Pellagra, tekort aan vitaminen

Pellagra is de benaming voor een gebreksziekte die ontstaat door een tekort aan nicotinezuur. Bij nicotine denken we gelijk aan sigaretten, maar wat is nicotinezuur? Deze gebreksziekte komt voornamelijk voor in landen waar veel mais gegeten wordt. Toch kan het ook in nadere landen voorkomen. In Nederland en België komt het weinig voor. Huidafwijkingen en zenuwaandoeningen zijn vaak een gevolg van pellagra.

Wat is pellagra?

Pellagra wordt ook wel erythema endemica genoemd. Het is een gebreksziekte, met een mooi woord vitaminedeficiëntieziekte genoemd. Bij het ontbreken van vitaminen wordt een gebreksziekte ook wel avitaminose genoemd. Pellagra ontstaat door een tekort aan nicotinezuur en/of het aminozuur tryptofaan. Ook het gebruik van bepaalde medicijnen kan een oorzaak zijn, waardoor nicotinezuur onvoldoende wordt opgenomen. Ook veranderingen in de eiwitstofwisseling kan pellagra veroorzaken.

Pellagra werd voor het eerst beschreven door Gaspar Casal in 1735, Spanje. In de 19e eeuw kwam men in Frankrijk erachter dat het sterk verminderen van mais als voedsel de ziekte vrijwel uit kon bannen. In 1926 ontdekte Joseph Goldberger dat het eten van alleen maar mais de ziekte pellagra al na 3 weken kan veroorzaken. Hij testte dit op 11 gevangen door hun dieet aan te passen. Pellagra komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Dit heeft te maken met het hormoon oestrogeen, dat een remmende werking heeft op de omzetting van nicotinezuur uit tryptofaan. Tijdens de zwangerschap gaat deze omzetting drie keer zo snel.

Nicotinezuur

Nicotinezuur heeft weinig te maken met de nicotine uit sigaretten. Nicotinezuur staat ook bekend als niacine en is een vitamine uit het B-complex. Om preciezer te zijn is nicotinezuur de vitamine B-3. Er is al eens verwarring ontstaat doordat mensen dachten dat nicotinezuur gelijk staat aan de nicotine in sigaretten. Sigaretten bevatten geen vitaminen! Nicotinezuur wordt opgeslagen in de lever en komt in vrijwel alle lichaamscellen voor. Daar zorgt het voor de afbraak van giftige stoffen. Bovendien speelt nicotinezuur een belangrijke rol bij de stofwisseling van eiwitten, vetten en koolhydraten. Nicotinezuur vinden we vooral in kip, wild vlees, groenten, melk, eieren, noten, granen en vis.

Tryptofaan

Uit het aminozuur tryptofaan kan nicotinezuur worden aangemaakt. Voor 1 mg nicotinezuur is ongeveer 60 mg tryptofaan nodig. Het komt voornamelijk voor in melk, bananen, sojabonen, wild vlees, kip, kalkoen, zonnebloempitten, kikkererwten en chocolade, met name de pure variant.

Symptomen van pellagra

In sommige landen komt pellagra vaker voor dan elders. Dit heeft te maken met de voedingsgewoonten. Wanneer mais het hoofdvoedsel is komt pellagra aanzienlijk vaker voor. Nicotinezuur wordt zeer slecht uit mais opgenomen. Bovendien bevat maiseiwit zeer weinig tryptofaan. Pellagra kan dodelijk verlopen en wordt dan ook vooral in ontwikkelingslanden als een belangrijke doodsoorzaak gezien. Van alle gebreksziekten door vitaminen is pellagra ook de meest voorkomende. De symptomen bestaan vooral uit:

• Huidafwijkingen en huidaandoeningen zoals roodheid, schilfering, vlekken etc.
• Aandoeningen van het darmkanaal, met name diarree gepaard gaande met bloedverlies.
• Aandoeningen van het zenuwstelsel met een verminderd gevoel, uitval van zintuigen en dementie of agressie
• Ontstekingen aan de mond, lippen, slijmvliezen en huid.
• Vermindering van de eetlust en vermagering.
• Verhoogde gevoeligheid voor zonlicht en geuren.
• Verlamming van armen en/of benen.
• Cariës en uitval van tanden.
• Osteoporose.

In deze gevallen kan blijvende en chronische invaliditeit ontstaan. Ernstige gevallen kunnen dodelijk verlopen.

Behandeling

Allereerst is het belangrijk om pellagra te voorkomen. In de westerse landen is dit goed mogelijk door het grote aanbod in gevarieerde voeding. In ontwikkelingslanden wordt dit vaak lastiger. Ook in landen waar voornamelijk mais wordt gegeten is het vaak moeilijk om de voedingsgewoonten te veranderen. Enerzijds door onwetendheid of vaste gebruiken, anderzijds door gebrek aan geld of middelen om ander voedsel tot zich te nemen. Mensen die op reis gaan naar dit soort landen moeten rekening houden met het beperkte aanbod. Met name in Zuid-Amerika is mais het hoofdvoedsel. In Afrika, Zuid-Korea en Indonesië komt pellagra vaker voor. In Zuid-Afrika zijn al bijna 3 miljoen mensen gestorven aan pellagra. Een kortdurend gebrek aan vitamine zal gelukkig niet veel problemen met zich meegeven. Er wordt dan eerder gedacht aan een langdurig gebrek van ongeveer 3 maanden. Dan kunnen de eerste verschijnselen zich duidelijk voordoen. Een dieet van alleen maar mais kan al na 3 weken de eerste symptomen met zich meebrengen. Mensen op dieet en mensen met een eetstoornis moeten ook bedacht zijn op vitaminegebrek en pellagra.

De behandeling begint met toediening van nicotinezuur, vaak in een synthetische vorm. Daarnaast moet er een eiwitrijk dieet worden gevolgd. Dit dieet zal langdurig gebruikt moeten worden. Verdere behandeling bestaat uit symptoombestrijding, waardoor de klachten eerder verdwijnen. De klachten zullen echter weer terugkomen wanneer de oorzaak niet wordt aangepakt. Zonder behandeling zal de ziekte na ongeveer vijf jaar tot de dood leiden.