Flauwvallen (syncope): Tijdelijk verlies van bewustzijn

Bij het flauwvallen (syncope) verliest een patiënt plotseling en tijdelijk het bewustzijn. Een syncope treedt op wanneer de hersenen onvoldoende zuurstof krijgen. Het flauwvallen duurt meestal slechts enkele seconden, waardoor de patiënt slechts zeer kort het bewustzijn verliest. Vaak is een syncope het gevolg van een lage bloeddruk, hoewel er ook andere oorzaken zijn. Symptomen zoals vallen, wazig zien en verwardheid kunnen optreden voordat iemand flauwvalt. Flauwvallen moet als een medisch noodgeval worden beschouwd totdat de oorzaak is vastgesteld. Herhaaldelijk flauwvallen is een waarschuwingssignaal dat medische aandacht vereist, omdat het kan wijzen op een ernstiger onderliggend probleem.

• Epidemiologie van flauwvallen
• Mechanisme
• Oorzaken: Gebrek aan zuurstof naar de hersenen
• Beroepsmatige of situationele syncope
• Cardiale syncope
• Orthostatische hypotensie
• Vasovagale syncope
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Plotseling en tijdelijk verlies van bewustzijn
• Voor het flauwvallen
• Tijdens het flauwvallen
• Na het flauwvallen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling en medicatie
• Thuisbehandeling
• Prognose
• Complicaties van flauwvallen
• Preventie van flauwvallen
• Medische behandeling
• Praktische tips voor het omgaan met flauwvallen
• Raadpleeg je arts voor diagnose en behandeling
• Zorg voor voldoende hydratatie
• Sta langzaam op om flauwvallen te voorkomen
• Beheer je voedingspatroon
• Versterk je spieren en gewrichten
• Let op triggers en houd een dagboek bij
• Versterk je algehele gezondheid
• Veiligheid tijdens flauwvallen
• Therapie en opvolging

Epidemiologie van flauwvallen

Flauwvallen, of syncope, is een veelvoorkomend fenomeen waarbij een persoon tijdelijk het bewustzijn verliest als gevolg van een verminderde bloedstroom naar de hersenen. De prevalentie van flauwvallen varieert, afhankelijk van leeftijd, geslacht en onderliggende gezondheidsomstandigheden.

Prevalentie
Flauwvallen komt wereldwijd voor bij ongeveer 15% van de algemene bevolking. Bij jongeren is het vaak episodisch en gerelateerd aan fysiologische factoren, terwijl het bij ouderen vaker voorkomt in verband met onderliggende medische aandoeningen. Studies suggereren dat ongeveer 40% van de mensen ouder dan 75 jaar minstens één keer in hun leven flauwvallen.

Geslachtsverschillen
Er zijn geslachtsverschillen in de prevalentie van flauwvallen. Vrouwen hebben over het algemeen een hoger risico op syncope dan mannen, vooral tijdens de adolescentie en volwassenheid. Dit kan te maken hebben met hormonale veranderingen, zoals de invloed van de menstruatiecyclus en zwangerschap.

Leeftijdsgroepen
Flauwvallen komt vaker voor bij ouderen, vooral bij mensen ouder dan 65 jaar, vanwege de verhoogde prevalentie van cardiovasculaire en neurologische aandoeningen die syncope kunnen veroorzaken. Jongeren, vooral adolescenten en jongvolwassenen, ervaren echter ook relatief hoge incidentiepercentages, vaak door autonome disfunctie of vasovagale syncope.

Mechanisme

Flauwvallen ontstaat wanneer de bloeddruk daalt en de bloedtoevoer naar de hersenen vermindert, wat leidt tot tijdelijke bewusteloosheid. Er zijn verschillende mechanismen die syncope kunnen veroorzaken, variërend van fysiologische reacties tot pathologische aandoeningen.

Vasovagale syncope
De meest voorkomende vorm van flauwvallen is vasovagale syncope, die vaak optreedt als reactie op een trigger zoals stress, angst, pijn of langdurig staan. Bij vasovagale syncope verwijden de bloedvaten en daalt de hartslag, wat leidt tot een plotselinge bloeddrukdaling en tijdelijke bewusteloosheid.

Orthostatische hypotensie
Orthostatische hypotensie treedt op wanneer een persoon snel opstaat, waardoor de bloeddruk tijdelijk daalt. Dit komt vaak voor bij ouderen of mensen die medicatie gebruiken die de bloeddruk beïnvloedt. Het lichaam heeft moeite om zich snel aan te passen, wat resulteert in flauwvallen.

Cardiovasculaire oorzaken
Flauwvallen kan ook worden veroorzaakt door onderliggende hartproblemen, zoals aritmieën, hartklepaandoeningen of structurele hartziekten. Deze aandoeningen kunnen de hartfunctie verzwakken, waardoor de bloedcirculatie naar de hersenen onvoldoende wordt.

Oorzaken: Gebrek aan zuurstof naar de hersenen

De hersenen hebben een constante toevoer van zuurstof nodig. Wanneer dit aanbod onder een bepaald niveau daalt, ontstaat hypoxie (zuurstoftekort in de hersenen). De patiënt kan door dit zuurstoftekort flauwvallen, waarbij het vallen helpt om het zuurstofrijkere bloed sneller naar de hersenen te laten stromen. Een gebrek aan zuurstof naar de hersenen is meestal het gevolg van problemen met de longen of de bloedcirculatie, maar kan ook worden veroorzaakt door koolmonoxidevergiftiging.

Een syncope kent diverse onderliggende oorzaken.

Beroepsmatige of situationele syncope

Een beroepsmatige of situationele syncope wordt veroorzaakt door fysieke factoren. Uitlokkende factoren zijn onder andere:

• Hoesten
• Lachen
• Niezen
• Poepen/urineren
• Slikken
• Veeleisende fysieke activiteiten, zoals het tillen van zware voorwerpen

Cardiale syncope

Een cardiale syncope wordt veroorzaakt door een onderliggend hartprobleem, zoals:

• Hartritmestoornissen of een abnormale hartslag
• Een hartaanval (afsterven van hartspierweefsel door een gebrek aan bloed en zuurstof)
• Hoge bloeddruk
• Hartklepstenose (vernauwing van de hartkleppen)

Hartproblemen leiden tot een verminderde bloed- en zuurstoftoevoer naar de hersenen. Soms is er sprake van een familiegeschiedenis van plotseling overlijden. De patiënt kan eerst pijn op de borst of hartkloppingen ervaren voordat hij flauwvalt. Deze oorzaak van flauwvallen vereist meestal medische behandeling en nauwgezette monitoring.

Orthostatische hypotensie

Patiënten met orthostatische hypotensie, vooral mannen boven de vijftig jaar, kunnen flauwvallen door een plotselinge daling van de bloeddruk bij het opstaan. Dit kan het gevolg zijn van:

• Alcoholmisbruik
• Braken
• Diarree
• Neurologische aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson en perifere neuropathie (schade aan zenuwen die pijn en zwakte veroorzaken)
• Een overgevoelige carotissinus: Wanneer de carotissinus overgevoelig is, kan fysieke stimulatie leiden tot een daling van de bloeddruk, wat flauwvallen veroorzaakt. Voorbeelden hiervan zijn het hoofd naar de zijkant draaien, het dragen van een strakke kraag of stropdas, of het indrukken van de halsslagader tijdens het scheren.
• Het carotis-sinussyndroom: Druk op de druksensoren in de halsslagader kan een syncope veroorzaken.
• Het eten van een grote maaltijd.
• Het gebruik van medicatie zoals diuretica (plaspillen), bètablokkers (medicatie die de hartslag en bloeddruk verlaagt) en andere bloeddrukverlagende middelen.
• Onbehandelde diabetes mellitus (suikerziekte): Vaker plassen (pollakisurie) kan leiden tot uitdroging en hoge bloedglucosewaarden (hyperglykemie), wat zenuwschade veroorzaakt, vooral aan zenuwen die de bloeddruk regelen.
• Uitdroging: Wanneer de hoeveelheid lichaamsvloeistoffen afneemt, daalt ook de bloeddruk, waardoor het moeilijker wordt voor het lichaam om deze te stabiliseren. Hierdoor krijgen de hersenen minder bloed en zuurstof.

Vasovagale syncope

De meest voorkomende oorzaak van flauwvallen is een vasovagale syncope, waarbij een uitlokkende factor leidt tot het flauwvallen. Dit kan optreden in verschillende situaties, zoals:

• Angst
• Ernstige pijn
• Extreme verlegenheid
• Het dragen van strakke kragen die de nek vernauwen
• Langdurig staan, vooral in warme omgevingen (bijvoorbeeld soldaten die flauwvallen tijdens een parade)
• Plotseling iets onaangenaams of schokkends zien, zoals bloed
• Plotselinge blootstelling aan een onaangenaam zicht of ervaring
• Plotselinge emotionele stress, zoals bij het ontvangen van slecht nieuws

Tijdens een vasovagale syncope heeft de patiënt vaak een bleek uiterlijk (pallor) en voelt hij zich zweterig. De ogen blijven meestal open.
Andere veel voorkomende oorzaken van flauwvallen zijn:

• Bloedarmoede (anemie)
• Een beroerte of een miniberoerte (transient ischaemic attack, TIA)
• Bijwerking van medicatie
• Een te laag bloedsuikergehalte (hypoglykemie)
• Een val of klap op het hoofd
• Drugsmisbruik
• Epileptische aanvallen
• Pijn
• Hyperventilatie (zelden)

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die het risico op flauwvallen verhogen. Deze omvatten zowel tijdelijke, fysiologische factoren als onderliggende medische aandoeningen.

Lichamelijke conditie
Een slechte lichamelijke conditie kan bijdragen aan het risico op flauwvallen, vooral bij langdurig staan of na fysieke inspanning. Mensen die regelmatig weinig bewegen, hebben een verhoogd risico op orthostatische hypotensie en vasovagale syncope.

Medicatiegebruik
Medicijnen zoals diuretica, bloeddrukverlagers, en hartmedicatie kunnen het risico op flauwvallen verhogen door de bloeddruk te verlagen. Bij het starten of aanpassen van medicatie kan het noodzakelijk zijn om de bloeddruk regelmatig te controleren om syncope te voorkomen.

Chronische aandoeningen
Chronische aandoeningen zoals diabetes, hartziekten, en neurologische aandoeningen verhogen het risico op flauwvallen. Deze ziekten kunnen de bloedcirculatie beïnvloeden of de autonome functies van het lichaam verstoren, wat leidt tot een verhoogd risico op syncope.

Risicogroepen

Bepaalde groepen hebben een verhoogd risico om te flauwvallen, vaak vanwege specifieke gezondheidstoestand of leeftijd.

Ouderen
Ouderen vormen een risicogroep voor flauwvallen, vooral door de aanwezigheid van aandoeningen zoals diabetes, hypertensie, en hart- en vaatziekten. De veroudering van het cardiovasculaire systeem leidt vaak tot een verminderde mogelijkheid om snel op te reageren op veranderingen in houding, wat het risico op flauwvallen verhoogt.

Mensen met hartaandoeningen
Personen met hartziekten, zoals hartritmestoornissen, hartklepaandoeningen of hartfalen, hebben een hoger risico op flauwvallen. Deze aandoeningen kunnen de bloedtoevoer naar de hersenen verstoren, wat kan leiden tot tijdelijke bewusteloosheid.

Zwangere vrouwen
Tijdens de zwangerschap kunnen hormonale veranderingen en een verhoogd bloedvolume de bloeddruk beïnvloeden, wat het risico op flauwvallen verhoogt. Vooral in het tweede trimester komen episoden van flauwvallen vaker voor door een verminderde circulatie naar de hersenen.

Symptomen: Plotseling en tijdelijk verlies van bewustzijn

Het belangrijkste symptoom van flauwvallen is een plotseling, kortstondig verlies van bewustzijn.

Voor het flauwvallen

Vóór het bewustzijnsverlies kunnen de volgende symptomen optreden:

• Braken
• Duizeligheid / een zweverig gevoel
• Snellere en diepere ademhaling
• Geeuwen
• Hoofdpijn
• Misselijkheid
• Zweten
• Tintelingen
• Trillen
• Verwardheid
• Vermoeidheid / zich zwak voelen
• Wazig zien
• Zwakheid

Tijdens het flauwvallen

Tijdens een syncope kan een patiënt vallen, wat verwondingen kan veroorzaken. De ogen kunnen gesloten zijn of blijven open.

Na het flauwvallen

De meeste mensen voelen zich na het flauwvallen onmiddellijk weer goed, maar ze kunnen zich na het incident zwak of verward voelen. Soms kunnen spierpijn of hoofdpijn optreden na het flauwvallen. De oorzaak van het flauwvallen bepaalt welke symptomen de patiënt na het bewustzijnsverlies ervaart.

Alarmsymptomen

Bij het ervaren van de volgende symptomen moet een patiënt onmiddellijk een arts raadplegen:

• Abnormale hartslag
• Bewusteloosheid langer dan twee minuten
• Eerdere familiegeschiedenis van onverklaarbare sterfte
• Flauwvallen tijdens inspannende activiteiten
• Hartpatiënt of een hoge bloeddruk in de voorgeschiedenis
• Langer dan een week abnormale duizeligheid en misselijkheid ervaren
• Snel achter elkaar flauwvallen
• Verwardheid
• Verwonding aan het hoofd door het flauwvallen
• Wanneer de patiënt geen andere tekenen van bewustzijn vertoont na een val

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
De arts verzamelt informatie over de gebeurtenissen vóór, tijdens en na het flauwvallen. Ook vraagt hij naar medische aandoeningen, medicijngebruik, symptomen en mogelijke uitlokkende factoren. Het kan nuttig zijn om de omgeving van de patiënt te vragen wat er precies is gebeurd. De arts zal meestal de bloeddruk, hartslag en lichaamstemperatuur meten en het hart en de longen beluisteren.

Een lichamelijk onderzoek omvat vaak:

• Controle van de bloeddruk van de patiënt in zowel liggende als staande positie
• Inspectie van de halsslagader in de nek

Diagnostische onderzoeken
De arts kan een bloedonderzoek laten uitvoeren om bloedarmoede (anemie), lage bloedglucose (hypoglykemie) en andere onderliggende aandoeningen te controleren.

Afhankelijk van de vermoedelijke oorzaak van het flauwvallen kan verder onderzoek plaatsvinden, zoals:

• CT-scan of MRI-scan: beeldvormende onderzoeken van de hersenen om mogelijke onderliggende neurologische aandoeningen op te sporen.
• ECG (elektrocardiogram): controleert op abnormale hartritmes.
• Echo van het hart (echocardiografie): beeldvormend onderzoek van het hart, vooral bij vermoeden van structurele hartafwijkingen.
• Holteronderzoek: controleert op hartritmestoornissen.
• Inspanningstest: het hart wordt gecontroleerd tijdens inspanning.
• Orthostatische test: de patiënt verandert snel van liggende naar staande houding, terwijl de bloeddruk wordt gemeten.
• TILT-test: de patiënt wordt met een kantelbare tafel in verschillende posities gebracht om de reactie van het lichaam op de veranderingen in bloeddruk te meten.

Behandeling en medicatie

Het belangrijkste doel van de behandeling is om flauwvallen te voorkomen door de onderliggende oorzaak aan te pakken.

Thuisbehandeling

Wanneer een patiënt zich duizelig of licht in het hoofd voelt, kan hij het volgende doen:

• Bewegen (bijvoorbeeld lopen)
• De benen optrekken en de knieën naar de borst brengen
• Diep ademhalen
• Het hoofd tussen de knieën leggen terwijl men zit
• Water drinken

Prognose

De prognose voor flauwvallen hangt sterk af van de onderliggende oorzaak en of de patiënt tijdig de juiste behandeling ontvangt.

Goede prognose bij fysiologische oorzaken
Flauwvallen veroorzaakt door tijdelijke, fysiologische factoren zoals vasovagale syncope heeft meestal een goede prognose. Patiënten herstellen snel en hebben geen langdurige complicaties.

Prognose bij onderliggende hartaandoeningen
Wanneer flauwvallen wordt veroorzaakt door hartproblemen, zoals een ernstige aritmie of hartfalen, kan de prognose variabel zijn. Behandeling van de onderliggende aandoening is essentieel voor een betere uitkomst.

Langdurige complicaties bij onbehandelde syncope
Als flauwvallen niet goed wordt behandeld, kunnen patiënten herhaalde episodes ervaren, wat kan leiden tot verminderde levenskwaliteit en verhoogd risico op letsel door vallen. Chronische syncope kan ook wijzen op ernstigere aandoeningen die aandacht vereisen.

Complicaties van flauwvallen

Veel mensen zijn bang wanneer ze flauwvallen en proberen snel weer overeind te komen. Dit vergroot echter de kans om opnieuw flauw te vallen en leidt vaak tot een verwonding. Flauwvallen kan ernstige verwondingen veroorzaken, zoals fracturen, vooral bij oudere patiënten die vaker last hebben van osteoporose (botontkalking). Als een syncope optreedt tijdens activiteiten zoals zwemmen, autorijden of het bedienen van machines, kunnen levensbedreigende situaties ontstaan.

Preventie van flauwvallen

Om flauwvallen te voorkomen, kunnen patiënten verschillende maatregelen nemen, afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Bijvoorbeeld:

• Patiënten met een vasovagale syncope kunnen maatregelen nemen om flauwvallen te voorkomen, zoals het vermijden van plotselinge veranderingen in lichaamshouding of langdurig staan. Patiënten moeten leren hoe ze de eerste tekenen van flauwvallen kunnen herkennen, zoals misselijkheid, duizeligheid en zweten. Bij het optreden van deze symptomen moeten ze gaan liggen met de benen omhoog, of het hoofd tussen de knieën leggen als liggen niet mogelijk is.
• Patiënten met een carotis-syncope kunnen beter geen strakke kragen dragen. Tijdens het scheren moeten ze ook de voorkant van de nek vermijden.
• Patiënten met een orthostatische syncope moeten vermijden om te snel op te staan.

Medische behandeling

Flauwvallen veroorzaakt door medische aandoeningen vereist een medische behandeling. Dit kan bestaan uit:

• Aanpassen van medicatie
• Inbrengen van een pacemaker
• Gebruik van medicatie zoals bètablokkers of fludrocortison om flauwvallen te voorkomen
• Intravenieuze toediening van vocht
• Operatie

Praktische tips voor het omgaan met flauwvallen

Flauwvallen, of syncope, is een plotselinge verlies van bewustzijn dat vaak wordt veroorzaakt door een tijdelijke afname van de bloedstroom naar de hersenen. Dit kan verschillende oorzaken hebben, zoals een plotselinge verandering in houding, uitputting, uitdroging of een onderliggende medische aandoening. Het is belangrijk om de oorzaken van flauwvallen te begrijpen en de nodige stappen te ondernemen om de kans op flauwvallen te verkleinen.

Raadpleeg je arts voor diagnose en behandeling

Als je regelmatig flauwvalt, is het belangrijk om een arts te raadplegen. Flauwvallen kan een symptoom zijn van een onderliggende aandoening, zoals een hartritmestoornis, lage bloeddruk of neurologische aandoening. Een arts kan tests uitvoeren, zoals een hartonderzoek of bloeddrukmeting, om te achterhalen wat de oorzaak is van het flauwvallen. Bij het identificeren van de oorzaak kan de arts een passende behandeling voorstellen. Als flauwvallen wordt veroorzaakt door een onderliggende aandoening zoals hartafwijkingen of een psychische stoornis, kunnen medicatie of therapieën nodig zijn.

Zorg voor voldoende hydratatie

Uitdroging kan leiden tot een verlaging van je bloeddruk, wat flauwvallen kan veroorzaken. Het is belangrijk om voldoende water te drinken, vooral bij warm weer of na fysieke activiteit. Probeer minstens acht glazen water per dag te drinken om gehydrateerd te blijven en je bloeddruk op een gezond niveau te houden.

Sta langzaam op om flauwvallen te voorkomen

Flauwvallen komt vaak voor wanneer je snel opstaat vanuit een liggende of zittende positie. Dit kan leiden tot een plotselinge daling van de bloeddruk, wat flauwvallen kan veroorzaken. Om dit te voorkomen, is het raadzaam om langzaam op te staan, eerst naar je zij te draaien en je dan langzaam omhoog te duwen. Neem even de tijd om je evenwicht te hervinden voordat je helemaal rechtop staat.

Beheer je voedingspatroon

Een evenwichtig voedingspatroon kan helpen om flauwvallen te voorkomen. Het eten van kleinere maaltijden over de dag kan voorkomen dat je bloedsuikerspiegel te laag wordt, wat flauwvallen kan veroorzaken. Probeer voedingsmiddelen te eten die rijk zijn aan vezels, gezonde vetten en eiwitten om je energie op peil te houden en bloeddruk schommelingen te voorkomen.

Versterk je spieren en gewrichten

Flauwvallen kan soms samenhangen met zwakke spieren of gewrichten, vooral als het gaat om een plotselinge beweging. Het versterken van je spieren en gewrichten kan helpen om de stabiliteit te verbeteren en het risico op vallen te verminderen. Oefeningen zoals wandelen, krachttraining en balansverbeterende oefeningen kunnen bijdragen aan een betere controle over je lichaam en het voorkomen van flauwvallen door fysieke uitputting of zwakte.

Let op triggers en houd een dagboek bij

Er kunnen specifieke triggers zijn die je flauwvallen veroorzaken, zoals stress, oververhitting, of een te lange tijd in dezelfde houding. Het kan nuttig zijn om een dagboek bij te houden waarin je de momenten noteert waarop je flauwvalt, wat je deed en hoe je je voelde. Dit kan je arts helpen om een patroon te herkennen en te bepalen welke aanpassingen nodig zijn om flauwvallen te voorkomen.

Versterk je algehele gezondheid

Een gezonde levensstijl kan helpen om flauwvallen te voorkomen. Het handhaven van een gezond gewicht, regelmatige lichaamsbeweging en voldoende slaap zijn cruciaal voor het behoud van een stabiele bloeddruk en een goed functionerend circulatiesysteem. Het vermijden van alcohol, roken en andere schadelijke gewoonten kan ook bijdragen aan een lager risico op flauwvallen.

Veiligheid tijdens flauwvallen

Als je het gevoel hebt dat je gaat flauwvallen, probeer dan snel te gaan zitten of liggen om het risico op vallen te verminderen. Als je daadwerkelijk flauwvalt, is het belangrijk om kalm te blijven. Vraag om hulp en zorg ervoor dat je omgeving veilig is, zodat je je niet kunt bezeren bij het vallen. Het dragen van een armband of medische identificatie kan ook nuttig zijn als je lijdt aan aandoeningen die flauwvallen kunnen veroorzaken, zoals een hartafwijking of bloeddrukafwijkingen.

Therapie en opvolging

Als flauwvallen een terugkerend probleem is, kan therapie nodig zijn om de onderliggende oorzaak te behandelen. Dit kan medicatie, fysiotherapie of andere medische behandelingen omvatten. Regelmatige opvolging bij je arts is belangrijk om ervoor te zorgen dat je therapie effectief is en dat je bloeddruk en gezondheid goed worden beheerd.

Lees verder

• Vasovagale syncope: Flauwvallen na uitlokkende factor
• Duizeligheid en vertigo: Oorzaken van duizelig gevoel
• Presyncope: Bijna flauwvallen (licht gevoel in het hoofd)
• Mictiesyncope: Flauwvallen tijdens of na het plassen
• Bewustzijnsverlies (bewusteloosheid): Oorzaken & behandeling