Uitstrijkje bij vrouwen: Doel, indicatie en resultaten

Een uitstrijkje is een betrouwbare en eenvoudige manier om baarmoederhalskanker op te sporen of te voorkomen, zodat de vrouw tijdig een passende behandeling kan krijgen. Bij dit onderzoek verzamelt de gynaecoloog cellen uit de baarmoederhals, het onderste, smalle uiteinde van de baarmoeder dat uitmondt in de vagina. Vervolgens worden deze cellen in een laboratorium getest op de aanwezigheid van kanker of een voorstadium van kanker (precancereuze cellen). Het vroegtijdig opsporen van deze afwijkende cellen is essentieel om baarmoederhalskanker te voorkomen.

• Synoniemen
• Doel: Baarmoederhalskanker opsporen
• Indicaties voor een uitstrijkje
• Leeftijd en frequentie
• Risicofactoren
• Voor de test
• Tijdens het onderzoek
• Risico's van het nemen van een uitstrijkje
• Resultaten
• Normale resultaten
• Onduidelijke of onbevredigende resultaten
• Abnormale resultaten
• Nieuwe ontwikkelingen en aanvullende informatie
• HPV-vaccinatie als preventie
• Zelftesten en toekomstige ontwikkelingen

Synoniemen

Andere benamingen voor een uitstrijkje zijn:

• cervicale cytologie
• Papanicolaou-test
• Pap-test
• Pap-uitstrijkje
• vaginale uitstrijktechniek

Doel: Baarmoederhalskanker opsporen

Een uitstrijkje is een methode om abnormale cellen in de baarmoederhals op te sporen voordat deze kwaadaardig worden en zich ontwikkelen tot baarmoederhalskanker. Soms laat de gynaecoloog de verzamelde cellen ook controleren op de aanwezigheid van HPV. HPV, het humaan papillomavirus, is een seksueel overdraagbare aandoening die celveranderingen kan veroorzaken die kunnen leiden tot kanker. Zowel Pap-uitstrijkjes als HPV-testen zijn betrouwbare methoden voor de vroege opsporing van baarmoederhalskanker. Regelmatige screening heeft bewezen het aantal nieuwe gevallen van baarmoederhalskanker en sterfgevallen door de ziekte aanzienlijk te verminderen.

Indicaties voor een uitstrijkje

Een uitstrijkje wordt aanbevolen voor de meeste vrouwen tussen de leeftijd van 21 en 65 jaar.

Leeftijd en frequentie

Vrouwen tussen 21 en 29 jaar wordt geadviseerd om om de drie jaar een uitstrijkje te laten nemen. Voor vrouwen van 30 tot 65 jaar geldt dat om de vijf jaar een uitstrijkje voldoende is, mits gecombineerd met een HPV-test. Zonder HPV-test is een uitstrijkje om de drie jaar aanbevolen.

Risicofactoren

De gynaecoloog kan ook besluiten om een uitstrijkje uit te voeren bij vrouwen met specifieke risicofactoren. Dit geldt bijvoorbeeld voor vrouwen die in het verleden een abnormaal uitstrijkje hebben gehad, lijden aan hiv, een verzwakt immuunsysteem hebben of vóór de geboorte zijn blootgesteld aan het medicijn DES (diethylstilbestrol). Tussen 1940 en 1971 werd DES voorgeschreven aan zwangere vrouwen om miskramen te voorkomen. Later werd dit middel echter in verband gebracht met een verhoogd risico op bepaalde vormen van kanker bij de kinderen van vrouwen die tijdens de zwangerschap aan dit medicijn waren blootgesteld.

Vrouwen ouder dan 65 jaar die meerdere opeenvolgende normale uitstrijkjes hebben gehad of een operatie hebben ondergaan waarbij de baarmoeder en baarmoederhals zijn verwijderd (hysterectomie), hoeven doorgaans geen uitstrijkje meer te laten maken.

Voor de test

Het is het beste om geen uitstrijkje te laten nemen tijdens de menstruatie, aangezien dit de resultaten kan beïnvloeden. Een goed moment voor de test is ongeveer vijf dagen na de laatste dag van de menstruatie. In de twee tot drie dagen voorafgaand aan het onderzoek wordt aanbevolen om geen vaginale douches, crèmes of tampons te gebruiken, en om geslachtsgemeenschap te vermijden.

