E. coli-bacterie: symptomen en behandeling van een infectie

Escherichia coli (afgekort E. coli) is een doorgaans onschuldige bacterie (commensaal) die zich ophoudt in de darmen van mensen en warmbloedige dieren. Bepaalde stammen van Escherichia coli kunnen ernstige ziekten bij dieren en mensen veroorzaken. De rol van Escherichia coli als oorzaak van infecties bij mensen is sinds de jaren '20 van de vorige eeuw bekend. E. coli speelt bijvoorbeeld een belangrijke rol als de meest voorkomende oorzaak van bacteriële urineweginfecties. Ze worden ook gevreesd als bloedvergiftiging en ziekenhuisinfecties veroorzaken. De bacteriën zijn daarom ook bekend als zogenaamde extraintestinale pathogene E. coli (ExPEC), dat wil zeggen als ziekteverwekkers die ziekten buiten de darm kunnen veroorzaken.

• Wat is de E. coli-bacterie?
• Verschillende typen E. coli
• Enteropathogene E. coli (EPEC)
• Enterohemorragische E. coli (EHEC)
• Enterotoxigene E. coli (ETEC)
• Entero-invasieve E. coli (EIEC)
• Entero-aggregatieve E. coli (EAEC)
• Uropathogene E. coli (UPEC)
• Neonatale meningitis E. coli (NMEC)
• Symptomen van een E. Coli-infectie
• Voedselinfectie
• Blaasontsteking
• Incubatietijd van een E. coli-besmetting
• Oorzaken van een E-Coli-besmetting
• Overdracht via dieren (zoönotisch karakter)
• Overdracht van E. coli via mensen
• Onderzoek en diagnose van een E. coli-besmetting
• Behandeling van een E. coli-besmetting
• Hydratatie: de basis van herstel
• Rust en dieet aanpassingen
• Antibiotica: met voorzichtigheid gebruiken
• Probiotica: herstellen van de darmflora
• Behandeling van complicaties
• Pijnbestrijding
• Monitoring en follow-up
• Prognose van een E. coli-infectie
• Complicaties
• Hemolytisch-uremisch syndroom (HUS)
• Nierfalen
• Sepsis (bloedvergiftiging)
• Urineweginfecties (UTI's)
• Bloedarmoede
• Trombocytopenie (laag aantal bloedplaatjes)
• Neurologische complicaties
• Longproblemen
• Darmperforatie en buikvliesontsteking (peritonitis)
• Post-infectieuze complicaties
• Dood
• Preventie: voorkomen van een E. coli-infectie
• Houd alles goed schoon
• Houd rauw en gekookt voedsel gescheiden
• Kook en bak grondig
• Bewaar voedsel op een veilige temperatuur
• Gebruik schoon water en veilige levensmiddelen
• Preventie van zoönotische E. coli-infecties

Wat is de E. coli-bacterie?

Het was een zomerse middag toen Emma met haar gezin naar de barbecue ging van hun vrienden. Het was een gezellige dag vol gelach, spelletjes en heerlijk eten. Iedereen genoot van de sappige hamburgers die net van de grill kwamen. Maar twee dagen later begon Emma zich plotseling beroerd te voelen. Ze kreeg last van buikpijn, diarree en misselijkheid. Haar vriendin vertelde dat ze zich ook niet lekker voelde. Wat begon als een onschuldige barbecue, bleek al snel het begin van een vervelende ziekte. De boosdoener? De E. coli-bacterie, een veelvoorkomende maar verraderlijke bacterie die in besmet voedsel kan zitten.

Escherichia coli, beter bekend als E. coli, is een bacterie die van nature voorkomt in de darmen van mensen en dieren. De meeste soorten E. coli zijn onschadelijk en spelen zelfs een rol in een gezonde spijsvertering. Maar sommige stammen, zoals Enterohemorragische E. coli (EHEC), kunnen ernstige ziektes veroorzaken, zoals voedselvergiftiging, infecties en zelfs levensbedreigende complicaties. Deze bacterie kan via verschillende routes het lichaam binnendringen, meestal door het eten van besmet voedsel of het drinken van verontreinigd water.

Verschillende typen E. coli

Er zijn verschillende typen E. coli die elk voor andere gezondheidsproblemen kunnen zorgen. Terwijl sommige typen onschuldig zijn en deel uitmaken van de natuurlijke darmflora, kunnen andere ernstige infecties veroorzaken. Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste typen E. coli en hun specifieke kenmerken:

Enteropathogene E. coli (EPEC)

Wat het doet: Deze stam is een veelvoorkomende oorzaak van diarree, vooral bij jonge kinderen in ontwikkelingslanden. EPEC bindt zich aan de darmwand en veroorzaakt schade aan de darmcellen, wat resulteert in waterige diarree.

• Symptomen: Waterige diarree, buikpijn, misselijkheid en koorts.
• Transmissie: Besmet voedsel en water, vooral in gebieden met slechte sanitaire voorzieningen.

Enterohemorragische E. coli (EHEC)

Wat het doet: EHEC, ook wel bekend als Shiga-toxine-producerende E. coli (STEC), is een van de gevaarlijkste stammen. Deze kan ernstige maag-darmziekten veroorzaken en leiden tot het hemolytisch-uremisch syndroom (HUS), een aandoening die nierfalen kan veroorzaken.

• Symptomen: Buikkrampen, bloederige diarree, koorts, en in ernstige gevallen nierfalen.
• Transmissie: Vaak door het eten van rauw of onvoldoende verhit vlees (zoals hamburgers), ongepasteuriseerde melk of besmette groente.

Enterotoxigene E. coli (ETEC)

Wat het doet: ETEC is wereldwijd de meest voorkomende oorzaak van reizigersdiarree. Deze bacterie produceert toxines die ervoor zorgen dat de darmen water en zouten verliezen, wat leidt tot uitdroging.

• Symptomen: Waterige diarree, buikkrampen, misselijkheid, en soms koorts.
• Transmissie: Besmet voedsel of water, vooral in gebieden met slechte hygiëne. Dit type is berucht onder reizigers naar tropische landen.

Entero-invasieve E. coli (EIEC)

Wat het doet: EIEC dringt de darmcellen binnen en veroorzaakt symptomen die lijken op die van dysenterie. De bacterie beschadigt de darmwand, wat leidt tot ontsteking en zweren.

• Symptomen: Waterige diarree, buikkrampen, en soms bloederige ontlasting.
• Transmissie: Besmet voedsel of water, vooral in ontwikkelingslanden.

