Vergeetachtigheid: oorzaken en behandeling geheugenproblemen

Vergeetachtigheid wordt vaak geassocieerd met dementie en Alzheimer. De langzame geestelijke aftakeling waarmee Alzheimer gepaard gaat, is een schrikbeeld voor veel mensen. Vergeetachtigheid kan in sommige gevallen inderdaad wijzen op de ziekte van Alzheimer, maar er zijn veel meer mogelijke oorzaken van vergeetachtigheid, ook bij ouderen. Bij vergeetachtigheid hoef je dus niet meteen te denken aan dementie, er kan een eenvoudige oorzaak zijn voor je vergeetachtigheid. Met normale leeftijdsgerelateerde geheugenproblemen en vergeetachtigheid kun je nog steeds een bevredigend en productief leven leiden. Je kunt bijvoorbeeld de naam van een bekende even vergeten zijn, maar deze later op de dag weer herinneren. Of je bent je bril soms even kwijt of de sleutels van je auto. In dat geval is er ook niet direct een man overboord. Of wellicht dat je vaker lijstjes moet maken of andere geheugensteuntjes moet gebruiken dan in het verleden het geval was om afspraken of taken te onthouden.

• Definitie van 'vergeetachtigheid'
• Symptomen van vergeetachtigheid
• Normale klachten van het ouder worden
• Symptomen die mogelijk wijzen op een probleem
• Oorzaken van vergeetachtigheid
• Medische oorzaken
• Psychische oorzaken
• Omgevingsfactoren
• Veel voorkomende oorzaken
• Medicatie
• Depressie
• Stress
• Moeheid of uitputting
• Alcohol
• Problemen met je gezondheid
• Trage schildklier
• Zwangerschap
• Vitamine B12-tekort
• Geheugenverlies en dementie
• Mild Cognitive Impairment (MCI)
• Behandeling en zelfzorg

Definitie van 'vergeetachtigheid'

Vergeetachtigheid wordt beschouwd als een onschuldig verschijnsel waarbij iemand tijdelijk moeite heeft om zich iets te herinneren, zonder dat er sprake is van ernstige geheugenproblemen.

Vergeetachtigheid betreft 'normale' geheugenklachten waarbij het moeilijk kan zijn om bijvoorbeeld iemands naam te herinneren, maar het verstoort niet het dagelijks functioneren. Als je vergeetachtig bent, kun je zonder problemen huishoudelijke taken uitvoeren, financiën beheren en reizen ondernemen.

Symptomen van vergeetachtigheid

Heel veel mensen zijn wel eens een bonnetje kwijt of hun sleutels. Soms vergeet je ook welke dag van de week het is of ben je prompt de naam vergeten van de persoon die je net hebt ontmoet. Ieder mens vergeet zo nu en dan wel eens wat, maar soms kunnen geheugenproblemen je dagelijks leven behoorlijk verstoren.

Op zich is vergeetachtigheid een normaal onderdeel van ouder worden en is het niet direct iets om je druk over te maken. Daarom is het belangrijk om onderscheid te maken tussen leeftijdsgerelateerde symptomen van geheugenverlies en indicatoren voor ernstiger aandoeningen, waaronder dementie.

Normale klachten van het ouder worden

Met het ouder worden wordt je wat vergeetachtiger. Dit komt vooral doordat het tempo van het geheugen verandert; je hersenen hebben meer tijd nodig om informatie op te slaan of om herinneringen naar boven te halen. Daarnaast hebben ouderen vaak moeite met vasthouden van de aandacht en concentreren gaat moeilijker. Dot zorgt ervoor dat informatie minder goed wordt opgeslagen in het geheugen.

