Vagina: anatomie, functie en ligging & vaginale aandoeningen

De vagina is het inwendige deel van het vrouwelijke geslachtsorgaan en wordt ook wel schede genoemd. Het verbindt de baarmoeder met de buitenkant van het lichaam. Bij seksuele opwinding wordt de vagina sterker van bloed voorzien, waardoor deze vochtiger wordt en het bovenste derde deel van de vagina zich opent als een ballon. In rust liggen de vaginawanden tegen elkaar. De vagina moet niet verward worden met het buitenste gedeelte van het vrouwelijke geslachtsorgaan, de vulva. De vulva bestaat uit de schaamlippen, de clitoris, de uitgang van de urinebuis en de ingang van de vagina. De vagina zit in het lichaam: het is een tot 12 centimeter lange buis met zeer elastisch slijmvlies. Het slijmvlies is omgeven door een dunne spierlaag. Van buitenaf zie je alleen de ingang. De eenvoudigste manier om de ingang te zien is door een spiegel te gebruiken. Het maagdenvlies is een slijmvlies. Deze sluit de opening geheel of gedeeltelijk af.

• Wat is een vagina?
• Anatomie van de vagina
• Vagina is een wijde ruimte
• Ligging
• Klier van Bartholin
• G-spot of G-plek
• Bloedtoevoer en zenuwen
• Lactobacillen
• Functie van de vagina
• Menstruatiebloed
• Seksuele gemeenschap
• Geboortekanaal
• Vaginale aandoeningen
• Vaginitis
• Verminderde afscheiding
• Tumoren in de vagina
• Endometriose
• Vaginale aandoeningen: onderzoek en diagnose
• Het begint met een gesprek
• Lichamelijk onderzoek
• De pH-test: zuur of niet?
• Microscopisch onderzoek
• Bloedonderzoek
• Culturen en kweken

Wat is een vagina?

De vagina is een acht tot twaalf centimeter lange wijde ruimte of elastische holte met plooien en met een relatief nauwe opening, die voornamelijk bestaat uit gladde spieren. De vagina begint bij de vaginale ingang (de vaginale opening bij de vulva) en wordt aan de achterkant begrensd door de baarmoederhals (een buisje weefsel dat de vagina verbindt met de baarmoeder). Het maagdenvlies is een randje weefsel rondom de ingang van de vagina, maar ondanks de naam kan het niet aantonen of je wel of geen seks hebt gehad. De vagina dient om de penis te ontvangen tijdens geslachtsgemeenschap en dient als geboortekanaal bij de geboorte van een kind.

Anatomie van de vagina

Vagina is een wijde ruimte

De vagina is niet zozeer een buis maar meer een wijde ruimte met een relatief nauwe opening. De vagina bestaat uit gladde spieren en bindweefsel. Bij een volwassen vrouw is hij tussen de acht en twaalf centimeter lang. De achterste vaginale wand is iets langer dan de voorste vaginale wand vanwege de locatie van de baarmoeder. De vaginale ingang vormt de grens tussen de buitenste en binnenste geslachtsdelen van de vrouw.

Ligging

Via bindweefsel is de vagina stevig verbonden met de omliggende weefsel- en orgaanstructuren. Aan de voorkant grenst de vagina aan de blaas en urethra of urinebuis. Achteraan rust het tegen het rectum of endeldarm. Aan de bovenkant grenst de vagina aan de baarmoeder of uterus. De baarmoederhals (cervix) is het onderste gedeelte van de baarmoeder en vormt de verbinding tussen de baarmoeder en de vagina. Het achterste deel van de vagina strekt zich uit tot de zogenaamde holte van Douglas of excavatio rectouterina. Dit is de ruimte tussen baarmoeder en rectum in de buikholte bij de vrouw.

Klier van Bartholin

De klier van Bartholin of de glandula vestibularis major is een slijmklier die ligt in het gebied van de ingang van de vagina. Een vrouw heeft er twee aan weerskanten van de opening van de vagina op 5 en 7 uur. Het produceert een slijmerige afscheiding die de vaginale ingang vochtig houdt. De voorste en achterste vaginawanden bestaan uit slijmvlies en bevatten veel plooien waardoor de vagina kan worden opgerekt als dat nodig is, bijvoorbeeld tijdens geslachtsgemeenschap maar bovenal tijdens een bevalling. Bij de geboorte van een kindje moet de vagina vele malen zijn werkelijke grootte oprekken.

G-spot of G-plek

De G-plek of G-spot is hele kleine zone of klein plekje aan de binnenkant van je vagina, dat aanvoelt als een ribbelig sponsachtig stukje weefsel. Het bevindt zich zo'n 5 centimeter diep in de vagina, aan de kant van de buik. Als een vrouw opgewonden raakt, dan vult dit weefsel zich met vocht en dat is het moment dat je deze erogene zone kan stimuleren.

Bloedtoevoer en zenuwen

De bloedtoevoer naar de vagina vindt plaats via de vaginale arteria. De veneuze drainage neemt de vaginale veneuze plexus over, die bestaat uit kleine aders in de zijkanten van de vagina. De vagina wordt buiten het bewustzijn om geïnnerveerd via de uterovaginale plexus. De somatosensorische innervatie vindt plaats via de nervus pudendus of schaamzenuw, een zenuw in het bekken.

Lactobacillen

De cellen van het vaginale slijmvlies synthetiseren glycogeen. Met de afschilfering van deze cellen komt het glycogeen ook de vaginale ruimte binnen. Daar wordt het omgezet in melkzuur door de lactobacillen. Een gezonde vaginale flora bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd bestaat grotendeels uit lactobacillen. Dankzij het melkzuur is de pH in de vagina zuur. Dit dient ter bescherming tegen kolonisatie met bacteriën en is ook bedoeld om infecties van de vagina te voorkomen.

Functie van de vagina

De vagina heeft drie functies.

Menstruatiebloed

Een normale ongesteldheid ofwel menstruatie komt ongeveer één keer per maand. Het bloedverlies duurt meestal een paar dagen tot maximaal een week. Via de vagina verlaat dit menstruatiebloed het lichaam.

Seksuele gemeenschap

De vagina dient om het mannelijke lid (de penis) tijdens seksuele gemeenschap te ontvangen. Seks vervult verschillende functies voor mensen. Het dient om het libido te bevredigen, is een belangrijke vorm van sociale interactie en zorgt voor de reproductie. Na de mannelijke ejaculatie komt het sperma in de vagina terecht. Van daaruit gaan de spermatozoa vervolgens door de baarmoederhals en de baarmoeder naar de eileiders.

Geboortekanaal

Tijdens de geboorte fungeert de vagina als een geboortekanaal. Samen met de bekkenbodemspieren, de baarmoeder en de baarmoederhals vormt het het zachte geboortekanaal. Bij de geboorte moet de pasgeborene zowel het benige als het weke geboortekanaal passeren.

Vaginale aandoeningen

Er zijn verschillende vaginale aandoeningen, waaronder:

• Vaginitis, een ontsteking van de binnenste wanden van de vagina, de schaamlippen en het weefsel rond de vagina.
• vaginale schimmelinfectie
• vaginakanker
• endometriose, waarbij weefsel dat (enigszins) lijkt op baarmoederslijmvlies (endometrium) buiten de baarmoederholte voorkomt
• bacteriële vaginose, waarbij er een overmatige groei van normale bacteriën in de vagina optreedt
• vaginaverzakking, een aandoening waarbij het steunweefsel in de vaginawand verslapt

Vaginitis

De meest voorkomende ziekte van de vagina is vaginitis. Vaak gaat ontsteking van de vagina gepaard met ontsteking van de vulva. In dit geval spreekt men van vulvovaginitis. Typische symptomen van vaginitis zijn vaginale jeuk, roodheid, pijn en veranderde vaginale afscheiding. De ontsteking wordt meestal veroorzaakt door infecties met bacteriën, schimmels of virussen. Veel voorkomende oorzaken van bacteriële infecties zijn gonokokken (de bacteriën die gonorroe veroorzaken), E. coli-bacteriën, streptokokken en chlamydia. Schimmelinfecties van de vagina worden meestal veroorzaakt door de vaginale schimmel Candida albicans. Ontsteking of letsel aan de vagina kan ook het gevolg zijn van een uitgeputte vaginale flora. Vooral intieme sprays, vaginale spoelingen en antibiotica beschadigen vaginale flora.

Verminderde afscheiding

Organische oorzaken zoals een gebrek aan oestrogenen, diabetes mellitus of tumoren kunnen ook leiden tot storingen in de secretie van de vagina. Verminderde secretie of afscheiding van vaginaal vocht kan problemen met geslachtsgemeenschap veroorzaken.

Tumoren in de vagina

De vagina kan ook worden aangetast door tumoren. Deze kunnen zowel goedaardig als kwaadaardig zijn. Een kwaadaardige tumor in de vagina staat bekend als vaginacarcinoom of vaginakanker. Het komt vooral in het bovenste deel van de vagina voor en metastaseert vaak in een vroegtijdig stadium. Vooral bij grotere kwaadaardige tumoren is de prognose vrij slecht.

Endometriose

Bij endometriose verspreidt de baarmoederslijmvlies zich buiten de baarmoederholte. De vaginale wand wordt vaak aangetast bij endometriose. Dit leidt onder andere tot hevige pijn tijdens de menstruatie en tot pijn tijdens of na seks.

Vaginale aandoeningen: onderzoek en diagnose

Vaginale klachten kunnen variëren van ongemakkelijk tot ronduit verontrustend, maar geen zorgen, met de juiste diagnose ben je snel weer op weg naar balans. Of het nu gaat om jeuk, afscheiding, of een branderig gevoel, je lichaam probeert je iets te vertellen. Tijd om de boodschap te ontcijferen met onderzoek en een zorgvuldige diagnose. Hier is hoe het proces eruitziet:

Het begint met een gesprek

Voordat er onderzoeken worden uitgevoerd, begint het bij de arts met luisteren. Hoe lang heb je al last? Wat voel je precies? Komt de klacht na seks of na je menstruatie? Deze vragen zijn belangrijk om de oorzaak van je klachten beter te begrijpen. Of het nu gaat om een schimmelinfectie, bacteriële vaginose, of iets anders, jouw verhaal zet de toon voor de verdere diagnose.

Lichamelijk onderzoek

Na het gesprek volgt een lichamelijk onderzoek. De arts inspecteert je vagina en vulva om te zien of er roodheid, zwelling of abnormale afscheiding is. Vaak wordt er met een wattenstaafje een beetje vaginale afscheiding verzameld voor verder onderzoek. Dit is volledig pijnloos en helpt om de precieze oorzaak van je klachten vast te stellen.

De pH-test: zuur of niet?

Een pH-test is een snelle en eenvoudige manier om te kijken of de zuurtegraad van je vagina in balans is. Normaal gesproken ligt de pH-waarde van een gezonde vagina tussen 3,8 en 4,5. Bij een bacteriële vaginose stijgt de pH naar boven de 4,5. Deze snelle test kan al meteen belangrijke aanwijzingen geven over de oorzaak van de klachten.

Microscopisch onderzoek

Met het monster van je afscheiding onder de microscoop kan de arts bacteriën, gisten of parasieten opsporen die verantwoordelijk kunnen zijn voor je klachten. Zie je Candida, dan is het hoogstwaarschijnlijk een schimmelinfectie. Zijn er clue-cellen zichtbaar, dan is bacteriële vaginose de boosdoener. Het microscopisch onderzoek werkt als een vergrootglas, zodat zelfs de kleinste problemen niet onopgemerkt blijven.

Bloedonderzoek

In sommige gevallen kan bloedonderzoek nodig zijn, vooral als er een vermoeden bestaat van een seksueel overdraagbare aandoening (SOA). Bij infecties zoals chlamydia of gonorroe kan bloedonderzoek helpen om een definitieve diagnose te stellen. Dit gebeurt vaak in combinatie met een urineonderzoek of een extra vaginale kweek.

Culturen en kweken

Wanneer de diagnose nog niet duidelijk is, of wanneer er een vermoeden bestaat van een SOA of minder vaak voorkomende infectie, kan een kweek nodig zijn. Dit betekent dat de arts een monster van je afscheiding naar een laboratorium stuurt, waar het wordt "gekweekt" om te zien welke bacteriën of gisten zich ontwikkelen. Dit proces duurt meestal een paar dagen, maar levert vaak gedetailleerde resultaten op.

Lees verder

• Vaginale geurtjes: oorzaken en behandeling vieze geur vagina
• Vaginaal bloedverlies: oorzaken abnormale bloedingen
• Vaginisme: symptomen, oorzaken, behandeling en prognose
• Vaginale droogheid: oorzaken en behandeling van droge vagina
• Vaginale afscheiding: geur en kleur (geel, bruin of groen)