Plasbuiskanker: symptomen, oorzaken, behandeling en prognose

Plasbuiskanker of urethrakanker is een uiterst zeldzame vorm van kanker: slechts ongeveer 0,3 procent van alle kankers vindt zijn oorsprong in de urethra of plasbuis. De meeste getroffenen zijn ouder dan 50 jaar. Waarom urethrakanker ontstaat, is anno 2024 nog onduidelijk. Vaak is het eerste symptoom van plasbuiskanker bloed in de urine (hematurie). In het verdere verloop kan de plasbuis vernauwd raken door de tumor, waardoor je last kunt krijgen van symptomen als pijn bij het plassen en een verzwakte urinestraal en later ook gewichtsverlies en nachtzweten. Als de diagnose is bevestigd, moet beeldvormend onderzoek uitwijzen of en in hoeverre de tumor is uitgezaaid naar het omliggende weefsel en de lymfeklieren. Ook wordt gekeken of er uitzaaiingen (metastasen) zijn in andere organen zoals de longen, lever, hersenen en botten. De behandeling van plasbuiskanker is gericht op het verwijderen van de tumor middels een operatie. Daarnaast kan bestraling en chemotherapie plaatsvinden.

• Wat is plasbuiskanker?
• Synoniemen
• Vóórkomen
• Anatomie en functie van de plasbuis
• Oorzaken en risicofactoren
• Symptomen van plasbuiskanker
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van plasbuiskanker
• TURT en laserbehandeling
• Operatie
• Radiotherapie
• Chemotherapie
• Verloop van de ziekte
• Controle
• Prognose
• Preventie

Wat is plasbuiskanker?

Plasbuiskanker is een zeldzame vorm van kanker die de urethra of plasbuis aantast. De oorzaken van plasbuiskanker zijn anno 2024 grotendeels onbekend, maar er bestaat een vermoeden dat er een verband is tussen plasbuiskanker en frequente ontsteking van de lagere urinewegen.

Synoniemen

Plasbuiskanker staat ook bekend als urethrakanker of urethracarcinoom.

Vóórkomen

Plasbuiskanker is een zeldzame vorm van kanker. Vrouwen hebben twee keer zoveel kans om de ziekte te krijgen als mannen. Driekwart van alle getroffenen is ouder dan 50 jaar. Vrouwen na de overgang zijn de meest voorkomende groep patiënten.

Anatomie en functie van de plasbuis

De urethra maakt samen met het nierbekken, de urineleiders en de blaas deel uit van de urinewegen. De plasbuis (urethra of urinebuis) is een dunne buis waardoor plas vervoerd wordt van de urineblaas naar buiten. Bij de man gaat er ook sperma doorheen bij de ejaculatie. Bij de man loopt de plasbuis vanaf de blaas, door de prostaat tot aan de eikel van de penis. Bij mannen is de urinebuis grofweg 20 cm lang. Bij vrouwen loopt de plasbuis vanuit de blaas (blaashals) naar de vulva. Bij vrouwen is de urinebuis 2,5 tot 4 cm lang.

De anatomische verschillen resulteren in bijzondere kenmerken. Mannen hebben minder kans op urineweginfecties vanwege de langere plasbuis, omdat bacteriën een grotere afstand moeten afleggen. Bij vrouwen is een urethracarcinoom mogelijk gemakkelijker van buitenaf te detecteren of te voelen.

Oorzaken en risicofactoren

De oorzaken van plasbuiskanker zijn anno 2024 grotendeels onbekend. Men vermoedt echter een verband tussen het optreden van deze vorm van kanker en herhaalde verhoogde belasting of irritatie van het urethrale weefsel, bijvoorbeeld als gevolg van frequente of chronische urineweginfecties, seksueel overdraagbare aandoeningen (soa's) of frequente urethrale verwondingen (vanwege bepaalde seksuele praktijken). Vanwege hun verhoogde gevoeligheid voor urineweginfecties, hebben vrouwen waarschijnlijk twee keer zoveel kans op het ontwikkelen van plasbuiskanker. Een andere risicofactor voor de ontwikkeling van plasbuiskanker is een urethrale caruncle (uitgroeisel), een aanvankelijk goedaardige tumor van de urethra of plasbuis die na verloop van tijd kan degenereren.