Vergeetachtigheid wat kan komen door normale veroudering:

• vergeten waar je je auto hebt geparkeerd op een grote parkeerplaats van bijvoorbeeld een winkelcentrum
• verdwalen in een nieuwe wijk of stad
• een bepaalde maandelijkse betaling vergeten te doen
• de dag van de week vergeten
• vergeten welk woord te gebruiken
• de naam vergeten van iemand die je net hebt ontmoet

Symptomen die mogelijk wijzen op een probleem

Symptomen die mogelijk wijzen op ernstig geheugenverlies of een onderliggende aandoening:

• de (oude vertrouwde) route naar huis vergeten
• verdwalen op een voor jou vertrouwde locatie
• een plattegrond of navigatie-app nodig hebben in je eigen omgeving
• meerdere keren (per maand) een rekening vergeten te betalen
• tempo op het werk niet meer bij kunnen bijbenen
• het (dikwijls) vergeten van de datum, de tijd of het jaar
• moeite met het volgen van een gesprek en moeite om te participeren in een gesprek
• regelmatig voorwerpen kwijtraken en niet in staat zijn om ze terug te vinden
• namen van familieleden of goede vrienden/bekenden vergeten

Oorzaken van vergeetachtigheid

Er zijn diverse mogelijke oorzaken van vergeetachtigheid. De oorzaken kunnen grofweg worden onderverdeeld in drie hoofdcategorieën: medische-, psychologische- en omgevingsfactoren

Medische oorzaken

Mogelijke medische oorzaken van vergeetachtigheid zijn:

• Dementie: dementie is een paraplubegrip, oftewel een verzamelwoord voor vele ziektebeelden waarin mentale achteruitgang centraal staat. Dementie is de meest ernstige vorm van geheugenproblemen en het dagelijks leven van de mensen die aan dementie lijden kan op den duur zo ernstig verstoord raken dat ze niet meer zelfstandig kunnen leven.
• Schildklierproblemen: een niet goed functionerende schildklier kan van invloed zijn op het geheugen. Schildklierklachten kunnen ook de slaap verstoren wat leidt tot slaaptekort en mentale stoornissen, en depressie veroorzaken. Beide factoren kunnen de oorzaak zijn van vergeetachtigheid.
• Medicijnen: bepaalde medicijnen, zoals antidepressiva en bloeddrukmedicijnen, staan ​​erom bekend dat ze verwardheid en vergeetachtigheid kunnen veroorzaken.

Psychische oorzaken

Psychische oorzaken van vergeetachtigheid zijn onder meer:

• Depressie: een depressie is van invloed op je vermogen om te focussen, te onthouden en beslissingen te nemen. Je kunt je verloren of verward voelen over gebeurtenissen, taken en gesprekken. Oom je geheugen laat je soms in de steek bij een depressie. Dit leidt tot meer stress en angst.
• Angst: mensen die veel piekeren en angstig zijn, hebben vaak moeite om dingen te onthouden vanwege vele andere gedachten die strijden om je aandacht.

Omgevingsfactoren

Bepaalde externe factoren kunnen ook leiden tot vergeetachtigheid:

• Hoofdtrauma of letsel: elke situatie die een klap op het hoofd tot gevolg heeft (auto-ongeluk, val, sporten zoals voetbal of basketbal) kan (tijdelijke) symptomen van geheugenverlies veroorzaken. Soms is er sprake van een hersenschudding.
• Slaapgebrek: door een goede nachtrust herstellen de hersenen zich en zijn ze in staat om de volgende dag weer goed te kunnen functioneren. Een gebrek aan slaap leidt tot mentale problemen, waaronder vergeetachtigheid.
• Stress: lange reisafstanden naar je werk, relatieproblemen, werkdruk en/of geldproblemen kunnen stuk voor stuk stress veroorzaken. Vooral aanhoudende stress is van invloed op je mentale prestaties.
• Alcohol: alcohol kan interfereren met je kortetermijngeheugen, zelfs nadat de effecten van de alcohol zijn uitgewerkt. Chronisch alcoholisme kan leiden tot problemen met het geheugen op de lange termijn.