Tijdens het onderzoek

Het uitstrijkje wordt meestal afgenomen tijdens een regulier gynaecologisch onderzoek. De vrouw ligt op een onderzoekstafel met de knieën gebogen en de hielen rustend in speciale steunen (beugels). De gynaecoloog onderzoekt eerst de vulva, vagina, baarmoederhals, het rectum (endeldarm) en het bekkengebied op eventuele afwijkingen. Vervolgens wordt een speculum (een plastic of metalen instrument) in de vagina ingebracht om de baarmoederhals goed zichtbaar te maken. Dit kan een lichte druk in het bekkengebied veroorzaken. De gynaecoloog gebruikt daarna een zachte borstel of plastic spatel (vaginale wisser) om cellen uit de baarmoederhals te verzamelen.

Risico's van het nemen van een uitstrijkje

Hoewel het onderzoek soms wat ongemak kan veroorzaken, zijn er geen bekende risico's verbonden aan het laten nemen van een uitstrijkje.

Resultaten

De resultaten van een uitstrijkje kunnen normale of afwijkende baarmoederhalscellen aan het licht brengen. Soms zijn de resultaten echter onduidelijk.

Normale resultaten

Als de cellen in de baarmoederhals normaal zijn, hoeft de vrouw pas na drie tot vijf jaar opnieuw een screening te ondergaan. Dit hangt af van haar leeftijd en medische geschiedenis.

Onduidelijke of onbevredigende resultaten

In sommige gevallen zijn er onvoldoende cellen verzameld of was er een ander probleem dat het laboratorium belette een nauwkeurige analyse uit te voeren. In dat geval kan het nodig zijn dat de vrouw zich opnieuw laat testen.

Abnormale resultaten

Als de resultaten afwijkende cellen in de baarmoederhals laten zien, betekent dit niet automatisch dat de vrouw baarmoederhalskanker heeft. De meeste vrouwen met afwijkende uitstrijkjes hebben geen kanker. De gynaecoloog kan echter aanvullende onderzoeken aanbevelen, zoals een colposcopie (inwendig kijkonderzoek van de vagina en baarmoederhals), om de cellen nauwlettend te volgen. Bij een colposcopie worden afwijkende gebieden gekleurd met een speciale vloeistof, waarna de arts een biopsie (weefselmonster) afneemt voor verder onderzoek in een laboratorium. De vervolgbehandeling of -controle hangt af van de resultaten van dit onderzoek. Sommige afwijkende cellen herstellen vanzelf, terwijl andere zonder behandeling kunnen ontaarden in kankercellen. Het is dus van cruciaal belang deze cellen tijdig te identificeren en te behandelen om de ontwikkeling van kanker te voorkomen.

Nieuwe ontwikkelingen en aanvullende informatie

HPV-vaccinatie als preventie

Naast regelmatige screening is HPV-vaccinatie een belangrijke maatregel om baarmoederhalskanker te voorkomen. Het vaccin is het meest effectief wanneer het wordt toegediend voordat iemand seksueel actief is. In Nederland en België wordt het HPV-vaccin opgenomen in het rijksvaccinatieprogramma, waarbij meisjes (en sinds kort ook jongens) rond de leeftijd van 12 jaar worden gevaccineerd. Dit vaccin beschermt tegen de belangrijkste HPV-typen die verantwoordelijk zijn voor het ontstaan van baarmoederhalskanker.

Zelftesten en toekomstige ontwikkelingen

Anno augustus 2024 zijn er steeds meer ontwikkelingen op het gebied van zelftesten voor HPV. Deze zelftesten kunnen thuis worden uitgevoerd en vervolgens naar een laboratorium worden gestuurd voor analyse. Hoewel deze testen nog niet overal als vervanging voor de traditionele uitstrijkjes worden aanbevolen, bieden ze een veelbelovend alternatief voor vrouwen die om welke reden dan ook niet naar de gynaecoloog willen of kunnen gaan.

Lees verder

• Baarmoederhalskanker: Symptomen van vaginale bloedingen
• Baarmoederhals: Soorten aandoeningen aan cervix bij vrouwen