Symptomen van plasbuiskanker

Het eerste symptoom van plasbuiskanker is meestal bloed in de urine (hematurie). Dit kan zichtbaar verschijnen als rode urine (macroscopische hematurie) of onzichtbaar (microscopische hematurie). Als de urethra of plasbuis is vernauwd door de tumor, blijft er een grotere hoeveelheid urine in de blaas achter. Dit kan op zijn beurt leiden tot een verhoogde aandrang om te plassen en gaat ook gepaard met een verhoogde vatbaarheid voor infecties. De vernauwing van de plasbuis (plasbuisvernauwing) kan ook pijn bij het urineren veroorzaken en een verzwakte urinestraal. Symptomen na geslachtsgemeenschap komen ook voor.

In gevorderde stadia van de ziekte kunnen ook gewichtsverlies en nachtzweten optreden. De betrokkenheid van de lymfeklieren in het bekken en de lies kan leiden tot lymfecongestie, die zich manifesteert als lymfoedeem met gezwollen benen.

Onderzoek en diagnose

Bij verdenking op plasbuiskanker wordt een lichamelijk onderzoek door de gynaecoloog of uroloog en een urethraloscopie uitgevoerd. Een ureteroscopie is een onderzoek waarbij de arts een dun hol buisje (de zogeheten 'ureteroscoop') via de plasbuis en blaas in de ureter brengt. Een biopsie wordt gebruikt om de diagnose te bevestigen: de arts neemt hierbij een monster van de tumor en onderzoekt het weefsel onder de microscoop. Teneinde vast te stellen of er ook uitzaaiingen of metastasen zijn gevormd, kan de arts met een echografisch onderzoek (echografie) de lymfeklieren van de lies en het bekkengebied op kanker controleren. De verspreiding van plasbuiskanker kan nog nauwkeuriger worden bepaald met behulp van computertomografie (CT-scan) of magnetische resonantie beeldvorming (MRI-scan).

Behandeling van plasbuiskanker

TURT en laserbehandeling

Indien de kanker in een vroegtijdig stadium wordt ontdekt, dan kun je één van deze behandelingen krijgen:

• Wegschrapen van de tumor tijdens een kijkoperatie. Dit wordt TURT genoemd. TURT is een afkorting en staat voor transurethrale resectie van een tumor.
• Weghalen van de tumor middels laserchirurgie.

Operatie

De belangrijkste behandelingsmaatregel bij plasbuiskanker is een operatie. Soms is het zinvol om de tumor vooraf met bestraling of chemotherapie te behandelen en te verkleinen (neoadjuvante therapie). Bij kleinere tumoren zonder doorgroei in nabijgelegen structuren, is gedeeltelijke of volledige verwijdering van de plasbuis voldoende. Bij mannen moet mogelijk een deel van de penis worden verwijderd. Met behulp van plastische chirurgie kan het verloren gegane weefsel worden hersteld. Bij grotere en/of uitgebreide tumoren kan het zijn dat de urineblaas ook volledig moet worden verwijderd. Indien de plasbuis en/of de blaas verwijderd is, krijg je een urinestoma. Na de operatie kan ofwel radiotherapie ofwel gecombineerde behandeling van radiotherapie en chemotherapie worden uitgevoerd.

Radiotherapie

Radiotherapie of bestraling werkt door kankercellen te vernietigen. Deze behandelingsmethode wordt bij plasbuiskanker alleen of in combinatie met chemotherapie gebruikt.

Chemotherapie

Chemotherapie heeft tot doel kankercellen door het hele lichaam te doden met behulp van geneesmiddelen die celgroei remmen (cytostatica). Cytostatica zijn vooral effectief tegen snelgroeiende cellen, een eigenschap die vooral voor kankercellen geldt. Het is niet mogelijk om plasbuiskanker te genezen door simpelweg cytostatica toe te dienen. Bij lokaal gevorderde of gemetastaseerde tumoren kan chemotherapie de tumorgroei gedurende een bepaalde periode stoppen en de overlevingstijd verlengen. Bovendien kunnen tumorgerelateerde symptomen worden verlicht. Bij sommige patiënten kan chemotherapie de grootte van de tumor aanzienlijk verminderen.