Entero-aggregatieve E. coli (EAEC)

Wat het doet: EAEC veroorzaakt diarree door zich te hechten aan de darmwand en een slijmachtige biofilm te vormen, die het vermogen van de darmen om normaal te functioneren, belemmert.

• Symptomen: Chronische of terugkerende diarree, vooral bij kinderen in ontwikkelingslanden, met buikkrampen en soms uitdroging.
• Transmissie: Besmet voedsel en water.

Uropathogene E. coli (UPEC)

Wat het doet: UPEC is de meest voorkomende oorzaak van urineweginfecties (UTI's). Het dringt de urinewegen binnen en veroorzaakt een ontsteking van de blaas en soms de nieren.

• Symptomen: Pijn bij het plassen, vaak moeten plassen, troebele of sterk ruikende urine, en in sommige gevallen koorts en pijn in de zij.
• Transmissie: Deze bacterie komt vanuit de darmen naar de urinewegen, vaak door slechte hygiëne of seksueel contact.

Neonatale meningitis E. coli (NMEC)

Wat het doet: NMEC is een zeldzame, maar gevaarlijke oorzaak van meningitis bij pasgeborenen. Het infecteert het zenuwstelsel en kan ernstige complicaties veroorzaken, waaronder hersenbeschadiging.

• Symptomen: Koorts, lethargie, prikkelbaarheid, en bij ernstige gevallen neurologische schade.
• Transmissie: Vaak via besmetting tijdens de bevalling of vanuit de darmen naar de bloedbaan.

Symptomen van een E. Coli-infectie

Voedselinfectie

Er zijn E. colibacteriën waarvan je ziek kunt worden, zoals de variant EHEC die besmettelijke dikkedarmontsteking met bloederige diarree veroorzaakt. De typen E. coli die een voedselinfectie kunnen veroorzaken, kunnen voorkomen op rauw vlees, rauwe groente en rauwe melkproducten. Een dergelijke infectie kan ongemakkelijke symptomen veroorzaakt, waaronder:

• braken
• bloed in de ontlasting
• maagkrampen
• buikkrampen
• diarree

Incubatietijd van een E. coli-besmetting

De incubatieperiode of incubatietijd, dat is de tijd die verstrijkt tussen de besmetting en de eerste klinische symptomen van de ziekte, is 1 tot 12 dagen. De eerste klachten treden meestal binnen 3 tot 4 dagen op na de besmetting en het begint vaak met waterige diarree binnen 24 uur.

Oorzaken van een E-Coli-besmetting

Overdracht via dieren (zoönotisch karakter)

Een belangrijke manier waarop E. coli kan worden overgedragen, is via dieren, met name boerderijdieren zoals runderen, schapen en geiten. Dit staat bekend als een zoönotische overdracht, waarbij de bacterie van dier op mens wordt overgedragen. De meeste dieren dragen E. coli bij zich in hun darmen zonder daar zelf ziek van te worden. Mensen kunnen echter besmet raken door direct of indirect contact met de uitwerpselen van deze dieren.

Runderen als belangrijkste dragers van E. coli
Runderen, vooral vee dat wordt gebruikt voor vleesproductie, zijn een van de belangrijkste reservoirs van gevaarlijke stammen zoals Enterohemorragische E. coli (EHEC). Hoewel runderen zelf geen symptomen vertonen, kan E. coli via hun mest in het milieu terechtkomen. Dit kan leiden tot besmetting van voedsel, zoals vlees, groenten en fruit, of drinkwaterbronnen.

Besmet vlees: Rundvlees, vooral gehakt, kan besmet raken met E. coli tijdens het slachtproces als er mest of darminhoud in contact komt met het vlees. Daarom is het cruciaal om vlees grondig te koken om de bacterie te doden. Rauw of onvoldoende verhit vlees, zoals niet-doorbakken hamburgers, is een veelvoorkomende bron van E. coli-infecties bij mensen.

Direct contact met dieren
Naast voedselgerelateerde besmetting, kunnen mensen ook besmet raken door direct contact met dieren of hun leefomgeving. Dit komt vaak voor bij mensen die werken met vee, zoals boeren, slachthuismedewerkers en dierenartsen, maar ook bezoekers van boerderijen of kinderboerderijen lopen risico. Wanneer mensen in contact komen met besmette uitwerpselen of oppervlakken, zoals stallen of weilanden, kan de bacterie via de handen in de mond terechtkomen, wat leidt tot infectie.

• Voorbeeld: Bezoekers van kinderboerderijen of dierenmarkten kunnen besmet raken door de dieren aan te raken of door op vervuilde oppervlakken te lopen. Vooral jonge kinderen lopen risico omdat ze vaak hun handen in hun mond steken zonder eerst te wassen.

Besmetting van gewassen door mest
Mest van dieren die E. coli bij zich dragen, wordt vaak gebruikt als natuurlijke meststof in de landbouw. Als deze mest niet goed is gecomposteerd, kan het leiden tot besmetting van groenten en fruit. Met name bladgroenten zoals spinazie, sla en kool zijn gevoelig voor besmetting, omdat deze vaak rauw worden gegeten zonder verdere hittebehandeling.

• Voorbeeld: Uitbraken van E. coli zijn vaak in verband gebracht met besmette producten zoals rauwe spinazie of sla. Deze besmetting kan plaatsvinden als de groenten in contact komen met besmet water of mest, of tijdens het oogsten.

Waterbronnen besmet door uitwerpselen van dieren
Water dat wordt gebruikt voor irrigatie of als drinkwater kan worden besmet door uitwerpselen van dieren. Rivieren, meren en zelfs grondwater in de buurt van veeboerderijen kunnen worden verontreinigd met E. coli als dieren toegang hebben tot deze waterbronnen. Mensen kunnen besmet raken door het drinken van ongezuiverd water, zoals uit privébronnen of vervuilde openbare waterbronnen, of door het eten van gewassen die met besmet water zijn geïrrigeerd.

Overdracht via huisdieren
Ofschoon het minder vaak voorkomt, kunnen ook huisdieren zoals honden en katten E. coli overdragen aan mensen, vooral als ze toegang hebben tot gebieden waar ze in contact komen met besmette uitwerpselen van andere dieren. Dieren die rauw vlees eten of in contact komen met mest van boerderijdieren, kunnen ook de bacterie bij zich dragen.

• Voorbeeld: Een hond die in contact komt met besmette grond op een boerderij kan de bacterie mee naar huis nemen en zijn eigenaar infecteren via direct contact of door het likken van gezinsleden.

Overdracht van E. coli via mensen

Ofschoon de overdracht van E. coli vaak geassocieerd wordt met besmet voedsel en dieren, kan deze bacterie ook van mens op mens worden overgedragen. Dit gebeurt voornamelijk via de zogenaamde fecaal-orale route, waarbij de bacterie vanuit de uitwerpselen van een geïnfecteerde persoon in het lichaam van een ander terechtkomt. Deze overdracht kan plaatsvinden door direct contact met een besmet persoon of indirect via besmette oppervlakken, voedsel of water. De verspreiding van E. coli via mensen komt vaker voor in situaties met slechte hygiëne of beperkte toegang tot sanitaire voorzieningen.

Direct contact met een geïnfecteerde persoon
Mensen die besmet zijn met E. coli, vooral kinderen of mensen met diarree, kunnen de bacterie gemakkelijk overdragen naar anderen via direct fysiek contact. Dit kan gebeuren door het niet goed wassen van de handen na een toiletbezoek of na het verschonen van luiers. Als de bacterie via de handen op voedsel, oppervlakken of direct in de mond terechtkomt, kan een ander persoon besmet raken.

• Voorbeeld: Een kind op een crèche dat diarree heeft door een E. coli-infectie, kan andere kinderen en verzorgers besmetten door te spelen met speelgoed dat vervolgens door anderen wordt aangeraakt.

Indirecte overdracht via besmette oppervlakken
E. coli kan op oppervlakken overleven en worden overgedragen wanneer mensen deze aanraken en vervolgens hun mond, ogen of neus aanraken. Gemeenschappelijke ruimtes zoals toiletten, deurgrepen, tafels en zelfs speelgoed kunnen besmet raken als mensen met onvoldoende hygiëne de bacterie op deze oppervlakken achterlaten. Ziekenhuizen, verzorgingshuizen en andere plaatsen met gedeelde faciliteiten vormen daarom een verhoogd risico.

• Voorbeeld: In een restaurant kan een medewerker de bacterie van zijn handen op bestek of borden overbrengen, wat kan leiden tot een uitbraak onder klanten.

Overdracht via besmet voedsel bereid door geïnfecteerde personen
Een van de meest voorkomende manieren waarop E. coli via mensen wordt verspreid, is door besmetting van voedsel tijdens de bereiding. Wanneer een persoon die besmet is met E. coli voedsel bereidt zonder de juiste hygiëne, bijvoorbeeld zonder handen te wassen na het toiletgebruik, kan de bacterie op het voedsel terechtkomen en anderen infecteren die het eten.

• Voorbeeld: Een chef-kok die onvoldoende aandacht besteedt aan hygiëne kan door een simpele aanraking van rauw voedsel of keukengerei de bacterie overdragen op klanten, wat kan leiden tot voedselvergiftiging onder grote groepen mensen.

Overdracht in gemeenschappen en instellingen
In instellingen waar mensen dicht op elkaar leven of werken, zoals scholen, verzorgingstehuizen, gevangenissen of asielzoekerscentra, kan de bacterie zich snel verspreiden als er onvoldoende hygiëne is. Vooral kinderen, ouderen en mensen met een verzwakt immuunsysteem lopen risico op ernstige infecties.

• Voorbeeld: Een uitbraak van E. coli in een verzorgingstehuis kan ontstaan doordat personeel de bacterie van een geïnfecteerde patiënt overbrengt op andere bewoners door het aanraken van oppervlakken of voedsel zonder goede hygiëneprotocollen te volgen.

Overdracht via verontreinigd water door menselijke uitwerpselen
In sommige situaties, vooral in gebieden met slechte sanitaire voorzieningen, kan E. coli in het water terechtkomen door menselijke uitwerpselen. Dit besmette water kan vervolgens worden gebruikt voor het bereiden van voedsel, als drinkwater of voor irrigatie van gewassen. Dit is vooral een probleem in ontwikkelingslanden, maar ook in sommige landelijke gebieden waar de waterzuivering niet goed wordt gehandhaafd.

• Voorbeeld: In een dorp zonder goed functionerende riolering kan E. coli in de waterbron terechtkomen, wat leidt tot een uitbraak van maag-darmproblemen onder de inwoners die het besmette water drinken.

Onderzoek en diagnose van een E. coli-besmetting

Het begon met een lichte buikpijn, maar binnen een paar dagen veranderde dat in hevige krampen en diarree. Lisa dacht eerst dat het een simpele buikgriep was, iets wat ze had opgepikt na een gezellig etentje. Maar toen de symptomen verergerden en de diarree bloederig werd, besloot ze naar de dokter te gaan. Wat in eerste instantie leek op een onschuldige maagklacht, werd al snel iets veel ernstigers: een mogelijke E. coli-besmetting.

Stap 1: De symptomen in kaart brengen
De eerste stap bij het onderzoeken van een mogelijke E. coli-besmetting begint met het luisteren naar het verhaal van de patiënt. De arts zal vragen stellen over recente voedselinname, reizen, en eventuele andere mensen in de omgeving met soortgelijke symptomen. E. coli-symptomen, zoals bloederige diarree, buikpijn, misselijkheid en soms koorts, zijn duidelijke aanwijzingen dat er mogelijk sprake is van een besmetting. Maar om zeker te zijn, is verder onderzoek nodig.

• Voorbeeld: In Lisa's geval vertelde ze dat ze een paar dagen voor de eerste symptomen rauwe groenten en niet volledig doorbakken vlees had gegeten tijdens een barbecue. Deze informatie was cruciaal voor de arts om een link te leggen met mogelijke voedselgerelateerde E. coli-infectie.

Stap 2: Lichamelijk onderzoek
De arts voert een lichamelijk onderzoek uit om te beoordelen of er tekenen zijn van uitdroging, buikpijn en mogelijke complicaties. In gevallen van E. coli kan de patiënt tekenen van zwakte of vermoeidheid vertonen, en bij ernstige gevallen kunnen er complicaties zijn zoals bloedarmoede of nierproblemen.

Tip: Let op tekenen van uitdroging, zoals een droge mond, donkere urine of verminderde urineproductie, vooral bij patiënten met ernstige diarree. Dit kan duiden op een verslechterende toestand.

