Eerste hulp (EHBO) bij flauwvallen

Meestal is flauwvallen onschuldig. De aandoening wordt wel eens verward met shock, hoewel er duidelijke verschillen zijn. Flauwvallen kan een zogenaamde vagale of vasovagale reactie zijn, gerelateerd aan de nervus vagus, die direct van invloed is op de hartslag en de arteriële bloedvaten. De pols vertraagt dan sterk en de hersenen krijgen even te weinig zuurstof. Mensen die er gevoelig voor zijn, kunnen er in een benauwde, bedompte ruimte last van krijgen. Of als gevolg van pijn of heftige emoties, zoals angst en het niet kunnen verwerken van slecht nieuws. Flauwvallen kan echter ook minder onschuldige oorzaken hebben, zoals een laag bloedsuikergehalte bij sluimerende diabetes, een hartinfarct of een beroerte. Het kan thuis gebeuren, maar ook op straat. Op adequate wijze eerste hulp (EHBO) verlenen is van cruciaal belang. Het belangrijkste is dat het slachtoffer blijft ademen en dat er effectief gehandeld wordt bij een hartstilstand of kamerfibrillatie.

Inhoud

• Shock...
• … of een flauwte?
• Orthostatische hypotensie
• Symptomen van een flauwte (syncope)
• Eerste hulp (EHBO) bij flauwvallen, ineenzakken, wegraken
• Wat te doen
• Als het op straat gebeurt...
• Wat te doen
• Bel bij twijfel 112

Shock...

Bij iemand die in een shock raakt, is de bloedsomloop ernstig verstoord waardoor de systeemorganen – zoals het hart, de longen en de hersenen – te weinig zuurstof krijgen en er acidose (verzuring) dreigt als gevolg van de zich ophopende cellulaire afvalstoffen, zoals kooldioxide. Afgeleid van een aantal factoren kan men shock onderverdelen in vier oorzaken:

1. slechte vaatvulling, zoals bij een ernstige bloeding;
2. gebrekkige hartfunctie, ofwel een cardiale shock;
3. bloedophoping in een bepaald vaatgebied, zoals bij een buikvliesontsteking. Dit wordt ook wel een verdeelsleutelshock genoemd. Doorgaans ligt er een bacteriële infectie aan ten grondslag;
4. vaatverwijding (dilatatie) terwijl het bloedvolume gelijk blijft, zoals bij een anafylactische shock.

… of een flauwte?

De oorzaken van flauwvallen (syncope) zijn doorgaans onschuldig, hoewel er zowel bij een flauwte als bij shock sprake is van bloeddrukdaling. Ook is het bewustzijnsverlies kortdurend. In veel gevallen betreft het heftige emoties, zoals schrik, stress, onaangenaam nieuws, vertoeven in een benauwde, bedompte kamer of ergens lang moeten staan. Berucht is ook een te laag bloedsuikergehalte, bijvoorbeeld bij iemand die inspannend werk doet en een maaltijd heeft overgeslagen. Ook kan er sprake zijn van een orthostatische hypotensie. Slechts in enkele gevallen is de oorzaak ernstiger van aard.

Nervus vagus
Flauwvallen kan het gevolg zijn van een 'vagale' of 'vasovagale' reactie, waarbij de nervus vagus geprikkeld wordt en enerzijds de hartslag daardoor sterk vertraagt en anderzijds de arteriële, perifere bloedvaten verwijden (dilateren) of niet snel genoeg contraheren. De vaatvulling laat dan te wensen over terwijl het hart niet of te laat sneller gaat kloppen en de pompkracht van het hart het evenwicht dus niet herstelt. Het gevolg daarvan is dat de hersenen even te weinig zuurstof krijgen. Soms gaat dat gepaard met bewustzijnsverlies, heel vaak ook niet. Bij een flauwte zal het hart sneller kloppen zodra de kooldioxidespiegel in het bloed stijgt en aldus de sympathicus wordt geprikkeld.

Orthostatische hypotensie

Bij flauwvallen door een orthostatische hypotensie is de pols daarentegen snel. Het wordt autonoom falen genoemd. Het komt vaker voor bij mensen die bloeddrukverlagers slikken, bij opgroeiende jeugd, bij degenen die van nature een lage bloeddruk hebben, bij de ziekte van Addison, maar ook bij bepaalde neurologische aandoeningen. Een orthostatische hypotensie wil zeggen dat de arteriële bloedvaten niet tijdig samentrekken zodra men bijvoorbeeld gaat staan. Aangezien de oorzaken van een flauwte talrijk kunnen zijn, maar doorgaans onschuldig, is het beter naar de huisarts te gaan zodra dit zich vaker voordoet.

Symptomen van een flauwte (syncope)

Vaak voelt het slachtoffer de flauwte aankomen. Er zijn nogal wat symptomen die kenmerkend zijn voor een flauwte, zoals:

• transpireren; klamme, koude huid;
• bleekheid;
• geeuwen (een teken van zuurstoftekort);
• algehele slapte;
• snelle ademhaling;
• trage, zwakke pols (snelle pols bij orthostatische hypotensie);
• duizeligheid;
• misselijkheid, soms braken;
• zwarte vlekken voor de ogen;
• ineenzakken (flauwvallen);
• bewustzijnsverlies.

Eerste hulp (EHBO) bij flauwvallen, ineenzakken, wegraken

Mensen die om welke reden dan ook lang moeten staan, en gevoelig zijn voor flauwtes, kunnen ter voorkoming ervan even op en neer bewegen, van de hielen naar de bal van de voeten en weer terug. Dat biedt vaak soelaas. Laat iemand die zegt dat hij gaat flauwvallen op een bed of eventueel op de grond liggen, of zitten met het hoofd tussen de knieën. Dikwijls is dat al afdoende, omdat de bloedtoevoer naar de hersenen verbetert.

Wat te doen

• Zorg voor frisse lucht (waai koelte toe).
• Maak knellende kleding los, zoals een strakke boord, een broekriem. Belangrijk is dat het slachtoffer ongehinderd kan ademhalen.
• Leg eventueel de benen hoger dan het lichaam (bijv. op een stoelzitting). Of til ze bij de enkels op. Ook dat verbetert de bloedtoevoer naar de hersenen.
• Zorg ervoor dat het slachtoffer niet in de zon ligt.

Als het op straat gebeurt...

Zorg ervoor dat het slachtoffer veilig tot zichzelf kan komen. Geef hem of haar dus de ruimte en houd andere voetgangers weg.

Wat te doen

• Draag of sleep het slachtoffer onder de oksels naar de kant van het trottoir of naar een portiek.
• Is het slachtoffer buiten bewustzijn? Leg hem dan op een veilige plek in stabiele zijligging.
• Zorg ervoor dat de ademweg vrij is en neem regelmatig de pols op.
• Bel 112 als u het niet vertrouwt. Ineenzakken kan immers ook het gevolg zijn van een beroerte, een hartinfarct en hartfalen.

Bel bij twijfel 112

Een flauwte duurt meestal maar enkele minuten, waarna het slachtoffer volledig opknapt. Let op of het slachtoffer zich bezeerd heeft tijdens het vallen. Geef iemand die is flauwgevallen niets te eten of te drinken, of alleen een slokje water, tot hij helemaal is hersteld. Bel bij twijfel, of als het slachtoffer langer dan twee minuten bewusteloos is, altijd 112. Laat hem of haar minstens tien minuten liggend bijkomen. Ook is het beter dat het slachtoffer na herstel naar de huisarts gaat om bepaalde aandoeningen die eveneens flauwvallen veroorzaken uit te sluiten. Zeker als de flauwtes herhaaldelijk voorkomen.

Lees verder

• Flauwvallen (syncope) niet altijd onschuldig
• Het verraderlijke syndroom van Adams-Stokes
• Shock – acuut en levensbedreigend
• Hart in nood – cardiogene (cardiale) shock
• Checklist – is flauwvallen ernstig?