Plasbuiskanker: symptomen, oorzaken, behandeling en prognose

Plasbuiskanker of urethrakanker is een uiterst zeldzame vorm van kanker: slechts ongeveer 0,3 procent van alle kankers vindt zijn oorsprong in de urethra of plasbuis. De meeste getroffenen zijn ouder dan 50 jaar. Waarom urethrakanker ontstaat, is anno 2024 nog onduidelijk. Vaak is het eerste symptoom van plasbuiskanker bloed in de urine (hematurie). In het verdere verloop kan de plasbuis vernauwd raken door de tumor, waardoor je last kunt krijgen van symptomen als pijn bij het plassen en een verzwakte urinestraal en later ook gewichtsverlies en nachtzweten. Als de diagnose is bevestigd, moet beeldvormend onderzoek uitwijzen of en in hoeverre de tumor is uitgezaaid naar het omliggende weefsel en de lymfeklieren. Ook wordt gekeken of er uitzaaiingen (metastasen) zijn in andere organen zoals de longen, lever, hersenen en botten. De behandeling van plasbuiskanker is gericht op het verwijderen van de tumor middels een operatie. Daarnaast kan bestraling en chemotherapie plaatsvinden.

• Wat is plasbuiskanker?
• Synoniemen
• Epidemiologie: wie krijgt het en waarom?
• Anatomie en functie van de plasbuis
• Structuur van de plasbuis bij mannen
• Structuur van de plasbuis bij vrouwen
• Functie en bescherming van de plasbuis
• Oorzaken en risicofactoren
• Chronische irritatie van het urethrale weefsel
• Anatomische afwijkingen: urethrale caruncle en andere gezwellen
• Geslacht: vrouwen lopen een groter risico
• Leeftijd en veroudering: toename van het risico met de jaren
• Leefstijl en roken: de rol van schadelijke stoffen
• Symptomen van plasbuiskanker
• Moeilijkheden bij het plassen
• Symptomen na geslachtsgemeenschap
• Symptomen bij gevorderde stadia van plasbuiskanker
• Andere mogelijke symptomen
• Onderzoek en diagnose
• Lichamelijk onderzoek: de eerste aanwijzingen
• Urethroscopie: een kijkje in de plasbuis
• Ureteroscopie: diepere inspectie tot in de urineleider
• Biopsie: bevestiging van de diagnose
• Beeldvormend onderzoek: het opsporen van uitzaaiingen
• Positronemissietomografie (PET-scan): opsporen van actieve tumorcellen
• Zeldzamere onderzoeken: cytoscopie en flowcytometrie
• Bloedonderzoek: aanvullende informatie over de gezondheid
• Behandeling van plasbuiskanker
• TURT en laserbehandeling
• Operatie
• Radiotherapie
• Chemotherapie
• Immunotherapie
• Palliatieve zorg voor symptomatische verlichting
• Ondersteunende maatregelen bij chemotherapie
• Plastische reconstructie
• Psychosociale ondersteuning
• Verloop van de ziekte
• Controle
• Prognose
• Complicaties
• Urine-incontinentie: verlies van controle
• Lymfoedeem: pijnlijke zwelling in de benen
• Seksuele disfunctie: impact op intimiteit
• Chronische pijn: aanhoudende ongemakken
• Vermoeidheid: een veelvoorkomende bijwerking
• Stoma-gerelateerde complicaties: nieuwe uitdagingen na een operatie
• Psychologische gevolgen: omgaan met angst en depressie
• Preventie

Wat is plasbuiskanker?

Toen Janneke, een 65-jarige vrouw die altijd kerngezond was, voor de zoveelste keer een branderig gevoel tijdens het plassen ervoer, dacht ze dat het opnieuw een urineweginfectie was. Een paar cranberrysapjes en extra water zouden het wel weer verhelpen, dacht ze. Maar toen de pijn bleef en zelfs erger werd, wist ze dat er iets niet klopte. Na een aantal onderzoeken kreeg ze een onverwachte diagnose: plasbuiskanker. Wat begon als een klein ongemak veranderde haar wereld, maar haar vroege opmerkzaamheid en snelle actie bleken uiteindelijk een van haar grootste troeven in de strijd tegen deze zeldzame ziekte.

Plasbuiskanker is een zeldzame vorm van kanker die de urethra of plasbuis aantast. De oorzaken van plasbuiskanker zijn anno 2024 grotendeels onbekend, maar er bestaat een vermoeden dat er een verband is tussen plasbuiskanker en frequente ontsteking van de lagere urinewegen.

Synoniemen

Plasbuiskanker staat ook bekend als urethrakanker of urethracarcinoom.

Epidemiologie: wie krijgt het en waarom?

Plasbuiskanker, of kanker in de urinebuis, is een zeldzame aandoening die zowel mannen als vrouwen treft, meestal op latere leeftijd. Verschillende factoren zoals geslacht, leeftijd, leefstijl, en omgeving spelen een rol in hoe vaak deze kanker voorkomt en wie er risico op loopt. Hier is een overzicht van de risicofactoren en waar plasbuiskanker vaker of minder vaak voorkomt.

