te eerder de arts het zuurstoftekort herstelt, des te minder het risico op levensbedreigende complicaties, hersenschade en de dood. De behandeling hangt af van de oorzaak van de hypoxie. Het is belangrijk dat de patiënt basislevensondersteuning krijgt in de vorm van beademing en zuurstof. De arts controleert tevens de hartslag en het hartritme. Verder meet de arts de bloeddruk en, wanneer deze te laag is, dient hij vocht, bloedproducten en/of medicijnen toe om de bloeddruk te verhogen. Andere medicijnen zijn eveneens inzetbaar voor het kalmeren van eventuele epileptische aanvallen. In bepaalde omstandigheden koelt de arts de patiënt met cerebrale hypoxie. Hierdoor vertraagt de activiteit van de hersencellen, waardoor ze minder zuurstof nodig hebben. Deze behandeling is echter anno september 2024 op wetenschappelijk vlak niet effectief bewezen.

Prognose

De vooruitzichten van cerebrale hypoxie zijn afhankelijk van de omvang van het hersenletsel. Hierdoor kijkt de arts naar de duurtijd van het zuurstoftekort en of de hersenen ook te weinig voedingsstoffen gehad hebben. Wanneer de hersenen maar kortstondig te weinig zuurstof hebben gehad, is een coma omkeerbaar en herstelt de patiënt geheel of gedeeltelijk. Sommige patiënten herstellen op veel vlakken, maar maken bijvoorbeeld plotse abnormale rukachtige spierbewegingen, wat gekend is als ‘myoclonus’. In een aantal gevallen treden epileptische aanvallen op, soms zelfs constant (status epilepticus). Een volledig herstel is mogelijk, maar dit gebeurt meestal bij patiënten die slechts kortstondig bewusteloos zijn geweest. Des te langer een patiënt bewusteloos is, des te groter de kans op overlijden of hersendood, en des te kleiner de kans op volledig herstel.

Complicaties van cerebrale hypoxie

Een aantal patiënten komt langdurig in een vegetatieve toestand terecht. Dat houdt in dat ze in coma liggen en reageren op niets meer. Soms opent de patiënt de ogen of maakt hij abnormale bewegingen met de armen, benen of andere lichaamsdelen. Een andere complicatie is hersendood, waarbij de hersenen geen activiteit meer vertonen. Dit leidt uiteindelijk tot de dood.

Preventie van cerebrale hypoxie

Het voorkomen van cerebrale hypoxie is in veel gevallen mogelijk door:

• tijdige reanimatie bij hartstilstanden
• toedienen van zuurstof bij ademhalingsproblemen
• vermijden van risicofactoren zoals drugsgebruik of onbeschermde blootstelling aan koolmonoxide
• adequate preventieve zorg bij bevallingen om perinatale hypoxie te voorkomen
• veiligheid bij watersporten en het leren van zwemmogelijkheden