Is paracetamol wel zo veilig?

In Nederland worden veel pijnstillers geslikt. Paracetamol, diclofenac, ibuprofen en naproxen spannen daarbij de kroon, ofwel de zelfzorgmiddelen bij uitstek. Bij hoofdpijn, spierpijn, en als we koorts hebben, slikken we met z’n allen duizenden van die pillen per dag. Paracetamol heeft het imago ‘veilig’ en ‘onschuldig’ te zijn. Toch is niets zoals het lijkt. Paracetamol vormt daarop geen uitzondering en heeft nogal wat bijwerkingen. Bovendien is bij een overdosering het risico op ernstige leverschade niet gering.

Inhoud

• Wat is paracetamol?
• Wanneer mag ik paracetamol gebruiken?
• Bij pijn
• Bij koorts
• Andere pijnklachten
• Hoeveel paracetamol mag ik slikken?
• Bijwerkingen en gevaren van paracetamol
• Paracetamol tijdens de zwangerschap
• Hoeveel paracetamol tijdens de zwangerschap?
• Ouderen en paracetamol
• Overdosering en behandeling
• Heftige bijwerkingen
• Voor het beste advies...

Wat is paracetamol?

De chemische stof in paracetamol is C8H9NO2 (N-acetyl-4-aminofenol). Het betreft een pijnverzachtend middel, want het remt de werking van bepaalde vormen van het cyclo-oxygenase (COX), ofwel een enzym dat arachidonzuur omzet in prostaglandinen, een ander woord voor stoffen die onder meer zorgen voor vaatverwijding en die de zenuwuiteinden gevoeliger maken voor pijnprikkels. Dit technische verhaal komt erop neer dat paracetamol pijnstillend en koortsverlagend is. De precieze werking van paracetamol is echter nog steeds niet helemaal duidelijk. Er zijn verschillende hypothesen in omloop. De hierboven genoemde is echter een van de meest courante theorieën.

TPRA1
Een andere theorie is dat dankzij dierproeven onderzoekers te weten zijn gekomen dat het eiwit TRPA1 er iets mee te maken heeft. Dit eiwit bevindt zich op het oppervlak van zenuwcellen. Bij activatie speelt het een cruciale rol bij de pijnstilling. Wanneer paracetamol wordt afgebroken in de lever komt het stofje NAPQI vrij. Dit is een afbraakproduct van paracetamol. Het prikkelt het genoemde eiwit dat vervolgens de overdracht van pijnprikkels tussen zenuwcellen en de hersenen vermindert.

Niet bloedverdunnend
In tegenstelling tot aspirine is paracetamol niet bloedverdunnend. Paracetamol is sinds 1893 op de markt en zonder recept verkrijgbaar als Kinderparacetamol, Panadol, SinasprilParacetamol en het merkloze Paracetamol. Het is tegenwoordig spotgoedkoop te fabriceren – het patent is inmiddels verlopen – en te koop in de vorm van tabletten, capsules, drankjes en zetpillen (bijv. als de maag van streek is).

Wanneer mag ik paracetamol gebruiken?

Bij pijnklachten komt men in veel gevallen toe met 'gewone' pijnstillers, zoals bij kiespijn, hoofdpijn en spierpijn. Paracetamol is wat dat betreft een eerste-keusmedicijn.

Bij pijn

Pijn is een signaal van het lichaam dat er iets mis is. Paracetamol is een pijnstiller die voorkomt dat de pijnprikkel wordt doorgegeven aan de hersenen. Het middel is geschikt voor allerlei soorten kwaaltjes, van hoofdpijn tot post-operatieve pijn. Binnen een halfuur na inname voelt men zich doorgaans al een stuk beter. De werkzaamheid van tabletten houdt drie tot zes uur aan.

Bij koorts

Koorts is een methode van het lichaam om infecties (bacteriën en virussen) te bestrijden. Temperatuurverhoging zorgt namelijk voor een betere natuurlijke afweer. De bijwerkingen van koorts kunnen echter vervelend zijn, zoals spierpijn. Ook in het geval van hart- of longziekten is het beslist beter de koorts te onderdrukken, anders zou het middel (koorts) de specifieke aandoening (zoals hartfalen en boezemfibrilleren) wel eens kunnen verergeren. Kinderen hebben dikwijls hoge koorts, soms met koortsstuipen. Meestal worden dan zetpillen voorgeschreven, vooral als de kinderen last hebben van misselijkheid. Dat laatste geldt natuurlijk ook voor volwassenen. Een halfuur na inname van paracetamol daalt de koorts en de werkzaamheid houdt ongeveer zes uur aan.

Andere pijnklachten

Onder de bovengenoemde twee noemers vallen talrijke aandoeningen en symptomen, waaronder hoofdpijn, migraine, kiespijn, griep, bijwerkingen van vaccinaties, keelpijn, bijholteontsteking, middenoorontsteking, spierpijn, gewrichtsklachten en menstruatiepijn.

Hoeveel paracetamol mag ik slikken?

Bij tabletten van 500 mg gelden de volgende doseringsvoorschriften:

• Kinderen van 6-9 jaar: ½ tablet, 4-6 maal daags. Geef bij deze groep liever Paracetamol Junior, bijvoorbeeld de smelttabletten, of een variant hiervan.
• Kinderen van 9-12 jaar: 1 tablet, 3-4 maal daags.
• Kinderen van 12-15 jaar: 1 tablet, 4-6 maal daags.
• Volwassenen: 1-2 tabletten, maximaal 6-8 tabletten per dag.

Voorgeschreven dosis vergeten?
Als u paracetamol op recept slikt (of zelfzorgmedicatie) en u bent een dosis vergeten, kunt u die alsnog innemen. Wel is het belangrijk dat u de volgende dosis minstens drie tot vier uur later inneemt. Voor zetpillen geldt een tijdspanne van vijf tot zes uur.

Bijwerkingen en gevaren van paracetamol

Paracetamol heeft de naam een onschuldig middel te zijn. Toch zijn er gevaren te over:

• Soms treedt overgevoeligheid op. De verschijnselen zijn o.a. huiduitslag en galbulten, benauwdheid, gezwollen tong en/of een opgezette keel.
• Nadat u het middel maanden- of jarenlang elke dag hebt ingenomen, kan er lever- of nierbeschadiging optreden. In combinatie met alcoholmisbruik wordt het risico nog groter. De verschijnselen zijn: gele verkleuring van oogwit of huid, moeite met plassen, voortdurend keelpijn, en uitputting.
• Bij een overdosis kan de lever ernstig en blijvend beschadigd raken. Indien iemand in één keer meer dan 8 gram (16 tabletten van 500 mg) heeft ingenomen, is het belangrijk dat de huisarts meteen gewaarschuwd wordt. Bij kinderen ligt dat nog gevoeliger. Bij hen treden al leverbeschadigingen op bij inname van éénmaal de maximale dagdosering. Vooral de zoete paracetamoldrankjes zijn wat dat betreft berucht.
• Afwijkingen in het bloedbeeld, anemie (bloedarmoede).
• Bloeduitstortingen, hoge koorts, keelpijn en mondzweertjes.
• Angio-oedeem, ofwel een acute vochtophoping (oedeem) in het onderhuids bindweefsel.
• Bij veelvuldig gebruik kan paracetamol als bijwerking hoofdpijn hebben. Aangezien u dan waarschijnlijk opnieuw een paracetamol neemt, kunt u in een vicieuze cirkel terechtkomen, met verslaving als gevolg.
• Het is zeer belangrijk dat u de doseringsvoorschriften goed opvolgt. De normale maximale dagdosis bevindt zich namelijk niet ver van de giftige of zelfs dodelijke dosis. Het is gemakkelijk grote hoeveelheden paracetamol in te slaan, waardoor het middel wel eens wordt gebruikt bij een poging tot zelfdoding. De leverbeschadiging is dan zodanig dat men eraan overlijdt. Het stervensproces is verre van aangenaam en duurt dagen tot weken.
• Gevaarlijk in combinatie met bepaalde andere medicijnen: zoals chlooramfenicol (middel tegen bacteriële infecties), waarbij de werking van dat medicijn toeneemt; zidovudine (behandeling van aids), waarbij langdurig gebruik een bepaalde bloedafwijking (neutropenie) veroorzaakt. Bij neutropenie is er sprake van een tekort aan neutrofiele granulocyten. Deze witte bloedcellen spelen een grote rol in het immuunsysteem, in het bestrijden van infecties (d.m.v. fagocytose).
• Bij langdurig en veelvuldig gebruik in combinatie met alcohol en kalmerings- en slaapmiddelen treedt er eerder leverbeschadiging op.
• Bij ernstige vermagering (volwassenen, jongeren) is het raadzaam de dosis paracetamol die men voorheen gewend was te nemen te verlagen conform het afgenomen lichaamsgewicht. Vraag daaromtrent eerst advies aan de huisarts of apotheek. Dat geldt ook als er sprake is van ondervoeding.
• Soms kunnen er bijwerkingen optreden die niet in de bijsluiter staan of waarover u niet bent geïnformeerd. Een daarvan kan bijvoorbeeld diarree zijn. U doet er dan goed aan uw huisarts te comsulteren, zeker als u ook andere medicijnen gebruikt.

Paracetamol tijdens de zwangerschap

Hoewel in de medische wereld de meningen hierover niet eensluidend zijn, geldt er geen algemeen negatief advies over het gebruik van paracetamol tijdens de zwangerschap. In elk geval zijn er (nog) geen schadelijke gevolgen bekend. Wel zijn er lopende onderzoeken, onder andere van het Erasmus MC, waarbij het gebruik van paracetamol onder zwangeren onder de loep wordt genomen.

Onderzoek
Uit een van die onderzoeken (2012) zou blijken dat jongetjes die tussen 2002 en 2006 geboren zijn, en op wie het onderzoek zich richt sinds de zwangerschap van hun moeders, meer risico liepen op niet-ingedaalde zaadballen. Er wordt nog verder onderzoek gedaan. Het betreft echter alleen aanwijzingen, geen bevestigde bewijzen dat paracetamol de oorzaak is.

Hoeveel paracetamol tijdens de zwangerschap?

Bij vragen of twijfels kunt u uiteraard altijd eerst contact opnemen met uw huisarts. Neem tijdens de zwangerschap in elk geval niet meer dan 3-4 tabletten (500 mg) paracetamol per dag gedurende veertien dagen en altijd op advies van de huisarts, verloskundige of gynaecoloog. Als u paracetamol slikt tegen de hoofdpijn, let dan op want aan het eind van de zwangerschap kan hoofdpijn duiden op zwangerschapsvergiftiging.

Ouderen en paracetamol

Ouderen zullen inzake zelfzorgmedicijnen extra voorzichtig moeten zijn met de dosering. Dat geldt beslist ook voor paracetamol. De reden is dat met het voortschrijden van de jaren de nier- en leverfuncties in het begin vaak relatief onmerkbaar achteruitgaan, zeker bij hoogbejaarden.

Maagbeschermers
Ook zouden ouderen altijd moeten overwegen maagbeschermers te gebruiken. Dat spreekt bijna vanzelf als ze andere en meer risicovollere pijnstillers slikken, zoals naproxen, diclofenac, ibuprofen of etoricoxib bij artrose en reumatische klachten. Bij het slikken van paracetamol is dat bij deze bevolkingsgroep evenmin een overbodige luxe.

Overdosering en behandeling

Zoals hierboven vermeld is paracetamol niet 'onschuldig', zoals vaak wordt gedacht. Het overschrijden van de maximale dagdoseringen gedurende een lange tijd kan leverschade (vergiftiging) veroorzaken als gevolg van de verwerking van paracetamol in de lever (metabolisme), waarbij er toxische stoffen (metabolieten) ontstaan. Dat principe geldt overigens voor alle medicijnen. In geval van paracetamol is dat het paracetamolmetaboliet N-acetylparabenzochinonimine.

Heftige bijwerkingen

Bij de behandeling van een overdosering wordt doorgaans maagspoelen overwogen als de patiënt tijdig in het ziekenhuis belandt. Kinderen onder de tien jaar, en ouderen, zijn gevoeliger voor een overdosering, waardoor men zeker bij hen moet oppassen voor heftigere bijwerkingen bij wellicht geringere doseringen dan in de bijsluiter zijn vermeld. Vraag sowieso liever eerst advies aan de huisarts of apotheek als het om pijnstillers (zelfzorgmedicijnen) gaat die aan hoogbejaarden of jonge kinderen worden toegediend. Inzake paracetamol kan men jonge kinderen beter de juniorvarianten van dit medicament geven, gewoon om zeker te zijn.

Voor het beste advies...

Het bovenstaande rijtje met bijwerkingen en gevaren van paracetamol – nog lang niet compleet – is niet bedoeld om u schrik aan te jagen, maar om u ervan bewust te maken dat u een medicijn slikt, waaraan voor- en nadelen kleven, zoals bij alle medicijnen. Bij normaal, verantwoord gebruik is paracetamol een veilige pijnstiller. Lees daarom altijd de bijsluiter en houd u strikt aan de doseringsvoorschriften.

Zelfzorgmedicijnen
Bedenk dat geen enkel medicijn ‘onschuldig’ is. Dat geldt ook voor de zogenaamde zelfzorgmedicijnen, waaronder paracetamol, saridon, diclofenac, ibuprofen en naproxen. Gebruik ze niet als snoepjes, onder het motto van: Ach, het is maar een paracetamolletje. De algemene regel is dat u klachten die langer duren, of erger worden, niet met nóg meer paracetamol moet onderdrukken, maar dat u naar de huisarts dient te gaan voor advies. En in combinatie met andere medicijnen moet u eveneens, voor de zekerheid, eerst raad vragen aan iemand die er verstand van heeft... niemand minder dan uw huisarts!

Lees verder

• Pas op met aspirine
• Medicijnvergiftiging (overdosis) – paracetamol
• Pas op met diclofenac
• Schadelijke bijwerkingen van medicijnen (pijnstillers)
• Etoricoxib – een krachtige pijnstiller bij artrose