Flauwvallen (syncope) niet altijd onschuldig

Flauwvallen (syncope) mag niet in één adem worden genoemd met ‘shock’. De oorzaken van flauwvallen zijn doorgaans minder ernstig en het bewustzijnsverlies is kortdurend. Bij flauwvallen is er eveneens sprake van een plotselinge bloeddrukdaling. Meestal is dat het gevolg van heftige emoties, zoals schrik en paniek. Of bij pijn en acute stress. Bij minder ernstige varianten is de persoon in kwestie alleen duizelig. Toch kunnen er onderliggende oorzaken zijn die onderzocht moeten worden bij iemand die regelmatig flauwvalt.

Inhoud

• Wat gebeurt er bij flauwvallen (syncope)?
• Orthostatische hypotensie
• Symptomen
• Overprikkeling van de nervus vagus
• Onschuldige oorzaken van flauwvallen (syncope)
• Symptomen van nervus vagus-prikkeling
• Minder onschuldige oorzaken van flauwvallen (syncope)
• Carotis sinus-syndroom
• Aortastenose
• Adams-Stokes
• Uitdroging
• Cardiogene oorzaken
• Hypoglykemie
• Ziekte van Addison
• Naar de huisarts...

Wat gebeurt er bij flauwvallen (syncope)?

Flauwvallen is een zogenaamde ‘vagale of vasovagale reactie’, waarbij de nervus vagus van het autonome zenuwstelsel geprikkeld wordt. Daardoor vertraagt de hartslag drastisch en verwijden de (perifere) arteriële bloedvaten zich. Soms staat het hart zelfs enkele seconden stil. Er is dan sprake van onvoldoende vulling van het bloedvatenstelsel, ofwel een verwijding ervan, zonder dat het hart daar meer pompkracht tegenover stelt en er weer evenwicht kan ontstaan.

Tijdelijk buiten bewustzijn
Hierdoor krijgen de hersenen tijdelijk te weinig zuurstof. De persoon in kwestie zakt in elkaar en is even buiten bewustzijn. Het gaat gelukkig vanzelf weer over, dankzij de gestaag stijgende kooldioxidespiegel in het bloed. Dat prikkelt de sympathicus, waardoor het hart sneller gaat kloppen, de bloedvaten vernauwen en de patiënt bijkomt... en waarschijnlijk verbaasd om zich heen kijkt. Het wordt ook wel ‘wegraken’ of collaps genoemd.

Orthostatische hypotensie

De oorzaak van 'wegraken' bij een orthostatische hypotensie is van een andere orde dan bij de vasovagale reactie het geval is. Orthostatische hypotensie staat evenwel ook rechtstreeks in verband met een bloeddrukdaling, die optreedt bij een staande houding, of als men bijvoorbeeld plotseling opstaat uit een stoel. Het komt onder andere voor bij langdurig staan in een warme omgeving of als men bloeddrukverlagende middelen slikt, zoals metoprolol en perindopril. Soms ook bij ouderen en bij mensen die van nature een lage systolische (bovendruk) bloeddruk hebben. En bij opgroeiende tieners tijdens de 'groeispurt'. Ook dan krijgen de hersenen tijdelijk te weinig zuurstof.

Symptomen

De verschijnselen zijn onder andere:

• Transpireren.
• Duizeligheid.
• Sterretjes of ‘zwart’ voor de ogen zien.
• Bleekheid.
• Snelle pols.
• Misselijkheid.
• Braken.
• Kortdurend ‘wegraken’.

Overprikkeling van de nervus vagus

Bij een vasovagale reactie is de pols traag door een overprikkeling van de nervus vagus. Bij een orthostatische hypotensie is de pols daarentegen snel. Voor de rest kunnen de symptomen hetzelfde zijn. Deze aandoening wordt ook wel autonoom falen genoemd. De oorzaak is veelal gelegen in het feit dat de bloedvaten niet tijdig vernauwen als men gaat staan, waardoor er zich op dat moment relatief en tijdelijk meer bloed in de benen bevindt en de bloedcirculatie de hersenen niet adequaat van zuurstofrijk bloed kan voorzien.

Autonoom zenuwstelsel
Hoewel het tijdelijk in gebreke blijven van het autonoom zenuwstelsel meestal onschuldig van aard is, kunnen er bepaalde aandoeningen aan ten grondslag liggen, waaronder diabetes, de ziekte van Addison, neurologische aandoeningen en bepaalde medicijnen, zoals bloeddrukverlagers.

Onschuldige oorzaken van flauwvallen (syncope)

Even ‘van de wereld zijn’, of duizeligheid ervaren als gevolg van een orthostatische hypotensie, is meestal niet ernstig. De vasovagale reactie heeft een andere oorzaak en hoeft evenmin problematisch te zijn. Als behandeling volstaat meestal een liggende houding (hoofd omlaag, benen omhoog), ook wel de houding van Trendelenburg genoemd. Hoofd tussen de knieën biedt eveneens meestal soelaas. De oorzaken van deze vorm van flauwvallen zijn doorgaans schrik, angst, pijn, kortom heftige emoties en acute stress. Flauwvallen als gevolg daarvan wordt ook wel reflexsyncope genoemd. Een bekend voorbeeld is flauwvallen bij het zien van bloed.

Symptomen van nervus vagus-prikkeling

De karakteristieke symptomen van een vasovagale syncope, dus bij (over)prikkeling van de nervus vagus, zijn onder meer:

• ‘Zwart’ voor de ogen zien.
• Kortdurende bewusteloosheid (enkele seconden tot minuten).
• Soms incontinentie.
• Schokkende bewegingen tijdens het bewustzijnsverlies, lijkend op epilepsie.
• Langzame tot zeer langzame pols (en bloedvatverwijding) door prikkeling van de nervus vagus.

Minder onschuldige oorzaken van flauwvallen (syncope)

Er zijn oorzaken van flauwvallen die te maken hebben met een verminderde pompfunctie van het hart, zoals bij een hartinfarct en ritmestoornissen. Zoals eerder genoemd is een belangrijk symptoom van syncope bewusteloosheid, waarbij de patiënt niet meer kan staan omdat de spierspanning (tonus) inadequaat is. Enkele minder onschuldige oorzaken van flauwvallen zijn:

Carotis sinus-syndroom

Een bepaalde plek in de halsslagaders doet de hartfrequentie en de bloeddruk dalen. Sommige mensen zijn er gevoelig voor. Een stijve boord kan met andere woorden al voldoende zijn, of abrupt draaien van het hoofd. Bij ouderen kan atherosclerose de boosdoener zijn.

Aortastenose

Dit is een vernauwing van de aorta bij de linkerhartkamer. Meestal is de aortaklep de oorzaak. Flauwvallen kan dan optreden bij inspanning.

Adams-Stokes

Syndroom van Adams-Stokes. Plotseling flauwvallen door ritmestoornissen. Het gaat veelal gepaard met toevallen.

Uitdroging

Het is een vaak voorkomende oorzaak van flauwvallen of duizeligheid.

Cardiogene oorzaken

De hartslag versnelt of vertraagt plotseling, zoals bij een hartinfarct, boezemfibrilleren, boezemflutter, het syndroom van Adams-Stokes, decompensatio cordis en andere hartaandoeningen.

Hypoglykemie

Een te laag bloedsuikergehalte, vooral bij diabetici. Flauwvallen ‘van de honger’ is daaraan gerelateerd.

Ziekte van Addison

Chronische aandoening van de bijnieren als gevolg van een bijnierschorsinsufficiëntie.

Naar de huisarts...

Flauwvallen heeft een imago dat sterk neigt naar zenuwzwakte. Sommige mensen weten van zichzelf dat ze flauwvallen zodra ze bijvoorbeeld bloed zien, of tijdens een medisch ‘futiele’ ingreep, zoals wanneer ze een injectie krijgen toegediend. Ze hebben er meestal mee leren leven en tillen er niet zo zwaar aan. De omgeving doet er vaak lacherig over. Als de oorzaak van flauwvallen niet duidelijk te herleiden is, of als er zich een verandering in het patroon voordoet, is het belangrijk om naar de huisarts te gaan voor advies. Al is het alleen maar om mogelijk onderliggende aandoeningen uit te sluiten.

Lees verder

• Eerste hulp (EHBO) bij flauwvallen
• Shock – acuut en levensbedreigend
• Hart in nood – cardiogene (cardiale) shock
• Checklist – is flauwvallen ernstig?
• Het verraderlijke syndroom van Adams-Stokes