Geslachtsverschillen: mannen vaker getroffen
Plasbuiskanker komt wereldwijd vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. Dit heeft te maken met de lengte en complexiteit van de mannelijke plasbuis, die meer kans biedt voor celveranderingen. Ongeveer 4 op de 5 mensen met plasbuiskanker zijn mannen. In Nederland en België is deze trend vergelijkbaar: ongeveer 70% van de patiënten is man. Ook kunnen eerdere blaaskanker of langdurige ontstekingen in de urinewegen bij mannen het risico verhogen.

Leeftijd: vooral een aandoening van oudere volwassenen
Plasbuiskanker komt bijna nooit voor bij kinderen of jongvolwassenen. Het wordt meestal gediagnosticeerd bij mensen van 50 jaar en ouder, met de meeste gevallen rond de leeftijd van 75 jaar. Dit komt doordat veroudering zorgt voor veranderingen in de cellen, waardoor DNA-schade gemakkelijker optreedt. In Nederland en België zijn 9 op de 10 mensen met plasbuiskanker ouder dan 60 jaar.

Invloed van klimaat en omgeving: indirecte risico’s
Hoewel het klimaat zelf niet direct de oorzaak is van plasbuiskanker, kunnen omgevingsfactoren wel invloed hebben. Warme klimaten, zoals op de Caribische eilanden, kunnen uitdroging en chronische infecties in de urinewegen bevorderen. Door uitdroging kunnen bacteriën sneller groeien, wat weer kan leiden tot meer ontstekingen en op de lange termijn een verhoogd risico op kankervorming in de plasbuis.

Nederland en België: een vergelijkbaar patroon
In Nederland en België komt plasbuiskanker zelden voor; minder dan 1 op de 100.000 mensen krijgt de diagnose per jaar. Door goede toegang tot gezondheidszorg kunnen chronische infecties snel worden behandeld en kunnen mensen in een vroeg stadium worden gediagnosticeerd. In landen waar zorg minder toegankelijk is, zoals delen van Zuid-Azië en Afrika, kan het risico iets hoger zijn vanwege onbehandelde infecties en minder screeningsmogelijkheden.

Leefstijl en gezondheid: roken en ontstekingen als belangrijke factoren
Roken is een grote risicofactor voor plasbuiskanker, omdat de schadelijke stoffen in sigarettenrook via de bloedbaan ook de urinewegen bereiken. Ongeveer 20% van de Nederlandse bevolking rookt, wat een verhoogd risico geeft op allerlei soorten urologische kanker, waaronder plasbuiskanker. Chronische ontstekingen door langdurige urineweginfecties of seksueel overdraagbare aandoeningen kunnen ook het risico verhogen, omdat ze de cellen in de plasbuis beschadigen en vatbaar maken voor veranderingen.

Genetische aanleg: een rol, maar geen hoofdreden
Ofschoon erfelijkheid een rol kan spelen bij plasbuiskanker, is het meestal niet de belangrijkste oorzaak. Mensen met een familiegeschiedenis van blaaskanker of andere urinewegkankers hebben een iets hoger risico, omdat ze soms genen delen die een rol spelen in DNA-herstel en celgroei.

Anatomie en functie van de plasbuis

De plasbuis, of urethra, speelt een cruciale rol in het afvoeren van urine vanuit de blaas naar buiten het lichaam. Samen met het nierbekken, de urineleiders en de blaas vormt de plasbuis het complexe netwerk van de urinewegen. Dit stelsel is verantwoordelijk voor het veilig en effectief verwijderen van afvalstoffen uit het lichaam. De plasbuis is bij mannen en vrouwen verschillend in lengte en functie, wat ook invloed heeft op hun gezondheid en vatbaarheid voor bepaalde aandoeningen.

Structuur van de plasbuis bij mannen

Bij mannen is de plasbuis langer en complexer dan bij vrouwen. Ze begint bij de blaas en loopt door de prostaat en de penis, eindigend bij de eikel. Deze structuur maakt de mannelijke urethra ongeveer 20 cm lang. Door de ligging en lengte van de plasbuis bij mannen worden zowel urine als sperma via deze weg afgevoerd, waardoor deze een dubbele functie vervult in het lichaam: als afvoerweg voor urine én als transportkanaal voor zaadvocht tijdens de ejaculatie.

Een bijzonder kenmerk van de mannelijke plasbuis is de beschermende rol die de lengte speelt tegen urineweginfecties (UTI’s). Bacteriën moeten namelijk een langere weg afleggen om de blaas te bereiken, wat de kans op een infectie verlaagt. De prostaatklier, waar de plasbuis doorheen loopt, kan bij oudere mannen echter voor problemen zorgen wanneer deze vergroot raakt en druk uitoefent op de plasbuis, wat het plassen kan bemoeilijken en soms ook medische interventie vereist.

Structuur van de plasbuis bij vrouwen

De plasbuis bij vrouwen is korter, met een lengte van ongeveer 2,5 tot 4 cm, en loopt direct van de blaas (bij de blaashals) naar de vulva, waar het urethrale opening zich bevindt. Doordat de vrouwelijke urethra korter is en dichter bij de anus en vagina ligt, is deze gevoeliger voor bacteriële besmetting. Dit vergroot de kans op urineweginfecties aanzienlijk, vooral omdat bacteriën zoals E. coli gemakkelijker de plasbuis kunnen binnendringen en de blaas kunnen bereiken.