Om een ​​zo groot mogelijk effect tegen de tumorcellen te bereiken en bijwerkingen te verminderen, worden vaak combinaties van cytostatica met verschillende effecten gebruikt. De behandeling vindt plaats in meerdere behandelingscycli die zich uitstrekken over meerdere weken. Er zijn langere pauzes tussen de afzonderlijke cycli. De therapiecycli worden gewoonlijk drie tot zes keer herhaald. Hoeveel cycli er nodig zijn, hangt voornamelijk af van hoe goed de behandeling wordt verdragen en hoe de therapie de tumor beïnvloedt.

Behandeling met cytotoxische geneesmiddelen heeft ook invloed op normaal weefsel. Dit tast vooral de slijmvliezen van maag en darmen, het bloedvormende systeem in het beenmerg en de haarwortels aan. Mogelijke bijwerkingen van chemotherapie zijn misselijkheid, braken, diarree, haarverlies, verhoogde vatbaarheid voor infecties en neiging tot bloeden. Sommige bijwerkingen kunnen worden voorkomen of verlicht door begeleidende maatregelen of medicatie. De klachten verdwijnen meestal nadat je met chemotherapie bent gestopt.

Verloop van de ziekte

Plasbuiskanker heeft de neiging zich via de urethrale wand naar het aangrenzende weefsel en mogelijk naar aangrenzende organen te verspreiden. Betrokkenheid van de lymfeklieren wordt ook waargenomen. Bij kanker in het bovenste deel van de plasbuis nabij de blaas komen met name metastasen in de bekkenlymfeklieren voor. Bij kanker in het onderste deel van de plasbuis metastaseren gewoonlijk naar de lymfeklieren in de lies.

In 50-75% van de gevallen verschijnt er ook een tumor in de baas.

In de late stadia van de ziekte worden metastasen of dochtertumoren vaak aangetroffen in de longen, lever, hersenen of botten.

Controle

Na de behandeling zijn regelmatige doktersbezoeken en onderzoeken essentieel. Deze dienen om het beloop te beoordelen en om terugval (recidief) of metastasen of uitzaaiingen op afstand in een vroeg stadium op te sporen. Bloedonderzoek, echografie, röntgenfoto van de borst en een CT- of MRI-scan worden uitgevoerd.

Prognose

Plasbuiskanker heeft de neiging zich te verspreiden naarmate het vordert. De prognose hangt daarom in grote mate af van het tijdstip van diagnose: bij een kleine tumor die vroeg wordt opgespoord kan een genezingspercentage van 70 tot 80 procent worden verwacht. Ook de locatie van de kanker heeft invloed op de prognose: een tumor die zich dicht bij de uitmonding van de plasbuis bevindt, heeft een gunstiger prognose dan die in het bovenste deel van de plasbuis.

Preventie

Tot dusver zijn er geen effectieve maatregelen bekend waarmee je plasbuiskanker met zekerheid kunt voorkomen. Aangezien herhaalde ontstekingen en verwondingen aan de plasbuis en seksueel overdraagbare aandoeningen een rol kunnen spelen bij de ontwikkeling van plasbuiskanker, wordt aanbevolen om:

• elke plasbuisontsteking adequaat te laten behandelen
• jezelf te beschermen met condooms tijdens geslachtsgemeenschap
• verwondingen aan de plasbuis te voorkomen door er bijvoorbeeld geen voorwerpen in te steken

Lees verder

• Plasbuisontsteking (urethritis): symptomen en behandeling
• Plasbuisvernauwing: symptomen & behandeling urethrastrictuur
• Plasklachten bij man en vrouw: symptomen en oorzaken
• Blaaskanker: symptomen, oorzaken en behandeling blaastumor
• Nierkanker: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose