Flauwvallen (syncope): Tijdelijk verlies van bewustzijn

Bij het flauwvallen (syncope) verliest een patiënt plotseling en tijdelijk het bewustzijn. Een syncope treedt op wanneer de hersenen niet genoeg zuurstof krijgen. Het flauwvallen duurt slechts enkele seconden waardoor de patiënt maar zeer kort het bewustzijn verliest. Meestal is een syncope het gevolg van een lage bloeddruk, al zijn er veel andere oorzaken bekend. Vallen, wazig zien en verwardheid zijn enkele symptomen van een patiënt die flauwvalt. Flauwvallen moet voorts worden behandeld als een medisch noodgeval totdat de oorzaak bekend is. Terugkerend flauwvallen is een signaal om medische hulp te zoeken want mogelijk is dit symptoom te wijten aan een ernstiger onderliggend probleem.

• Epidemiologie van flauwvallen
• Oorzaken: Gebrek aan zuurstof naar hersenen
• Beroepsmatige of situationele syncope
• Cardiale syncope
• Orthostatische hypotensie
• Vasovagale syncope
• Symptomen: Plots en tijdelijk verlies van bewustzijn
• Voor het flauwvallen
• Tijdens het flauwvallen
• Na het flauwvallen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling voor syncope
• Zelfzorg
• Professionele medische behandeling
• Alarmsymptomen
• Prognose
• Preventie

Epidemiologie van flauwvallen

Flauwvallen komt op alle leeftijden voor. Minstens veertig procent van de patiënten krijgt minimaal één keer in het leven te maken met flauwvallen. De meeste patiënten krijgen hiervoor nooit medische hulp. De meeste patiënten (95%) hebben de eerste aanval van syncope voordat ze veertig jaar oud zijn. Bij patiënten die voor het eerst flauwvallen na veertigjarige leeftijd is dit symptoom vaker te wijten aan een ernstig onderliggend probleem.

Oorzaken: Gebrek aan zuurstof naar hersenen

De hersenen hebben een constante zuurstoftoevoer nodig. Als dat aanbod onder een bepaald niveau daalt, is sprake van hypoxie (tekort aan zuurstof in de hersenen). De patiënt valt door dit zuurstofgebrek op de grond, waardoor het zuurstofrijkere bloed gemakkelijker de hersenen kan bereiken. Een gebrek aan zuurstof naar de hersenen is meestal het gevolg van problemen met de longen of de bloedcirculatie en koolmonoxidevergiftiging.

Een syncope kent diverse onderliggende oorzaken.

Beroepsmatige of situationele syncope

Een beroepsmatige of situationele syncope komt door fysieke oorzaken tot stand. Uitlokkende factoren zijn:

• hoesten
• lachen
• niezen
• poepen/urineren
• slikken
• veeleisende fysieke activiteiten, zoals het tillen van een zwaar gewicht

Cardiale syncope

Een cardiale syncope treedt op door een onderliggend hartprobleem zoals:

• hartritmestoornissen of een abnormale hartslag
• een hartaanval (afsterven van hartspier door gebrek aan bloed en zuurstof)
• een hoge bloeddruk
• hartklepstenose (een blokkering van de hartkleppen)

Het hartprobleem leidt tot een daling van de bloed- en zuurstoftoevoer naar de hersenen. Soms is er een familiegeschiedenis van een plotselinge dood. Mogelijk krijgt de patiënt eerst te maken met pijn op de borst of hartkloppingen en valt hij daarna flauw. Deze oorzaak van flauwvallen heeft meestal een medische behandeling en een nauwkeurige opvolging nodig.

