Mictiesyncope: Flauwvallen tijdens of na het plassen

Soms verliest een patiënt tijdelijk het bewustzijn tijdens of kort na het plassen. Dit staat bekend als mictiesyncope of mictiecollaps. Deze vrij veel voorkomende aandoening ontstaat door een ernstige daling van de bloeddruk, waardoor de hersenen tijdelijk onvoldoende zuurstof ontvangen. Mictiesyncope komt het meest voor bij mannen en gebeurt meestal 's nachts na een diepe slaap. Dit soort flauwvallen kan ook sporadisch optreden bij ontlasting, braken of hoesten. De behandeling richt zich voornamelijk op preventie, waarbij ook rekening moet worden gehouden met de medische situatie en geschiedenis van de patiënt.

• Epidemiologie van mictiesyncope
• Oorzaken van de aandoening: Daling van de bloeddruk
• Risicofactoren voor flauwvallen tijdens of na het plassen
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen: Flauwvallen tijdens of na het plassen (vooral 's nachts)
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van mictiesyncope
• Preventie van mictiesyncope
• Hulp na het flauwvallen
• Complicaties
• Prognose

Epidemiologie van mictiesyncope

De prevalentie van mictiesyncope bedraagt 2,4 tot 8,4% van alle gevallen van flauwvallen bij volwassenen. Bovendien heeft 61% van de patiënten met mictiesyncope ook ervaring met andere vormen van syncope. Deze aandoening komt vaak voor bij mensen in de leeftijd van 30-49 jaar, maar patiënten van jongere en oudere leeftijd zijn ook gerapporteerd in de medische literatuur. Mictiesyncope heeft een voorkeur voor mannen en treedt vooral 's nachts of na het ontwaken op.

Oorzaken van de aandoening: Daling van de bloeddruk

De precieze oorzaak van mictiesyncope is nog niet volledig opgehelderd. Het kan echter zijn dat vasodilatatie (verwijding van de bloedvaten) optreedt wanneer de patiënt opstaat, naar het toilet gaat en snel een volle blaas ledigt. Een snelle plasstraal stimuleert de nervus vagus, wat kan leiden tot een vertraagd hartritme (bradycardie), omdat het hart niet genoeg bloed kan rondpompen, en een plotselinge daling in de bloeddruk (hypotensie).

Risicofactoren voor flauwvallen tijdens of na het plassen

Mictiesyncope kent verschillende uitlokkende factoren, die zowel te maken kunnen hebben met medische aandoeningen als met omgevingsfactoren. Bij een aantal patiënten met mictiecollaps zijn echter geen specifieke risicofactoren of oorzaken bekend. Deze factoren activeren mechanismen in het lichaam die de bloeddruk verlagen.

Aandoeningen

De volgende aandoeningen kunnen het risico op mictiecollaps verhogen:

• akinetische toevallen
• bloedarmoede of mild bloedverlies
• braken
• een luchtweginfectie
• hysterische reacties
• koorts
• lage bloedsuikerspiegels (hypoglykemie)
• pijn
• prostatisch feochromocytoom (een zeldzame tumor in de urineblaas)

Omgevingsfactoren

Mictiesyncope kan bovendien worden uitgelokt door verschillende omgevingsfactoren:

• alcoholmisbruik
• een slechte fysieke conditie
• emotionele stress of shock
• het drinken van koude dranken
• hoesten
• honger
• ontlasting
• plassen
• uitputting
• uitdroging (dehydratie)
• vermoeidheid
• medicijnen:
• alfablokkers (die zorgen voor een betere urineproductie bij mannen met prostaatproblemen)
• antidepressiva

Symptomen: Flauwvallen tijdens of na het plassen (vooral 's nachts)

Aanvallen van flauwvallen treden meestal op wanneer de patiënt net is opgestaan na een langere periode van liggen, bijvoorbeeld 's ochtends of 's avonds laat. Voordat de patiënt het bewustzijn verliest (bewustzijnsverlies), ziet hij vaak bleek, heeft hij slecht zicht, voelt hij zich misselijk, is hij bezweet, heeft hij maagpijn en voelt hij zich zwak. Bij sommige patiënten gaat mictiesyncope gepaard met schokkerige bewegingen van de ledematen. Deze bewegingen kunnen doen denken aan convulsies (stuipen), maar bij mictiesyncope is er meestal geen sprake van tongbijten, incontinentie of verwardheid na een aanval. De symptomen hoeven niet allemaal aanwezig te zijn, maar vaak voelt een patiënt de syncope nog net aankomen. De syncope doet zich niet altijd voor bij of na elke episode van urineren. Dit gebeurt vaak in combinatie met andere factoren, zoals vermoeidheid, alcohol of dehydratie (uitdrogingsverschijnselen).

