Endocriene stoornissen: Aandoeningen aan endocriene klieren

Het endocriene systeem omvat acht belangrijke klieren in het hele lichaam. Deze klieren maken hormonen (chemische boodschappers) aan. Hormonen reizen via de bloedbaan naar weefsels of organen. Hormonen zijn nodig voor de groei en ontwikkeling, de seksuele functie, de voortplanting, het humeur, het metabolisme (vertering, eliminatie, ademhaling, bloedsomloop en behoud van de lichaamstemperatuur). Als de hormoonspiegels te hoog of te laag zijn, ervaart de patiënt een endocriene of hormonale aandoening. Endocriene stoornissen komen ook voor als het lichaam niet op hormonen reageert zoals het hoort. Diabetes mellitus (suikerziekte) is de meest voorkomende endocriene ziekte. Hoewel de meeste andere endocriene aandoeningen zeldzaam zijn, zijn ze meestal te genezen of volledig onder controle te krijgen met een geschikte therapie zoals medicatie en/of chirurgie.

• Endocriene klieren
• Oorzaken van endocriene stoornissen
• Hormonale onbalans
• Endocriene tumoren
• Symptomen van endocriene afwijkingen
• Locatie
• Tekenen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van endocriene aandoeningen
• Medicatie
• Chirurgie

Endocriene klieren

Elke endocriene klier zorgt voor de vrijgave van specifieke hormonen in de bloedbaan. Deze hormonen gaan via de bloedbaan naar andere cellen. Op deze manier kunnen tal van lichaamsprocessen gecontroleerd en gereguleerd worden.

Endocriene klieren omvatten:

• de bijnieren: De twee bijnieren zijn klieren die zich bovenop de nieren bevinden. Ze zorgen voor de vrijgave van het hormoon cortisol.
• de bijschildklier: De vier bijschildklieren zijn in de nek gelegen. Deze klieren zijn nodig bij de botontwikkeling.
• de eierstokken: De eierstokken zijn de vrouwelijke voortplantingsorganen die eieren vrijgeven en geslachtshormonen produceren
• de eilandcellen in het pancreas: De eilandcellen in het pancreas zijn bepaalde alvleeskliercellen die de afgifte van de hormonen insuline en glucagon reguleren.
• de hypofyse: De hypofyse is een klier aan de hersenbasis achter de sinussen. Deze klier stuurt voornamelijk de schildklier en ook veel andere klieren aan. Wanneer hypofyseproblemen aanwezig zijn, ontstaan problemen met de groei van botten, de menstruatiecyclus van een vrouw, en de vrijgave van de borstmelk.
• de hypothalamus: De hypofhalamus is een deel van het onderste en middelste gedeelte van de hersenen. Dit hersengedeelte vertelt wanneer hormonen vrijkomen.
• de pijnappelklier: De pijnappelklier een klier vlakbij het hersencentrum die geassocieerd is met slaappatronen.
• de schildklier: De schildklier is een vlindervormige klier aan de voorkant van de nek die nodig is voor de stofwisselingsregulatie.
• de testes: De testes (zaadballen, teelballen, testikels) - de mannelijke voortplantingsklieren - produceren sperma- en geslachtshormonen.
• de thymus: De thymus is een klier in de bovenste borstkas die nodig is voor de ontwikkeling van het immuunsysteem van het lichaam in het begin van het leven.

Oorzaken van endocriene stoornissen

Endocriene aandoeningen zijn meestal gegroepeerd in twee categorieën:

• een endocriene aandoening die ontstaat door een hormonale onbalans (te weinig of te veel hormoonproductie door een klier)
• een endocriene stoornis die tot stand komt door een knobbeltje, een tumor ofe en ander letsel in het endocriene systeem. Mogelijk zijn de hormonale waarden hierdoor getroffen.

Hormonale onbalans

Mogelijk kan het lichaam de hormonen niet goed uit de bloedbaan halen. Het is ook mogelijk dat het hormonale feedbacksysteem het juiste hormonale niveau in de bloedbaan niet kan handhaven, waardoor een hormonale onbalans tot stand komt.

Hormonale problemen ontstaan bijvoorbeeld door:

• een genetische aandoening, zoals multiple endocriene neoplasie (MEN) of congenitale hypothyreoïdie (aangeboren te traag werkende schildklier)
• een infectie
• een probleem met de vrijgave van hormonen door de hypofyse, bijvoorbeeld door een probleem met de hypothalamus
• een tumor / verwonding van een endocriene klier
• een ziekte

Endocriene tumoren

Hormoon-afscheidende tumoren komen voor in alle endocriene organen, meestal de hypofyse, de schildklier en de bijschildklier. Meestal zijn deze tumoren goedaardig en dan verspreiden ze zich niet naar andere lichaamsdelen, maar soms zijn endocriene tumoren wel kwaadaardig. Een tumor of knobbel in de klier verstoort echter soms de hormoonproductie van de klier.

Symptomen van endocriene afwijkingen

Locatie

De belangrijkste endocriene organen en veel voorkomende endocriene problemen omvatten de.

• alvleesklier: diabetes mellitus type 1 en diabetes mellitus type 2
• bijnieren: de ziekte van Addison (onvoldoende productie van hormonen), Cushing-syndroom (te veel cortisol in het lichaam), syndroom van Conn, feochromocytoom (tumor in bijnieren met afgifte van hormonen)
• bijschildklieren: hyperparathyroïdie (overactieve bijschildklier), hypoparathyreoïdie (te traag werkende bijschildklier)
• botten: osteoporose (vooral bij vrouwen na de menopauze), osteomalacie (verweking van botten met risico op botbreuken)
• eierstokken: het polycysteus ovariumsyndroom (PCOS), menopauze, verminderde vruchtbaarheid
• hypofyse en hypothalamus: hyperprolactinemie, hypopituïtarisme, hypofysetumoren
• nieren: renine-afhankelijke hypertensie
• schildklier: thyreotoxicose (te veel schildklierhormoon in het bloed), hyperthyreoïdie (overactieve schildklier), hypothyreoïdie (onvoldoende werking van de schildklier), kropgezwel, een schildkliercarcinoom (kanker in schildklier)
• teelballen: onvruchtbaarheid (mannelijke onvruchtbaarheid), slecht werkende testikels

Tekenen

Veel endocriene symptomen zijn wijdverspreid en vaag, en de differentiële diagnose is vaak breed. De mogelijke symptomen bestaan uit:

• een gebrek aan energie
• haarproblemen: verlies van haar of overmatig veel har.
• huidproblemen: droge huid, vettige huid, acne (ontsteking van talgklieren), blauwe plekken, dunne huid of dikke huid
• problemen met de maandstonden
• problemen met de seksuele ontwikkeling
• problemen met libido en de potentie
• veranderingen in de eetlust of het dorstgevoel
• veranderingen in de lichaamsgrootte en -vorm
• vermoeidheid
• zwakte

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek
Een endocrinoloog beoordeelt problemen met het endocriene systeem. Bij het beoordelen van patiënten met deze veel voorkomende klachten moet de arts altijd rekening houden met endocriene stoornissen. Het medisch verleden en de familiale en sociale geschiedenis zijn essentieel voor het maken van de diagnose, het plannen van een passende behandeling en het interpreteren van resultaten van bepaalde bloedtesten. De arts bevraagt bijvoorbeeld de patiënt inzake een eerdere operatie of radiotherapie aan endocriene klieren, de menstruatie, de zwangerschap en de groei in de kindertijd. Een volledige medicatiegeschiedenis sluit door medicatie veroorzaakte endocriene problemen uit. Een familiegeschiedenis van auto-immuunziekten, endocriene ziekten waaronder tumoren, diabetes mellitus en hart- en vaatziekten is vaak relevant, en een kennis van de lengte, het gewicht, de lichaamsbouw, de haargroei en de leeftijd van de seksuele ontwikkeling van familieleden helpt bij de interpretatie van de eigen symptomen van de patiënt.

Diagnostisch onderzoek
Een bloedonderzoek en urineonderzoek zijn vereist om de hormoonspiegels te controleren. Deze helpen de arts bepalen of de patiënt lijdt aan een endocriene stoornis.

Behandeling van endocriene aandoeningen

Er zijn een breed scala aan behandelingsmogelijkheden voor endocriene aandoeningen. Dit komt omdat de endocriene stoornissen sterk variëren, zowel qua type als qua ernst. De behandeling voor endocriene aandoeningen valt over het algemeen in te delen in twee categorieën met name medicatie en/of chirurgie.

Medicatie

Als er te veel of te weinig van een bepaald hormoon in het lichaam aanwezig is, zet de arts synthetische hormonen in om de onbalans te corrigeren en de symptomen te verminderen. Chemotherapie is ook inzetbaar voor de behandeling van patiënten met kanker van een endocriene klier. De arts moet wel regelmatig een bloedonderzoek uitvoeren om tijdig problemen op te sporen of om te kijken of aanpassingen in de behandeling of medicatie nodig zijn.

Chirurgie

In sommige gevallen, zoals bij kwaadaardige en goedaardige tumoren, is een operatie en/of radiotherapie noodzakelijk. Nadat het onderliggende probleem is opgelost, zal de hormoonproductie weer normaliseren.

Lees verder

• Hormonale onbalans: Oorzaken van hormonale schommelingen