Veel voorkomende oorzaken

Medicatie

Bepaalde medicijnen kunnen van invloed zijn op je geheugen. Het meest voorkomende type medicijn dat vergeetachtigheid veroorzaakt als bijwerking, zijn anticholinergica, medicijnen die gebruikt worden ter behandeling van parkinsonverschijnselen en die de werking van acetylcholine remmen en zo het evenwicht tussen dopamine en acetylcholine herstellen. Bepaalde bloeddrukmedicijnen en kalmerende middelen (benzodiazepinen) kunnen dit effect ook op je geheugen hebben.

Depressie

Van depressie is bekend dat ze de hersenen veranderen; een depressief brein ziet er op een scan anders uit dan gezonde hersenen. Onder meer de delen van het brein die verantwoordelijk zijn voor geheugen, denken en aandacht, kunnen anders zijn bij mensen met een depressie.

Stress

Stress heeft een negatieve invloed op de hersenen. In perioden van flinke stress is je vermogen om informatie in het geheugen vast te houden beperkt, omdat je hersenen te gefocust zijn op[ wat de stress veroorzaakt; er is nauwelijks meer ruimte voor andere zaken. Het verminderen van stressklachten kan je geheugen weer verbeteren.

Moeheid of uitputting

Als je om wat voor reden dan ook niet genoeg slaap krijgt, dan kun je je de dag erna moe en uitgeput voelen. Als je moe bent, dan gaat je niet zo goed meer nadenken en informatie uit je geheugen opdiepen. Ervoor zorgen dat je een goede nachtrust hebt, zal je minder vergeetachtig maken.

Alcohol

Als je alcohol drinkt, vooral als je duchtig de fles aanspreekt, dan kan dat van invloed zijn op je geheugen. Bij overmatig alcoholgebruik kan een stoornis optreden van het kortetermijngeheugen doordat re geen informatie wordt doorgegeven aan het langetermijngeheugen. Je weet bijvoorbeeld niet meer hoe wat je allemaal gezegd of gedaan hebt. Bij langdurig overmatig drinken worden je geheugenfuncties steeds meer aangetast en dat kan ook van invloed zijn op het langetermijngeheugen.

Problemen met je gezondheid

Als je kampt met een chronische aandoening, zoals diabetes of een hartaandoening of iets anders wat van invloed is op de bloedsomloop en bloedtoevoer, dan kan je geheugen hierdoor negatief worden beïnvloed. Dit komt omdat er onvoldoende bloed de hersenen bereikt. Geheugenproblemen kunnen ook het gevolg zijn van een schildklier-, lever- of nieraandoening.

Trage schildklier

Een traag werkende schildklier (hypothyreoïdie) kan onder meer aanleiding geven tot slapeloosheid en depressie, die beide je geheugen kunnen aantasten.

Zwangerschap

Veel vrouwen melden geheugenproblemen tijdens de zwangerschap, waaronder snel afgeleid raken tijdens het doen van activiteiten. Mogelijk dat deze symptomen kunnen worden veroorzaakt door hormonale veranderingen tijdens de zwangerschap of ze zijn het gevolg van stress en slaapgebrek tijdens de zwangerschap.

Vitamine B12-tekort

Vitamine B12 is nodig voor de aanmaak van rode bloedcellen en het behoud van gezonde zenuwcellen. Een vitamine B12-tekort, wat vaak voorkomt bij ouderen, kan onder meer geheugenproblemen veroorzaken. Je kunt bij een tekort aan B12 ook last krijgen van tintelingen in de vingers, spierzwakte in benen, vermoeidheid en uitputting, spierpijn, een benauwd gevoel op de borst, haaruitval en hoofdpijn.

Geheugenverlies en dementie

Het woord 'dementie' is een overkoepelende term, een algemene term voor veel verschillende diagnoses, die wordt gebruikt om een ​​reeks symptomen te beschrijven, waaronder stoornissen in het geheugen, het denken, de taal, de oriëntatie (in tijd en plaats), het handelen (zoals aankleden, schoenen aandoen koffie zetten), schoolse vaardigheden (zoals rekenen en taal). Dementie begint meestal geleidelijk, verslechtert in de loop van de tijd en schaadt je capaciteiten op het werk, in sociale interacties en relaties. Vaak is vergeetachtigheid en geheugenverlies het eerste herkenbare symptoom van dementie. Andere vroege symptomen van dementie zijn:

