Orthostatische hypotensie: Plotseling duizelig na opstaan

Orthostatische hypotensie, ook wel bekend als posturale hypotensie, is een aandoening waarbij de bloeddruk plotseling daalt wanneer een persoon rechtstaat vanuit een zittende of liggende positie. Het belangrijkste symptoom van orthostatische hypotensie is duizeligheid. In sommige gevallen kan de patiënt zelfs flauwvallen door de lage bloeddruk. Hoewel bij veel patiënten geen behandeling nodig is, kan langdurige of ernstige orthostatische hypotensie wijzen op een onderliggende aandoening die medische aandacht vereist.

• Epidemiologie
• Prevalentie en incidentie
• Verband met andere aandoeningen
• Geslacht en leeftijd
• Mechanisme
• Verlies van vasculaire respons
• Verstoring van de baroreflex
• Verminderde bloedvolume of medicatiegebruik
• Oorzaken van duizeligheid na rechtstaan vanuit liggende of zittende positie
• Risicofactoren: Aandoeningen en omgevingsfactoren
• Risicogroepen
• Ouderen
• Mensen met neurologische aandoeningen
• Patiënten met diabetes
• Patiënten met hart- en vaatziekten
• Symptomen van plotselinge lage bloeddruk
• Alarmsymptomen
• Duizeligheid en licht in het hoofd
• Flauwvallen (syncope)
• Vermoeidheid en zwakte
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van orthostatische hypotensie
• Prognose
• Complicaties van plotseling duizelig na opstaan
• Preventie van orthostatische hypotensie
• Praktische tips voor het omgaan met orthostatische hypotensie
• Verhoog je vochtinname
• Sta langzaam op
• Draag compressiekousen of -sokken
• Eet kleinere, frequente maaltijden
• Verhoog de hoofdkant van je bed
• Vermijd te lange periodes van stilzitten of liggen
• Gebruik medicatie indien voorgeschreven door je arts
• Pas je levensstijl aan
• Monitor je bloeddruk regelmatig
• Wees alert op symptomen en zoek medische hulp indien nodig

Epidemiologie

Orthostatische hypotensie is een veelvoorkomende aandoening waarbij een plotselinge daling van de bloeddruk optreedt bij het opstaan uit een liggende of zittende positie. Het komt voor bij zowel volwassenen als ouderen, en de prevalentie neemt toe met de leeftijd. De aandoening wordt vaak geassocieerd met andere chronische aandoeningen, zoals diabetes, neurologische aandoeningen en hart- en vaatziekten.

Prevalentie en incidentie

De prevalentie van orthostatische hypotensie varieert, maar studies tonen aan dat ongeveer 5% van de algemene bevolking getroffen is. De aandoening is vooral gebruikelijk bij ouderen, waarbij de prevalentie kan oplopen tot 30% van de mensen boven de 65 jaar. Onder jongere volwassenen komt orthostatische hypotensie minder vaak voor, maar het kan vaker optreden bij mensen met onderliggende gezondheidsproblemen.

Verband met andere aandoeningen

Orthostatische hypotensie komt vaak voor in combinatie met aandoeningen zoals diabetes, de ziekte van Parkinson, hartziekten en verschillende neurologische aandoeningen. Het wordt ook vaak gezien bij patiënten die medicijnen gebruiken die de bloeddruk kunnen verlagen, zoals antihypertensiva, diuretica en antidepressiva.

Geslacht en leeftijd

Hoewel orthostatische hypotensie in beide geslachten voorkomt, komt het vaker voor bij mannen. Bij ouderen is de prevalentie het hoogst, vooral bij diegenen die een lage bloeddruk hebben of andere comorbiditeiten zoals diabetes of hartfalen.