Een voordeel van deze kortere plasbuis is echter dat een urethrakanker (urethracarcinoom) mogelijk eerder op te merken is, aangezien de tumor dichter bij het oppervlak zit. Vrouwen kunnen daardoor sneller tekenen opmerken zoals gevoeligheid of een klein knobbeltje bij de opening van de urethra, wat vroegtijdige diagnose mogelijk maakt.

Functie en bescherming van de plasbuis

De belangrijkste functie van de plasbuis is het transport van urine vanuit de blaas naar buiten het lichaam, wat helpt bij de afvoer van afvalstoffen en het handhaven van een gezonde vochtbalans. De plasbuis bevat een sluitmechanisme met gladde spieren, dat het onwillekeurig urineren voorkomt door de uitgang naar de blaas gesloten te houden totdat de juiste signalen worden ontvangen om te plassen.

Daarnaast spelen de anatomische verschillen tussen mannen en vrouwen een rol in hun gevoeligheid voor infecties en het ontstaan van aandoeningen. Bij mannen zorgt de prostaat bijvoorbeeld voor afscheiding van beschermende vloeistoffen die kunnen helpen tegen bacteriële infecties. Vrouwen missen deze extra bescherming, waardoor het belang van hygiëne en preventieve maatregelen bij hen vaak groter is.

Oorzaken en risicofactoren

De exacte oorzaken van plasbuiskanker zijn anno 2024 nog grotendeels onbekend. Er zijn echter bepaalde factoren die vermoedelijk bijdragen aan het risico, waaronder chronische irritatie, infecties, en sommige anatomische afwijkingen. Het risico lijkt bovendien samen te hangen met factoren zoals geslacht, leeftijd en leefstijl.

Chronische irritatie van het urethrale weefsel

Een van de belangrijkste vermoedelijke oorzaken van plasbuiskanker is chronische of herhaalde irritatie van het urethrale weefsel. Door langdurige of frequente belasting kan het weefsel beschadigd raken, wat de kans vergroot dat cellen abnormaal gaan groeien en zich ontwikkelen tot kanker. Dit kan onder andere worden veroorzaakt door:

• Chronische urineweginfecties: Mensen die vaak last hebben van urineweginfecties (UTI’s) lopen mogelijk een hoger risico op plasbuiskanker. Bij vrouwen, die een kortere plasbuis hebben, komen UTI’s aanzienlijk vaker voor dan bij mannen. Daarom wordt aangenomen dat vrouwen mogelijk twee keer zoveel kans hebben om plasbuiskanker te ontwikkelen dan mannen.
• Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa's): Sommige soa’s, zoals chlamydia en genitale humaan papillomavirus (HPV), kunnen infecties veroorzaken die de cellen van het urethrale weefsel irriteren en mogelijk schade toebrengen, wat op de lange termijn de kans op kankervorming kan verhogen. HPV, vooral bekend vanwege de link met baarmoederhalskanker, wordt ook in verband gebracht met diverse kankers in de urinewegen.
• Urethrale verwondingen door seksuele praktijken: Bepaalde seksuele praktijken, vooral als deze herhaaldelijk druk of microtrauma op de plasbuis veroorzaken, kunnen op lange termijn tot weefselschade leiden. Hierdoor kunnen littekens ontstaan of zelfs afwijkingen in de cellen, wat de kans op kankervorming verhoogt.

Anatomische afwijkingen: urethrale caruncle en andere gezwellen

Bepaalde anatomische afwijkingen kunnen de gevoeligheid van de plasbuis voor ontsteking en beschadiging verhogen, waardoor het risico op kanker toeneemt. Een belangrijk voorbeeld hiervan is de urethrale caruncle, een klein uitgroeisel of poliep aan de plasbuis, meestal goedaardig van aard, maar soms irritatief voor de omliggende weefsels. Na verloop van tijd kan een urethrale caruncle degenereren tot een kwaadaardige tumor als het niet in de gaten wordt gehouden of behandeld. Een andere veelvoorkomende goedaardige tumor, een papiloom, kan eveneens tot kanker evolueren als het zich ontwikkelt tot een grote massa die het urethrale weefsel irriteert of beschadigt.

Geslacht: vrouwen lopen een groter risico

Vanwege hun kortere plasbuis en de nabijheid van de urethra tot de anus en de vagina, lopen vrouwen vaker risico op urineweginfecties. Deze verhoogde kans op infecties vergroot de kans op chronische irritatie van het urethrale weefsel, wat een belangrijke risicofactor is voor plasbuiskanker. Onderzoek suggereert dat vrouwen twee keer zo vaak de diagnose plasbuiskanker krijgen als mannen. De unieke anatomie van de vrouwelijke plasbuis en het grotere risico op infecties, vooral bij postmenopauzale vrouwen, dragen hieraan bij.

