Bacteriële vaginose: symptomen, oorzaken en behandeling

Bacteriële vaginose (BV) is een vaginale aandoening waarbij er overmatige groei van normale bacteriën in de vagina optreedt. Dit kan bij een aantal vrouwen tot klachten en symptomen leiden. Veel voorkomende symptomen zijn abnormale grijs-witte afscheiding en een onaangename geur. Bacteriële vaginose wordt niet beschouwd als een besmettelijke aandoening. Bepaalde factoren verstoren de zuurgraad en verhogen de kans op het ontwikkelen van bacteriële vaginose. Op basis van de symptomen en klachten kan de diagnose door de arts gesteld worden. Behandeling kan bestaan uit een antibioticakuur.

• Wat is bacteriële vaginose?
• Epidemiologie
• Pathofysiologie en ontstaansmechanisme
• Symptomen van bacteriële vaginose
• Oorzaken van bacteriële vaginose
• Seksuele activiteit: een nieuwe partner, een nieuwe uitdaging
• Vaginale douches: fris? Niet echt!
• Hormonale veranderingen: je cyclus heeft invloed
• Antibiotica: de balans wordt verstoord
• Roken: een stille boosdoener
• Het spiraaltje: soms een extra risico
• Overmatig wassen: schoonmaakwoede kan tegen je werken
• Voeding: wat je eet, doet ertoe
• Het samenspel van factoren
• Conclusie: jouw vaginale flora verdient liefde
• Is bacteriële vaginose besmettelijk?
• Bacteriële vaginose: wie loopt risico en welke factoren spelen een rol?
• Risicogroepen voor bacteriële vaginose
• Risicofactoren voor bacteriële vaginose
• Onderzoek en diagnose
• Anamnese
• Lichamelijk onderzoek
• Afscheiding onderzoeken
• Differentiële diagnose
• Behandeling van bacteriële vaginose
• Prognose: vaak terugkerende klachten
• Complicaties
• Vroeggeboorte
• Seksueel overdraagbare aandoeningen
• Infectierisico na gynaecologische ingreep
• Pelvic inflammatory disease (PID)
• Bacteriële vaginose voorkómen

Wat is bacteriële vaginose?

Na een vakantie op een tropisch eiland merkte Sophie dat er "iets niet goed zat". Ze had last van een lichte jeuk, een waterige, grijzig-witte afscheiding en een geur die haar ongemakkelijk maakte. Ze had geen pijn en voelde zich verder prima, maar durfde niet direct naar de huisarts. Sophie, 29 en altijd bewust van haar hygiëne, bekende later dat ze tijdens de vakantie regelmatig vaginale douches gebruikte, "om fris te blijven". Bij de huisarts kreeg ze te horen dat deze gewoonte juist haar vaginale flora had verstoord, waardoor bacteriële vaginose was ontstaan. Na een korte antibioticakuur en het stoppen met de douches keerde haar natuurlijke balans terug, en leerde ze dat "te schoon" niet altijd beter is.

Bacteriële vaginose is een vaginale aandoening die soms een abnormale afscheiding en een onaangename geur veroorzaakt, als gevolg van overmatige groei van normale bacteriën in de vagina. De naam 'bacteriële vaginose' weerspiegelt het feit dat er een verstoring van het bacteriële evenwicht in de vagina plaatsvindt, met een overgroei van bepaalde bacteriën, zoals Gardnerella vaginalis. Wanneer deze bacteriën zich ongeremd uitbreiden en de balans verstoord raakt, kan een vrouw last krijgen van abnormale vaginale afscheiding met een vieze geur. Bacteriële vaginose is op zich niet gevaarlijk, maar het kan leiden tot voor de vrouw verontrustende symptomen. Bacteriële vaginose is een courante aandoening. Bacteriële vaginose is geen seksueel overdraagbare aandoening (SOA).

Epidemiologie

Bacteriële vaginose (BV) is de meest voorkomende vaginale infectie bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd. Het ontstaat door een verstoring van de natuurlijke balans van bacteriën in de vagina, waarbij de ‘goede’ melkzuurbacteriën (lactobacillen) worden verdrongen door ‘slechte’ bacteriën. Dit kan ongemakkelijke klachten veroorzaken, zoals een veranderde vaginale geur en afscheiding, maar het verloop verschilt sterk tussen personen en regio’s. Laten we de epidemiologie van BV uitgebreid bespreken.

