Vaginale atrofie: Dunne, droge en ontstoken vaginawanden

Vaginale atrofie, ook wel atrofische vaginitis genoemd, is een aandoening waarbij de vaginawanden ontstoken, droog en dun worden. Deze aandoening ontstaat vaak door lagere oestrogeenspiegels in het lichaam, meestal als gevolg van de menopauze. Er zijn echter ook andere factoren en aandoeningen die kunnen bijdragen aan veranderingen in het vaginale gebied. Symptomen zoals pijn tijdens de geslachtsgemeenschap en plasklachten komen vaak voor bij atrofische vaginitis. Zowel veranderingen in de levensstijl en natuurlijke behandelingen als medische behandelingen kunnen de symptomen van vaginale atrofie verminderen. Regelmatige geslachtsgemeenschap kan bovendien helpen om atrofische vaginitis te voorkomen.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken: Verlaging van oestrogeen
• Risicofactoren voor vaginale atrofie
• Aandoeningen en medische behandelingen
• Omgevingsfactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Plasproblemen en ongemak aan de vagina
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van droge en dunne vaginawanden
• Zelfzorg
• Professionele medische behandeling
• Prognose
• Complicaties van atrofische vaginitis
• Preventie van vaginale atrofie

Epidemiologie

Vaginale atrofie, ook bekend als atrofische vaginitis, is een aandoening die voornamelijk voorkomt bij postmenopauzale vrouwen en kan aanzienlijke gevolgen hebben voor hun levenskwaliteit. Het verlies van oestrogeen na de menopauze speelt een sleutelrol in de ontwikkeling van deze aandoening. Het wordt geschat dat tussen de 40 en 50% van de vrouwen na de menopauze symptomen van vaginale atrofie ervaren, maar de prevalentie kan variëren afhankelijk van verschillende factoren zoals leeftijd, hormonale therapieën, en onderliggende medische aandoeningen.

Prevalentie en incidentie
De prevalentie van vaginale atrofie neemt toe met de leeftijd. Bij vrouwen tussen de 50 en 60 jaar heeft ongeveer 40% last van milde tot ernstige symptomen van vaginale atrofie, terwijl dit percentage aanzienlijk toeneemt bij vrouwen van 60 jaar en ouder. De incidentie is met name hoog onder vrouwen die geen hormoonvervangende therapie (HRT) gebruiken, aangezien de afname van oestrogeen een directe invloed heeft op de vaginale gezondheid. Bovendien vertonen vrouwen die vroeg in de menopauze komen (bijvoorbeeld door chirurgie of chemotherapie) vaak ernstigere symptomen dan vrouwen die op een natuurlijke manier de menopauze bereiken.

Geografische variatie
Er zijn aanwijzingen dat de prevalentie van vaginale atrofie varieert afhankelijk van geografische locatie, wat deels te maken kan hebben met culturele opvattingen over de menopauze en het gebruik van medische behandelingen. In westerse landen wordt er vaker melding gemaakt van vaginale atrofie, mogelijk door een groter bewustzijn van de aandoening en de bereidheid van vrouwen om medische hulp in te schakelen. In veel andere regio’s, zoals in ontwikkelingslanden, wordt vaginale atrofie minder vaak gerapporteerd, mogelijk door beperkte toegang tot gezondheidszorg en de stigma’s rond het bespreken van seksuele gezondheid.

Impact op levenskwaliteit
De impact van vaginale atrofie op de levenskwaliteit is aanzienlijk. Vrouwen met deze aandoening ervaren vaak ongemak zoals droogheid, pijn bij seksuele activiteit, jeuk, en branderigheid in het vaginale gebied. De symptomen kunnen psychologische gevolgen hebben, zoals angst, depressie, en een verminderde zelfwaardering, vooral wanneer de aandoening onbehandeld blijft. Dit kan leiden tot sociale en relationele problemen, wat het belang van vroege interventie en behandeling benadrukt.