Leeftijd en veroudering: toename van het risico met de jaren

Plasbuiskanker komt voornamelijk voor bij mensen boven de 50 jaar. Naarmate we ouder worden, neemt de kans op DNA-schade toe door langdurige blootstelling aan schadelijke stoffen en processen in het lichaam. Daarnaast kunnen oudere volwassenen vaker last krijgen van urineweginfecties of andere aandoeningen die de plasbuis aantasten. Het risico op plasbuiskanker piekt rond de leeftijd van 70-80 jaar, wat verband houdt met de natuurlijke veroudering van het urethrale weefsel en de verminderde weerstand van het lichaam tegen kwaadaardige celveranderingen.

Leefstijl en roken: de rol van schadelijke stoffen

Leefstijl speelt ook een rol bij het ontstaan van plasbuiskanker. Roken wordt wereldwijd erkend als een risicofactor, omdat de schadelijke stoffen in tabaksrook via het bloed in de urine terechtkomen en de cellen van de urinewegen kunnen beschadigen. Deze chemische stoffen kunnen ontsteking en celschade in de plasbuis veroorzaken, wat op de lange termijn het risico op kanker kan verhogen. Rokers hebben dan ook een aanzienlijk hoger risico op verschillende urologische kankers, waaronder plasbuiskanker.

De oorzaken van plasbuiskanker zijn anno 2024 grotendeels onbekend. Men vermoedt echter een verband tussen het optreden van deze vorm van kanker en herhaalde verhoogde belasting of irritatie van het urethrale weefsel, bijvoorbeeld als gevolg van frequente of chronische urineweginfecties, seksueel overdraagbare aandoeningen (soa's) of frequente urethrale verwondingen (vanwege bepaalde seksuele praktijken). Vanwege hun verhoogde gevoeligheid voor urineweginfecties, hebben vrouwen waarschijnlijk twee keer zoveel kans op het ontwikkelen van plasbuiskanker. Een andere risicofactor voor de ontwikkeling van plasbuiskanker is een urethrale caruncle (uitgroeisel), een aanvankelijk goedaardige tumor van de urethra of plasbuis die na verloop van tijd kan degenereren.

Symptomen van plasbuiskanker

Het eerste en vaak meest opvallende symptoom van plasbuiskanker is meestal bloed in de urine (hematurie). Dit bloed kan zichtbaar zijn, wat de urine rood kleurt (macroscopische hematurie), of het kan onzichtbaar zijn en alleen via microscopisch onderzoek worden opgespoord (microscopische hematurie). Naast bloed in de urine kunnen er meerdere symptomen optreden, afhankelijk van de locatie en het stadium van de tumor.

Moeilijkheden bij het plassen

Wanneer de tumor in de plasbuis groeit, kan deze de doorgang vernauwen, wat leidt tot plasbuisvernauwing. Door deze obstructie blijft er vaak meer urine achter in de blaas na het plassen. Dit kan leiden tot een verhoogde aandrang om te plassen, vaak ook 's nachts, wat een verstoorde nachtrust kan veroorzaken. Daarnaast vergroot een grotere hoeveelheid achtergebleven urine in de blaas de kans op infecties, wat de cyclus van plasklachten verergert. Andere plasklachten die kunnen ontstaan zijn:

• Pijn bij het plassen: De obstructie en irritatie in de plasbuis kunnen pijn bij het urineren veroorzaken, wat vooral merkbaar is bij het begin van de urinestraal.
• Verzwakte of onderbroken urinestraal: Door de vernauwing kan de urinestraal zwakker of onderbroken worden, wat een voortdurend gevoel van onvolledige lediging van de blaas kan veroorzaken.

Symptomen na geslachtsgemeenschap

Plasbuiskanker kan ook symptomen na geslachtsgemeenschap veroorzaken, vooral bij vrouwen. Door de nabijheid van de plasbuis tot de vaginale opening kunnen patiënten ongemak of zelfs pijn ervaren tijdens of na seksuele activiteit. Dit kan in sommige gevallen ook gepaard gaan met lichte bloedingen. Mannen kunnen pijn ervaren bij de ejaculatie of zelfs bloed in het sperma opmerken, afhankelijk van de locatie van de tumor in de plasbuis.

Symptomen bij gevorderde stadia van plasbuiskanker

Wanneer plasbuiskanker zich in een gevorderd stadium bevindt, kunnen er bijkomende, meer algemene symptomen optreden:

1. Gewichtsverlies: Onbedoeld gewichtsverlies kan optreden als de kanker zich naar andere delen van het lichaam heeft verspreid of wanneer het lichaam vecht tegen de groei van de tumor.
2. Nachtzweten: Hevige nachtzweten komt vaak voor bij kanker in een gevorderd stadium, mogelijk door het metabole effect van de tumor of door een ontstekingsreactie van het lichaam.
3. Uitzaaiing naar de lymfeklieren: Wanneer de kanker zich naar de lymfeklieren in het bekken en de lies verspreidt, kan dit leiden tot lymfecongestie. Dit manifesteert zich vaak als lymfoedeem, waarbij de benen gezwollen raken door vochtophoping (gezwollen benen). Dit symptoom kan leiden tot ongemak, pijn en mobiliteitsproblemen.

Andere mogelijke symptomen

In sommige gevallen kan plasbuiskanker leiden tot meer diffuse symptomen zoals vermoeidheid en algemene malaise, vooral als de ziekte verder gevorderd is. Als de tumor zich verspreidt naar nabijgelegen organen of structuren, kan dit bijkomende pijn veroorzaken in het bekkengebied of de onderrug, wat niet altijd direct geassocieerd wordt met plassen, maar toch een teken kan zijn van verder gevorderde plasbuiskanker.

Onderzoek en diagnose

De diagnose van plasbuiskanker begint vaak bij klachten zoals bloed in de urine of een aanhoudende irritatie in de plasbuis, maar het daadwerkelijke onderzoek en de bevestiging vereisen een combinatie van technieken. Om een duidelijk beeld te krijgen van de aanwezigheid, locatie, en eventuele uitzaaiingen van een tumor, voert de arts diverse onderzoeken uit. Hier volgen de meest voorkomende, maar ook enkele zeldzamere methoden voor diagnostiek bij plasbuiskanker.

Lichamelijk onderzoek: de eerste aanwijzingen

Een eerste stap bij verdenking op plasbuiskanker is vaak een lichamelijk onderzoek door een uroloog of gynaecoloog. De arts kan het gebied rondom de plasbuis, blaas, en soms de lymfeklieren in de lies palperen (met de vingers onderzoeken) om verdikkingen of onregelmatigheden op te sporen. Bij vrouwen wordt soms ook een vaginaal onderzoek uitgevoerd om de nabijheid van de plasbuis te beoordelen, terwijl bij mannen de prostaat mogelijk wordt gecontroleerd op abnormale groei die de plasbuis kan beïnvloeden.

Urethroscopie: een kijkje in de plasbuis

Een urethroscopie is een belangrijk onderzoek waarbij de arts met een dun, flexibel buisje met een camera (urethroscoop) direct in de plasbuis kan kijken. Dit biedt de mogelijkheid om de binnenkant van de plasbuis en de blaas te inspecteren op tekenen van een tumor of afwijkend weefsel. De urethroscopie is vooral nuttig voor het opsporen van kleine tumoren, littekenweefsel, of onregelmatigheden in het urethrale slijmvlies die mogelijk duiden op kanker. Tijdens dit onderzoek kan de arts ook kleine afwijkingen zoals poliepen verwijderen of een monster nemen voor verder onderzoek.

Ureteroscopie: diepere inspectie tot in de urineleider

Als de arts verder wil kijken dan de plasbuis en blaas, kan een ureteroscopie worden uitgevoerd. Hierbij brengt de arts een ureteroscoop via de plasbuis en blaas omhoog tot in de ureter (urineleider). Deze methode is nuttig om tumoren die mogelijk vanuit de plasbuis zijn doorgegroeid naar de urineleider te inspecteren en te diagnosticeren. Hoewel de ureteroscopie niet altijd nodig is bij een vermoeden van plasbuiskanker, biedt het waardevolle informatie over de mogelijke uitbreiding van de tumor.

Biopsie: bevestiging van de diagnose

De diagnose van plasbuiskanker kan alleen definitief worden gesteld met een biopsie, waarbij de arts een klein stukje weefsel van de verdachte plek afneemt en dit onder de microscoop laat onderzoeken. Dit monster wordt vervolgens door een patholoog geanalyseerd om te bepalen of de cellen kwaadaardig zijn en, zo ja, welk type kanker het betreft. Het weefselonderzoek helpt de arts ook om het stadium van de tumor te bepalen en om inzicht te krijgen in de agressiviteit van de kanker.

Beeldvormend onderzoek: het opsporen van uitzaaiingen

Om te bepalen of de plasbuiskanker zich heeft verspreid naar andere delen van het lichaam, worden beeldvormende onderzoeken ingezet:

• Echografie: Met echografie kan de arts de lymfeklieren in het bekken en de lies onderzoeken om te zien of deze zijn vergroot of afwijkend zijn, wat kan wijzen op de aanwezigheid van uitzaaiingen. Echografie is een niet-invasieve, snelle methode en kan in de meeste ziekenhuizen direct worden uitgevoerd.
• Computertomografie (CT-scan): De CT-scan biedt gedetailleerdere beelden van het bekkengebied en kan de aanwezigheid van uitzaaiingen in de lymfeklieren en omliggende weefsels met grote precisie vaststellen. CT-scans kunnen helpen om de exacte grootte en locatie van de tumor te bepalen, wat essentieel is voor het plannen van een eventuele operatie of andere behandeling.
• Magnetische resonantie beeldvorming (MRI-scan): MRI-scans zijn nuttig bij het opsporen van uitzaaiingen in zacht weefsel en geven vaak scherpere beelden dan een CT-scan. Dit onderzoek wordt vaak aanbevolen als er een verhoogd risico is dat de kanker zich heeft verspreid naar omliggende weefsels, zoals de spieren in het bekken.

Positronemissietomografie (PET-scan): opsporen van actieve tumorcellen

In sommige gevallen wordt een PET-scan gebruikt, een techniek die radioactieve suikerstof in het lichaam brengt die door actieve kankercellen wordt opgenomen. De PET-scan kan het stadium en de activiteit van de tumor beter in kaart brengen, vooral bij gevorderde kankers of als er een vermoeden is van verspreiding naar andere organen. Deze techniek is waardevol omdat hij kan helpen om uitzaaiingen op te sporen die mogelijk niet zichtbaar zijn op een CT- of MRI-scan.