Geslachtsverschillen: alleen vrouwen?
BV komt uitsluitend voor bij vrouwen, omdat het direct verband houdt met de microbiële balans in de vagina. Bij mannen zijn vergelijkbare bacteriële disbalansen uiterst zeldzaam, maar mannen kunnen soms als partner drager zijn van bacteriën die van invloed zijn op de vaginale flora. Ongeveer 10-30% van de vrouwen wereldwijd krijgt op enig moment in haar leven te maken met BV.

Leeftijd: kinderen versus volwassenen
BV komt voornamelijk voor bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd (15-44 jaar). Bij kinderen vóór de puberteit is BV uiterst zeldzaam, omdat de vaginale flora in deze levensfase nog niet is ontwikkeld zoals bij volwassen vrouwen. Onder volwassen vrouwen heeft 20-25% last van BV, maar bij vrouwen die seksueel actief zijn, stijgt dit percentage naar 30% of hoger.

Bij postmenopauzale vrouwen neemt de kans op BV af door veranderingen in hormoonspiegels en vaginale pH-waarde, tenzij er andere risicofactoren aanwezig zijn, zoals hormonale therapie of medische aandoeningen.

Klimaat en geografie
Klimaat en geografie spelen een rol in de incidentie van BV. In warme, vochtige klimaten is BV vaker aanwezig, mogelijk door een verhoogde blootstelling aan factoren zoals zweet en vochtophoping die de bacteriële balans kunnen verstoren. In Nederland heeft ongeveer 7-10% van de vrouwen BV, terwijl in de Nederlandse overzeese gebieden zoals Curaçao en Aruba dit percentage hoger ligt, rond 15%.

Wereldwijd zijn er grote verschillen: in landen in Sub-Sahara-Afrika kan de prevalentie oplopen tot 50%, terwijl in Noord-Europa de cijfers lager blijven, rond 5-10%. Dit kan deels worden verklaard door variaties in hygiënepraktijken, seksuele gezondheid en toegang tot medische zorg.

Voeding en leefstijl
Voeding speelt een indirecte rol in de ontwikkeling van BV. Een dieet dat rijk is aan suiker en bewerkte voeding kan de groei van schadelijke bacteriën bevorderen, terwijl een voeding met veel groenten, fruit en probiotica zoals yoghurt kan helpen om een gezonde vaginale flora te behouden. Daarnaast kan overmatig alcoholgebruik de bacteriële balans beïnvloeden door veranderingen in de pH-waarde.

Leefstijl is een belangrijke factor. BV komt vaker voor bij:

• Seksueel actieve vrouwen: Vrouwen met meerdere seksuele partners hebben een verhoogd risico door de uitwisseling van bacteriën tijdens seks.
• Vrouwen die douchen: Vaginale douches verstoren de natuurlijke flora en verhogen de kans op BV.
• Rokers: Roken kan de vaginale flora negatief beïnvloeden door een verminderde bloedtoevoer en zuurstofvoorziening.
• Vrouwen met een spiraaltje: BV komt iets vaker voor bij vrouwen die een spiraaltje gebruiken, mogelijk door veranderingen in de vaginale microbiota.

Genetica en erfelijke factoren
Genetische factoren kunnen ook bijdragen aan de kans op BV. Sommige vrouwen hebben van nature een vaginale flora die minder lactobacillen bevat, waardoor ze gevoeliger zijn voor disbalans. Daarnaast spelen genetische verschillen in immuunrespons een rol: sommige vrouwen reageren minder goed op een bacteriële overgroei, wat BV sneller kan veroorzaken of verergeren.

Verschillen tussen Nederland, de overzeese gebieden, België en wereldwijd
In Nederland en België zijn de cijfers vergelijkbaar, met een prevalentie van ongeveer 7-10% onder vrouwen in de vruchtbare leeftijd. In de overzeese gebieden, zoals Bonaire en Sint Maarten, wordt BV vaker gemeld, mogelijk door verschillen in leefstijl, hygiëne en klimaat. In ontwikkelingslanden, zoals in delen van Afrika en Zuidoost-Azië, kan BV veel vaker voorkomen, soms bij meer dan 40% van de vrouwen, door beperktere toegang tot gezondheidszorg en andere hygiënepraktijken.

Praktisch voorbeeld
Een 32-jarige vrouw meldt zich bij de huisarts met klachten van een veranderde vaginale geur en afscheiding. Ze is recent begonnen met een nieuwe seksuele relatie en geeft aan regelmatig vaginale douches te gebruiken. Na een kweek blijkt ze BV te hebben. De huisarts legt uit dat vaginale douches de balans van haar flora hebben verstoord en adviseert hiermee te stoppen. Met een korte antibioticakuur verdwijnen haar klachten binnen een week.

Pathofysiologie en ontstaansmechanisme

Bacteriële vaginose (BV) is een veelvoorkomende aandoening waarbij de natuurlijke balans van bacteriën in de vagina verstoord raakt. Deze aandoening is het gevolg van een verschuiving in de vaginale microbiota, met een vermindering van lactobacillen (goede bacteriën) en een overgroei van anaerobe bacteriën (slechte bacteriën). Dit proces wordt beïnvloed door een samenspel van interne en externe factoren, van hormonale schommelingen tot seksuele activiteiten. Hier volgt een uitgebreide uitleg over de pathofysiologie en het ontstaansmechanisme van BV.

De rol van de vaginale microbiota
In een gezonde vagina domineren lactobacillen, bacteriën die melkzuur produceren en de pH-waarde van de vagina rond de 3,5-4,5 houden. Deze zure omgeving remt de groei van pathogene bacteriën en zorgt voor een natuurlijke balans. Bij BV verschuift de samenstelling van de microbiota: lactobacillen nemen af, terwijl anaerobe bacteriën, zoals Gardnerella vaginalis, Atopobium vaginae, en Prevotella-soorten, toenemen.

Mechanisme:
Lactobacillen produceren minder melkzuur.
De pH-waarde stijgt (≥ 4,5), waardoor pathogene bacteriën floreren.
Anaerobe bacteriën produceren vluchtige vetzuren en amines, die de kenmerkende geur van BV veroorzaken.

Triggerende factoren: waarom verandert de balans?
De precieze oorzaak van de microbiële verschuiving bij BV is niet altijd duidelijk, maar verschillende factoren dragen bij aan het proces:

• Seksuele activiteit: De introductie van nieuwe bacteriën door onbeschermde seks kan de vaginale flora verstoren. Semen heeft een basische pH, wat de zure balans kan verstoren.
• Vaginale douches: Dit verwijdert niet alleen ongewenste bacteriën, maar ook de beschermende lactobacillen, waardoor anaerobe bacteriën kunnen groeien.
• Hormonale veranderingen: Tijdens de menstruatiecyclus, zwangerschap of menopauze verandert de hoeveelheid glycogeen (suikerbron voor lactobacillen) in de vagina, wat de microbiota beïnvloedt.
• Antibioticagebruik: Breedspectrumantibiotica kunnen niet alleen pathogene bacteriën doden, maar ook lactobacillen vernietigen.

Het proces van dysbiose: verstoring van de bacteriële balans
Bij BV ontstaat een toestand van dysbiose, waarbij de balans tussen de verschillende bacteriën wordt verstoord. Dit proces verloopt in verschillende fasen:

• Verlies van lactobacillen: Dit kan worden veroorzaakt door interne factoren zoals hormonale veranderingen of externe factoren zoals antibiotica of seksuele activiteit.
• Toename van anaerobe bacteriën: Door de hogere pH kunnen anaerobe bacteriën zich snel vermenigvuldigen. Ze gebruiken de voedingsstoffen in de vagina en concurreren met lactobacillen.
• Ontwikkeling van biofilms: Pathogene bacteriën zoals Gardnerella vaginalis vormen een biofilm, een beschermende laag die de bacteriën helpt te overleven en zich aan het vaginale epitheel te hechten. Deze biofilm is moeilijk te verwijderen, zelfs met antibiotica.

Het immuunsysteem en ontstekingsreacties
BV is uniek omdat het vaak geen sterke ontstekingsreactie veroorzaakt, in tegenstelling tot andere vaginale infecties zoals een schimmelinfectie. De overgroei van anaerobe bacteriën veroorzaakt echter subtiele veranderingen in de vaginale immuniteit:

• Verlaagde immuunactiviteit: Het immuunsysteem reageert minder krachtig, wat verklaart waarom BV vaak asymptomatisch blijft.
• Productie van toxines: Anaerobe bacteriën scheiden toxines uit die het vaginale epitheel irriteren en de productie van cytokinen (signaalstoffen) stimuleren. Dit kan bijdragen aan ongemak, jeuk en verhoogde afscheiding.
• Effect op de slijmvliesbarrière: De biofilm verzwakt de natuurlijke bescherming van het vaginale epitheel, waardoor vrouwen vatbaarder worden voor andere infecties, zoals SOA’s.

De rol van vluchtige amines: de typische geur
Een van de meest kenmerkende symptomen van BV is een sterke, visachtige geur. Deze wordt veroorzaakt door vluchtige amines, zoals trimethylamine en cadaverine, die worden geproduceerd door de anaerobe bacteriën tijdens de afbraak van aminozuren.

Proces:

• Anaerobe bacteriën breken eiwitten af tot aminozuren.
• De aminozuren worden verder afgebroken tot amines.
• Bij contact met de basische pH van semen of zeep worden de amines vluchtig en veroorzaken ze de geur.

Complicaties van BV
BV wordt vaak als een mild probleem beschouwd, maar het kan ernstige gevolgen hebben als het niet wordt behandeld. Mogelijke complicaties zijn:

• Verhoogd risico op SOA’s: De verzwakte vaginale barrière maakt het gemakkelijker voor virussen en bacteriën om het lichaam binnen te dringen.
• Zwangerschapscomplicaties: BV wordt in verband gebracht met vroeggeboorte, laag geboortegewicht en een verhoogd risico op een miskraam.
• Bekkenontstekingen: De opstijgende infectie kan de baarmoeder en eileiders bereiken, wat leidt tot chronische pijn en onvruchtbaarheid.

Praktisch voorbeeld van het ontstaansmechanisme
Een 28-jarige vrouw krijgt last van een veranderde vaginale geur en grijze afscheiding na een weekend met een nieuwe seksuele partner. Ze geeft aan dat ze de afgelopen dagen meerdere keren heeft gedoucht met een vaginale douche om "schoon" te blijven. Dit heeft echter haar lactobacillen drastisch verminderd, wat een overgroei van Gardnerella vaginalis veroorzaakte. Na een eenvoudige kuur met metronidazol en het advies om vaginale douches te vermijden, verdwijnen haar klachten.

Symptomen van bacteriële vaginose

Het blijkt dat ongeveer 85% van de vrouwen met bacteriële vaginose eigenlijk geen symptomen hebben. Als er zich symptomen voordoen, dan heeft de vrouw vaak last van abnormale vaginale afscheiding, grijs-wit van kleur waarin soms gasbelletjes zichtbaar zijn. Deze afscheiding kan zurig ruiken. Soms wordt een penetrante vislucht waargenomen. Een bacteriële vaginose kan gepaard gaan met jeuk en irritatie van vulva en vagina (respectievelijk bekend als vulvaire jeuk en vaginale jeuk). Meestal zijn er geen andere symptomen. Het is overigens belangrijk te beseffen dat de hoeveelheid vaginale afscheiding die als 'normaal' beschouwd kan worden, van vrouw tot vrouw verschilt en dus individueel bepaald is.

Oorzaken van bacteriële vaginose

Bacteriële vaginose (BV) is als die vervelende gast op een feestje die niemand uitnodigde, maar toch verschijnt. Het ontstaat door een verstoring van de natuurlijke balans in de vagina, waarbij de ‘goede’ bacteriën (lactobacillen) terrein verliezen en de ‘slechte’ bacteriën de overhand krijgen. Hoe raakt die balans eigenlijk verstoord? Hier komen de meest voorkomende oorzaken.

Seksuele activiteit: een nieuwe partner, een nieuwe uitdaging

Het klinkt misschien oneerlijk, maar seksuele activiteit kan je vaginale flora behoorlijk in de war schoppen. Een nieuwe partner brengt nieuwe bacteriën met zich mee, en ook sperma kan de pH-waarde verhogen, waardoor de ‘slechte’ bacteriën groeien. Meerdere partners? Dan groeit het risico nog meer. Het is dus geen SOA, maar seks kan zeker een trigger zijn.

Vaginale douches: fris? Niet echt!

Vaginale douches lijken een snelle manier om "fris" te blijven, maar ze doen meer kwaad dan goed. Ze spoelen de beschermende lactobacillen weg, waardoor de balans helemaal zoek raakt. BV zegt dan: "Bedankt, ik neem het vanaf hier over!" Moraal van het verhaal? Laat je vagina zichzelf reinigen – daar is ze voor gemaakt.

Hormonale veranderingen: je cyclus heeft invloed

Je menstruatiecyclus, zwangerschap of de overgang kunnen allemaal de vaginale pH veranderen. Tijdens je menstruatie wordt de omgeving basischer door het bloed, wat slechte bacteriën een kans geeft. En tijdens de zwangerschap is je immuunsysteem minder alert, waardoor BV zich makkelijker kan ontwikkelen.

Antibiotica: de balans wordt verstoord

Antibiotica zijn geweldig om infecties te bestrijden, maar ze kunnen ook je goede bacteriën aanvallen. Zonder die beschermers krijgt BV de ruimte om te groeien. Heb je onlangs een antibioticakuur gehad? Dan kan dat een verklaring zijn voor die vervelende klachten.

Roken: een stille boosdoener

Roken doet meer dan je longen beschadigen – het kan ook je vaginale flora beïnvloeden. Onderzoek toont aan dat roken de groei van lactobacillen remt, waardoor slechte bacteriën de overhand krijgen. Nog een reden om die sigaret te laten liggen.

Het spiraaltje: soms een extra risico

Het gebruik van een spiraaltje kan bij sommige vrouwen een lichte ontstekingsreactie veroorzaken. Dit kan de vaginale flora beïnvloeden en BV in de hand werken. Het is niet altijd een oorzaak, maar het verhoogt wel het risico.

Overmatig wassen: schoonmaakwoede kan tegen je werken

Te veel wassen met zeep of agressieve producten kan de natuurlijke barrière van je vagina aantasten. Een vagina is geen badkamer die geboend moet worden – water is echt voldoende.

Voeding: wat je eet, doet ertoe

Een dieet met veel suiker en weinig vezels kan de bacteriële balans beïnvloeden. Suiker voedt slechte bacteriën, terwijl een dieet rijk aan groenten, fruit en probiotica helpt om je vaginale flora gezond te houden.

Het samenspel van factoren

Soms is het niet één oorzaak, maar een combinatie van meerdere dingen die BV uitlokt. Een avondje gezelligheid met wat alcohol, een nieuwe partner, en misschien een vaginale douche de volgende ochtend – voor je het weet is de balans zoek.

Conclusie: jouw vaginale flora verdient liefde

BV ontstaat door een delicate disbalans in de vagina, vaak door gewoontes waarvan je denkt dat ze goed zijn. Wees lief voor je lichaam, vermijd overmatige hygiëne en zorg voor een gezonde leefstijl. Zo hou je die vervelende gast buiten de deur.

Is bacteriële vaginose besmettelijk?

Bacteriële vaginose wordt niet beschouwd als een besmettelijke aandoening. Toch wordt de rol van de overdraagbaarheid van bacteriën tussen individuen niet volledig begrepen. Het is bekend dat het hebben van meerdere seksuele partners of het krijgen van een nieuwe seksuele partner, bij een vrouw het risico op het ontwikkelen bacteriële vaginose vergroot. Dit duidt erop dat de verspreiding van bacteriën tussen individuen de balans van bacteriën in de vagina kan verstoren, waardoor bacteriële vaginose kan ontstaan. Bacteriële vaginose komt overigens ook voor bij celibataire vrouwen. Daar kan men uit afleiden dat ook andere oorzakelijke factoren een rol spelen in de ontwikkeling van bacteriële vaginose.

Bacteriële vaginose: wie loopt risico en welke factoren spelen een rol?

Bacteriële vaginose (BV) is een veelvoorkomende vaginale aandoening waarbij het natuurlijke evenwicht van bacteriën in de vagina verstoord raakt. Hoewel het vaak onschuldig is, kan het ongemak veroorzaken en, in sommige gevallen, complicaties met zich meebrengen. Inzicht in risicogroepen en risicofactoren kan helpen om preventieve maatregelen te nemen en symptomen beter te begrijpen.

Risicogroepen voor bacteriële vaginose

Risicofactoren voor bacteriële vaginose

Onderzoek en diagnose

Anamnese

De arts stelt gerichte vragen over je medische voorgeschiedenis. De arts kan vragen stellen over eventuele eerdere vaginale infecties en seksueel overdraagbare aandoeningen. Ook zal hij vragen stellen over je huidige klachten.

Lichamelijk onderzoek

Met een eendenbek of speculum zal de arts de vagina onderzoeken. De arts bekijkt of er tekenen zijn die wijzen op een infectie.

Afscheiding onderzoeken

Zo nodig kan de huisarts met een wattenstaafje wat afscheiding afnemen. Dit kan vervolgens onder de microscoop onderzocht worden.

Differentiële diagnose

Er zijn een aantal andere aandoeningen die veel gelijkenis kunnen vertonen met bacteriële vaginose:

• Baarmoederhalsontsteking;
• Candidiasis (schimmelinfectie);
• Gonorroe;
• Herpes simplex;
• Trichomonas;
• Urogenitale chlamydia-infectie; en
• Vaginitis.

Behandeling van bacteriële vaginose

De bacteriële vaginose kan van korte duur zijn. Het milieu in de vagina kan zich spontaan herstellen. In dat geval is behandeling niet nodig. Bij klachten bestaat de behandeling van bacteriële vaginose uit het voorschrijven van een antibioticum. Meestal wordt voor korte kuur metronidazol voorgeschreven, maar tinidazol lijkt ook effectief te zijn bij de behandeling van bacteriële vaginose.

Prognose: vaak terugkerende klachten

Recidief van bacteriële vaginose is mogelijk, zelfs na een succesvolle behandeling. Meer dan de helft van de patiënten die behandeld zijn, heeft binnen 12 maanden last van terugkerende klachten. Er is geen overtuigend bewijs dat gelijktijdige behandeling van de mannelijke partner de kans op een recidief vermindert.

Complicaties

Bacteriële vaginose leidt in het algemeen niet tot complicaties. Soms kan bacteriële vaginose leiden tot:

Vroeggeboorte

Bij zwangere vrouwen wordt bacteriële vaginose geassocieerd met vroeggeboorte en een te laag geboortegewicht van baby's.

Seksueel overdraagbare aandoeningen

Vrouwen met bacteriële vaginose zijn gevoeliger voor seksueel overdraagbare aandoeningen, zoals hiv, herpes simplex virus, chlamydia of gonorroe. Als je hiv hebt, verhoogt bacteriële vaginose de kans dat je het virus zal doorgeven aan je partner.

Infectierisico na gynaecologische ingreep

Met bacteriële vaginose kan het risico op post-operatieve infectie na procedures zoals hysterectomie (het verwijderen van de baarmoeder) of dilatatie en curettage (een behandeling waarbij de bovenste laag van het baarmoederslijmvlies wordt weggeschrapt), zijn verhoogd.

Pelvic inflammatory disease (PID)

Bacteriële vaginose kan soms leiden tot PID, een infectie van de baarmoeder en eileiders dat het risico van onvruchtbaarheid kan verhogen.

Bacteriële vaginose voorkómen

Het is van belang de zuurgraad in de vagina zo min mogelijk te verstoren. Derhalve wordt aangeraden de vagina niet met zeep te wassen. In principe is het voldoende om het schaamgebied met schoon lauw water te spoelen. Wanneer er toch voor gekozen wordt een verzorgend product te gebruiken, dan is een middel die de zuurgraad (pH) van de vagina niet aantast aan te bevelen. De optimale zuurgraad van de vagina ligt tussen de pH 3,8 en 4,5.

Lees verder

• Ontsteking vulva (vulvitis): vagina, schaamlippen & clitoris
• Bartholin-cyste of abces: symptomen, oorzaken en behandeling
• Candida albicans: symptomen, oorzaak en behandeling
• Pijn en jeuk in clitoris, vagina, schaamlippen en vulva
• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling