COPD: Longaandoening - Chronisch obstructief longlijden

COPD, oftewel chronische obstructieve longziekte, is een chronische longziekte gekenmerkt door luchtwegontsteking, luchtwegvernauwing en afbraak van longweefsel. De belangrijkste oorzaak van COPD is roken. Andere risicofactoren zijn luchtverontreiniging, beroepsmatige blootstelling aan stof en chemische stoffen, evenals scheikundige en fysische irriterende stoffen. De belangrijkste symptomen van deze progressieve chronische aandoening zijn hoesten, kortademigheid en slijmproductie. De behandeling van COPD omvat medicatie, het vermijden van uitlokkende factoren en andere therapeutische benaderingen.

• Anatomie longen en relatie tot COPD
• Verzamelnaam
• Epidemiologie COPD
• Mechanisme
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen van chronisch obstructief longlijden
• Alarmsymptomen
• Diagnose van emfyseem
• Indeling in verschillende stadia van ernst van COPD
• Behandeling
• Prognose van de aandoening
• Complicaties
• Preventie

Anatomie longen en relatie tot COPD

De anatomie van de longen speelt een centrale rol in het functioneren van het ademhalingssysteem. De longen zijn verantwoordelijk voor het inademen van zuurstof en het uitademen van kooldioxide, een proces dat essentieel is voor de homeostase van het lichaam. Bij patiënten met chronische obstructieve longziekte (COPD) is de longfunctie verstoord, wat leidt tot symptomen zoals kortademigheid, chronische hoest en verhoogde slijmproductie.

Longstructuren en hun rol in ademhaling

De longen bestaan uit verschillende structuren die samenwerken om de ademhalingsfunctie mogelijk te maken. De belangrijkste structuren zijn de luchtwegen (de luchtpijp, bronchiën en bronchiolen) en de longblaasjes (alveoli), waar gasuitwisseling plaatsvindt. Bij COPD is er schade aan de luchtwegen en longblaasjes, wat resulteert in een verminderde capaciteit om zuurstof in het bloed op te nemen en kooldioxide effectief uit te ademen.

Schade aan de longen bij COPD

COPD wordt gekarakteriseerd door een progressieve schade aan de longen, voornamelijk door roken en andere omgevingsfactoren. Deze schade omvat de vernauwing van de luchtwegen, wat leidt tot een verhoogde luchtweerstand en verminderde luchtstroom. Dit maakt het moeilijker voor de patiënt om volledig uit te ademen, wat resulteert in kortademigheid, vooral tijdens inspanning.

Relatie tussen anatomie en symptomen

De verminderde longfunctie bij COPD heeft direct invloed op de ademhalingscapaciteit van een patiënt. De vernauwing van de luchtwegen en de beschadiging van de alveolaire wanden leiden tot een minder efficiënte gasuitwisseling, wat kan resulteren in hypoxemie (een laag zuurstofgehalte in het bloed). Dit verklaart de klassieke symptomen van COPD, zoals kortademigheid, chronische hoest, en het verhoogde risico op infecties in de luchtwegen.

Verzamelnaam

COPD is een verzamelnaam voor chronische aandoeningen die de luchtwegen aantasten. Het omvat chronische bronchitis (ontsteking van de luchtpijpvertakkingen) en emfyseem.

Chronische bronchitis

Chronische bronchitis is gekenmerkt door een langdurige ontsteking van de luchtpijpvertakkingen, wat leidt tot een chronisch productieve hoest met een verhoogde slijmproductie. Deze aandoening resulteert in een onomkeerbare beschadiging van de luchtwegwanden, wat leidt tot vernauwing van de kleinere luchtwegen en ademhalingsproblemen.

Emfyseem

Bij emfyseem treedt er schade op aan de wanden van de alveoli (longblaasjes), wat resulteert in verlies van elasticiteit, het samenvoegen van alveoli tot grotere bullae (met lucht gevulde ruimtes) en een vermindering van de longdiffusiecapaciteit. Hierdoor wordt de uitwisseling van koolstofdioxide en zuurstof bemoeilijkt, wat leidt tot kortademigheid. Deze kortademigheid verergert geleidelijk en kan uiteindelijk leiden tot schade aan de longen en het hart.

De beschadiging van de alveolaire wanden wordt verergerd door elastase-enzymen, die normaal door het alfa-1 antitrypsine uit de lever worden ingehouden:

• Alfa-1 antitrypsine, geproduceerd in de lever, remt normaal gesproken elastase.
• Sigarettenrook vermindert de effectiviteit van alfa-1 antitrypsine, waardoor elastase meer schade aanricht.
• Sigarettenrook stimuleert ook de productie van elastase in de longen.
• Emfyseem kan vroegtijdig optreden bij mensen met een erfelijke metabole aandoening die leidt tot een tekort aan alfa-1 antitrypsine.

Naast schade aan de alveolaire wanden kan er ook beschadiging optreden van de wanden van de bloedvaten in de longcirculatie, wat leidt tot een verhoogde druk in de kleine circulatie.

Epidemiologie COPD

COPD is een van de belangrijkste oorzaken van ziekte en sterfte wereldwijd. Het is een progressieve aandoening die de longen aantast en de ademhalingsfunctie verstoort.

Prevalentie van COPD

COPD komt wereldwijd veel voor, vooral in ontwikkelde landen waar roken een belangrijke risicofactor is. De prevalentie van COPD neemt toe met de leeftijd en is significant hoger bij rokers en mensen die langdurig zijn blootgesteld aan luchtvervuiling en beroepsmatige risico’s. Volgens schattingen lijdt ongeveer 10% van de wereldbevolking aan COPD, hoewel veel gevallen ondergediagnosticeerd blijven vanwege de geleidelijke en vaak niet-specifieke symptomen.

Epidemiologische trends

De incidentie van COPD neemt toe, vooral in landen met hoge rookpercentages. In sommige opkomende landen, waar luchtvervuiling en slechte werkomstandigheden een grotere rol spelen, wordt een toename in COPD-gevallen gezien. De ziekte is een belangrijke oorzaak van sterfte, met miljoenen sterfgevallen per jaar, waarvan het overgrote deel te wijten is aan roken en milieufactoren.

Geslachtsverschillen en leeftijdsgebonden trends

Historisch gezien kwam COPD vaker voor bij mannen, maar de laatste jaren is het percentage vrouwen dat gediagnosticeerd wordt met COPD aanzienlijk gestegen, vooral in landen met een hoge prevalentie van roken. Ook de prevalentie bij ouderen is significant hoger, aangezien COPD zich vaak ontwikkelt na jarenlange blootstelling aan risicofactoren.

Mechanisme

De pathofysiologie van COPD omvat meerdere processen die leiden tot schade aan de longen en verstoorde ademhaling. Het mechanisme van COPD wordt gedreven door ontstekingsreacties, oxidatieve stress en het verlies van longweefsel.

Ontstekingsreacties in de luchtwegen

COPD begint met een chronische ontsteking van de luchtwegen, meestal door inademing van schadelijke stoffen zoals sigarettenrook. Deze ontsteking leidt tot het vrijkomen van ontstekingsmediatoren, die de luchtwegen beschadigen en vernauwen. Dit proces verhoogt de luchtweerstand en maakt het moeilijk om de lucht volledig uit te ademen.

Verlies van alveolaire weefsels

Een ander belangrijk mechanisme bij COPD is het verlies van de longblaasjes (alveoli), die essentieel zijn voor de gasuitwisseling. Door de schade aan deze structuren kan de long niet effectief zuurstof opnemen en kooldioxide verwijderen. Dit leidt tot een chronische hypoxemie en hypercapnie (een te hoog kooldioxidegehalte in het bloed).

Vernauwing van de luchtwegen en verhoogde slijmproductie

De vernauwing van de luchtwegen door ontsteking, beschadiging van de spierwand en verhoogde slijmproductie leiden tot obstructie van de luchtwegen, wat resulteert in de typische symptomen van COPD, zoals hoesten en kortademigheid. Verhoogde slijmproductie kan ook leiden tot een verhoogd risico op luchtweginfecties, wat de ziekte verder verergert.

Oorzaken

COPD is het resultaat van een combinatie van genetische en omgevingsfactoren. De belangrijkste oorzaak van COPD is roken, hoewel er ook andere risicofactoren zijn die bijdragen aan het ontstaan van de ziekte.

Roken als belangrijkste oorzaak

De meeste gevallen van COPD worden veroorzaakt door langdurige blootstelling aan sigarettenrook. Roken leidt tot ontstekingen in de luchtwegen en alveoli, wat uiteindelijk resulteert in de schade die kenmerkend is voor COPD. De ernst van de ziekte is vaak direct gerelateerd aan het aantal jaren dat iemand heeft gerookt en de hoeveelheid rook waaraan men werd blootgesteld.

Luchtvervuiling en beroepsmatige blootstelling

Naast roken kan luchtvervuiling ook bijdragen aan het ontstaan van COPD. Langdurige blootstelling aan schadelijke stoffen in de lucht, zoals fijnstof, verbrandingsgassen en industriële chemicaliën, kan de longen beschadigen. Werknemers in bepaalde beroepen, zoals in de mijnbouw, de landbouw en de bouw, lopen een verhoogd risico door blootstelling aan stof en dampen.

Genetische aanleg

Hoewel roken de belangrijkste oorzaak van COPD is, kan genetische aanleg ook een rol spelen. Patiënten met een genetisch tekort aan alfa-1-antitrypsine, een eiwit dat de longen beschermt tegen enzymen die weefsel kunnen beschadigen, lopen een verhoogd risico om COPD te ontwikkelen, zelfs bij niet-rokers.

Risicofactoren

COPD wordt beïnvloed door een combinatie van omgevingsfactoren en genetische aanleg. Hoewel roken de belangrijkste risicofactor is, zijn er andere factoren die de ontwikkeling van COPD kunnen versnellen.

Leeftijd

De kans op het ontwikkelen van COPD neemt toe met de leeftijd, vooral naarmate men langer wordt blootgesteld aan risicofactoren zoals roken en luchtvervuiling. De ziekte ontwikkelt zich meestal op middelbare leeftijd of later, maar de schade kan al eerder beginnen.

Roken en passief roken

Roken is de meest significante risicofactor voor COPD. Het risicoloos roken of blootgesteld worden aan passief roken verhoogt het risico op het ontwikkelen van de ziekte aanzienlijk. Het duurt vaak jaren voordat de schade zichtbaar wordt, maar de gevolgen van roken kunnen niet worden omgekeerd.

Luchtvervuiling en beroepsmatige blootstelling

Naast roken is luchtvervuiling een belangrijke risicofactor. Bewoners van stedelijke gebieden of mensen die werken met schadelijke chemicaliën of stof kunnen een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van COPD.

Risicogroepen

Er zijn bepaalde groepen patiënten die een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van COPD, vooral diegenen die blootgesteld worden aan bepaalde risicofactoren.

Rokers en ex-rokers

Rokers en ex-rokers vormen de grootste risicogroep voor COPD. Het langdurig roken van tabak is de belangrijkste oorzaak van de ziekte, en zelfs na stoppen met roken blijft het risico verhoogd.

Mensen met een genetische aanleg

Patiënten met een genetisch tekort aan alfa-1-antitrypsine lopen een veel groter risico op het ontwikkelen van COPD. Dit komt omdat ze onvoldoende bescherming hebben tegen het afbreken van longweefsel.

Werknemers in risicovolle beroepen

Mensen die werken in de mijnbouw, de landbouw, de bouw en andere beroepen waar ze blootgesteld worden aan schadelijke stoffen zoals stof, dampen en chemische stoffen, lopen een hoger risico op het ontwikkelen van COPD.

Symptomen van chronisch obstructief longlijden

De algemene symptomen van COPD omvatten hoesten, kortademigheid en slijmproductie. De symptomen kunnen variëren afhankelijk van de leeftijd en de ernst van de aandoening.

Hoesten

Bij COPD produceren de luchtwegen overvloedig slijm (sputum). Hoesten is een reflex om het slijm te verwijderen. Bij beginnende COPD wordt deze hoest vaak aangeduid als “rokershoest”. Nachtelijk hoesten, hoesten tijdens de nacht, komt eveneens voor.

Kortademigheid

In de vroege stadia van COPD treedt kortademigheid op tijdens zware lichamelijke inspanningen. Naarmate de ziekte vordert, kan kortademigheid optreden bij minimale inspanning en zelfs in rust.

Slijmproductie

Patiënten met COPD hebben vaak een verhoogde slijmproductie. Normaal gesproken worden slijmen spontaan verwijderd door de luchtwegen, maar bij COPD is dit proces verstoord, waardoor patiënten moeten hoesten om slijm te verwijderen. Slijmen zijn meestal helder, wit of lichtgeel. Gekleurde fluimen of bloed in de slijmen kunnen wijzen op een infectie of andere aandoeningen. Postnasale drip (overmatig slijm in de achterkant van de keel) is ook een mogelijk teken van COPD.

Bijkomende symptomen

Andere symptomen kunnen angst, piepende ademhaling (wheezing), en vermoeidheid omvatten. Vanaf ongeveer veertig jaar kan de patiënt chronisch hoesten en kleurloos tot grijs sputum ophoesten. Tussen de vijftig en zestig jaar kan de patiënt last krijgen van regelmatige acute bronchitis opwinter, gepaard met etterige fluimen, wheezing en toegenomen dyspnoe (kortademigheid). Personen ouder dan zestig ontwikkelen vaak emfyseem, met klachten van dyspnoe die hun vermogen om inspanningen te leveren beperkt.

Alarmsymptomen

COPD is een aandoening die zich geleidelijk ontwikkelt, maar er zijn specifieke alarmsymptomen die kunnen wijzen op verergering van de ziekte of complicaties.

Kortademigheid

Een van de eerste symptomen van COPD is een progressieve kortademigheid, die in de beginfase vaak alleen optreedt tijdens inspanning. Naarmate de ziekte vordert, kan kortademigheid ook in rust optreden.

Chronische hoest en slijmproductie

Chronische hoest, meestal met productie van slijm, is een ander typisch symptoom van COPD. Dit komt vaak voor in de ochtend en kan toenemen in de wintermaanden of bij luchtweginfecties.

Pijn op de borst

Pijn op de borst, vooral bij diep inademen, kan wijzen op een verergering van de ziekte. Dit kan ook een teken zijn van een luchtweginfectie of een longembolie.

Diagnose van emfyseem

De diagnose van emfyseem wordt gesteld door een grondig klinisch onderzoek en observatie van typische kenmerken zoals een vatvormige thorax, beperkte thoraxexpansie en vertraagde piepende expiratie (reutels). Verdere diagnostische onderzoeken kunnen een RX-thorax (radiografisch onderzoek), een CT-thorax (CT-scan) en een longfunctieonderzoek (spirometrie) omvatten.

Bron: Classificatie van de ernst van chronisch obstructief longlijden. (Handboek medische ziekteleer, blz. 297)

Indeling in verschillende stadia van ernst van COPD

COPD kan worden ingedeeld in verschillende stadia:

• Stadium 0: Verhoogd risico: Hoesten en fluimen.
• Mild: Gewoonlijk hoesten en fluimen, met lichte symptomen.
• Matig: Dyspnoe bij inspanning, verergerend bij toenemende belasting.
• Ernstig: Toename van dyspnoe; herhaalde acute opstoten; verminderde kwaliteit van leven.
• Zeer Ernstig: Sterk beperkte levenskwaliteit; levensbedreigende acute opstoten.

Behandeling

De behandeling van COPD is afhankelijk van het stadium van de ziekte:

1. Vermijden van risicofactoren; jaarlijkse griepvaccinatie.
2. Kortwerkende bronchodilatatoren (luchtwegverwijders), indien nodig.
3. Eén of meerdere langwerkende bronchodilatatoren op continue basis.
4. Inhalatiecorticoïden.
5. Chronische O2-toediening indien nodig; mogelijk chirurgische ingrepen zoals een longtransplantatie.

Bij plotselinge verergering van de symptomen kan een medicamenteuze behandeling vereist zijn. De patiënt kan antibiotica krijgen bij acute infectieuze opstoten en corticosteroïden oraal of intraveneus. Bij acute respiratoire insufficiëntie wordt O2 voorzichtig toegediend op basis van bloedgaswaarden. In ernstige gevallen kan kunstmatige beademing nodig zijn bij uitgesproken dyspnoe, tachypnoe (snelle ademhaling), somnolentie (slaperigheid) en cardiovasculaire complicaties. Cor pulmonale wordt behandeld met geneesmiddelen en diuretica (plasmiddelen), en een zoutarm dieet kan ook nuttig zijn.

Prognose van de aandoening

In tegenstelling tot astma, waarbij luchtwegenvernauwing en ontsteking ook optreden, is COPD een progressieve en vaak onomkeerbare ziekte. De aandoening verergert meestal na verloop van tijd en is momenteel ongeneeslijk, hoewel de symptomen met de juiste behandeling en levensstijlveranderingen kunnen worden beheerd.

Complicaties

Patiënten met COPD kunnen verschillende complicaties ondervinden:

• Bronchopneumonie: Dit is een ontsteking van de luchtpijpvertakkingen en longen die vaak voorkomt bij chronische bronchitis. Het kan leiden tot verergering van de symptomen, zoals verhoogde hoest en slijmproductie, en een verdere verzwakking van de algehele gezondheid.
• Pneumothorax: Dit kan optreden door de ruptuur van een bulla (met lucht gevulde ruimte in de longen) naar de pleura, wat resulteert in een klaplong. Dit veroorzaakt pijn op de borst en ademhalingsproblemen.
• Alveolaire hypoventilatie: Dit gebeurt wanneer de alveoli (longblaasjes) onvoldoende worden geventileerd, wat leidt tot een verhoogd koolstofdioxide-niveau in het bloed en een verminderde zuurstofopname. Dit kan resulteren in ernstige ademhalingsmoeilijkheden.
• Respiratoire insufficiëntie: Bij ernstige COPD kan de longfunctie zo veel afnemen dat de longen niet voldoende zuurstof kunnen aanleveren of koolstofdioxide kunnen afvoeren. Dit leidt tot chronische ademhalingsproblemen en kan levensbedreigend zijn.
• Cor pulmonale: Dit is een vorm van hartfalen die wordt veroorzaakt door langdurige hoge bloeddruk in de longcirculatie als gevolg van COPD. Symptomen van cor pulmonale omvatten hartfalen, zoals vermoeidheid, zwelling van de benen en voeten (oedeem), en een verhoogde belasting van het rechterhart.

Preventie

Het voorkomen van COPD en het vertragen van de voortgang ervan kan door de volgende maatregelen:

• Rookstop: Het vermijden of stoppen met roken is de belangrijkste preventieve maatregel. Roken is de grootste risicofactor voor COPD en stoppen kan de progressie van de ziekte aanzienlijk vertragen.
• Vermijden van blootstelling aan luchtverontreiniging: Het minimaliseren van blootstelling aan verontreinigende stoffen, zowel binnen als buiten, helpt om de longen te beschermen.
• Beroepsmatige bescherming: Personen met een beroep dat hen blootstelt aan stof of chemische stoffen moeten passende beschermingsmiddelen dragen en maatregelen nemen om blootstelling te minimaliseren.
• Vaccinatie: Jaarlijkse griepvaccinatie kan helpen om complicaties door griep te voorkomen en verkoudheids- en infectieziekten te verminderen.
• Regelmatige medische controles: Vroege detectie van verslechtering en tijdige behandeling van symptomen kunnen bijdragen aan het behoud van de longfunctie.
• Gezonde levensstijl: Een gezonde voeding en regelmatige lichaamsbeweging kunnen de algehele gezondheid verbeteren en de kwaliteit van leven bij COPD-patiënten verhogen.

Lees verder

• Bronchitis: Ontsteking van de luchtpijpvertakkingen
• Emfyseem: Longaandoening met kortademigheid en hoesten
• Longgezondheid: Tips voor gezonde longen & goede longfunctie
• Restrictieve longziekte: Chronische longaandoening met hoest
• Obstructieve longziekte: Chronische longaandoening met hoest