• meermaals dezelfde vragen stellen
• het vergeten van gewone woorden bij het spreken
• woorden door elkaar husselen, bijvoorbeeld 'stoel' in plaats van 'tafel'
• het vergt meer tijd om triviale taken uit te voeren, zoals koffie zetten
• spullen op de verkeerde plek terugzetten
• spullen op ongepaste plaatsen leggen, zoals het plaatsen van een portemonnee in een koelkast
• verdwalen in een bekende omgeving
• de weg terug naar huis niet meer weten
• veranderingen in stemming of gedrag zonder duidelijke reden of aanleiding

Mild Cognitive Impairment (MCI)

De Engelse term 'Mild Cognitive Impairment' (MCI) betekent 'milde cognitieve stoornis' en dat verwijst naar een tussenstadium tussen normale leeftijdsgerelateerde cognitieve veranderingen en de meer ernstige symptomen die duiden op dementie. MCI kan grotere problemen met geheugen, taal, denken en beoordelingsvermogen met zich meebrengen dan normale leeftijdsgerelateerde veranderingen, maar de grens tussen MCI en normale geheugenproblemen is niet altijd duidelijk te trekken. Het verschil is vaak gradueel. Het is bijvoorbeeld normaal als je ouder wordt om problemen te hebben met het onthouden van de namen van mensen. Het is echter niet normaal om de namen van je naaste familieleden en vrienden te vergeten en ze zelfs na een bepaalde tijd nog steeds niet kunnen herinneren. Mensen met MCI kunnen in tegenstelling tot mensen met volledige dementie, nog steeds functioneren in het dagelijkse leven zonder afhankelijk te zijn van anderen, en dus zelfstandig wonen.

Hoewel veel mensen met MCI uiteindelijk de ziekte van Alzheimer of een ander vorm van dementie ontwikkelen, betekent dat niet dat het onvermijdelijk is. Hoe het zich ontwikkelt, laat zich moeilijk voorspellen. In het algemeen geldt: hoe groter de mate van geheugenverlies, hoe groter je risico om dementie te ontwikkelen in de toekomst. Symptomen van MCI zijn onder andere:

• regelmatig dingen verliezen of kwijt zijn
• dikwijls gesprekken, afspraken of gebeurtenissen vergeten
• moeite met het onthouden van de namen van nieuwe kennissen
• moeite om een gesprek te volgen of de draad ervan vast te houden

Behandeling en zelfzorg

De volgende maatregelen kunnen helpen als je last hebt van vergeetachtigheid:

• zorg voor een goede nachtrust
• ga iedere dag op het zelfde tijdstip naar bed en sta op hetzelfde tijdstip weer op
• slaap consequent acht of negen uur per nacht
• schrijf dingen op in een bloknoot of in een app op je telefoon
• stel herinneringen in: een pop-upherinnering op je telefoon of computer is een doeltreffende manier om ervoor te zorgen dat je je afspraken niet vergeet
• maak een planning of stel een lijstje op met taken die je nog moet uitvoeren
• vraag je apotheek om een rol medicijnen (via een medicijnrol zijn medicijnen verpakt per innametijd)

Als de klachten van vergeetachtigheid je dagelijks ernstig verstoren, maak dan een afspraak met je huisarts. Hij of zij zal tests uitvoeren om de oorzaak en mate van de geheugenstoornis te bepalen. Behandeling van vergeetachtigheid richt zich normaal gesproken op de onderliggende oorzaak, bijvoorbeeld psychotherapie en/of medicatie bij depressie of angst of medicijnen voor de schildklier bij schildklieraandoeningen.

Lees verder

• Lichte cognitieve stoornis: symptomen, oorzaak & behandeling
• Depressie (DSM-5): symptomen, oorzaken en behandeling
• Dementie: symptomen, oorzaken, vormen, soorten & behandeling
• Ziekte van Alzheimer: symptomen, oorzaak en behandeling