Mechanisme

Orthostatische hypotensie wordt veroorzaakt door een verminderde aanpassing van het lichaam aan de gravitatiekracht wanneer iemand opstaat, wat leidt tot een plotselinge daling van de bloeddruk. Dit kan leiden tot duizeligheid, licht in het hoofd voelen, en zelfs flauwvallen. Het mechanisme omvat een combinatie van factoren die de normale bloeddrukregulatie verstoren.

Verlies van vasculaire respons

Bij orthostatische hypotensie is er een afname van de vasculaire respons die normaal het bloed naar de hersenen zou sturen bij het opstaan. Dit gebeurt door een verminderde activiteit van het sympathische zenuwstelsel, dat normaal gesproken de bloedvaten vernauwt en de hartslag verhoogt om de bloeddruk te verhogen wanneer iemand zich opricht.

Verstoring van de baroreflex

De baroreflex is een belangrijk mechanisme dat de bloeddruk reguleert. Bij orthostatische hypotensie is er vaak een verstoorde baroreflex, die de bloeddruk onvoldoende aanpast wanneer iemand opstaat, waardoor de bloeddruk plotseling daalt.

Verminderde bloedvolume of medicatiegebruik

Een laag bloedvolume door uitdroging, bloedverlies of gebruik van medicijnen zoals diuretica kan ook bijdragen aan orthostatische hypotensie. Het gebruik van antihypertensiva, antidepressiva of andere bloeddrukverlagende middelen kan de vasculaire respons verder verminderen.

Oorzaken van duizeligheid na rechtstaan vanuit liggende of zittende positie

Bij orthostatische hypotensie daalt de systolische bloeddruk wanneer iemand rechtstaat vanuit een liggende of zittende houding. Wanneer iemand opstaat, verzamelt het bloed zich in de benen door de zwaartekracht. Hierdoor ontvangt het hart minder bloed, wat leidt tot een daling van de bloeddruk (hypotensie). Normaal gesproken sturen cellen in de hart- en nekbloedvaten signalen naar de hersenen. Deze sturen vervolgens signalen naar het hart om sneller te kloppen, wat ervoor zorgt dat er meer bloed rondgepompt wordt en de bloeddruk op peil blijft. Daarnaast zorgen de cellen ervoor dat het bloed langzaam door de aderen stroomt, wat de bloeddruk helpt verhogen. Wanneer deze cellen niet goed functioneren of geen signalen naar de hersenen sturen, kan de bloeddrukregulatie verstoord raken, wat leidt tot symptomen van orthostatische hypotensie.

Risicofactoren: Aandoeningen en omgevingsfactoren

Aandoeningen
Verschillende medische aandoeningen en factoren kunnen bijdragen aan orthostatische hypotensie.

Endocriene problemen
Voorbeelden van endocriene problemen die orthostatische hypotensie kunnen veroorzaken, zijn schildklieraandoeningen, bijnierinsufficiëntie zoals de ziekte van Addison (onvoldoende productie van hormonen door de bijnieren), hypoglykemie (verlaagd suikergehalte in het bloed) en diabetes mellitus (suikerziekte).

Hartaandoeningen
Voorbeelden van hartaandoeningen die orthostatische hypotensie kunnen veroorzaken, zijn bradycardie (trage hartslag), hartklepafwijkingen, een hartaanval en hartfalen (onvoldoende bloedcirculatie door het hart).

Neurologische aandoeningen
Enkele neurologische aandoeningen die het risico op orthostatische hypotensie verhogen, zijn de ziekte van Parkinson (met verlies van beweging, coördinatieproblemen en beven), multisysteematrofie en amyloïdose (opstapeling van amyloïde-eiwitten in weefsels en organen, met symptomen die kunnen variëren van hartproblemen tot problemen met de huid en organen zoals maag en darmen).

Oudere leeftijd
Hoewel orthostatische hypotensie vaker voorkomt bij ouderen (>65 jaar), kan het ook op jongere leeftijd voorkomen.

Uitdroging (dehydratie)
Koorts, braken, onvoldoende vochtinname, ernstige diarree en zware lichamelijke inspanning met overmatig zweten (hyperhidrose) kunnen leiden tot uitdroging, wat op zijn beurt orthostatische hypotensie kan veroorzaken.

Omgevingsfactoren
Alcohol
Het consumeren van alcohol kan het risico op orthostatische hypotensie verhogen, omdat het de bloeddruk kan verlagen.

Bepaalde medicijnen
Medicijnen zoals diuretica (plaspillen: vochtafdrijvende middelen), alfablokkers (medicijnen voor hoge bloeddruk), bètablokkers (medicijnen die de hartslag en bloeddruk verlagen), calciumantagonisten (medicatie voor hart- en vaatziekten), angiotensine-converting enzyme (ACE-remmers: bloeddrukverlagende medicijnen), nitraten (medicijnen voor pijn op de borst), medicatie voor de ziekte van Parkinson, bepaalde antidepressiva, bepaalde antipsychotica, spierverslappers, geneesmiddelen voor erectiestoornissen en verdovende middelen kunnen orthostatische hypotensie veroorzaken.

Een zwangerschap
Tijdens de zwangerschap neemt de bloedsomloop toe, wat kan leiden tot een daling van de bloeddruk.

Na een maaltijd
Vooral ouderen kunnen na een maaltijd (postprandiaal) sneller last krijgen van een lage bloeddruk bij het opstaan uit een zittende positie.

Risicogroepen

Er zijn specifieke groepen mensen die meer risico lopen op het ontwikkelen van orthostatische hypotensie, vooral ouderen en mensen met bepaalde chronische aandoeningen.

Ouderen

Ouderen lopen het grootste risico op orthostatische hypotensie, aangezien de bloedvaten minder elastisch worden naarmate men ouder wordt. Dit vermindert de effectiviteit van de baroreflex en maakt het moeilijker voor het lichaam om snel de bloeddruk te verhogen bij het opstaan.

Mensen met neurologische aandoeningen

Personen met neurologische aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson, multiple sclerose en autonome neuropathie hebben een verhoogd risico op orthostatische hypotensie. Deze aandoeningen beïnvloeden de zenuwen die betrokken zijn bij het reguleren van de bloeddruk en de vasculaire respons.

Patiënten met diabetes

Diabetes kan de zenuwen die verantwoordelijk zijn voor de bloeddrukregulatie beschadigen, waardoor het risico op orthostatische hypotensie toeneemt. Diabetische neuropathie is een belangrijke risicofactor voor deze aandoening.

Patiënten met hart- en vaatziekten

Mensen met hart- en vaatziekten, zoals hartfalen of een hartinfarct, hebben een verhoogd risico op orthostatische hypotensie. De verminderde hartfunctie kan de bloedcirculatie beïnvloeden, wat het moeilijk maakt om de bloeddruk op peil te houden bij plotselinge bewegingen.

Symptomen van plotselinge lage bloeddruk

De symptomen van orthostatische hypotensie zijn meestal mild en duren slechts enkele seconden tot ongeveer een minuut. Hardnekkige orthostatische hypotensie kan echter wijzen op een onderliggende aandoening die behandeling vereist. Typische symptomen zijn duizeligheid en een licht gevoel in het hoofd bij het rechtstaan vanuit een zittende of liggende houding. Andere mogelijke symptomen zijn wazig gezichtsvermogen, misselijkheid, syncope (flauwvallen), verwardheid en zwakte.

Alarmsymptomen

De belangrijkste alarmsymptomen van orthostatische hypotensie zijn gerelateerd aan de plotselinge daling van de bloeddruk bij het opstaan. Het is belangrijk om deze symptomen te herkennen, aangezien ze kunnen wijzen op een ernstige onderliggende aandoening.

Duizeligheid en licht in het hoofd

Een plotselinge daling van de bloeddruk kan duizeligheid of een licht gevoel in het hoofd veroorzaken, vooral wanneer een persoon snel opstaat uit een liggende of zittende positie.

Flauwvallen (syncope)

In sommige gevallen kan de bloeddruk zo laag dalen dat de patiënt flauwvalt, wat kan leiden tot letsel bij vallen. Flauwvallen is een ernstig alarmsymptoom dat onmiddellijke medische aandacht vereist.

Vermoeidheid en zwakte

Patiënten met orthostatische hypotensie kunnen ook vermoeidheid en algemene zwakte ervaren, vooral na het opstaan. Dit kan de mobiliteit en dagelijkse activiteiten van de patiënt belemmeren.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
Wanneer een patiënt zich presenteert met symptomen van orthostatische hypotensie, zal de arts vragen stellen over de medische geschiedenis van de patiënt om mogelijke oorzaken te achterhalen. De arts controleert de bloeddruk in verschillende posities (liggend, zittend en staand). Een significante daling van de bloeddruk bij het opstaan, meestal een daling van ongeveer 20 mm Hg systolisch en 10 mm Hg diastolisch binnen vijf minuten, bevestigt de diagnose orthostatische hypotensie.
Diagnostisch onderzoek
Aanvullende onderzoeken kunnen nodig zijn om andere oorzaken van de symptomen uit te sluiten. Bloedonderzoek kan worden uitgevoerd om aandoeningen zoals diabetes, een lage bloedsuikerspiegel of bloedarmoede te identificeren, die ook orthostatische hypotensie kunnen veroorzaken. Daarnaast kunnen hartonderzoeken, zoals een elektrocardiografie (ECG: meting van de elektrische activiteit van het hart), een fietsergometrie (inspanningstest) en een echocardiografie (hartonderzoek met geluidsgolven), helpen bij het identificeren van mogelijke hartafwijkingen die bijdragen aan de symptomen.

Behandeling van orthostatische hypotensie

Geen behandeling
Milde gevallen van orthostatische hypotensie vereisen vaak geen specifieke behandeling. Patiënten kunnen vaak gewoon weer gaan zitten of liggen wanneer ze duizelig worden en daarna rustig opstaan om de symptomen te laten verdwijnen.

Zelfzorg
Enkele aanpassingen in de levensstijl kunnen de symptomen verlichten. Dit omvat het regelmatig eten van gezonde maaltijden, voldoende hydratatie (vooral in de zomer) om uitdroging te voorkomen, en het vermijden van alcohol. Het is ook aanbevolen om met het hoofd iets hoger dan de benen te slapen. Sommige patiënten ervaren verlichting door het dragen van steunkousen en het uitvoeren van kuitspieroefeningen voordat ze opstaan.

Professionele medische zorg
Bij orthostatische hypotensie veroorzaakt door medicijnen kan het nodig zijn de dosering aan te passen of over te schakelen op een ander geneesmiddel. Patiënten kunnen ook advies krijgen om hun zoutinname te verhogen, mits dit geen hypertensie veroorzaakt. In sommige gevallen kunnen aanvullende medicijnen worden voorgeschreven door de arts.

Prognose

De prognose voor orthostatische hypotensie hangt sterk af van de onderliggende oorzaak en de algehele gezondheid van de patiënt. Bij veel mensen is de aandoening mild en tijdelijk, vooral als de oorzaak gerelateerd is aan tijdelijke factoren zoals uitdroging of een recent begonnen medicijngebruik. In deze gevallen verdwijnen de symptomen vaak na het verhelpen van de onderliggende oorzaak of na het aanpassen van de levensstijl.

Voor mensen bij wie orthostatische hypotensie voortkomt uit chronische aandoeningen zoals diabetes, de ziekte van Parkinson of ernstige hart- en vaatziekten, kan de prognose minder gunstig zijn. Bij deze patiënten kunnen de symptomen langduriger en moeilijker te beheersen zijn, en kan voortdurende medische behandeling nodig zijn om de symptomen te controleren en complicaties te voorkomen.

In het algemeen, met de juiste diagnose en behandeling, kunnen veel patiënten de symptomen van orthostatische hypotensie effectief beheren en een goede kwaliteit van leven behouden. Het is belangrijk om regelmatige opvolging te hebben met een zorgverlener om de voortgang te monitoren en eventuele noodzakelijke aanpassingen in de behandeling aan te brengen.

Complicaties van plotseling duizelig na opstaan

Bij ouderen kunnen de volgende complicaties optreden:

• Een beroerte: Schommelingen in de bloeddruk door het rechtstaan kunnen de bloedtoevoer naar de hersenen verminderen, wat het risico op een beroerte verhoogt (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen).
• Frequent vallen: Vallen als gevolg van flauwvallen (syncope) kan voorkomen.
• Hart- en vaatziekten: Complicaties zoals pijn op de borst, hartfalen of hartritmestoornissen kunnen optreden als gevolg van orthostatische hypotensie.

Preventie van orthostatische hypotensie

Preventie van orthostatische hypotensie richt zich voornamelijk op het voorkomen van de risicofactoren en het bevorderen van een gezonde levensstijl. Enkele preventieve maatregelen zijn:

• Hydratatie: Zorg voor voldoende vochtinname, vooral tijdens warme weersomstandigheden of bij zware lichamelijke inspanning, om uitdroging te voorkomen.
• Langzaam opstaan: Sta langzaam op vanuit een liggende of zittende positie om het risico op plotselinge bloeddrukdaling te verminderen. Dit kan helpen om duizeligheid en flauwvallen te voorkomen.
• Gezonde voeding: Eet regelmatig gezonde maaltijden om stabiliteit in de bloeddruk te ondersteunen en te voorkomen dat de bloedsuikerspiegel te veel fluctueert.
• Vermijden van alcohol: Beperk of vermijd alcoholgebruik, omdat alcohol de bloeddruk kan verlagen en bijdragen aan symptomen van orthostatische hypotensie.
• Medicatiebeheer: Als je medicijnen gebruikt die orthostatische hypotensie kunnen veroorzaken, overleg dan met je arts over mogelijke aanpassingen in de dosering of alternatieve behandelingen.
• Fysieke activiteit: Regelmatige lichaamsbeweging kan helpen om de bloedcirculatie te verbeteren en de algehele cardiovasculaire gezondheid te ondersteunen, wat kan bijdragen aan het voorkomen van orthostatische hypotensie.
• Steunkousen: Het dragen van steunkousen kan helpen om de bloedcirculatie in de benen te verbeteren en de symptomen van orthostatische hypotensie te verminderen bij sommige mensen.

Door deze maatregelen te nemen en regelmatig medisch advies in te winnen, kunnen veel mensen de kans op orthostatische hypotensie verminderen en de symptomen effectief beheren.

Praktische tips voor het omgaan met orthostatische hypotensie

Orthostatische hypotensie is een aandoening waarbij je bloeddruk plotseling daalt wanneer je van liggende of zittende positie naar staan gaat. Dit kan leiden tot duizeligheid, flauwvallen of een licht gevoel in je hoofd. Het kan verschillende oorzaken hebben, zoals uitdroging, medicatie, of onderliggende gezondheidsproblemen. Het is belangrijk om te weten hoe je de symptomen kunt verlichten en je dagelijks leven beter kunt beheren.

Verhoog je vochtinname

Een van de belangrijkste manieren om orthostatische hypotensie te beheren, is door goed gehydrateerd te blijven. Uitdroging kan bijdragen aan een lage bloeddruk, dus zorg ervoor dat je voldoende water drinkt gedurende de dag. Probeer ook elektrolytrijke dranken te consumeren, zoals sportdranken of dranken die natrium bevatten, omdat natrium de bloeddruk kan verhogen.

