Flauwvallen (syncope): Tijdelijk verlies van bewustzijn
Bij het flauwvallen (syncope) verliest een patiënt plotseling en tijdelijk het bewustzijn. Een syncope treedt op wanneer de hersenen niet genoeg zuurstof krijgen. Het flauwvallen duurt slechts enkele seconden waardoor de patiënt maar zeer kort het bewustzijn verliest. Meestal is een syncope het gevolg van een lage bloeddruk, al zijn er veel andere oorzaken bekend. Vallen, wazig zien en verwardheid zijn enkele symptomen van een patiënt die flauwvalt. Flauwvallen moet voorts worden behandeld als een medisch noodgeval totdat de oorzaak bekend is. Terugkerend flauwvallen is een signaal om medische hulp te zoeken want mogelijk is dit symptoom te wijten aan een ernstiger onderliggend probleem.
Epidemiologie van flauwvallen
Flauwvallen komt op alle leeftijden voor. Minstens veertig procent van de patiënten krijgt minimaal één keer in het leven te maken met flauwvallen. De meeste patiënten krijgen hiervoor nooit medische hulp. De meeste patiënten (95%) hebben de eerste aanval van syncope voordat ze veertig jaar oud zijn. Bij patiënten die voor het eerst flauwvallen na veertigjarige leeftijd is dit symptoom vaker te wijten aan een ernstig onderliggend probleem.
Oorzaken: Gebrek aan zuurstof naar hersenen
De
hersenen hebben een constante zuurstoftoevoer nodig. Als dat aanbod onder een bepaald niveau daalt, is sprake van hypoxie (tekort aan zuurstof in de hersenen). De patiënt valt door dit zuurstofgebrek op de grond, waardoor het zuurstofrijkere bloed gemakkelijker de hersenen kan bereiken. Een gebrek aan zuurstof naar de hersenen is meestal het gevolg van problemen met de longen of de bloedcirculatie en
koolmonoxidevergiftiging.
Een syncope kent diverse onderliggende oorzaken.
Beroepsmatige of situationele syncope
Een beroepsmatige of situationele syncope komt door fysieke oorzaken tot stand. Uitlokkende factoren zijn:
- hoesten
- lachen
- niezen
- poepen/urineren
- slikken
- veeleisende fysieke activiteiten, zoals het tillen van een zwaar gewicht
Cardiale syncope
Een cardiale syncope treedt op door een onderliggend
hartprobleem zoals:
Het hartprobleem leidt tot een daling van de bloed- en zuurstoftoevoer naar de hersenen. Soms is er een familiegeschiedenis van een plotselinge dood. Mogelijk krijgt de patiënt eerst te maken met
pijn op de borst of
hartkloppingen en valt hij daarna flauw. Deze oorzaak van flauwvallen heeft meestal een medische behandeling en een nauwkeurige opvolging nodig.

Het gebruik van bepaalde medicijnen leidt mogelijk tot orthostatische hypotensie /
Bron: Stevepb, PixabayOrthostatische hypotensie
Patiënten met
orthostatische hypotensie (vooral mannen boven de vijftig jaar) krijgen te maken met een daling van de bloeddruk bij het opstaan, wat
duizeligheid en flauwvallen veroorzaakt. Dit is te wijten aan:
- alcoholmisbruik
- braken
- diarree
- een neurologische ziekte zoals de ziekte van Parkinson en perifere neuropathie (schade aan zenuwen met pijn en zwakte)
- een overgevoelige carotissinus: Als de carotissinus overgevoelig is, daalt de bloeddruk als deze fysiek wordt gestimuleerd, wat resulteert in flauwvallen. Voorbeelden zijn het hoofd naar de zijkant draaien, een strakke kraag of stropdas dragen of het indrukken van de sinus van de halsslagader tijdens het scheren.
- het carotis-sinussyndroom: druk op de druksensoren in de halsslagader veroorzaakt een syncope
- het eten van een grote maaltijd.
- het gebruik van medicatie zoals diuretica (plaspillen), bètablokkers (medicatie die de hartslag en bloeddruk verlaagt) en bloeddrukverlagende geneesmiddelen
- onbehandelde diabetes mellitus (suikerziekte): Vaker plassen (pollakisurie) leidt tot uitdroging en hoge bloedglucosewaarden (hyperglykemie). Dit resulteert in schade aan sommige zenuwen, vooral zenuwen die de bloeddruk regelen
- uitdroging: Bij dalende lichaamsvloeistofniveaus daalt ook de bloeddruk waardoor het voor het lichaam lastiger is om de bloeddruk te stabiliseren. Hierdoor krijgen de hersenen minder bloed en zuurstof.
Vasovagale syncope
De meest voorkomende oorzaak van flauwvallen is een
vasovagale syncope (flauwvallen na een uitlokkende factor). Dit treedt op in verschillende situaties voorkomen:
- angst
- ernstige pijn
- extreme verlegenheid
- het dragen van strakke kragen die de nek vernauwen
- langdurig staan, vooral op warme plekken (daarom vallen soldaten tijdens een parade vaak flauw)
- plotseling iets zien dat onaangenaam of schokkend is, zoals bloed
- plotselinge blootstelling aan een onaangenaam zicht of een onaangename ervaring
- plotselinge emotionele stress, bijvoorbeeld bij het ontvangen van slecht nieuws
Tijdens een vasovagale syncope heeft de patiënt een bleek uiterlijk (pallor) en voelt hij zich bezweet. De ogen blijven meestal open.
Andere veel voorkomende onderliggende oorzaken van flauwvallen omvatten:
Symptomen: Plots en tijdelijk verlies van bewustzijn
Het teken van flauwvallen is een plotseling kortstondig verlies van bewustzijn.

Wazig zien komt voor het flauwvallen mogelijk tot stand /
Bron: Nufkin, Flickr (CC BY-2.0)Voor het flauwvallen
De volgende tekenen treden mogelijk op voor het
bewustzijnsverlies:
Tijdens het flauwvallen
Tijdens de syncope treden volgende symptomen op:
Na het flauwvallen
Na de syncope voelt de patiënt zich mogelijk nog moe en/of verward.
Diagnose en onderzoeken
Vraaggesprek
De arts stelt eerst een aantal vragen aan de patiënt zoals:
- Wat was de patiënt aan het doen toen hij flauwviel?
- Is de patiënt recent begonnen met het nemen van medicatie en/of neemt hij al langer medicijnen?
- Zijn er waarschuwingssignalen opgetreden vlak voor het flauwvallen?
- Is er een getuige van het flauwvallen? Zoja, kan hij dan met de arts beschrijven wat hij gemerkt of gezien heeft?
- Wat voelde de patiënt bij het bijkomen?
Het is voor de arts heel belangrijk om een antwoord te krijgen op deze vragen, want hierdoor is het beter mogelijk om een diagnose te stellen.
Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
De arts voert een lichamelijk onderzoek uit, waarbij hij de bloeddruk bij het zitten en rechtstaan meet alsook luistert naar het hart. De arts bestelt soms nog een
hartfilmpje (ECG: elektrocardiografie). Ook een
bloedonderzoek is nuttig, om bloedarmoede (anemie) en diabetes mellitus mellitus (suikerziekte) op te sporen. Verdere hartonderzoeken en
neurologisch onderzoeken zijn soms vereist.
Behandeling voor syncope

De patiënt moet er voor zorgen dat hij niet uitgedroogd geraakt door voldoende te drinken /
Bron: Clker Free Vector Images, PixabayZelfzorg
Een patiënt die flauwvalt en dit voelt aankomen, gaat het best plat liggen met de benen op een stoel of tegen een muur of anders gaat hij op de grond zitten met het hoofd tussen de knieën. Neerhurken op de knieën is mogelijk zeer effectief en is minder merkbaar in het openbaar. Voelt de patiënt zich beter, dan staat hij voorzichtig en langzaam op. Bij terugkerende symptomen is het belangrijk om terug de positie te hervatten. De patiënt vermijdt voorts alcohol en drinkt meer vocht zoals water of frisdranken. Ook vermijdt de patiënt alle mogelijke oorzaken of uitlokkende factoren van de syncope, zoals lang stilstaan, uitdroging of warme en benauwde plaatsen.
Professionele medische behandeling
De professionele medische behandeling van flauwvallen hangt af van de vermoedelijke oorzaak. Verder bespreekt de patiënt het medicatiegebruik omdat de arts dit soms moet aanpassen. Voorts is het dragen van steunkousen aanbevolen.
Alarmsymptomen
Wanneer de patiënt tijdens het uitvoeren van lichamelijke beweging of sporten of gewoon tijdens het neerliggen een syncope krijgt, moet hij onmiddellijk de ambulance bellen. Ook is directe medische hulp nodig in volgende omstandigheden:
- een (direct) herhaalde syncope
- een syncope waarvan de patiënt niet volledig herstelt
- flauwvallen in combinatie met een familiegeschiedenis met plotselinge en onverklaarbare sterfgevallen
- flauwvallen in combinatie met gevoelloosheid in het gezicht, verlamming, zwakte, gevoelloosheid in een arm en/of een onduidelijke spraak (dysartrie)
- flauwvallen in combinatie met pijn op de borst of hartkloppingen
In alle andere gevallen is het bezoek aan een huisarts aangewezen. Valt de patiënt veel flauw of bezeert hij zichzelf door de syncope, dan verwijst de arts de patiënt mogelijk door naar een specialist. Dit is ook noodzakelijk wanneer het autorijden mogelijk in gedrang komt.
Prognose
De vooruitzichten van een syncope hangen af van de onderliggende oorzaak, maar zijn over het algemeen zeer goed. Jonge patiënten of patiënten waarbij het flauwvallen niet geassocieerd is met een hartziekte of
neurologische aandoening, hebben meestal uitstekende vooruitzichten. Bij ouderen komen sneller complicaties voor, al is dit vaak te wijten aan een onderliggende medische ziekte die al aanwezig is en daarnaast kampen ouderen sneller met
valpartijen.
Preventie
Het is belangrijk om de onderliggende oorzaak van flauwvallen goed te (laten) behandelen indien mogelijk.
Lees verder