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
De arts begint met een grondige anamnese (vraaggesprek met de patiënt) en voert een lichamelijk onderzoek uit. Vervolgens wordt een elektrocardiografie (ECG: meting van de elektrische activiteit van het hart) uitgevoerd, waarbij meestal normale resultaten worden verkregen. Een bloedonderzoek is ook vereist om andere aandoeningen uit te sluiten. Bovendien zijn Holter-monitoring (24-uurs bewaking van het hart met een draagbaar toestel) en zowel liggend als staand bloeddrukonderzoek nodig. De arts zal ook de autonome instabiliteit van de patiënt testen.

Differentiële diagnose
De volgende aandoeningen vertonen symptomen die sterk lijken op die van mictiecollaps en worden daarom beschouwd als differentiële diagnoses:

• hartritmestoornissen (aritmieën)
• het orthostatische tachycardiesyndroom (POTS) (versnelde hartslag bij het opstaan)
• hypovolemie (onvoldoende bloed in het lichaam)
• orthostatische hypotensie (plotseling duizelig na opstaan)
• structurele hart- en vaatziekten zoals bijvoorbeeld aortastenose (vernauwing van de aortaklep in het hart) of hypertrofische cardiomyopathie (hartspieraandoening)

Behandeling van mictiesyncope

Behandeling van de onderliggende aandoening
Voor mictiesyncope is geen specifiek bewezen effectieve behandeling beschikbaar. Een arts zal echter de symptomen grondig onderzoeken, omdat mictiesyncope soms op een onderliggende medische aandoening kan wijzen waarvoor een behandeling kan worden ingezet. Bijvoorbeeld, bij patiënten met ruggenmergletsel kan de arts botulinum A-toxine injecties (botox) in de detrusorspier van de blaas injecteren. Door het aanpakken van de onderliggende aandoening kunnen de symptomen van het flauwvallen bij of na het plassen verminderen of verdwijnen.

Vermijden van uitlokkende factoren
Bepaalde medicijnen kunnen als bijwerking mictiesyncope veroorzaken. Het afbouwen of elimineren van deze medicatie kan soms het probleem verhelpen. Ook het vermijden van andere uitlokkende factoren, zoals alcohol, uitputting en uitdroging, kan bijdragen aan het verminderen van de frequentie van de aanvallen.

Preventie van mictiesyncope

Enkele preventieve maatregelen kunnen helpen het risico op ernstige letsels bij mictiecollaps te verminderen. Het is raadzaam om de badkamerdeur open te laten staan en scherpe, gevaarlijke of bewegende objecten uit de buurt van de patiënt te verwijderen. De patiënt dient overdag geen overmatige hoeveelheid alcohol te drinken. Voor het slapengaan moet de patiënt altijd plassen om te voorkomen dat hij 's nachts moet opstaan. Als de patiënt 's nachts aandrang voelt om naar het toilet te gaan, moet hij eerst een tijdje aan de rand van het bed zitten en zijn benen bewegen. Hij moet ervoor zorgen dat hij zich niet duizelig of licht in het hoofd voelt voordat hij opstaat om naar het toilet te gaan. Het is wenselijk dat de patiënt volledig wakker is voordat hij gaat plassen. Plassen gebeurt bij voorkeur zittend.

Hulp na het flauwvallen

Wanneer de patiënt flauwvalt en op de grond ligt, dient hij uit te rusten totdat het bewustzijn terugkeert. Het gebruik van koud water of ammoniakproducten om de patiënt weer tot leven te brengen, wordt sterk afgeraden. Meestal herstelt de patiënt volledig binnen enkele seconden tot minuten na de mictiesyncope. De patiënt herinnert zich vaak alleen de gebeurtenissen vlak voor de aanval.

Complicaties

Het grootste risico van deze aandoening zijn snijwonden, kneuzingen of ernstig hoofdletsel als gevolg van een valpartij. Dit gebeurt vaak door scherpe voorwerpen in de buurt van de patiënt. Hoewel de meeste gevallen van situationele syncope onschadelijk zijn en vanzelf verdwijnen, is medisch onderzoek essentieel, vooral bij oudere patiënten. Sommige patiënten met mictiesyncope lijden bijvoorbeeld aan prostaatvergroting, hetzij door prostaathypertrofie of door prostaatkanker.

Prognose

Mictiesyncope is niet levensbedreigend en komt slechts af en toe voor. De meeste patiënten herstellen volledig binnen enkele seconden tot minuten na de aanval en herinneren zich vaak alleen de gebeurtenissen direct voorafgaand aan de syncope.

Lees verder

• Flauwvallen (syncope): Tijdelijk verlies van bewustzijn
• Bewustzijnsverlies (bewusteloosheid): Oorzaken & behandeling
• Duizeligheid en vertigo: Oorzaken van duizelig gevoel
• Presyncope: Bijna flauwvallen (licht gevoel in het hoofd)
• Vasovagale syncope: Flauwvallen na uitlokkende factor