De dodelijke cholera – oorzaak, symptomen en behandeling

De laatste grote cholera-uitbraak in Europa was in 1892, in Duitsland. De epidemie eiste toen bijna 9000 levens. In de 19de eeuw waren ook de Nederlandse burgers niet veilig voor deze meedogenloze ziekte. Dat is hopelijk voorgoed verleden tijd. Cholera duikt immers alleen op waar de hygiëne te wensen overlaat, de rioolwaterverwerking slecht geregeld is en de drinkwatervoorziening onbetrouwbaar blijkt. Cholera is een uiterst besmettelijke maag-darmziekte en zonder adequate medische behandeling in veel gevallen dodelijk.

Inhoud

• Importbesmettingen van cholera
• Besmet water
• Symptomen van cholera
• Buikpijn, diarree en spierkrampen
• Acidose en bloeddrukdaling
• Stadium cholericum
• Behandeling van cholera
• Rehydratie (vochttoediening)
• Vochtbalans en antibiotica
• Vaccinatie

Importbesmettingen van cholera

Cholera is een zeer besmettelijke infectieziekte die wordt overgedragen door de bacterie Vibrio cholerae. De ziekte veroorzaakt heftige diarree en als gevolg daarvan uitdroging. Onbehandeld is cholera een dodelijke aandoening van het maag-darmkanaal. Naast de klassieke cholerabacterie bestaat ook het biotype Vibrio cholerae el tor, een variant, zoals er vele andere types en vibrio-stammen zijn. De incubatietijd kan variëren van vijf uur tot twee dagen.

Europa
De klassieke cholera in endemische vorm heerst bijvoorbeeld in India en Bangladesh. De Vibrio cholerae el tor stond aan de basis van de in 1961 om zich heen grijpende 7de cholerapandemie, die in Indonesië begon en zich over Zuid-Oost Azië verspreidde, vervolgens India in 1964 bereikte en zich in de jaren zeventig uitbreidde naar het Midden-Oosten en West- en Oost-Afrika. Sinds die tijd is er in Europa, en dus ook in Nederland, soms sprake van importbesmettingen. Veelal geïsoleerde gevallen die heel zelden en dan ook nog slechts kleine epidemische vormen aannemen.

Besmet water

Cholera ontstaat altijd door besmet water en de consumptie van rauwe vis en schelpdieren uit dat vervuilde water. Of groenten die gewassen zijn met besmet water. Slechte sanitaire voorzieningen en onbetrouwbaar drinkwater vormen de voedingsbodem voor de verspreiding van cholera. In het Westen, waar deze collectieve basisvoorzieningen op de meeste plaatsen in orde zijn, zal er dus niet snel een epidemie uitbreken.

Symptomen van cholera

Cholera-bacteriën worden tegengehouden door de zuurgraad van het maagzuur. De vatbaarheid voor cholera heeft naast de slechte hygiënische omstandigheden dus ook alles te maken met een verminderde weerstand door bijvoorbeeld ondervoeding met als gevolg een onstabiele zuurgraad van het maagzuur. Verder heeft onderzoek bij testpersonen uitgewezen dat de mens pas vatbaar wordt voor cholera als hij meer dan een miljoen van die organismen binnenkrijgt. Bij personen die maagzuurremmers slikken, zal de ziekmakende dosis dus beduidend geringer zijn. De cholera-bacterie deelt zich binnen een halfuur en verstoort het immuunsysteem, waardoor de vatbaarheid voor infecties spectaculair groeit.

Buikpijn, diarree en spierkrampen

De klassieke verschijnselen van cholera beginnen doorgaans acuut:

• buikpijn, braken en misselijkheid;
• plotselinge heftige en waterdunne spuitontlasting (diarree) met veel verlies van elektrolyten;
• uitdroging;
• dorst;
• spierkrampen;
• ingevallen gezicht;
• snelle, dunne pols;
• cyanose (blauwzucht).

Acidose en bloeddrukdaling

In meer dan tachtig procent van de gevallen verloopt de ziekte in lichte vorm en zelfs zonder noemenswaardige symptomen. Ofwel één ernstig zieke op de 30 tot 100 asymptomatische gevallen. Als gevolg van braken en diarree gaat bij cholera veel kalium en bicarbonaat verloren. Daardoor ontstaat acidose (verzuring van het bloed). In deze fase volgt bloeddrukdaling en nierinsufficiëntie, waarna de patiënt in coma raakt en overlijdt.

Stadium cholericum

De eerste verschijnselen zijn onder andere braken, misselijkheid en waterige diarree. Al na 24 uur kan een fatale uitdroging het gevolg zijn. Vooral jonge kinderen, ouderen en zieken horen bij de eerste slachtoffers. Bij de eerstgenoemde groep omdat hun immuunsysteem nog in ontwikkeling is, bij de andere groepen functioneert de afweer sowieso al slechter. De diepliggende ogen, vermoeide aanblik en het ingevallen gelaat staan in direct verband met extreme uitdroging. De temperatuur van de huid is vaak verlaagd, terwijl de rectaaltemperatuur doorgaans verhoogd is.

Nierfalen
De snelle uitscheiding van kalium staat onder andere aan de basis van ritmestoornissen, gevolgd door nierinsufficiëntie. Deze fase kan uren tot dagen voortduren, waarbij in combinatie met ondervoeding de dood zich op de gezichten van de slachtoffers zal aftekenen. Het is symbool gaan staan voor de teloorgang van de mens in ontwikkelingslanden.

Behandeling van cholera

Tegenover de ernstig zieke patiënten staan ook veel lichte gevallen van cholera. In Nederland is het van belang dat men er rekening mee houdt dat personen uit risicogebieden een asymptomatische cholera kunnen hebben met soms alleen klachten als brijige ontlasting, wellicht afgedaan als reizigersdiarree. Het komt zo nu en dan voor dat in Nederland iemand gediagnosticeerd wordt met cholera. De behandeling bestaat uit twee fasen:

Rehydratie (vochttoediening)

Door het vochtverlies, het gebrek aan elektrolyten en de fysieke verzwakking is intraveneuze vochttoediening noodzakelijk. Soms 2 tot 4 liter in het eerste uur. In lichtere gevallen is de toediening van ORS (oral rehydration solution) meestal afdoende.

Vochtbalans en antibiotica

Afhankelijk van het vochtverlies door braken en diarree wordt de vochttoevoer intraveneus of oraal geregeld. Als antibiotica wordt vaak tetracycline of doxycycline (Vibramicin) gegeven.

Vaccinatie

Vaccineren biedt een beperkte bescherming van ongeveer zes maanden. Het voorkomt de besmetting niet, de ziekte verloopt alleen mild of zonder noemenswaardige symptomen.

Lees verder

• Amoebedysenterie – oorzaken, symptomen, behandeling
• De gevreesde Afrikaanse slaapziekte (trypanosomiasis)
• Framboesia – een zeldzame importziekte
• Pas op voor de malariamug!
• Ontlasting – wat kun je eraan aflezen?