Checklist – is flauwvallen ernstig?

Flauwvallen (syncope) is een plotseling en kortdurend bewustzijnsverlies. Soms gaat er duizeligheid aan vooraf. Deze aandoening kan veel oorzaken hebben. In het merendeel van de gevallen is er niets ernstigs aan de hand, zoals doorgaans bij een orthostatische hypotensie. Bekende voorbeelden van een vagale of vasovagale reactie zijn onder andere een fikse hoest- of niesbui, pijn en (acute) stress. Aan flauwvallen gaat altijd een bloeddrukdaling vooraf. De huisarts is de aangewezen persoon om deze klachten te onderzoeken. Aan de hand van de symptomen kan de leek echter tot op zekere hoogte zelf bepalen of de syncope ernstig is of niet.

Inhoud

• Flauwvallen – even buiten bewustzijn
• ‘Onschuldige’ oorzaken
• Orthostatische hypotensie
• Symptomen
• Overprikkeling van de nervus vagus
• Symptomen
• Minder onschuldige oorzaken van flauwvallen
• Checklist – ernstig of niet ernstig?
• Duizelig
• Warm weer
• Medicijnen
• Hersenen
• TIA
• Hart

Flauwvallen – even buiten bewustzijn

Duizeligheid en flauwvallen gaan in sommige gevallen samen. De bloeddruk kan dalen als gevolg van een vasovagale reactie, wat wil zeggen dat naast de nervus vagus het hart en de bloedvaten erbij betrokken zijn. Karakteristiek bij de prikkeling van de nervus vagus (autonome zenuwstelsel) is de vertraagde hartslag (bradycardie) en de dilatatie ofwel verwijding van de arteriële, perifere bloedvaten. Daardoor is er even sprake van onvoldoende vulling van het vaatstelsel terwijl het hart niet sneller klopt (pompkracht) om de druk, ofwel de bloeddruk, in stand te houden. Het gevolg daarvan is dat de hersenen kortdurend niet adequaat van zuurstof worden voorzien en er bewustzijnsproblemen ontstaan. De persoon in kwestie valt flauw en raakt even buiten bewustzijn.

Symphaticus
Het lichaam zoekt voortdurend naar homeostase, ofwel evenwicht inzake de lichaamsfuncties, zoals de handhaving van de lichaamstemperatuur, de bloeddruk en de zuurgraad van het interne milieu. Dat geldt ook voor de bloedcirculatie. Tijdens flauwvallen door een vasovagale reactie stijgt de kooldioxide- of koolzuurspiegel in het bloed en wordt de sympathicus van het autonome zenuwstelsel geprikkeld. Als gevolg daarvan klopt het hart sneller en vernauwen de bloedvaten zich weer. De vaatvulling herstelt zich, net als de bloeddruk, waarna de persoon die is flauwgevallen weer bijkomt.

‘Onschuldige’ oorzaken

Flauwvallen of 'even van de wereld zijn' – niet te verwarren met shock – kan onschuldige oorzaken hebben. Voorbeelden daarvan zijn de orthostatische hypotensie en overprikkeling van de nervus vagus door bijvoorbeeld ‘bloed zien’, schrik, acute stress en andere heftige emoties. Ook pijn is een beruchte oorzaak. Men noemt dat ook wel een reflexsyncope.

Orthostatische hypotensie

Een orthostatische hypotensie is een bekend voorbeeld van flauwvallen – ook wel wegraken of collaps genoemd – zonder dat daar een ernstige oorzaak aan ten grondslag hoeft te liggen. De kwaal houdt direct verband met een plotselinge bloeddrukdaling en het feit dat de hersenen daardoor even te weinig zuurstof krijgen. Het komt nogal eens voor bij jongeren (in de groei), maar ook bij patiënten die bloeddrukverlagende (zoals perindopril) of kalmerende middelen slikken. Of bij mensen die van nature een lage bloeddruk hebben.

Uitdroging
Ook uitdroging kan deze bloeddrukdaling veroorzaken. Maar ook lang staan op het werk of plotseling opstaan uit een stoel. Het lichaam is dan net te laat om de homeostase te herstellen. Ernstige onderliggende oorzaken van een orthostatische hypotensie zijn echter onder andere anemie, hartritmestoornissen, hartfalen en suikerziekte.

Symptomen

Karakteristieke verschijnselen van flauwvallen door een orthostatische hypotensie zijn onder andere:

• duizeligheid;
• sterretjes voor de ogen zien;
• misselijkheid, braken;
• snelle pols;
• bleekheid;
• transpireren.

Overprikkeling van de nervus vagus

Bij een vasovagale reactie treedt er even een bradycardie op, ofwel een zeer vertraagde pols door een overmatige prikkeling van de nervus vagus. Ook deze ‘kwaal’ hoeft op zich niet ernstig te zijn. Bij een orthostatische hypotensie is de pols daarentegen sneller dan normaal.

Symptomen

Bijkomende verschijnselen zijn dikwijls:

• Schokkende bewegingen die doen denken aan epilepsie.
• Zeer trage pols en een lage bloeddruk door ondervulling van het vaatstelsel (verwijding bloedvaten) en als gevolg daarvan een bloeddrukdaling.
• Zwart voor de ogen zien.
• De bewusteloosheid kan een paar seconden, maar ook enkele minuten duren.
• Incontinentie van urine komt voor.

Minder onschuldige oorzaken van flauwvallen

Flauwvallen kan te wijten zijn aan een cardiogeen probleem, zoals hartritmestoornissen, hartfalen (decompensatio cordis), het syndroom van Adams-Stokes en een aortastenose. Er zijn echter ook neurologische aandoeningen die flauwvallen in hun kielzog hebben. Enkele voorbeelden daarvan zijn epilepsie, hersenembolie, vaatspasmen en de TIA (transient ischemic attack), ofwel een voorbijgaande afsluiting van een bloedvaatje in de hersenen. Een extreem lage bloedsuiker bij diabetes mellitus heeft eveneens flauwtes tot gevolg.

Checklist – ernstig of niet ernstig?

Zoals gezegd zijn flauwtes vaak onschuldig van aard. Door de omgeving worden ze dikwijls afgedaan als ‘zenuwzwakte’. Iemand die bijvoorbeeld gauw flauwvalt door emoties, zal er in veel gevallen mee moeten leren leven. Niettemin is het belangrijk om naar de huisarts te gaan als deze flauwtes zich vaak voordoen. Dat geldt in elk geval als flauwvallen of duizeligheid niet herleidbaar zijn. De onderstaande checklist kan hulp bieden bij een eerste beoordeling of flauwvallen al dan niet ernstig is. Let wel, de checklist is zeer algemeen van aard en alleen geschikt om als leek zelf een eerste indruk te krijgen van de ernst van de kwaal alvorens naar de huisarts te gaan. Het kan helpen bij het verwoorden van de klachten en het zich beter bewust worden van de signalen, wat goed van pas kan komen zodra men in de spreekkamer van de dokter zit. Dat zal het stellen van de juiste diagnose alleen maar ten goede komen.

Duizelig

Als u wel eens flauwvalt is de eerste vraag die u zich moet stellen of de syncope gepaard ging met duizeligheid. In dat geval zou er een probleem kunnen zijn met het evenwichtsorgaan. Indien er geen sprake is van duizeligheid moet u zich afvragen hoe het kwam dat u een flauwte kreeg, wat gebeurde er precies. Stond u te haastig op uit uw stoel? Hebt u lang gestaan op het werk en te lang niets gegeten en gedronken (lage bloedsuiker)? Stond u lang voorovergebogen? In dat geval zou de oorzaak een orthostatische hypotensie kunnen zijn. Ga naar de huisarts als het vaker voorkomt, ook al is het in principe een onschuldige kwaal. Er zijn immers onderliggende oorzaken die minder onschuldig zijn. Het is zaak om die uit te sluiten.

Warm weer

Hebt u in de felle zon gestaan? Kunt u niet tegen warm weer? Hebt u last van warmte in het algemeen, zoals een benauwde, warme kamer? Dat zou de oorzaak kunnen zijn van de flauwtes. Er is dan sprake van een vasovagale syncope, die ook opgewekt kan worden door bijvoorbeeld oververmoeidheid, een intens hongergevoel, schrik, acute stress, anderszins heftige emoties, een copieuze maaltijd en zelfs tijdens de toiletgang.

Medicijnen

Is het bovenstaande niet op u van toepassing? Vraag u dan af of u middelen gebruikt die bloeddrukverlagend zijn. Het zijn vaak de boosdoeners van flauwvallen. Vaatverwijders, bètablockers, medicijnen tegen de ziekte van Parkinson en tranquillizers zijn berucht. Als u die medicijnen neemt, moet u die blijven slikken, maar wel de huisarts op de hoogte stellen. Wellicht krijgt u andere medicijnen.

Hersenen

Had u nadat u was flauwgevallen of duizelig werd last van visusstoornissen, zoals dubbelzien? Had u moeite met praten en formuleren, was u verward? Merkte u tintelingen of gevoelloosheid in de armen, benen, in het gezicht (vallende mondhoek)? In dat geval kunnen de hersenen minder goed van bloed zijn voorzien (embolie, bloeding) en is het zaak naar de huisarts te gaan. Ook de omgeving heeft een belangrijke taak om die symptomen op te merken als de patiënt daar bijvoorbeeld niet (meer) toe in staat is.

TIA

Een kardinale vraag is uiteraard of u na het flauwvallen een of meer van bovengenoemde symptomen nog steeds hebt. Ook in dat geval is het zeer belangrijk dat u of een van uw naasten meteen de huisarts waarschuwt of anderszins medische hulp inroept, aangezien er mogelijk sprake is van een beroerte. Indien de bovengenoemde symptomen verdwenen zijn, is het toch beter om de huisarts te waarschuwen. U kunt immers een TIA (transient ichemic attack) hebben gehad, waarbij de bloedtoevoer naar de hersenen zeer tijdelijk onderbroken is geweest. Ook arteriosclerose (aderverkalking) kan de oorzaak zijn van het plaatselijke zuurstoftekort in de hersenen.

Hart

Ook kan er sprake zijn van cardiogene oorzaken, zoals hartritmestoornissen, waaronder atriumfibrilleren, maar ook hartfalen of een aorta- of mitralisklepstenose. Voor de omgeving is het van belang te weten of het bewustzijnsverlies aanhoudt en/of de ademhaling trager, luider (snurkend) en/of onregelmatig wordt. Roep dan eveneens meteen medische hulp in.

Lees verder

• Flauwvallen (syncope) niet altijd onschuldig
• Eerste hulp (EHBO) bij flauwvallen
• Dreigend hartinfarct – de eerste signalen
• Shock – acuut en levensbedreigend
• Het verraderlijke syndroom van Adams-Stokes