Hyperplasie: Overmatige groei van weefsel of orgaan

Hyperplasie (hypergenese) duidt op een toename van het aantal cellen waardoor een overmatige groei ontstaat in een weefsel of orgaan. Omdat hyperplasie verwijst naar een verhoogd aantal cellen, lijkt de cel normaal qua grootte, maar leidt dit wel tot een vergroting van een orgaan of weefsel. Er zijn diverse klinische vormen van hyperplasie, zoals de ziekte van Cushing en hyperplasie van de borst. Ook zijn er verschillende aandoeningen bekend die leiden tot hyperplasie.

• Epidemiologie
• Oorzaken van overmatige groei van weefsel of orgaan
• Verlies van cellen compenseren
• Doorlopende nood aan cellen
• Groei van melkklieren
• Angiofibroom (adenoma sebaceum)
• Benigne prostaathyperplasie (goedaardige prostaatvergroting)
• Compenserende leverhyperplasie
• Congenitale bijnierhyperplasie
• Endometriumhyperplasie
• Focale epitheliale hyperplasie (ziekte van Heck)
• Hypertrofische gastropathie
• Hemihyperplasie
• Hyperplasie van de borst
• Intimale hyperplasie
• Sebaceuze hyperplasie
• Struma (kropgezwel)
• Syndroom van Beckwith-Wiedemann
• Ziekte van Cushing
• Risicofactoren
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Hyperplasie is een aandoening die voorkomt wanneer er een overmatige groei van cellen in een orgaan of weefsel optreedt. Het kan elk orgaan treffen, met variërende prevalentie afhankelijk van de specifieke vorm van hyperplasie. Bijvoorbeeld, goedaardige prostaatvergroting (benigne prostaathyperplasie) komt vaak voor bij oudere mannen, terwijl endometriale hyperplasie voornamelijk vrouwen in de reproductieve leeftijd treft.

Oorzaken van overmatige groei van weefsel of orgaan

Hyperplasie (hypergenese) verwijst naar een toename van het aantal cellen in een bepaald weefsel als gevolg van celproliferatie (celvermeerdering). De cel heeft een normale grootte maar het orgaan of weefsel vergroot hierdoor wel. Een dergelijke celproliferatie vindt plaats als reactie op een bepaalde stimulus en blijft onder reguleringsmechanismen van de cel. In sommige gevallen is hyperplasie een pathologische reactie op abnormale niveaus van groeifactoren of hormonen, wat resulteert in een aantal aandoeningen. Omdat de cellen zich snel delen, verhoogt bovendien het risico op kanker als gevolg van ongereguleerde celproliferatie bij afwezigheid van fysiologische stimuli.

Verlies van cellen compenseren

Er zijn veel oorzaken van hyperplasie, waaronder de vraag naar meer weefsel om het verlies van cellen (zoals bij wondgenezing), chronische ontstekingen, hormonen, groeifactoren en ziek weefsel in het lichaam te compenseren.

Doorlopende nood aan cellen

Sommige vormen van hyperplasie zijn doorlopend nodig, zoals het vervangen van huidcellen omdat ze van de epidermis (opperhuid) worden verwijderd.

Groei van melkklieren

Daarnaast is hyperplasie ook vereist in de borsten van zwangere vrouwen voor de groei van de melkklieren om de pasgeborene borstvoeding te geven.

Angiofibroom (adenoma sebaceum)

Een angiofibroom is een goedaardige tumor in de neus-keelholte. Een verstopte neus, een bloedneus en geleidend gehoorverlies zijn enkele tekenen van een angiofibroom. De arts verwijdert het gezwel via een operatie.

Benigne prostaathyperplasie (goedaardige prostaatvergroting)

Benigne prostaathyperplasie is een goedaardige vergroting van de prostaat. Dit is wellicht het gevolg van een verstoord evenwicht tussen de androgene en oestrogene hormoonproductie. Dergelijke hyperplasie veroorzaakt de vorming van afzonderlijke prostaatknobbeltjes die uiteindelijk de blaas kunnen verstoppen, wat complicaties veroorzaakt zoals blaasstenen, nieraandoeningen en urineweginfecties. Goedaardige prostaathyperplasie behandelt de arts met medicatie, met name een combinatie van alfa-1-receptorblokkers en 5-alfa-reductaseremmers.

Compenserende leverhyperplasie

De lever ondergaat een celdeling na een acuut letsel, waardoor weer andere cellen die leverfunctie terug naar basis herstellen. Ongeveer 75% van een beschadigde of verwijderde lever is te herstellen door een hepatocytenverdeling (verdeling van de levercellen), dus een hyperplasie. Hierdoor is een levertransplantatie van levende donoren mogelijk.

Congenitale bijnierhyperplasie

Congenitale bijnierschorshyperplasie duidt op een hyperplasie van de bijnierschors als gevolg van een aangeboren (congenitale), erfelijke, autosomaal recessieve stoornis in de enzymen die de aanmaak van cortisol verzorgen. Meisjes kampen vanaf de geboorte met een grote clitoris, hypertrofie van de labia majora (grote schaamlippen), een ambivalent geslacht (pseudohermafroditisme), een snelle groei, meer dan normale spierkracht. Onbehandeld ontstaan later ook andere kenmerken, zoals het vroegtijdig sluiten van de epifysaire schijven, toenemend hirsutisme (overtollige lichaamsbeharing bij vrouwen), onontwikkelde borsten en geen menstruatie. Jongens hebben bij geboorte nauwelijks of geen tekenen. Later kampen ze met een snelle groei en macrogenitosomia praecox (maar kleine testes). Macrogenitosomia praecox duidt op de ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken in de jeugd met een abnormaal sterke groei van de lichaamslengte en uitwendige geslachtsorganen, maar dan wel zonder geslachtsrijping.

Endometriumhyperplasie

Bij endometriumhyperplasie ontstaat een weefselgroei van het baarmoederslijmvlies, meestal als reactie op oestrogeenstimulatie bij het polycysteus ovariumsyndroom of de toediening van hormonen. Atypische endometriumhyperplasie is soms een voorstadium van endometriumadenocarcinoom (kanker van het baarmoederslijmvlies). De arts neemt een uitstrijkje en een biopsie tijdens een gynaecologisch onderzoek. Hij laat het endometriumweefsel van de patiënt microscopisch onderzoeken.

Focale epitheliale hyperplasie (ziekte van Heck)

Bij focale epitheliale hyperplasie ontstaat een wratachtige groei in de slijmvliezen van de mond of de keel (zelden). Dit resulteert uit bepaalde subtypes van het humaan papillomavirus (HPV). Het is anno mei 2020 onbekend of de ziekte van Heck leidt tot kanker.

Hypertrofische gastropathie

Hypertrofische gastropathie is een hyperplasie van alle elementen van het maagslijmvlies met vorming van plooien, erosies en maagzweren. Pijn in de bovenbuik en gezwollen benen zijn enkele symptomen van deze aandoening. Medicatie, voedingsadviezen en/of chirurgie zijn mogelijke behandelingsopties.

Hemihyperplasie

Hemihyperplasie treedt op wanneer de groei van de éne kant van het lichaam groter is dan die van de andere kant. Deze aandoening leidt tot de vorming van ledematen een verschillende lengte hebben met verschillende ernstniveaus. Een botverlenging, botresectie en het inbrengen van een groeischijf zijn enkele corrigerende behandelingen.

Hyperplasie van de borst

Hyperplastische letsels van de borst omvatten ductale hyperplasie, een focale expansie (uitzetting) van het aantal cellen in een terminaal borstkanaal en atypische ductale hyperplasie (abnormaler groeipatroon dat is geassocieerd met een verhoogd risico op het ontwikkelen van borstkanker).

Intimale hyperplasie

Bij intimale hyperplasie ontstaat een verdikking van de binnenste wand van een bloedvat. Intimale hyperplasie is de fysiologische reactie van een bloedvat op een verwonding en is een belangrijke oorzaak van late bypass-transplantaatfalen, vooral bij ader- en synthetische vaattransplantaten.

Sebaceuze hyperplasie

Sebaceuze hyperplasie omvat hyperplasie van de talgklieren in de huid. Deze niet-besmettelijke en goedaardige huidaandoening veroorzaakt kleine geelachtige gezwellen op de huid, meestal op het gezicht. Sebaceuze hyperplasie komt vaak tot stand bij pasgeborenen en ouderen. Deze aandoening verdwijnt vaak spontaan, maar indien nodig behandelt de arts de huidbultjes via laserbehandelingen.

Struma (kropgezwel)

Een struma is een vergroting (hyperplasie) van de schildklier (glandula thyroidea). Dit komt voor bij cretinisme (gebrekkige ontwikkeling van lichaam en geest door aangeboren onvoldoende functie van de schildklier gedurende de groei van het organisme), bij een jodiumtekort (b.v. zwangerschap, borstvoedingsperiode, puberteit) of ook bij een gezwelvorming of metastasen (uitzaaiingen van kanker) hiervan. Een belangrijke vergroting van de schildklier veroorzaakt druk op de bloedvaten, de zenuwen, de luchtpijp en de slokdarm. Hierdoor ontstaan diverse symptomen zoals hoofdpijn, benauwdheid, spraakstoornissen en slikproblemen. De arts moet soms een strumectomie (chirurgische verwijdering van het kropgezwel) uitvoeren.

Syndroom van Beckwith-Wiedemann

Het syndroom van Beckwith-Wiedemann is een aangeboren groeistoornis die zich kenmerkt in macroglossie (vergrote tong), hyperplasie van de nieren en de alvleesklier, een navelbreuk, een versnelde skeletrijping en macrosomie (vergroting van de mond). Een ander belangrijk symptoom is hypoglykemie (verlaagde bloedsuikerspiegel). De behandeling gebeurt ondersteunend.

Ziekte van Cushing

Bij de ziekte van Cushing ontstaat een hyperplasie van de bijnierschors als gevolg van een verhoogd circulerend ACTH-niveau (adrenocorticotroop hormoon). Dit is bijvoorbeeld het gevolg van een overmatig gebruik van corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers die het immuunsysteem onderdrukken), een hypofysetumor of een bijniertumor. Diverse tekenen komen tot uiting waaronder vetzucht, een vollemaansgezicht, een verhoogde bloeddruk, osteoporose, een labiele geest, vermoeidheid en een verhoogde bloedsuikerspiegel. De arts verwijdert eventueel de tumor, of geeft de patiënt het advies om het gebruik van corticosteroïden langzaam af te bouwen.

Risicofactoren

Risicofactoren voor hyperplasie omvatten hormonale disbalans, genetische aanleg, en blootstelling aan chronische irritatie of ontsteking. Leeftijd kan ook een factor zijn, zoals bij oudere mannen die vaak prostaatvergroting ervaren. Het gebruik van bepaalde medicijnen of hormoontherapie kan eveneens bijdragen aan de ontwikkeling van hyperplasie.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van hyperplasie zijn afhankelijk van het aangetaste orgaan, maar kunnen onder meer pijn, ongemak, of functionele beperkingen omvatten. Bijvoorbeeld, prostaatvergroting kan leiden tot problemen met urineren, terwijl endometriale hyperplasie kan leiden tot abnormale vaginale bloeding. Ernstige symptomen die snel verergeren, zoals hevige pijn of bloeding, vereisen onmiddellijke medische aandacht.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van hyperplasie wordt vaak gesteld door middel van lichamelijk onderzoek, beeldvorming en soms weefselbiopsie. Beeldvorming, zoals echografie of MRI, kan helpen bij het identificeren van abnormale groei. Een biopsie kan nodig zijn om te bevestigen of het weefsel goedaardig of kwaadaardig is, en om de aard van de hyperplasie te bepalen.

Behandeling

De behandeling van hyperplasie varieert afhankelijk van het betrokken orgaan en de ernst van de aandoening. Bij hormonale hyperplasie kan hormonale therapie, zoals progestageen bij endometriale hyperplasie, effectief zijn. In sommige gevallen kan chirurgische interventie nodig zijn om het overtollige weefsel te verwijderen, zoals bij ernstige prostaatvergroting of goedaardige tumoren. Regelmatige follow-up is essentieel om de voortgang van de behandeling te monitoren en aanpassingen te maken indien nodig.

Prognose

De prognose voor hyperplasie hangt af van de ernst van de aandoening en de respons op behandeling. Veel vormen van hyperplasie kunnen effectief worden beheerd met medicatie of chirurgie, wat leidt tot een goede prognose. Echter, sommige gevallen kunnen complicaties veroorzaken, zoals voortdurende symptomen of herhaling van de aandoening, wat een meer intensieve behandeling vereist.

Complicaties

Complicaties van hyperplasie kunnen variëren afhankelijk van het getroffen orgaan. Bijvoorbeeld, onbehandelde prostaatvergroting kan leiden tot urineretentie en nierproblemen. Endometriale hyperplasie kan leiden tot ernstige bloedingen en een verhoogd risico op baarmoederkanker. Het is cruciaal om hyperplasie tijdig te behandelen om dergelijke complicaties te voorkomen.

Preventie

Preventie van hyperplasie omvat het beheer van risicofactoren zoals hormonale disbalans en chronische ontsteking. Regelmatige medische controles kunnen helpen bij het vroegtijdig opsporen van hyperplasie en het nemen van preventieve maatregelen. Voor vrouwen kan het beheren van hormonale niveaus door middel van medicatie of levensstijlveranderingen nuttig zijn om het risico op endometriale hyperplasie te verminderen.

Lees verder

• Beckwith-Wiedemann-syndroom: Abnormale groei
• Struma (goiter, kropgezwel): Zwelling van schildklier
• Cushing-syndroom: Te veel cortisol in lichaam
• Congenitale bijnierhyperplasie: Vroege mannelijke symptomen
• Bijschildklierhyperplasie: Vergroting van bijschildklieren