Orthostatische hypotensie

Patiënten met orthostatische hypotensie (vooral mannen boven de vijftig jaar) krijgen te maken met een daling van de bloeddruk bij het opstaan, wat duizeligheid en flauwvallen veroorzaakt. Dit is te wijten aan:

• alcoholmisbruik
• braken
• diarree
• een neurologische ziekte zoals de ziekte van Parkinson en perifere neuropathie (schade aan zenuwen met pijn en zwakte)
• een overgevoelige carotissinus: Als de carotissinus overgevoelig is, daalt de bloeddruk als deze fysiek wordt gestimuleerd, wat resulteert in flauwvallen. Voorbeelden zijn het hoofd naar de zijkant draaien, een strakke kraag of stropdas dragen of het indrukken van de sinus van de halsslagader tijdens het scheren.
• het carotis-sinussyndroom: druk op de druksensoren in de halsslagader veroorzaakt een syncope
• het eten van een grote maaltijd.
• het gebruik van medicatie zoals diuretica (plaspillen), bètablokkers (medicatie die de hartslag en bloeddruk verlaagt) en bloeddrukverlagende geneesmiddelen
• onbehandelde diabetes mellitus (suikerziekte): Vaker plassen (pollakisurie) leidt tot uitdroging en hoge bloedglucosewaarden (hyperglykemie). Dit resulteert in schade aan sommige zenuwen, vooral zenuwen die de bloeddruk regelen
• uitdroging: Bij dalende lichaamsvloeistofniveaus daalt ook de bloeddruk waardoor het voor het lichaam lastiger is om de bloeddruk te stabiliseren. Hierdoor krijgen de hersenen minder bloed en zuurstof.

Vasovagale syncope

De meest voorkomende oorzaak van flauwvallen is een vasovagale syncope (flauwvallen na een uitlokkende factor). Dit treedt op in verschillende situaties voorkomen:

• angst
• ernstige pijn
• extreme verlegenheid
• het dragen van strakke kragen die de nek vernauwen
• langdurig staan, vooral op warme plekken (daarom vallen soldaten tijdens een parade vaak flauw)
• plotseling iets zien dat onaangenaam of schokkend is, zoals bloed
• plotselinge blootstelling aan een onaangenaam zicht of een onaangename ervaring
• plotselinge emotionele stress, bijvoorbeeld bij het ontvangen van slecht nieuws

Tijdens een vasovagale syncope heeft de patiënt een bleek uiterlijk (pallor) en voelt hij zich bezweet. De ogen blijven meestal open.

Andere veel voorkomende onderliggende oorzaken van flauwvallen omvatten:

• bloedarmoede (anemie)
• een beroerte en een miniberoerte (transient ischaemic attacks)
• een bijwerking van medicatie
• een hartprobleem
• een lage bloeddruk (hypotensie)
• een syncope als gevolg van angst (psychogene pseudosyncope)
• een te laag bloedsuikergehalte (hypoglykemie)
• een val of slag op het hoofd
• drugsmisbruik
• epileptische aanvallen
• pijn
• hyperventilatie (zeldzaam)

Symptomen: Plots en tijdelijk verlies van bewustzijn

Het teken van flauwvallen is een plotseling kortstondig verlies van bewustzijn.

Voor het flauwvallen

De volgende tekenen treden mogelijk op voor het bewustzijnsverlies:

• braken
• duizeligheid / een zweverig gevoel
• een snellere en diepere ademhaling
• geeuwen
• misselijkheid
• verwardheid
• wazig zien, een kokerzicht, vlekken zien of lichtflitsen zien (fotopsie)
• zich warm voelen
• zware benen
• zweten

Tijdens het flauwvallen

Tijdens de syncope treden volgende symptomen op:

• een daling van de bloeddruk
• een ongewoon bleek uiterlijk (pallor)
• een zwakke pols
• omvallen of inzakken
• spierzwakte

Na het flauwvallen

Na de syncope voelt de patiënt zich mogelijk nog moe en/of verward.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek
De arts stelt eerst een aantal vragen aan de patiënt zoals:

• Wat was de patiënt aan het doen toen hij flauwviel?
• Is de patiënt recent begonnen met het nemen van medicatie en/of neemt hij al langer medicijnen?
• Zijn er waarschuwingssignalen opgetreden vlak voor het flauwvallen?
• Is er een getuige van het flauwvallen? Zoja, kan hij dan met de arts beschrijven wat hij gemerkt of gezien heeft?
• Wat voelde de patiënt bij het bijkomen?

Het is voor de arts heel belangrijk om een antwoord te krijgen op deze vragen, want hierdoor is het beter mogelijk om een diagnose te stellen.

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
De arts voert een lichamelijk onderzoek uit, waarbij hij de bloeddruk bij het zitten en rechtstaan meet alsook luistert naar het hart. De arts bestelt soms nog een hartfilmpje (ECG: elektrocardiografie). Ook een bloedonderzoek is nuttig, om bloedarmoede (anemie) en diabetes mellitus mellitus (suikerziekte) op te sporen. Verdere hartonderzoeken en neurologisch onderzoeken zijn soms vereist.

Behandeling voor syncope

Zelfzorg

Een patiënt die flauwvalt en dit voelt aankomen, gaat het best plat liggen met de benen op een stoel of tegen een muur of anders gaat hij op de grond zitten met het hoofd tussen de knieën. Neerhurken op de knieën is mogelijk zeer effectief en is minder merkbaar in het openbaar. Voelt de patiënt zich beter, dan staat hij voorzichtig en langzaam op. Bij terugkerende symptomen is het belangrijk om terug de positie te hervatten. De patiënt vermijdt voorts alcohol en drinkt meer vocht zoals water of frisdranken. Ook vermijdt de patiënt alle mogelijke oorzaken of uitlokkende factoren van de syncope, zoals lang stilstaan, uitdroging of warme en benauwde plaatsen.

Professionele medische behandeling

De professionele medische behandeling van flauwvallen hangt af van de vermoedelijke oorzaak. Verder bespreekt de patiënt het medicatiegebruik omdat de arts dit soms moet aanpassen. Voorts is het dragen van steunkousen aanbevolen.

Alarmsymptomen

Wanneer de patiënt tijdens het uitvoeren van lichamelijke beweging of sporten of gewoon tijdens het neerliggen een syncope krijgt, moet hij onmiddellijk de ambulance bellen. Ook is directe medische hulp nodig in volgende omstandigheden:

• een (direct) herhaalde syncope
• een syncope waarvan de patiënt niet volledig herstelt
• flauwvallen in combinatie met een familiegeschiedenis met plotselinge en onverklaarbare sterfgevallen
• flauwvallen in combinatie met gevoelloosheid in het gezicht, verlamming, zwakte, gevoelloosheid in een arm en/of een onduidelijke spraak (dysartrie)
• flauwvallen in combinatie met pijn op de borst of hartkloppingen

In alle andere gevallen is het bezoek aan een huisarts aangewezen. Valt de patiënt veel flauw of bezeert hij zichzelf door de syncope, dan verwijst de arts de patiënt mogelijk door naar een specialist. Dit is ook noodzakelijk wanneer het autorijden mogelijk in gedrang komt.

Prognose

De vooruitzichten van een syncope hangen af van de onderliggende oorzaak, maar zijn over het algemeen zeer goed. Jonge patiënten of patiënten waarbij het flauwvallen niet geassocieerd is met een hartziekte of neurologische aandoening, hebben meestal uitstekende vooruitzichten. Bij ouderen komen sneller complicaties voor, al is dit vaak te wijten aan een onderliggende medische ziekte die al aanwezig is en daarnaast kampen ouderen sneller met valpartijen.

Preventie

Het is belangrijk om de onderliggende oorzaak van flauwvallen goed te (laten) behandelen indien mogelijk.

Lees verder

• Vasovagale syncope: Flauwvallen na uitlokkende factor
• Duizeligheid en vertigo: Oorzaken van duizelig gevoel
• Presyncope: Bijna flauwvallen (licht gevoel in het hoofd)
• Mictiesyncope: Flauwvallen tijdens of na het plassen
• Bewustzijnsverlies (bewusteloosheid): Oorzaken & behandeling