Sta langzaam op

Een van de belangrijkste tips om duizeligheid of flauwvallen te voorkomen, is door langzaam op te staan. Voorkom abrupt opstaan uit bed of uit een stoel. Geef jezelf een paar seconden om je positie aan te passen voordat je volledig rechtop staat. Dit helpt om de bloeddruk geleidelijk te stabiliseren en vermindert het risico op duizeligheid.

Draag compressiekousen of -sokken

Het dragen van compressiekousen of -sokken kan helpen om de bloedcirculatie in je benen te verbeteren en het effect van orthostatische hypotensie te verminderen. Deze kousen oefenen druk uit op je benen, wat helpt om bloed naar de bovenste delen van je lichaam te brengen wanneer je staat. Dit kan het gevoel van duizeligheid bij het opstaan verminderen.

Eet kleinere, frequente maaltijden

Grote maaltijden kunnen een plotselinge daling van de bloeddruk veroorzaken, vooral bij mensen met orthostatische hypotensie. Het eten van kleinere, vaker verspreide maaltijden kan helpen om dit effect te verminderen. Probeer de maaltijd te verdelen over de dag, zodat je lichaam niet wordt belast door een grote hoeveelheid voedsel tegelijk.

Verhoog de hoofdkant van je bed

Als je 's ochtends moeite hebt met opstaan, kan het helpen om de hoofdkant van je bed iets hoger te plaatsen. Dit maakt het gemakkelijker om langzaam uit bed te komen, omdat je minder snel vanuit een liggende positie hoeft te staan. Dit kan helpen om de overgang van liggen naar staan soepeler te maken en de symptomen van duizeligheid te verminderen.

Vermijd te lange periodes van stilzitten of liggen

Langdurig zitten of liggen kan bijdragen aan orthostatische hypotensie, vooral als je snel opstaat. Probeer regelmatig van houding te veranderen om de bloedcirculatie te bevorderen. Als je langere tijd hebt gezeten, sta dan langzaam op en beweeg eerst even voordat je volledig rechtop staat.

Gebruik medicatie indien voorgeschreven door je arts

In sommige gevallen kan medicatie nodig zijn om orthostatische hypotensie te behandelen. Als je arts medicijnen heeft voorgeschreven, zoals fludrocortison of midodrine, zorg er dan voor dat je deze volgens de voorgeschreven dosering en tijdstippen inneemt. Deze medicijnen helpen de bloeddruk te verhogen en kunnen de symptomen van orthostatische hypotensie verlichten.

Pas je levensstijl aan

Levensstijlaanpassingen kunnen een belangrijke rol spelen bij het beheersen van orthostatische hypotensie. Naast het volgen van de bovenstaande tips, is het belangrijk om gezond te blijven door regelmatig te bewegen, een evenwichtig dieet te volgen en te zorgen voor voldoende slaap. Een gezonde levensstijl ondersteunt je algehele gezondheid en kan bijdragen aan een betere regulering van je bloeddruk.

Monitor je bloeddruk regelmatig

Het is belangrijk om je bloeddruk regelmatig te meten, vooral als je last hebt van orthostatische hypotensie. Dit helpt je om te begrijpen hoe je bloeddruk reageert op verschillende situaties en levensstijlaanpassingen. Het kan ook nuttig zijn om een bloeddrukmeter thuis te hebben, zodat je snel kunt controleren of er significante schommelingen zijn.

Wees alert op symptomen en zoek medische hulp indien nodig

Als je merkt dat de symptomen van orthostatische hypotensie verergeren of als je regelmatig flauwvalt of duizelig bent, is het belangrijk om je arts te raadplegen. In sommige gevallen kan orthostatische hypotensie een symptoom zijn van een onderliggende aandoening die medische behandeling vereist. Wacht niet te lang om medische hulp in te schakelen als je je zorgen maakt over je symptomen.

Lees verder

• Hypotensie (te lage bloeddruk): Symptomen en behandeling
• Postprandiale hypotensie: Lage bloeddruk na de maaltijd
• Duizeligheid en vertigo: Oorzaken van duizelig gevoel