Mechanisme

Vaginale atrofie ontstaat door de afname van oestrogeenproductie, wat leidt tot veranderingen in de vaginale weefsels. Oestrogeen is essentieel voor de gezondheid van de vaginale mucosa, en het verlies van dit hormoon na de menopauze heeft invloed op de structuur en functie van de vagina. Het mechanisme van vaginale atrofie wordt gekarakteriseerd door een afname van de bloedtoevoer naar de vaginale weefsels, wat leidt tot een afname van de dikte en elasticiteit van de vaginale wand.

Hormonale veranderingen
Na de menopauze neemt de oestrogeenproductie aanzienlijk af, wat direct invloed heeft op de vaginale mucosa. De verminderde oestrogeenspiegels leiden tot een afname van de glycogeenproductie in de vaginale cellen, wat de groei van de beschermende lactobacillen vermindert. Lactobacillen zijn essentieel voor het handhaven van de zuurgraad in de vagina, die helpt bij het voorkomen van infecties. Zonder voldoende lactobacillen stijgt de pH van de vagina, wat het risico op vaginale infecties verhoogt.

Verlies van elasticiteit en dikte van de vaginale wand
Oestrogeen speelt ook een rol in het handhaven van de dikte en elasticiteit van de vaginale wand. Wanneer de oestrogeenspiegels dalen, worden de weefsels dunner en minder elastisch, wat kan leiden tot pijn bij geslachtsgemeenschap, frequent urineren, en algemene irritatie. Dit kan ook bijdragen aan een verhoogd risico op vaginale infecties, aangezien de beschermende barrièrefunctie van de vaginale mucosa wordt aangetast.

Vaginale droogheid en veranderingen in de vaginale flora
De afname van oestrogeen leidt ook tot een verminderde productie van vaginale slijm, wat resulteert in vaginale droogheid. Dit kan het moeilijk maken om een normale seksuele activiteit te verrichten, wat leidt tot pijn en ongemak. Tegelijkertijd kunnen de veranderingen in de vaginale flora door de afname van lactobacillen bijdragen aan een verhoogd risico op infecties zoals bacteriële vaginose en schimmelinfecties.

Oorzaken: Verlaging van oestrogeen

Vaginale atrofie kan op elke leeftijd optreden, maar meestal ligt een verminderde productie van oestrogeen in de eierstokken tijdens de menopauze ten grondslag aan de aandoening. Het hormoon oestrogeen heeft verschillende belangrijke functies:

• Bepaalt de hersenactiviteit en de stemming
• Bevordert de gezondheid van botten en huid
• Ondersteunt andere lichaamsweefsels
• Zorgt voor vrouwelijke seksuele ontwikkeling en reguleert de menstruatie

Risicofactoren voor vaginale atrofie

Aandoeningen en medische behandelingen

Naast de menopauze dragen bepaalde aandoeningen en medische behandelingen bij aan atrofische vaginitis:

• Chemotherapie en radiotherapie in het bekkengebied voor de behandeling van kanker
• Diabetes mellitus (suikerziekte)
• Chirurgische verwijdering van beide eierstokken (chirurgische menopauze)
• Depressie
• Geen vaginale geboorten: Vrouwen die geen vaginale bevallingen hebben gehad, lopen meer kans op het ontwikkelen van vaginale atrofie dan vrouwen die vaginale bevallingen hebben gehad
• Het Sjögren-syndroom (droge ogen, droge mond en droge keel), een aandoening waarbij het immuunsysteem de vloeistofproducerende klieren in het lichaam aanvalt
• Hormonale kankerbehandelingen voor borstkanker
• Vaginale schimmelinfecties

Omgevingsfactoren

De volgende omgevingsfactoren kunnen ook het oestrogeenniveau verlagen en de kans op atrofische vaginitis vergroten:

• Bepaalde anticonceptiva, zoals de anticonceptie-injectie en de gecombineerde pil
• Condoomgebruik
• De bevalling
• Een gebrek aan opwinding tijdens de geslachtsgemeenschap, waardoor een vrouw geen natuurlijke smering produceert
• Geen seksuele activiteit: Wanneer een vrouw geen geslachtsgemeenschap heeft, is de bloedstroom naar de vagina verminderd en zijn de vaginale weefsels minder elastisch
• Het geven van borstvoeding (soms)
• Roken: Roken kan leiden tot verminderde zuurstoftoevoer naar de vagina en andere weefsels, een lagere oestrogeenspiegel en een versnelde menopauze
• Tampongebruik
• Zeer zware fysieke inspanning

Risicogroepen

Vrouwen die bepaalde risicofactoren vertonen, hebben een grotere kans op het ontwikkelen van vaginale atrofie. Deze risicofactoren kunnen variëren van hormonale veranderingen tot medische behandelingen die de oestrogeenspiegels beïnvloeden.