Stap 3: Ontlastingstest
De meest betrouwbare manier om een E. coli-besmetting te bevestigen, is door een ontlastingstest. In een laboratorium wordt een monster van de ontlasting geanalyseerd op de aanwezigheid van de E. coli-bacterie, met speciale aandacht voor gevaarlijke stammen zoals EHEC. Dit type test kan ook helpen om de exacte stam van E. coli te identificeren en vast te stellen of er sprake is van toxine-producerende bacteriën.

Hoe het werkt: Een monster van de ontlasting wordt op kweek gezet om te zien of de bacterie groeit. Bovendien wordt er soms een test gedaan op de aanwezigheid van Shiga-toxines, die door EHEC worden geproduceerd en ernstige complicaties zoals HUS kunnen veroorzaken.

Stap 4: Bloedonderzoek
In gevallen waar de symptomen ernstig zijn, kan de arts ook een bloedonderzoek aanbevelen. Dit is vooral belangrijk als er tekenen zijn van complicaties zoals hemolytisch-uremisch syndroom (HUS). Bloedonderzoek helpt om te controleren of er aanwijzingen zijn voor bloedarmoede, een laag aantal bloedplaatjes of nierfalen, die kunnen wijzen op de verspreiding van toxines door het lichaam.

Belangrijke marker: Bij HUS zal het aantal rode bloedcellen en bloedplaatjes vaak verlaagd zijn, en de nierfunctie kan afnemen, wat te zien is aan een verhoogd creatininegehalte in het bloed.

Stap 5: Urinetest
In ernstige gevallen wordt ook een urinetest uitgevoerd om te controleren of de nieren goed functioneren. Aangezien E. coli, vooral de EHEC-variant, de nieren kan aantasten, is het belangrijk om de nierfunctie te monitoren. Een verminderde nierfunctie of de aanwezigheid van bloed in de urine kan wijzen op nierproblemen of complicaties zoals HUS.

• Voorbeeld: Bij Lisa bleek uit haar urineonderzoek dat haar nieren nog goed functioneerden, maar haar arts hield haar toch in de gaten voor mogelijke tekenen van nierfalen.

Stap 6: Beeldvorming (bij complicaties)
In sommige gevallen, vooral wanneer er complicaties worden vermoed zoals darmperforatie of ernstige infectie in de buikholte, kan de arts een beeldvormend onderzoek zoals een CT-scan of een echografie aanvragen om te beoordelen of er inwendige schade is.

De diagnose
Na de tests en onderzoeken wordt de diagnose gesteld. Als uit de ontlastingstest blijkt dat de E. coli-bacterie aanwezig is, vooral de gevaarlijke EHEC-stam, kan de arts verdere behandelingen aanbevelen en de patiënt nauwlettend in de gaten houden. Bij milde gevallen kunnen rust, hydratatie en het vermijden van bepaalde voedingsmiddelen voldoende zijn om te herstellen. In ernstige gevallen, zoals bij HUS, kan ziekenhuisopname en intensieve behandeling nodig zijn.

Behandeling van een E. coli-besmetting

Toen Lisa eindelijk de diagnose kreeg van een E. coli-besmetting, was de opluchting aanvankelijk groot. Eindelijk wist ze wat de oorzaak was van haar buikpijn en bloederige diarree. Maar het herstel was nog niet voorbij. Het behandelen van een E. coli-infectie vereist zorgvuldige aandacht, afhankelijk van de ernst van de infectie en of er complicaties zijn ontstaan. Laten we eens dieper ingaan op de verschillende stappen en opties voor de behandeling van een E. coli-infectie.

Hydratatie: de basis van herstel

Een van de belangrijkste aspecten van de behandeling, vooral bij mildere gevallen, is hydratie. Door de diarree en het braken verliest het lichaam veel vocht en elektrolyten. Het aanvullen van deze verliezen is essentieel om uitdroging te voorkomen. In sommige gevallen kan een eenvoudige behandeling met vloeistoffen thuis voldoende zijn.

• Zelfzorg: Drink veel water, thee zonder cafeïne, of een orale rehydratatie-oplossing. Vermijd dranken die cafeïne bevatten of die irriterend zijn voor de maag, zoals frisdranken.
• In ernstige gevallen: Wanneer de uitdroging ernstiger is, kan ziekenhuisopname noodzakelijk zijn voor intraveneuze toediening van vloeistoffen. Dit helpt het lichaam te hydrateren en de elektrolyten in balans te houden.

Rust en dieet aanpassingen

Tijdens het herstel van een E. coli-infectie is rust van groot belang, zodat het lichaam de kans krijgt om te herstellen. Het aanpassen van het dieet kan ook helpen om de darmen minder te belasten. Voedingsmiddelen die licht verteerbaar zijn, zoals crackers, rijst, en bananen, worden vaak aanbevolen.

• BRAT-dieet: Een klassiek dieet tijdens gastro-intestinale klachten is het BRAT-dieet (bananen, rijst, appelmoes, toast), dat licht verteerbaar is en helpt de maag te kalmeren.
• Vermijd: Vet, gekruid of gefrituurd voedsel, evenals zuivelproducten, kunnen de darmen verder irriteren en moeten worden vermeden totdat de symptomen verbeteren.

Antibiotica: met voorzichtigheid gebruiken

Het gebruik van antibiotica bij E. coli-infecties, met name bij de gevaarlijke EHEC-stam, is controversieel. Hoewel antibiotica effectief kunnen zijn bij sommige bacteriële infecties, kan het bij een EHEC-infectie de productie van Shiga-toxines zelfs verergeren, wat kan leiden tot complicaties zoals hemolytisch-uremisch syndroom (HUS). Daarom wordt antibiotica vaak vermeden bij deze specifieke stam.

• Behandelplan: Bij infecties veroorzaakt door andere stammen van E. coli kan de arts antibiotica voorschrijven om de bacterie te bestrijden. Bij EHEC wordt echter vaak een afwachtend beleid gevoerd zonder antibiotica, afhankelijk van de ernst van de infectie en de aanwezigheid van complicaties.

Probiotica: herstellen van de darmflora

Na een zware bacteriële infectie zoals E. coli kan het even duren voordat de darmflora zich volledig herstelt. Probiotica kunnen helpen om de balans van de goede bacteriën in de darmen te herstellen en de spijsvertering weer normaal te laten verlopen (darmflora).

• Voedingssupplementen: Probiotica zijn verkrijgbaar in supplementvorm, maar ze kunnen ook via natuurlijke bronnen worden geconsumeerd, zoals yoghurt met levende culturen, kefir, en andere gefermenteerde producten.

Behandeling van complicaties

In ernstige gevallen van E. coli-infectie, zoals wanneer de infectie leidt tot HUS of nierfalen, is meer intensieve medische zorg nodig. Dit kan ziekenhuisopname en specialistische behandeling vereisen.

• Hemolytisch-uremisch syndroom (HUS): Als een patiënt complicaties ontwikkelt zoals HUS, kan dialyse noodzakelijk zijn om de nieren te ondersteunen totdat ze weer normaal functioneren. Bloedtransfusies kunnen ook nodig zijn bij ernstige bloedarmoede.
• Sepsis: Als de infectie zich naar de bloedbaan verspreidt en sepsis veroorzaakt, is onmiddellijke behandeling met intraveneuze antibiotica en intensieve zorg nodig om verdere orgaanschade te voorkomen.

Pijnbestrijding

Tijdens het herstel kunnen patiënten last hebben van buikkrampen of ongemak als gevolg van de infectie. Pijnstillers kunnen helpen om dit ongemak te verlichten, maar moeten zorgvuldig worden gebruikt. Niet alle pijnstillers zijn geschikt, aangezien sommige (zoals NSAID's) de darmen verder kunnen irriteren.

• Paracetamol wordt vaak aanbevolen als een veilige optie om pijn te verlichten zonder de darmen te belasten.

Monitoring en follow-up

Na een E. coli-infectie, vooral bij ernstige gevallen, is het belangrijk om nazorg te ontvangen. Dit houdt in dat de patiënt regelmatig wordt gecontroleerd om er zeker van te zijn dat de infectie volledig verdwenen is en er geen blijvende schade is aan organen zoals de nieren.

Bloed- en urinetests kunnen worden uitgevoerd om de nierfunctie en het herstel van het lichaam te controleren, vooral bij mensen die risico lopen op complicaties zoals nierfalen.

• Volledig herstel: In de meeste gevallen zal de patiënt volledig herstellen zonder blijvende gevolgen, maar bij ernstige infecties of complicaties kan langdurige monitoring nodig zijn.

Prognose van een E. coli-infectie

De prognose van een E. coli-infectie hangt sterk af van het type bacterie, de ernst van de infectie, en of er complicaties optreden. Voor de meeste mensen met een milde infectie verloopt het herstel vlot, zonder blijvende gevolgen. Maar in ernstigere gevallen, vooral wanneer complicaties zoals hemolytisch-uremisch syndroom (HUS) of nierfalen optreden, kan de prognose uitdagender zijn en intensieve zorg vereisen. Laten we de mogelijke uitkomsten in verschillende scenario's verder verkennen.

Milde E. coli-infecties: volledig herstel binnen enkele dagen
De overgrote meerderheid van E. coli-infecties veroorzaakt slechts milde gastro-intestinale symptomen, zoals buikpijn, diarree en soms misselijkheid of braken. Deze symptomen verdwijnen meestal binnen 3 tot 7 dagen zonder dat er medische behandeling nodig is.

Herstel: In dit geval is de prognose uitstekend. De patiënt herstelt volledig met rust, voldoende hydratatie en eventueel lichte aanpassingen in het dieet.

• Voorbeeld: Na een paar dagen van bloederige diarree en buikpijn voelde Lisa zich al snel beter toen ze voldoende rust nam en haar dieet aanpaste met licht verteerbare voeding.

Matige tot ernstige infecties: langduriger herstel
Wanneer de symptomen ernstiger zijn, zoals aanhoudende bloederige diarree, koorts en buikkrampen, kan het herstel langer duren. Het lichaam heeft meer tijd nodig om te herstellen, vooral als de patiënt al verzwakt was door onderliggende gezondheidsproblemen.

Herstel: In dit geval kan het herstel langer duren, tot enkele weken. De patiënt kan zich gedurende deze periode zwak of vermoeid voelen. Voldoende rust en hydratatie blijven belangrijk, en soms is ziekenhuisopname nodig voor observatie.

• Voorbeeld: Patiënten die met ernstige diarree in het ziekenhuis worden opgenomen, kunnen na enkele dagen van intraveneuze vloeistoffen en monitoring weer herstellen, maar het kan een paar weken duren voordat ze zich volledig beter voelen.

Complicaties zoals HUS: mogelijk blijvende schade
Bij sommige patiënten, vooral jonge kinderen, ouderen of mensen met een verzwakt immuunsysteem, kan een E. coli-infectie leiden tot hemolytisch-uremisch syndroom (HUS), een ernstige aandoening die nierfalen veroorzaakt door de afbraak van rode bloedcellen en bloedplaatjes. In deze gevallen is de prognose afhankelijk van hoe snel de aandoening wordt gediagnosticeerd en behandeld.

Herstel en complicaties: Ongeveer 5% tot 10% van de patiënten met een E. coli-infectie ontwikkelt HUS, wat kan leiden tot acute nierinsufficiëntie. Met de juiste medische zorg, zoals dialyse en bloedtransfusies, herstellen veel patiënten zonder blijvende schade. Maar in ernstige gevallen kan blijvende nierbeschadiging optreden, wat in sommige gevallen leidt tot chronisch nierfalen en de noodzaak van langdurige dialyse of zelfs een niertransplantatie.

• Voorbeeld: Jonge kinderen met HUS moeten vaak enkele dagen of zelfs weken in het ziekenhuis verblijven voor dialyse en zorgvuldige monitoring van de nierfunctie. Hoewel de meeste kinderen volledig herstellen, blijft bij een klein percentage een verminderde nierfunctie bestaan.

Sepsis en andere levensbedreigende complicaties: kritieke zorg vereist
Wanneer een E. coli-infectie zich verspreidt naar de bloedbaan, kan dit leiden tot sepsis, een levensbedreigende aandoening die onmiddellijke medische zorg vereist. De prognose van sepsis hangt af van hoe snel het wordt behandeld.

Herstel en sterfte: Zonder snelle behandeling is de prognose slecht, met een hoge sterfte, vooral bij kwetsbare groepen zoals ouderen. Met intensieve zorg, antibiotica en ondersteuning van organen (bijvoorbeeld door mechanische beademing of dialyse), kunnen patiënten overleven, maar langdurige herstelperioden zijn vaak nodig.

• Voorbeeld: Een oudere patiënt die sepsis ontwikkelt na een E. coli-infectie kan weken in het ziekenhuis blijven, met een herstelperiode die maanden kan duren.

Langdurige gevolgen en chronische klachten
In sommige gevallen kan een patiënt na een ernstige E. coli-infectie, vooral wanneer complicaties zoals HUS zijn opgetreden, last krijgen van langdurige gezondheidsproblemen. Deze kunnen variëren van chronische nierproblemen tot aanhoudende vermoeidheid of darmklachten zoals prikkelbare darm syndroom (PDS).

• Voorbeeld: Een jong kind dat HUS heeft doorgemaakt kan op latere leeftijd blijvende nierproblemen ontwikkelen, wat regelmatige medische controle vereist. Andere patiënten kunnen na een zware infectie een verhoogd risico hebben op hoge bloeddruk of hartproblemen.

Prognose bij kwetsbare groepen
Kwetsbare groepen, zoals zeer jonge kinderen, ouderen en mensen met een verzwakt immuunsysteem, lopen een hoger risico op complicaties door een E. coli-infectie.

• Kinderen: Kinderen jonger dan vijf jaar hebben een groter risico op het ontwikkelen van HUS na een EHEC-infectie. Gelukkig herstellen de meeste kinderen volledig met de juiste zorg, maar sommige blijven kampen met nierproblemen.
• Ouderen en immuungecompromitteerden: Deze groepen hebben een grotere kans op complicaties zoals sepsis en nierfalen, wat de prognose slechter maakt. De sterfte is bij deze groepen hoger dan bij gezonde volwassenen.

Terugval of herinfectie
In de meeste gevallen, vooral bij gezonde volwassenen, is de kans op een terugval of herinfectie klein, mits de juiste preventieve maatregelen worden genomen. Herinfecties kunnen echter voorkomen als er opnieuw blootstelling is aan besmet voedsel of water.

Complicaties

Ernstige besmettingen met de E-coli-bacterie kunnen vermindering van de nierfunctie en bloedafbraak tot gevolg hebben. Dit staat bekend als het Haemolytisch Uremisch Syndroom (HUS).

Hemolytisch-uremisch syndroom (HUS)

Op een zonnige namiddag in juni genoot de 6-jarige Sophie samen met haar familie van een gezellige barbecue. Het eten was heerlijk, en iedereen smulde van sappige hamburgers, frisgewassen salade en vers brood. Maar een paar dagen later begon Sophie te klagen over buikpijn en diarree. In het begin leek het een onschuldige maagklacht, misschien door iets dat ze gegeten had. Maar toen haar symptomen verslechterden en ze zelfs bloed in haar ontlasting had, belde haar moeder meteen de huisarts. Wat begon als een alledaags buikgriepje, bleek het begin van een serieuze aandoening: hemolytisch-uremisch syndroom (HUS).

Wat is HUS?
Hemolytisch-uremisch syndroom (HUS) is een zeldzame maar ernstige aandoening die vooral jonge kinderen treft, hoewel ook volwassenen erdoor getroffen kunnen worden. Het komt vaak voor na een besmetting met de gevaarlijke Enterohemorragische E. coli (EHEC) bacterie, die toxines produceert die schadelijk zijn voor de bloedvaten in het lichaam. HUS kan leiden tot de vernietiging van rode bloedcellen, nierfalen en ernstige bloedarmoede, wat onmiddellijke medische zorg vereist.

Hoe ontstaat HUS?
HUS ontwikkelt zich meestal na een infectie met EHEC, die wordt opgelopen door het eten van besmet voedsel zoals onvoldoende verhit vlees (bijvoorbeeld hamburgers), rauwe groenten of ongepasteuriseerde melk. Deze bacterie produceert toxines, de zogenaamde Shiga-toxines, die de binnenkant van de bloedvaten beschadigen. Dit zorgt ervoor dat de rode bloedcellen kapotgaan (hemolyse) en bloedstolsels ontstaan in kleine bloedvaten, vooral in de nieren. Als gevolg hiervan worden de nieren zwaar belast, wat kan leiden tot acute nierinsufficiëntie.

Bij jonge kinderen, zoals Sophie, is het immuunsysteem nog volop in ontwikkeling, waardoor ze vatbaarder zijn voor het ontwikkelen van complicaties na een E. coli-infectie. Na het begin van de symptomen zoals diarree, treedt HUS vaak binnen een week op.

Symptomen van HUS
De eerste tekenen van HUS lijken vaak op die van een gewone maag-darminfectie, maar kunnen snel verergeren naar ernstigere symptomen, waaronder:

• Bloederige diarree: Een van de eerste waarschuwingssignalen na een EHEC-infectie. Deze kan optreden enkele dagen na de blootstelling aan de bacterie.
• Vermoeidheid en zwakte: Doordat rode bloedcellen worden afgebroken, ontstaat er bloedarmoede, wat leidt tot extreme vermoeidheid.
• Bleke huid: Door de afbraak van rode bloedcellen kan de huid bleek of zelfs geel worden.
• Verminderde urineproductie: Dit is een van de meest zorgwekkende symptomen, omdat het aangeeft dat de nieren mogelijk beginnen te falen.
• Zwelling van het gezicht, de handen of voeten: Dit wordt veroorzaakt door vochtophoping in het lichaam wanneer de nieren niet meer goed functioneren.
• Hoge bloeddruk: Door de nierbeschadiging stijgt de bloeddruk, wat gevaarlijk kan zijn voor het hart en de hersenen.
• Ongecontroleerde bloedingen: Omdat HUS ook de bloedplaatjes aantast, kunnen spontane bloedingen optreden, zoals blauwe plekken of bloedneuzen.

Een zorgwekkende wending: Sophie's ervaring
Na het bloederige diarree en de toenemende zwakte van Sophie, werd ze in het ziekenhuis opgenomen. Haar bloedonderzoek toonde aan dat haar rode bloedcellen snel afbraken, en dat haar nieren niet goed meer werkten. De artsen stelden vast dat ze hemolytisch-uremisch syndroom had, veroorzaakt door een EHEC-infectie die ze waarschijnlijk tijdens de barbecue had opgelopen. Sophie moest onmiddellijk behandeld worden om verdere complicaties te voorkomen.

Behandeling van HUS
HUS vereist intensieve medische zorg. Omdat de aandoening de nieren ernstig kan beschadigen, is het essentieel dat de patiënt snel in het ziekenhuis wordt opgenomen voor monitoring en behandeling. De behandeling richt zich vooral op het ondersteunen van de getroffen organen en het behandelen van de symptomen:

• Intravenueuze vloeistoffen: Deze helpen om uitdroging tegen te gaan en de bloeddruk op peil te houden.
• Bloedtransfusies: In gevallen van ernstige bloedarmoede kan een bloedtransfusie nodig zijn om het aantal rode bloedcellen te herstellen.
• Dialyse: Bij nierfalen kan dialyse nodig zijn om de functie van de nieren tijdelijk over te nemen en de afvalstoffen uit het bloed te filteren.
• Medicatie: Medicijnen kunnen worden gegeven om de bloeddruk te verlagen, bloedstollingen te beheersen en eventuele infecties te behandelen.
• Plasma-uitwisseling: In sommige gevallen kan een behandeling met plasma-uitwisseling of plasmaferese worden overwogen om de schadelijke stoffen uit het bloed te verwijderen.

In Sophie’s geval was een bloedtransfusie nodig om haar bloedcellen te herstellen, en ze kreeg intraveneuze vloeistoffen om haar nieren te ondersteunen. Gelukkig herstelden haar nieren binnen enkele dagen en was dialyse niet nodig. Na een aantal dagen in het ziekenhuis kon Sophie weer naar huis, maar ze moest nog enige tijd onder controle blijven om ervoor te zorgen dat haar nieren volledig herstelden.

Prognose en complicaties
De prognose voor kinderen zoals Sophie is meestal goed als HUS snel wordt herkend en behandeld. Veel patiënten herstellen volledig zonder blijvende schade aan de nieren of andere organen. Toch kunnen er ernstige complicaties optreden, vooral als de diagnose te laat wordt gesteld of als de patiënt niet snel genoeg medische zorg krijgt.

Mogelijke complicaties zijn:

• Chronisch nierfalen: Bij sommige patiënten, vooral als de nieren zwaar beschadigd zijn, kan er blijvende nierbeschadiging optreden, wat leidt tot chronische nierproblemen.
• Hoge bloeddruk: Na herstel kunnen sommige patiënten blijvend last houden van hoge bloeddruk.
• Neurologische problemen: In zeldzame gevallen kan HUS leiden tot neurologische schade, zoals toevallen of een verminderd bewustzijn.

Sophie’s artsen hielden haar nog enkele maanden onder controle, maar uiteindelijk herstelde ze volledig en kon ze weer zonder problemen naar school.

Nierfalen

Een van de meest ernstige complicaties van EHEC-infecties is acuut nierfalen, vooral bij kinderen en ouderen. Dit treedt vaak op als onderdeel van HUS, wanneer de nieren niet meer in staat zijn om afvalstoffen uit het bloed te filteren. Zonder tijdige behandeling kan nierfalen leiden tot blijvende schade aan de nieren, wat dialyse of zelfs een niertransplantatie noodzakelijk kan maken.

• Symptomen: Verminderde urineproductie, zwelling in de benen en voeten, vermoeidheid en verwarring.
• Behandeling: Dialyse om de nierfunctie over te nemen, vochttoediening en ondersteunende zorg.

Sepsis (bloedvergiftiging)

Sepsis is een levensbedreigende complicatie waarbij een E. coli-infectie zich verspreidt naar de bloedbaan, waardoor het immuunsysteem op hol slaat en ontstekingsreacties door het hele lichaam veroorzaakt. Dit kan leiden tot orgaanfalen en shock.

• Symptomen: Hoge koorts, snelle hartslag, ademhalingsproblemen, verwarring en bloeddrukdaling.
• Behandeling: Antibiotica, intraveneuze vloeistoffen en intensieve zorg om de bloeddruk te stabiliseren en orgaanfunctie te ondersteunen.

Urineweginfecties (UTI's)

Een veelvoorkomende complicatie van uropathogene E. coli (UPEC) is een urineweginfectie (UTI). Deze infecties komen vaak voor bij vrouwen en kunnen zich uitbreiden naar de nieren (pyelonefritis), wat een ernstigere infectie is.

• Symptomen: Pijn of branderig gevoel bij het plassen, frequent urineren, troebele of stinkende urine, rug- of flankpijn (bij nierinfectie), koorts.
• Behandeling: Antibiotica om de infectie te bestrijden. In ernstige gevallen kan ziekenhuisopname nodig zijn.

Bloedarmoede

E. coli-infecties, vooral EHEC-gerelateerde, kunnen leiden tot bloedarmoede als gevolg van de afbraak van rode bloedcellen (hemolyse). Dit kan leiden tot ernstige vermoeidheid, zwakte en een bleke huid.

• Symptomen: Extreme vermoeidheid, kortademigheid, duizeligheid, bleke huid.
• Behandeling: Bloedtransfusies en ondersteunende zorg zijn vaak noodzakelijk, vooral als de bloedarmoede ernstig is.

Trombocytopenie (laag aantal bloedplaatjes)

Bij infecties zoals HUS kan een laag aantal bloedplaatjes optreden, wat bekend staat als trombocytopenie. Dit kan leiden tot problemen met de bloedstolling, wat het risico op bloedingen verhoogt.

• Symptomen: Onverklaarbare blauwe plekken, bloedneuzen, bloedend tandvlees, bloed in de urine.
• Behandeling: Ondersteunende zorg, bloedplaatjestransfusies in ernstige gevallen.

Neurologische complicaties

In zeldzame gevallen kan een ernstige E. coli-infectie leiden tot neurologische complicaties, vooral bij patiënten met HUS. Dit kan optreden wanneer de toxines van de bacterie de hersenen en het zenuwstelsel beïnvloeden, wat leidt tot convulsies, verwarring, of zelfs coma.

• Symptomen: Verwardheid, toevallen, hoofdpijn, verminderd bewustzijn.
• Behandeling: Intensieve zorg om de patiënt te stabiliseren, en soms zijn anti-epileptica nodig om aanvallen te beheersen.

Longproblemen

Ofschoon het niet zo vaak voorkomt, kunnen sommige patiënten met ernstige E. coli-infecties longcomplicaties ontwikkelen. Deze complicaties ontstaan meestal als gevolg van sepsis, waarbij ontstekingen en vochtophoping in de longen leiden tot ademhalingsproblemen.

• Symptomen: Kortademigheid, pijn op de borst, snelle ademhaling, verminderde zuurstofsaturatie.
• Behandeling: Ondersteunende zuurstoftherapie of mechanische beademing in ernstige gevallen.

Darmperforatie en buikvliesontsteking (peritonitis)

Bij patiënten met ernstige E. coli-infecties, zoals die welke leiden tot bloederige diarree, kan een complicatie optreden waarbij de darmwand beschadigd raakt. Dit kan leiden tot darmperforatie, waarbij de inhoud van de darmen in de buikholte terechtkomt, wat een levensbedreigende infectie van het buikvlies veroorzaakt (peritonitis).

• Symptomen: Plotselinge, ernstige buikpijn, koorts, misselijkheid, en opgezette buik.
• Behandeling: Spoedoperatie om de perforatie te repareren en intraveneuze antibiotica om de infectie te behandelen.

Post-infectieuze complicaties

In sommige gevallen kunnen patiënten na het herstel van een E. coli-infectie nog last krijgen van post-infectieuze complicaties, zoals prikkelbare darmsyndroom (PDS) of chronische vermoeidheid. Hoewel de bacterie zelf niet meer aanwezig is, kunnen de gevolgen van de infectie maanden aanhouden.

• Symptomen: Aanhoudende buikpijn, diarree of obstipatie, vermoeidheid.
• Behandeling: Symptomatische behandeling met medicijnen en dieetveranderingen.

Dood

In de meest ernstige gevallen, vooral bij kwetsbare groepen zoals jonge kinderen, ouderen, of mensen met een verzwakt immuunsysteem, kan een E. coli-infectie, vooral als deze leidt tot HUS of sepsis, fataal zijn.

• Risico's: Zonder tijdige medische interventie kunnen orgaanfalen, ernstige bloedarmoede of septische shock leiden tot overlijden.
• Preventie en behandeling: Snelle diagnose en behandeling met antibiotica, ondersteunende zorg en in sommige gevallen chirurgische ingrepen kunnen levens redden.

Preventie: voorkomen van een E. coli-infectie

Goede sanitaire voorzieningen en hygiëne zijn essentieel voor het voorkomen van E. coli (en andere) infecties. Hieronder staan de vijf sleutels voor veiliger voedsel die de Wereldgezondheidsorganisatie WHO heeft opgesteld.

Houd alles goed schoon

• Was je handen voor, (eventueel) tijdens en na het bereiden van eten.
• Was je handen nadat je naar het toilet bent geweest.
• Was en reinig alle oppervlakken en apparatuur die worden gebruikt voor voedselbereiding.
• Het gebruik van antimicrobiële zeep vermindert het aantal microben op de huid iets meer dan gewone zeep (bron: RIVM).
• Scherm de keuken en het voedsel af tegen insecten en (huis)dieren.

Houd rauw en gekookt voedsel gescheiden

• Scheid rauw vlees, gevogelte en vis van andere voedingsmiddelen.
• Gebruik aparte apparatuur en gebruiksvoorwerpen, zoals messen en snijplanken, voor de behandeling van rauw voedsel, want via kruisbestuiving kunnen achtergebleven bacteriën en andere ziekteverwekkers op bijvoorbeeld een snijplank allerlei andere voedselwaren besmetten die met de snijplank in aanraking komen.
• Bewaar voedsel in afgesloten bakjes om het contact tussen rauw voedsel en bereid levensmiddelen te voorkomen.

Kook en bak grondig

• Kook voedsel grondig, met name vlees, gevogelte, eieren en zeeprodukten.
• Breng voedsel zoals soepen en stoofschotels aan de kook om ervoor te zorgen dat ze een temperatuur bereiken van ten minste 70° C gedurende minstens 2 minuten. Bak vlees en gevogelte goed door. Gebruik bij voorkeur een thermometer. Het is verstandig om nooit rauw vlees te eten. Een biefstukje kan men gerust medium of rare eten, van binnen is het vlees in principe steriel. Het gaat er om dat het vlees goed wordt aangebraad, want bacteriën zitten alleen aan de buitenkant. Gehakt moet men (daarom) wel altijd goed braden.
• Verwarm gekookt voedsel (bijvoorbeeld een kliekje) grondig.
• Het is verstandig om kiemgroenten zoals taugé even te blancheren, zodat de bacteriën dood zijn.

Bewaar voedsel op een veilige temperatuur

• Laat gekookt voedsel niet langer dan 2 uur op kamertemperatuur staan.
• Koel zo snel mogelijk alle gekookt en bederfelijke levensmiddelen (bij voorkeur minder dan 5° C).
• Houd gekookt voedsel gloeiend heet (meer dan 60 °C) voor het opdienen.
• Bewaar voedsel niet te lang, zelfs niet in de koelkast.
• Gebruik geen ontdooide ingevroren levensmiddelen die op kamertemperatuur zijn gebracht.

Gebruik schoon water en veilige levensmiddelen

• Gebruik schoon water.
• Selecteer vers en gezond voedsel.
• Kies voor voedingsmiddelen die veilig zijn.
• Was (en schil) groente en fruit, vooral als ze rauw worden gegeten
• Gebruik geen voedsel na haar uiterste vervaldatum.

Preventie van zoönotische E. coli-infecties

Om besmetting via dieren te voorkomen, zijn er een aantal belangrijke maatregelen die mensen kunnen nemen:

• Handen wassen: Was altijd grondig je handen na contact met dieren, hun leefomgeving, of na het werken op een boerderij.
• Voedselveiligheid: Zorg ervoor dat rauw vlees, vooral rundvlees, grondig wordt gekookt, en vermijd kruisbesmetting door rauw vlees gescheiden te houden van andere voedingsmiddelen.
• Hygiene op boerderijen en kinderboerderijen: Bezoekers van boerderijen of kinderboerderijen moeten na contact met dieren hun handen goed wassen met water en zeep. Let erop dat kinderen niet direct in contact komen met dieren of hun uitwerpselen.
• Waterzuivering: Drink alleen gezuiverd water, vooral als je in de buurt van veehouderijen of landbouwgebieden woont, of als je op vakantie bent in gebieden waar de waterkwaliteit onzeker is.

Lees verder

• EHEC-bacterie symptomen: (bloedige) diarree en buikkrampen
• Shiga toxicogene Escherichia coli (STEC) bacterie symptomen
• Buikpijn onderbuik: links/rechts, oorzaken bij man en vrouw
• Buikgriep: symptomen, oorzaak, behandeling en preventie
• Ontlasting: oorzaken bloed en slijm in poep en kleur en geur