Zeldzamere onderzoeken: cytoscopie en flowcytometrie

In bijzondere gevallen kunnen ook minder gebruikelijke onderzoeken worden ingezet:

• Cytoscopie: Dit onderzoek is vergelijkbaar met een urethroscopie, maar richt zich meer op het inspecteren van de blaas in plaats van de plasbuis zelf. Als er aanwijzingen zijn dat de kanker zich naar de blaas heeft verspreid, kan een cytoscopie extra informatie geven.
• Flowcytometrie: Een microscopisch onderzoek waarbij cellen uit de urine worden geanalyseerd om afwijkingen in het DNA van de cellen te detecteren. Dit onderzoek wordt minder vaak ingezet bij plasbuiskanker, maar kan nuttig zijn om een beter beeld te krijgen van de aard van de kankercellen.

Bloedonderzoek: aanvullende informatie over de gezondheid

Hoewel bloedonderzoek op zichzelf niet kan bevestigen of er sprake is van plasbuiskanker, kan het wel aanvullende informatie bieden. Bij patiënten met plasbuiskanker kan een verhoogd aantal witte bloedcellen of afwijkende lever- en nierwaarden wijzen op infecties, uitzaaiingen of andere gezondheidsproblemen. Specifieke tumormarkers in het bloed, hoewel niet altijd aanwezig bij plasbuiskanker, kunnen soms wijzen op de aanwezigheid van kanker en worden daarom in sommige gevallen gemeten.

Behandeling van plasbuiskanker

TURT en laserbehandeling

Indien de kanker in een vroegtijdig stadium wordt ontdekt, dan kun je één van deze behandelingen krijgen:

• Wegschrapen van de tumor tijdens een kijkoperatie. Dit wordt TURT genoemd. TURT is een afkorting en staat voor transurethrale resectie van een tumor.
• Weghalen van de tumor middels laserchirurgie.

Operatie

De belangrijkste behandelingsmaatregel bij plasbuiskanker is een operatie. Soms is het zinvol om de tumor vooraf met bestraling of chemotherapie te behandelen en te verkleinen (neoadjuvante therapie). Bij kleinere tumoren zonder doorgroei in nabijgelegen structuren, is gedeeltelijke of volledige verwijdering van de plasbuis voldoende. Bij mannen moet mogelijk een deel van de penis worden verwijderd. Met behulp van plastische chirurgie kan het verloren gegane weefsel worden hersteld. Bij grotere en/of uitgebreide tumoren kan het zijn dat de urineblaas ook volledig moet worden verwijderd. Indien de plasbuis en/of de blaas verwijderd is, krijg je een urinestoma. Na de operatie kan ofwel radiotherapie ofwel gecombineerde behandeling van radiotherapie en chemotherapie worden uitgevoerd.

Radiotherapie

Radiotherapie of bestraling werkt door kankercellen te vernietigen. Deze behandelingsmethode wordt bij plasbuiskanker alleen of in combinatie met chemotherapie gebruikt.

Chemotherapie

Chemotherapie heeft tot doel kankercellen door het hele lichaam te doden met behulp van geneesmiddelen die celgroei remmen (cytostatica). Cytostatica zijn vooral effectief tegen snelgroeiende cellen, een eigenschap die vooral voor kankercellen geldt. Het is niet mogelijk om plasbuiskanker te genezen door simpelweg cytostatica toe te dienen. Bij lokaal gevorderde of gemetastaseerde tumoren kan chemotherapie de tumorgroei gedurende een bepaalde periode stoppen en de overlevingstijd verlengen. Bovendien kunnen tumorgerelateerde symptomen worden verlicht. Bij sommige patiënten kan chemotherapie de grootte van de tumor aanzienlijk verminderen.

Om een ​​zo groot mogelijk effect tegen de tumorcellen te bereiken en bijwerkingen te verminderen, worden vaak combinaties van cytostatica met verschillende effecten gebruikt. De behandeling vindt plaats in meerdere behandelingscycli die zich uitstrekken over meerdere weken. Er zijn langere pauzes tussen de afzonderlijke cycli. De therapiecycli worden gewoonlijk drie tot zes keer herhaald. Hoeveel cycli er nodig zijn, hangt voornamelijk af van hoe goed de behandeling wordt verdragen en hoe de therapie de tumor beïnvloedt.

Behandeling met cytotoxische geneesmiddelen heeft ook invloed op normaal weefsel. Dit tast vooral de slijmvliezen van maag en darmen, het bloedvormende systeem in het beenmerg en de haarwortels aan. Mogelijke bijwerkingen van chemotherapie zijn misselijkheid, braken, diarree, haarverlies, verhoogde vatbaarheid voor infecties en neiging tot bloeden. Sommige bijwerkingen kunnen worden voorkomen of verlicht door begeleidende maatregelen of medicatie. De klachten verdwijnen meestal nadat je met chemotherapie bent gestopt.

Immunotherapie

In sommige gevallen kan immunotherapie worden overwogen, vooral als andere behandelingen niet aanslaan of als er sprake is van gevorderde kanker met uitzaaiingen. Immunotherapie maakt gebruik van medicijnen die het immuunsysteem stimuleren om kankercellen beter te herkennen en aan te vallen. Bij plasbuiskanker wordt deze therapie minder vaak toegepast, maar bij bepaalde vormen of resistente tumoren kan het hoopvol zijn, met minder zware bijwerkingen dan chemotherapie. Een voorbeeld is het gebruik van checkpoint-remmers, die het afweersysteem activeren tegen kankercellen.

Palliatieve zorg voor symptomatische verlichting

Voor patiënten met gevorderde plasbuiskanker kan palliatieve zorg worden ingezet om symptomen te verlichten en de kwaliteit van leven te verbeteren. Palliatieve zorg omvat pijnbestrijding, radiotherapie om pijn en zwelling door uitzaaiingen te verminderen, en ondersteuning bij psychische en emotionele uitdagingen. Deze zorg richt zich op comfort en het verminderen van de impact van symptomen zonder het doel om de kanker volledig te genezen.

Ondersteunende maatregelen bij chemotherapie

De bijwerkingen van chemotherapie kunnen ernstig zijn en vragen om ondersteunende maatregelen:

• Anti-emetica: Om misselijkheid en braken tegen te gaan, worden vaak anti-emetische medicijnen voorgeschreven.
• Hematopoëtische groeifactoren: Deze injecties stimuleren de aanmaak van witte bloedcellen en verminderen de kans op infecties. Ze kunnen vooral nuttig zijn bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem.
• Voedingsondersteuning: Een voedingsdeskundige kan worden ingeschakeld om te helpen bij het behouden van een goede voedingsstatus, vooral als patiënten last hebben van bijwerkingen zoals diarree en gewichtsverlies.

Plastische reconstructie

Bij patiënten die na een uitgebreide operatie delen van de plasbuis, penis of blaas missen, kan plastische chirurgie worden overwogen om de vorm en functie te herstellen. Dit kan helpen om de cosmetische en psychologische impact van de behandeling te verminderen en om functionaliteit, zoals urineren, te verbeteren.

Psychosociale ondersteuning

Plasbuiskanker en de behandelingen ervan kunnen een zware psychologische last met zich meebrengen. Psychosociale ondersteuning, zoals counseling en lotgenotengroepen, kan helpen bij het verwerken van emotionele uitdagingen, het omgaan met veranderingen in zelfbeeld en het ontwikkelen van copingstrategieën voor de impact op het dagelijks leven.

Verloop van de ziekte

Plasbuiskanker heeft de neiging zich via de urethrale wand naar het aangrenzende weefsel en mogelijk naar aangrenzende organen te verspreiden. Betrokkenheid van de lymfeklieren wordt ook waargenomen. Bij kanker in het bovenste deel van de plasbuis nabij de blaas komen met name metastasen in de bekkenlymfeklieren voor. Bij kanker in het onderste deel van de plasbuis metastaseren gewoonlijk naar de lymfeklieren in de lies.

In 50-75% van de gevallen verschijnt er ook een tumor in de baas.

In de late stadia van de ziekte worden metastasen of dochtertumoren vaak aangetroffen in de longen, lever, hersenen of botten.

Controle

Na de behandeling zijn regelmatige doktersbezoeken en onderzoeken essentieel. Deze dienen om het beloop te beoordelen en om terugval (recidief) of metastasen of uitzaaiingen op afstand in een vroeg stadium op te sporen. Bloedonderzoek, echografie, röntgenfoto van de borst en een CT- of MRI-scan worden uitgevoerd.

Prognose

Plasbuiskanker heeft de neiging zich te verspreiden naarmate het vordert. De prognose hangt daarom in grote mate af van het tijdstip van diagnose: bij een kleine tumor die vroeg wordt opgespoord kan een genezingspercentage van 70 tot 80 procent worden verwacht. Ook de locatie van de kanker heeft invloed op de prognose: een tumor die zich dicht bij de uitmonding van de plasbuis bevindt, heeft een gunstiger prognose dan die in het bovenste deel van de plasbuis.

Complicaties

De behandeling van plasbuiskanker is complex en kan een aantal bijwerkingen en complicaties met zich meebrengen. Van tijdelijke ongemakken tot blijvende gevolgen, deze complicaties kunnen ingrijpend zijn en de kwaliteit van leven beïnvloeden. Hier een overzicht van enkele veelvoorkomende en minder vaak voorkomende complicaties, compleet met voorbeelden en cijfers om de impact van deze complicaties beter te begrijpen.

Urine-incontinentie: verlies van controle

Urine-incontinentie is een van de meest voorkomende complicaties bij patiënten die een operatie of bestraling voor plasbuiskanker ondergaan. Na een ingreep waarbij een deel van de plasbuis of blaas is verwijderd, kunnen sommige patiënten moeite krijgen met het vasthouden van urine. Studies tonen aan dat tot 30% van de patiënten na een operatie last kan hebben van een zekere vorm van incontinentie. Dit kan variëren van lichte lekkage bij inspanning tot ernstige incontinentie.

• Een voorbeeld hiervan is Paul, een 67-jarige patiënt die na een blaasverwijdering een stoma kreeg, maar die ook moeite hield met het behouden van volledige controle, vooral tijdens lichamelijke activiteiten.

Lymfoedeem: pijnlijke zwelling in de benen

Wanneer plasbuiskanker zich naar de lymfeklieren in het bekken verspreidt en deze klieren worden verwijderd of bestraald, kan lymfoedeem optreden. Dit is een pijnlijke zwelling door ophoping van vocht in de benen. Ongeveer 15% van de patiënten ervaart lymfoedeem na uitgebreide behandelingen in het bekkengebied. Dit kan het dagelijks leven beïnvloeden, omdat het lopen moeilijker maakt en zelfs het dragen van schoenen oncomfortabel kan worden.

• Anne, een 58-jarige vrouw, kreeg lymfoedeem na bestraling in de lies en heeft sindsdien compressiekousen nodig om haar klachten te verminderen.

Seksuele disfunctie: impact op intimiteit

Een veel voorkomende maar vaak onderschatte complicatie bij plasbuiskanker is seksuele disfunctie. Bij mannen kunnen ingrepen aan de plasbuis en prostaat leiden tot erectieproblemen, en bij vrouwen kunnen bestraling en operatie zorgen voor pijn bij geslachtsgemeenschap. Studies tonen aan dat tot 40% van de mannen en 30% van de vrouwen na behandeling voor plasbuiskanker problemen ondervinden op seksueel gebied.

• Robert, een 61-jarige man, ondervond na een operatie erectieproblemen en moest leren omgaan met de invloed die dit had op zijn zelfbeeld en relatie.

Chronische pijn: aanhoudende ongemakken

Chronische pijn is een mogelijk gevolg van de behandeling voor plasbuiskanker, vooral wanneer er littekenweefsel of zenuwbeschadiging optreedt. Dit kan leiden tot pijn in het bekkengebied, de onderbuik of zelfs de rug. Ongeveer 20% van de patiënten heeft maanden tot jaren na de behandeling nog steeds last van pijn, wat de kwaliteit van leven aanzienlijk kan beïnvloeden. De pijn kan mild tot ernstig zijn en het dagelijks functioneren beperken.

• Een voorbeeld is Sarah, een 55-jarige patiënte, die na een operatie dagelijks bekkenpijn ervaart en hierdoor haar werk als docente moest aanpassen.

Vermoeidheid: een veelvoorkomende bijwerking

Vermoeidheid is een veelvoorkomende complicatie, vooral bij patiënten die chemotherapie of bestraling ondergaan. Tot 50% van de kankerpatiënten meldt extreme vermoeidheid, die zelfs maanden na de behandeling kan aanhouden. Deze vermoeidheid verschilt van gewone moeheid en kan leiden tot problemen met concentratie, stemming en dagelijkse activiteiten.

• Jan, een 72-jarige man, voelt zich sinds de bestraling dagelijks uitgeput en heeft moeite om zijn oude energieniveau terug te vinden, wat zijn dagelijkse routine beïnvloedt.

Stoma-gerelateerde complicaties: nieuwe uitdagingen na een operatie

Bij patiënten waarbij de blaas of een deel van de plasbuis wordt verwijderd, is een urinestoma vaak noodzakelijk. Het omgaan met een stoma kan gepaard gaan met specifieke uitdagingen, zoals huidirritatie, lekkages en psychologische aanpassing. Onderzoek toont aan dat tot 25% van de patiënten met een urinestoma problemen ervaart in de eerste zes maanden na de operatie.

• Voorbeeld: Peter, een 64-jarige man met een stoma, merkte dat hij aanpassingen moest maken in zijn sociale leven en zijn kledingkeuze, om zich comfortabeler te voelen in het dagelijks leven.

Psychologische gevolgen: omgaan met angst en depressie

De diagnose en behandeling van plasbuiskanker kunnen ook psychologische complicaties veroorzaken, zoals angst en depressie. Bijna 1 op de 3 kankerpatiënten rapporteert psychische klachten tijdens of na de behandeling. Het omgaan met veranderingen in het lichaam, bijwerkingen van de behandeling en de angst voor terugval kunnen een zware psychologische last met zich meebrengen.

• Voorbeeld: Marieke, een 63-jarige vrouw, ervaarde na de diagnose gevoelens van onzekerheid en angst, en vond steun bij een lotgenotengroep om haar ervaringen te delen.

Preventie

Tot dusver zijn er geen effectieve maatregelen bekend waarmee je plasbuiskanker met zekerheid kunt voorkomen. Aangezien herhaalde ontstekingen en verwondingen aan de plasbuis en seksueel overdraagbare aandoeningen een rol kunnen spelen bij de ontwikkeling van plasbuiskanker, wordt aanbevolen om:

• elke plasbuisontsteking adequaat te laten behandelen
• jezelf te beschermen met condooms tijdens geslachtsgemeenschap
• verwondingen aan de plasbuis te voorkomen door er bijvoorbeeld geen voorwerpen in te steken

Lees verder

• Plasbuisontsteking (urethritis): symptomen en behandeling
• Plasbuisvernauwing: symptomen & behandeling urethrastrictuur
• Plasklachten bij man en vrouw: symptomen en oorzaken
• Blaaskanker: symptomen, oorzaken en behandeling blaastumor
• Nierkanker: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose