Flauwvallen (syncope): Tijdelijk verlies van bewustzijn

Bij het flauwvallen (syncope) verliest een patiënt plotseling en tijdelijk het bewustzijn. Een syncope treedt op wanneer de hersenen onvoldoende zuurstof krijgen. Het flauwvallen duurt meestal slechts enkele seconden, waardoor de patiënt slechts zeer kort het bewustzijn verliest. Vaak is een syncope het gevolg van een lage bloeddruk, hoewel er ook andere oorzaken zijn. Symptomen zoals vallen, wazig zien en verwardheid kunnen optreden voordat iemand flauwvalt. Flauwvallen moet als een medisch noodgeval worden beschouwd totdat de oorzaak is vastgesteld. Herhaaldelijk flauwvallen is een waarschuwingssignaal dat medische aandacht vereist, omdat het kan wijzen op een ernstiger onderliggend probleem.

• Epidemiologie van flauwvallen
• Oorzaken: Gebrek aan zuurstof naar de hersenen
• Beroepsmatige of situationele syncope
• Cardiale syncope
• Orthostatische hypotensie
• Vasovagale syncope
• Symptomen: Plotseling en tijdelijk verlies van bewustzijn
• Voor het flauwvallen
• Tijdens het flauwvallen
• Na het flauwvallen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling en medicatie
• Thuisbehandeling
• Prognose
• Complicaties van flauwvallen
• Preventie van flauwvallen
• Medische behandeling

Epidemiologie van flauwvallen

Flauwvallen komt voor bij mensen van alle leeftijden. Minstens veertig procent van de mensen ervaart minstens één keer in hun leven een syncope. De meeste mensen zoeken hiervoor nooit medische hulp. Het grootste deel van de patiënten (95%) krijgt de eerste aanval van syncope voor de leeftijd van veertig jaar. Als iemand voor het eerst flauwvalt na de leeftijd van veertig jaar, is er vaker sprake van een ernstiger onderliggend probleem. Anno augustus 2024 blijkt uit onderzoeken dat oudere mensen met flauwvallen een verhoogd risico hebben op ernstige gezondheidscomplicaties, vooral wanneer het gepaard gaat met hartaandoeningen.

Oorzaken: Gebrek aan zuurstof naar de hersenen

De hersenen hebben een constante toevoer van zuurstof nodig. Wanneer dit aanbod onder een bepaald niveau daalt, ontstaat hypoxie (zuurstoftekort in de hersenen). De patiënt kan door dit zuurstoftekort flauwvallen, waarbij het vallen helpt om het zuurstofrijkere bloed sneller naar de hersenen te laten stromen. Een gebrek aan zuurstof naar de hersenen is meestal het gevolg van problemen met de longen of de bloedcirculatie, maar kan ook worden veroorzaakt door koolmonoxidevergiftiging.

Een syncope kent diverse onderliggende oorzaken.

Beroepsmatige of situationele syncope

Een beroepsmatige of situationele syncope wordt veroorzaakt door fysieke factoren. Uitlokkende factoren zijn onder andere:

• Hoesten
• Lachen
• Niezen
• Poepen/urineren
• Slikken
• Veeleisende fysieke activiteiten, zoals het tillen van zware voorwerpen

Cardiale syncope

Een cardiale syncope wordt veroorzaakt door een onderliggend hartprobleem, zoals:

• Hartritmestoornissen of een abnormale hartslag
• Een hartaanval (afsterven van hartspierweefsel door een gebrek aan bloed en zuurstof)
• Hoge bloeddruk
• Hartklepstenose (vernauwing van de hartkleppen)

Hartproblemen leiden tot een verminderde bloed- en zuurstoftoevoer naar de hersenen. Soms is er sprake van een familiegeschiedenis van plotseling overlijden. De patiënt kan eerst pijn op de borst of hartkloppingen ervaren voordat hij flauwvalt. Deze oorzaak van flauwvallen vereist meestal medische behandeling en nauwgezette monitoring.

Orthostatische hypotensie

Patiënten met orthostatische hypotensie, vooral mannen boven de vijftig jaar, kunnen flauwvallen door een plotselinge daling van de bloeddruk bij het opstaan. Dit kan het gevolg zijn van:

• Alcoholmisbruik
• Braken
• Diarree
• Neurologische aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson en perifere neuropathie (schade aan zenuwen die pijn en zwakte veroorzaken)
• Een overgevoelige carotissinus: Wanneer de carotissinus overgevoelig is, kan fysieke stimulatie leiden tot een daling van de bloeddruk, wat flauwvallen veroorzaakt. Voorbeelden hiervan zijn het hoofd naar de zijkant draaien, het dragen van een strakke kraag of stropdas, of het indrukken van de halsslagader tijdens het scheren.
• Het carotis-sinussyndroom: Druk op de druksensoren in de halsslagader kan een syncope veroorzaken.
• Het eten van een grote maaltijd.
• Het gebruik van medicatie zoals diuretica (plaspillen), bètablokkers (medicatie die de hartslag en bloeddruk verlaagt) en andere bloeddrukverlagende middelen.
• Onbehandelde diabetes mellitus (suikerziekte): Vaker plassen (pollakisurie) kan leiden tot uitdroging en hoge bloedglucosewaarden (hyperglykemie), wat zenuwschade veroorzaakt, vooral aan zenuwen die de bloeddruk regelen.
• Uitdroging: Wanneer de hoeveelheid lichaamsvloeistoffen afneemt, daalt ook de bloeddruk, waardoor het moeilijker wordt voor het lichaam om deze te stabiliseren. Hierdoor krijgen de hersenen minder bloed en zuurstof.

Vasovagale syncope

De meest voorkomende oorzaak van flauwvallen is een vasovagale syncope, waarbij een uitlokkende factor leidt tot het flauwvallen. Dit kan optreden in verschillende situaties, zoals:

• Angst
• Ernstige pijn
• Extreme verlegenheid
• Het dragen van strakke kragen die de nek vernauwen
• Langdurig staan, vooral in warme omgevingen (bijvoorbeeld soldaten die flauwvallen tijdens een parade)
• Plotseling iets onaangenaams of schokkends zien, zoals bloed
• Plotselinge blootstelling aan een onaangenaam zicht of ervaring
• Plotselinge emotionele stress, zoals bij het ontvangen van slecht nieuws

Tijdens een vasovagale syncope heeft de patiënt vaak een bleek uiterlijk (pallor) en voelt hij zich zweterig. De ogen blijven meestal open.
Andere veel voorkomende oorzaken van flauwvallen zijn:

• Bloedarmoede (anemie)
• Een beroerte of een miniberoerte (transient ischaemic attack, TIA)
• Bijwerking van medicatie
• Een te laag bloedsuikergehalte (hypoglykemie)
• Een val of klap op het hoofd
• Drugsmisbruik
• Epileptische aanvallen
• Pijn
• Hyperventilatie (zelden)

Symptomen: Plotseling en tijdelijk verlies van bewustzijn

Het belangrijkste symptoom van flauwvallen is een plotseling, kortstondig verlies van bewustzijn.

Voor het flauwvallen

Vóór het bewustzijnsverlies kunnen de volgende symptomen optreden:

• Braken
• Duizeligheid / een zweverig gevoel
• Snellere en diepere ademhaling
• Geeuwen
• Hoofdpijn
• Misselijkheid
• Zweten
• Tintelingen
• Trillen
• Verwardheid
• Vermoeidheid / zich zwak voelen
• Wazig zien
• Zwakheid

Tijdens het flauwvallen

Tijdens een syncope kan een patiënt vallen, wat verwondingen kan veroorzaken. De ogen kunnen gesloten zijn of blijven open.

Na het flauwvallen

De meeste mensen voelen zich na het flauwvallen onmiddellijk weer goed, maar ze kunnen zich na het incident zwak of verward voelen. Soms kunnen spierpijn of hoofdpijn optreden na het flauwvallen. De oorzaak van het flauwvallen bepaalt welke symptomen de patiënt na het bewustzijnsverlies ervaart.

Alarmsymptomen

Bij het ervaren van de volgende symptomen moet een patiënt onmiddellijk een arts raadplegen:

• Abnormale hartslag
• Bewusteloosheid langer dan twee minuten
• Eerdere familiegeschiedenis van onverklaarbare sterfte
• Flauwvallen tijdens inspannende activiteiten
• Hartpatiënt of een hoge bloeddruk in de voorgeschiedenis
• Langer dan een week abnormale duizeligheid en misselijkheid ervaren
• Snel achter elkaar flauwvallen
• Verwardheid
• Verwonding aan het hoofd door het flauwvallen
• Wanneer de patiënt geen andere tekenen van bewustzijn vertoont na een val

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
De arts verzamelt informatie over de gebeurtenissen vóór, tijdens en na het flauwvallen. Ook vraagt hij naar medische aandoeningen, medicijngebruik, symptomen en mogelijke uitlokkende factoren. Het kan nuttig zijn om de omgeving van de patiënt te vragen wat er precies is gebeurd. De arts zal meestal de bloeddruk, hartslag en lichaamstemperatuur meten en het hart en de longen beluisteren.

Een lichamelijk onderzoek omvat vaak:

• Controle van de bloeddruk van de patiënt in zowel liggende als staande positie
• Inspectie van de halsslagader in de nek

Diagnostische onderzoeken
De arts kan een bloedonderzoek laten uitvoeren om bloedarmoede (anemie), lage bloedglucose (hypoglykemie) en andere onderliggende aandoeningen te controleren.

Afhankelijk van de vermoedelijke oorzaak van het flauwvallen kan verder onderzoek plaatsvinden, zoals:

• CT-scan of MRI-scan: beeldvormende onderzoeken van de hersenen om mogelijke onderliggende neurologische aandoeningen op te sporen.
• ECG (elektrocardiogram): controleert op abnormale hartritmes.
• Echo van het hart (echocardiografie): beeldvormend onderzoek van het hart, vooral bij vermoeden van structurele hartafwijkingen.
• Holteronderzoek: controleert op hartritmestoornissen.
• Inspanningstest: het hart wordt gecontroleerd tijdens inspanning.
• Orthostatische test: de patiënt verandert snel van liggende naar staande houding, terwijl de bloeddruk wordt gemeten.
• TILT-test: de patiënt wordt met een kantelbare tafel in verschillende posities gebracht om de reactie van het lichaam op de veranderingen in bloeddruk te meten.

Behandeling en medicatie

Het belangrijkste doel van de behandeling is om flauwvallen te voorkomen door de onderliggende oorzaak aan te pakken.

Thuisbehandeling

Wanneer een patiënt zich duizelig of licht in het hoofd voelt, kan hij het volgende doen:

• Bewegen (bijvoorbeeld lopen)
• De benen optrekken en de knieën naar de borst brengen
• Diep ademhalen
• Het hoofd tussen de knieën leggen terwijl men zit
• Water drinken

Prognose

De prognose hangt af van de oorzaak van de syncope en de reactie van de patiënt op de behandeling. Veel patiënten herstellen volledig na flauwvallen, vooral wanneer de oorzaak wordt geïdentificeerd en behandeld. Echter, herhaaldelijk flauwvallen zonder duidelijke oorzaak kan een aanwijzing zijn voor ernstigere onderliggende aandoeningen en vereist verder onderzoek.

Complicaties van flauwvallen

Veel mensen zijn bang wanneer ze flauwvallen en proberen snel weer overeind te komen. Dit vergroot echter de kans om opnieuw flauw te vallen en leidt vaak tot een verwonding. Flauwvallen kan ernstige verwondingen veroorzaken, zoals fracturen, vooral bij oudere patiënten die vaker last hebben van osteoporose (botontkalking). Als een syncope optreedt tijdens activiteiten zoals zwemmen, autorijden of het bedienen van machines, kunnen levensbedreigende situaties ontstaan.

Preventie van flauwvallen

Om flauwvallen te voorkomen, kunnen patiënten verschillende maatregelen nemen, afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Bijvoorbeeld:

• Patiënten met een vasovagale syncope kunnen maatregelen nemen om flauwvallen te voorkomen, zoals het vermijden van plotselinge veranderingen in lichaamshouding of langdurig staan. Patiënten moeten leren hoe ze de eerste tekenen van flauwvallen kunnen herkennen, zoals misselijkheid, duizeligheid en zweten. Bij het optreden van deze symptomen moeten ze gaan liggen met de benen omhoog, of het hoofd tussen de knieën leggen als liggen niet mogelijk is.
• Patiënten met een carotis-syncope kunnen beter geen strakke kragen dragen. Tijdens het scheren moeten ze ook de voorkant van de nek vermijden.
• Patiënten met een orthostatische syncope moeten vermijden om te snel op te staan.

Medische behandeling

Flauwvallen veroorzaakt door medische aandoeningen vereist een medische behandeling. Dit kan bestaan uit:

• Aanpassen van medicatie
• Inbrengen van een pacemaker
• Gebruik van medicatie zoals bètablokkers of fludrocortison om flauwvallen te voorkomen
• Intravenieuze toediening van vocht
• Operatie

Lees verder

• Vasovagale syncope: Flauwvallen na uitlokkende factor
• Duizeligheid en vertigo: Oorzaken van duizelig gevoel
• Presyncope: Bijna flauwvallen (licht gevoel in het hoofd)
• Mictiesyncope: Flauwvallen tijdens of na het plassen
• Bewustzijnsverlies (bewusteloosheid): Oorzaken & behandeling