Vasovagale syncope: Flauwvallen na uitlokkende factor

Een vasovagale syncope (neurocardiogene syncope) is een veel voorkomende aandoening waarbij een patiënt flauwvalt omdat het lichaam reageert op een bepaalde uitlokkende situatie. De hersenen krijgen kortstondig te weinig bloed in deze situatie. Ook andere symptomen gaan mogelijk gepaard bij of vlak voor het flauwvallen, zoals een bleke huidskleur en misselijkheid. De goedaardige aandoening vereist in de meeste gevallen geen medische behandeling, maar enkele leefstijladviezen verminderen wel de kans op een vasovagale syncope. Sommige patiënten raken wel gewond nadat ze plotseling flauw zijn gevallen omdat ze soms slecht terechtkomen bij het flauwvallen.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Nakende episode
• Medicatie
• Biofeedback
• Fysiotherapie
• Chirurgie
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Vasovagale syncope is een van de meest voorkomende oorzaken van flauwvallen en kan op elke leeftijd optreden, hoewel het vooral vaak voorkomt bij adolescenten en jonge volwassenen. De prevalentie van vasovagale syncope is moeilijk precies te bepalen, maar studies suggereren dat ongeveer 15% van de bevolking minstens één keer in hun leven een episode van vasovagale syncope heeft ervaren. De aandoening komt zowel bij mannen als vrouwen voor, maar vrouwen lijken iets vaker getroffen te worden.

Oorzaken

Een vasovagale syncope is een veelvoorkomende oorzaak van flauwvallen. Bij een vasovagale syncope valt een patiënt flauw omdat het lichaam reageert (vasovagale reactie) op een specifieke uitlokkende factor. Door de specifieke uitlokkende situatie gebeurt een activering (overstimulatie) van de nervus vagus. Dit zijn twee grote zenuwen die de hartslag, de ademhaling, de bloeddruk en andere onvrijwillige processen in het lichaam reguleren. Deze zenuwen zijn erg gevoelig voor emoties en lichaamssensaties. Door blootstelling aan een risicofactor vertraagt de hartslag en daalt de bloeddruk. Dit heeft als gevolg dat de hersenen minder bloed krijgen. Dit resulteert in duizeligheid waardoor patiënten kortstondig het bewustzijn verliezen (bewustzijnsverlies).

Risicofactoren

De oorzaak van flauwvallen is voor elke patiënt weer anders, maar veel voorkomende uitlokkende factoren zijn:

• alcohol
• bloeddrukmedicatie
• een bloedafname / het zien van bloed
• een lichamelijk inspanning leveren (bijvoorbeeld iets zwaar optillen)
• een stressvolle situatie
• een volle of lege maag
• een warme, drukke of slecht geventileerde plaats
• genetische factoren: Mogelijk is een vasovagale syncope erfelijk maar de genen die hiervoor verantwoordelijk zijn, zijn nog niet geïdentificeerd anno september 2024.
• hyperventilatie
• intense emoties, waaronder shock, woede, pijn of angst
• lange tijd rechtstaan
• plotselinge veranderingen in de lichaamshouding (snel staan na een lange tijd zitten)
• spanning uitoefenen op het lichaam (om bijvoorbeeld stoelgang te produceren)
• uitdroging

Symptomen

Een aantal voortekenen wijzen op een nakende episode van flauwvallen. Mensen uit de omgeving merken bijvoorbeeld een aantal tekenen op, en ook de patiënt ervaart een aantal symptomen voor, tijdens en ook na een episode van flauwvallen:

• abnormale, schokkerige bewegingen
• braken
• duizeligheid
• een bleke huidskleur (pallor)
• een langzame en zwakke pols
• een wazig gezichtsvermogen
• geeuwen
• hartkloppingen
• het warm hebben
• hoofdpijn
• koud zweten / een klamme huid
• misselijkheid
• pijn op de borst
• tunnelzicht
• verwardheid
• verwijde pupillen (mydriasis)
• zwakte

Alarmsymptomen

Een patiënt die flauwgevallen is, moet een arts bezoeken als:

• bijkomende symptomen aanwezig zijn zoals kortademigheid, een onregelmatige hartslag of toevallen
• het flauwvallen een aanzienlijke blessure veroorzaakt heeft, zoals een val op het hoofd
• hij is flauwgevallen zonder duidelijke oorzaak

Diagnose en onderzoeken

De arts bevraagt de patiënt over wat er gebeurd is en welke mogelijke risicofactoren aan de basis liggen van het kortstondig flauwvallen. De arts voert vervolgens enkele onderzoeken uit om een hartaandoening, hartritmestoornissen, epilepsie of andere neurologische stoornissen uit te sluiten.

• een bloedonderzoek
• een CT-scan
• een echocardiografie (onderzoek van het hart door middel van geluidsgolven)
• een elektrocardiografie (meting van elektrische activiteit van het hart)
• een inspanningstest
• een MRI-scan

Indien de arts geen onderliggende oorzaak vindt van de vasovagale syncope, voert hij een kanteltafeltest uit. De arts test het hartritme en de bloeddruk bij een positieverandering.

Behandeling

Nakende episode

Sommige patiënten voelen de episode aankomen. Ze gaan dan het best liggen en heffen vervolgens de benen op. Hierdoor stroomt het bloed sneller naar de hersenen. Soms is het niet mogelijk om te gaan liggen. De patiënt gaat dan het best zitten en legt zijn hoofd tussen de knieën totdat hij zich weer beter voelt.

Medicatie

Soms is medicatie nodig om de symptomen en het aantal episoden te verminderen. Het medicijn fludrocortisonacetaat behandelt een lage bloeddruk waardoor het mogelijk is om een episode van vasovagale syncope te voorkomen. Ook zet de arts soms selectieve serotonineremmers in.

Biofeedback

Biofeedback is een nuttige behandelingsoptie voor patiënten met vasovagale syncope; dit helpt namelijk bij het controleren van de hartslag.

Fysiotherapie

Beenoefeningen en hulpmiddelen zoals steunkousen voorkomen dat het bloed zich in de benen verzamelt.

Chirurgie

Chirurgie is zeer zelden noodzakelijk. De arts implanteert dan een elektrische pacemaker om de hartslag te reguleren. Dit is enkel nodig wanneer geen enkele andere behandelingsvorm effectief is.

Prognose

Vasovagale syncope is een vervelende maar goedaardige aandoening. Flauwvallen is slechts een kortstondige situatie. Minder dan een minuut later herstelt de patiënt alweer. Wel mag de patiënt niet te snel weer opstaan nadat hij is flauwgevallen omdat hij dan het risico loopt om opnieuw flauw te vallen. De patiënt blijft daarom het best nog vijftien à twintig minuten rustig zitten en staat dan voorzichtig weer op om de activiteiten te hervatten.

Complicaties

Een vasovagale syncope leidt mogelijk tot valpartij en een letsel. Aangezien een vasovagale syncope vooral optreedt bij ouderen, leiden deze valpartijen mogelijk tot ernstige complicaties.

Preventie

Het is belangrijk om de situaties en risicofactoren te vermijden waarbij patiënten mogelijk een vasovagale syncope ervaren. Het is wel niet altijd mogelijk om een vasovagale syncope te voorkomen. Enkele leefstijladviezen verminderen wel de kans op het ontstaan van de aandoening. Patiënten zorgen er best voor dat ze voldoende vocht (geen alcohol!) en voedingsstoffen (gezonde en evenwichtige voeding, vezelrijke voeding, voldoende maar niet te hoge zoutinname) binnenkrijgen. Verder moeten ze lange tijd rechtstaan en stressvolle situaties vermijden. Indien dit niet mogelijk is, kan de patiënt best even rustig zitten, en desnoods een kort rustpauze inlassen en de benen omhoog leggen om het risico op een vasovagale syncope te verminderen.

Lees verder

• Duizeligheid en vertigo: Oorzaken van duizelig gevoel
• Flauwvallen (syncope): Tijdelijk verlies van bewustzijn
• Mictiesyncope: Flauwvallen tijdens of na het plassen
• Presyncope: Bijna flauwvallen (licht gevoel in het hoofd)
• Bewustzijnsverlies (bewusteloosheid): Oorzaken & behandeling