Postmenopauzale vrouwen
De belangrijkste risicogroep voor vaginale atrofie zijn postmenopauzale vrouwen, waarbij het grootste risico zich voordoet na de natuurlijke of chirurgische overgang. Het verlies van oestrogeen na de menopauze is de belangrijkste factor die bijdraagt aan de ontwikkeling van vaginale atrofie. Vrouwen die geen hormoonvervangende therapie gebruiken, lopen een groter risico op het ontwikkelen van de aandoening.

Vrouwen die chemotherapie of bestraling ondergaan
Vrouwen die chemotherapie of bestraling hebben ondergaan, lopen ook een verhoogd risico op vaginale atrofie. Deze behandelingen kunnen vroegtijdige menopauze veroorzaken door het verstoren van de werking van de eierstokken. Dit leidt tot een vroegtijdige afname van oestrogeenproductie, wat vergelijkbare effecten heeft als de natuurlijke overgang, met als gevolg vaginale droogheid, jeuk, en pijn bij seks.

Vrouwen met auto-immuunziekten
Vrouwen met bepaalde auto-immuunziekten, zoals reumatoïde artritis of lupus, kunnen ook een verhoogd risico lopen op vaginale atrofie. Deze ziekten kunnen hormonale onevenwichtigheden veroorzaken, wat de oestrogeenspiegels beïnvloedt en bijdraagt aan de ontwikkeling van vaginale droogheid en irritatie.

Vrouwen die geneesmiddelen gebruiken die de oestrogeenspiegels beïnvloeden
Bepaalde geneesmiddelen kunnen het risico op vaginale atrofie verhogen. Antihistaminica, antidepressiva, en bepaalde chemotherapiebehandelingen kunnen de oestrogeenspiegels verlagen, wat leidt tot vaginale droogheid en andere symptomen van atrofie.

Symptomen: Plasproblemen en ongemak aan de vagina

De symptomen van vaginale atrofie kunnen variëren per vrouw en kunnen zich manifesteren tijdens de jaren voorafgaand aan de menopauze of pas meerdere jaren na de menopauze. Mogelijke symptomen zijn:

• Bleekheid en dunheid van de vagina
• Bloedingen na de geslachtsgemeenschap (vaginale bloedingen)
• Een brandend gevoel in de vagina
• Verlies van libido
• Vaginale afscheiding
• Verminderde smering tijdens geslachtsgemeenschap
• Genitale jeuk
• Minder schaamhaar
• Een nauwere en minder elastische vagina
• Pijn tijdens de geslachtsgemeenschap
• Plasproblemen en urineafwijkingen:
• Een brandend gevoel bij het plassen (dysurie)
• Frequent urineren (pollakisurie)
• Frequente plasdrang (urinaire urgentie)
• Frequente urineweginfecties
• Urine-incontinentie
• Vaginale droogheid
• Vaginale jeuk

Alarmsymptomen

Bij de volgende symptomen is het belangrijk om onmiddellijk een arts te raadplegen:

• Begeleidende symptomen, zoals nachtelijk zweten en opvliegers
• Pijnlijke geslachtsgemeenschap waarbij vaginale glijmiddelen geen verlichting bieden
• Ernstige klachten die het dagelijks leven verstoren
• Vaginale bloedingen, een brandende vagina of een vaginale afscheiding

Diagnose en onderzoeken

Bij de diagnose van vaginale atrofie voert de arts een lichamelijk en gynaecologisch onderzoek uit en bespreekt de medische geschiedenis van de vrouw. De arts wil ook weten of de vrouw bepaalde middelen gebruikt die het vaginale gebied kunnen irriteren of de symptomen kunnen verergeren, zoals zeep of parfums. De pH-waarde van het vaginale gebied wordt getest; een pH van 4,6 of hoger kan wijzen op atrofische vaginitis, terwijl de normale pH 4,5 of lager is. Soms wordt een uitstrijkje genomen om infecties op te sporen, vooral als er een afscheiding of bloeding aanwezig is. Verder kan een bloedonderzoek of urineonderzoek nodig zijn om diabetes uit te sluiten of op te sporen. Bij plasklachten is een urineonderzoek ook vaak vereist. Als de diagnose onduidelijk is of als er een vermoeden van vaginakanker bestaat, kan een biopsie nodig zijn om kanker uit te sluiten.

Behandeling van droge en dunne vaginawanden

Zelfzorg

Er zijn verschillende veranderingen in levensstijl en natuurlijke behandelingen die kunnen helpen de symptomen van atrofische vaginitis te verlichten.

Geparfumeerde producten vermijden
Vrouwen wordt aangeraden om poeders, zepen en deodoranten te vermijden. Geparfumeerde glijmiddelen en zaaddodende middelen kunnen de vagina irriteren en vaginale droogheid verergeren. Een glijmiddel op waterbasis is het beste alternatief om ongemak tijdens de geslachtsgemeenschap te verminderen.

Goed blijven drinken
Het is belangrijk om voldoende te drinken om de vochtbalans in het lichaam te behouden.

Lichaamsbeweging
Regelmatige lichaamsbeweging en fysieke activiteit helpen de hormoonhuishouding in balans te houden.

Natuurlijke glijmiddelen
Natuurlijke glijmiddelen zoals aloë vera, jojoba-olie, kokosolie en vitamine E-zetpillen kunnen helpen bij het kalmeren en bevochtigen van het genitale gebied. Deze middelen stimuleren het vaginale slijmvlies en helpen bij het voorkomen van infecties.

Probiotica
Probiotica zijn nuttige bacteriën die een positief effect hebben op het lichaam. Anno oktober 2024 zijn er aanwijzingen dat probiotica kunnen helpen bij het verminderen van vaginale atrofie door de pH-waarde van de vagina in balans te brengen. Een gezonde vagina heeft evenwichtige niveaus van vaginale microflora en een stabiele pH-waarde. Een lage pH-waarde kan leiden tot uitdroging en urineweginfecties.

Seksueel actief blijven
Regelmatige seksuele activiteit verhoogt de bloedtoevoer naar de geslachtsorganen en helpt zo om de gezondheid van het vaginale weefsel te behouden.

Stoppen met roken
Roken vermindert de oestrogeenspiegels en verhoogt het risico op vaginale atrofie en andere aandoeningen, zoals osteoporose (verlies van botmassa en verhoogd risico op breuken).

Professionele medische behandeling

Diverse medische behandelingen zijn beschikbaar voor het verlichten van atrofische vaginitis:

• Glijmiddelen op waterbasis zonder glycerine verminderen het ongemak tijdens de geslachtsgemeenschap
• Om de twee tot drie dagen op water gebaseerde vaginale vochtinbrengende middelen aanbrengen; deze blijven langer werkzaam dan glijmiddelen
• Topische oestrogeencrème kan snel en effectief verlichting bieden bij symptomen
• Orale (via de mond ingenomen) oestrogeentherapie is ook een optie
• Een oestrogeen-vrijgevende ring die in de vagina wordt geplaatst en hormonen afgeeft
• Systemische oestrogeentherapie, toegepast via een huidpleister, een onderhuidse implantaat, tabletten of een topische gel. Deze therapie kan bijwerkingen veroorzaken zoals buikpijn, gevoelige borsten, hoofdpijn, indigestie (maagklachten), misselijkheid en vaginale bloedingen. Bovendien verhoogt het licht het risico op bloedstolsels en borstkanker. De voordelen wegen echter vaak op tegen de risico's.

Systemische oestrogeentherapie wordt niet aanbevolen voor vrouwen die eerder borstkanker hebben gehad, vooral als de kanker hormoongevoelig was. In dergelijke gevallen kunnen niet-hormonale behandelingen, zoals vochtinbrengende middelen en glijmiddelen, of een lage dosis vaginaal oestrogeen, meer geschikt zijn.

Prognose

De prognose voor vrouwen met vaginale atrofie hangt af van de tijdigheid van de diagnose en de effectiviteit van de behandeling. Veel vrouwen ervaren een aanzienlijke verbetering van hun symptomen na het starten van behandelingen zoals lokale oestrogeencrèmes, vaginale zetpillen, of een ander farmacologisch behandelingsregime.

Korte termijn prognose
In de korte termijn kan de prognose positief zijn, vooral als de aandoening vroeg wordt gediagnosticeerd. Behandelmethoden zoals lokale oestrogeentherapie kunnen de vaginale symptomen vaak aanzienlijk verbeteren. Vrouwen die de juiste behandelingsopties krijgen, rapporteren vaak een vermindering van ongemakken zoals vaginale droogheid en pijn bij geslachtsgemeenschap.

Langdurige prognose
De langetermijnprognose is ook gunstig, vooral wanneer de aandoening wordt beheerd met een combinatie van medische behandelingen en gezonde levensstijlaanpassingen. Vrouwen die effectief behandeld worden, kunnen hun levenskwaliteit behouden zonder dat de symptomen van vaginale atrofie hen ernstig beïnvloeden.

Effecten van onbehandelde vaginale atrofie
Wanneer vaginale atrofie onbehandeld blijft, kunnen de symptomen verergeren, wat kan leiden tot aanhoudende pijn tijdens seks, frequente vaginale infecties, en algemene ongemakken. Bij sommige vrouwen kan onbehandelde vaginale atrofie ook leiden tot psychologische problemen, zoals depressie en angst.

Complicaties van atrofische vaginitis

Vaginale atrofie kan het risico op vaginale infecties verhogen door veranderingen in de zuurbalans van de vagina. Bovendien kunnen er vaker urineproblemen optreden, zoals frequenter of dringender moeten plassen en een brandend gevoel bij het urineren. Sommige vrouwen ervaren ook meer urineweginfecties of incontinentie.

Preventie van vaginale atrofie

De preventie van vaginale atrofie richt zich op het minimaliseren van risicofactoren en het bevorderen van de vaginale gezondheid, vooral bij vrouwen die in de postmenopauzale fase van hun leven komen. Het doel is om de ontwikkeling van de aandoening te vertragen of de symptomen te verlichten door middel van medische interventies en gezonde leefstijlkeuzes.

Hormoonvervangende therapie (HRT)
Een van de meest effectieve methoden om vaginale atrofie te voorkomen of te behandelen, is het gebruik van hormoonvervangende therapie (HRT). HRT helpt bij het aanvullen van de oestrogeenspiegels, wat de vaginale gezondheid bevordert en de symptomen van atrofie vermindert. Vrouwen die vroege tekenen van vaginale atrofie vertonen of die een verhoogd risico hebben door vroege menopauze of chirurgische ingrepen, kunnen baat hebben bij een medische evaluatie om HRT te overwegen. HRT kan zowel systemisch (via pillen of pleisters) als lokaal (via vaginale crèmes, zetpillen of ringen) worden toegediend, afhankelijk van de ernst van de symptomen en de voorkeur van de patiënt.

Lokale oestrogeentherapie
Voor vrouwen die geen systemische HRT willen of kunnen gebruiken, is lokale oestrogeentherapie een belangrijke preventieve optie. Lokale oestrogeenproducten zoals crèmes, zetpillen of vaginale ringen kunnen direct op de vaginale mucosa worden aangebracht, wat de lokale oestrogeenspiegels verhoogt zonder systemische bijwerkingen. Dit helpt de vaginale weefsels te versterken, de droogheid te verminderen, en de elasticiteit te verbeteren.

Levensstijlaanpassingen
Naast medische behandelingen speelt een gezonde levensstijl een belangrijke rol in de preventie van vaginale atrofie. Het behouden van een evenwichtig voedingspatroon en een gezonde lichamelijke activiteit kan bijdragen aan het algehele welzijn en de hormonale balans. Regelmatige lichaamsbeweging kan helpen om de bloedsomloop te verbeteren, wat de gezondheid van de vaginale weefsels bevordert. Daarnaast kan het vermijden van roken en overmatig alcoholgebruik helpen om het risico op vaginale atrofie te verminderen, aangezien deze factoren de hormoonspiegels kunnen verstoren.

Gezond voedingspatroon
Een gezond en evenwichtig voedingspatroon is essentieel voor het behoud van de algehele gezondheid, inclusief de vaginale gezondheid. Voedingsmiddelen die rijk zijn aan fyto-oestrogenen, zoals soja, lijnzaad en volkoren granen, kunnen helpen om de oestrogeenspiegels op natuurlijke wijze te ondersteunen. Het eten van een dieet dat rijk is aan antioxidanten, vitamines (zoals vitamine E) en omega-3-vetzuren kan ook de vaginale mucosa ondersteunen en de afname van oestrogeen verlichten. Vrouwen die symptomen van vaginale atrofie ervaren, kunnen met hun arts bespreken hoe bepaalde voedingsstoffen kunnen bijdragen aan de algehele preventie en verlichting van symptomen.

Hydratatie
Voldoende hydratatie is van cruciaal belang voor het behoud van een gezonde vaginale weefsels. Vrouwen die vatbaar zijn voor vaginale atrofie of die reeds symptomen vertonen, moeten voldoende water drinken om de vaginale droogheid te voorkomen of te verlichten. Een goede hydratatie helpt ook om de pH-balans in de vagina te handhaven, wat het risico op infecties vermindert.

Psychologische ondersteuning en therapie
De preventie van vaginale atrofie omvat niet alleen fysieke interventies, maar ook psychologische ondersteuning. Vrouwen die last hebben van de symptomen van vaginale atrofie kunnen zich onzeker voelen over hun seksuele gezondheid of zich sociaal geïsoleerd voelen. Het verkrijgen van therapie, zoals psychotherapie, kan hen helpen omgaan met de emotionele en psychologische gevolgen van de aandoening. Dit kan leiden tot een verbeterde levenskwaliteit en een beter begrip van de behandeling van vaginale atrofie.

Cosmetische aandachtspunten
Hoewel de medische behandeling van vaginale atrofie belangrijk is, kunnen ook cosmetische aandachtspunten een rol spelen bij de preventie. Vrouwen die ongemak ervaren door de fysieke symptomen, zoals jeuk of pijn, kunnen baat hebben bij het gebruik van milde, parfumvrije verzorgingsproducten die de vaginale gezondheid bevorderen zonder de irritatie te verergeren. Ook het gebruik van vaginale moisturizers kan helpen om de droogheid te verlichten en het dagelijks functioneren te verbeteren.

Opvolging en controle
Voor vrouwen die vatbaar zijn voor vaginale atrofie of die al symptomen vertonen, is regelmatige opvolging belangrijk om de voortgang van de aandoening te monitoren. Regelmatige controles bij een zorgverlener helpen niet alleen bij het evalueren van de effectiviteit van behandelingen zoals HRT of lokale oestrogeentherapie, maar ook bij het bijsteken van het behandelingsplan indien nodig. Opvolging zorgt ervoor dat de patiënt adequaat wordt ondersteund en dat eventuele bijkomende symptomen, zoals vaginale infecties of pijn bij geslachtsgemeenschap, tijdig worden aangepakt.

De preventie van vaginale atrofie is dus veelzijdig en omvat zowel medische als levensstijlaanpassingen. Door een holistische benadering, waaronder hormonale behandelingen, gezonde levensstijlkeuzes, en psychologische ondersteuning, kunnen vrouwen de symptomen effectief beheersen of zelfs voorkomen.

Lees verder

• Vaginitis: Ontsteking van het slijmvlies van de vagina
• Vaginale droogheid: Oorzaken van droogte van vagina
• Vaginale jeuk: Oorzaken van jeukende vagina en vulva
• Abnormaal vaginaal bloedverlies: Oorzaken & risicofactoren
• Abnormale vaginale afscheiding: Geur, kleur en consistentie