Vaginitis: Ontsteking van het slijmvlies van de vagina

Vaginitis is de medische term voor een ontsteking van het slijmvlies van de vagina. Meestal is een verstoring van het evenwicht van bacteriën of een vaginale infectie de oorzaak van vaginitis. Tal van risicofactoren verhogen de kans op het ontwikkelen van deze ontsteking. Jeuk, (brandende) pijn en een al dan niet ruikende afscheiding zijn de meest voorkomende symptomen. Een lichamelijk onderzoek en biopsie zijn nodig om de diagnose te stellen en de aard van vaginitis te identificeren. De behandeling is individueel gericht en afhankelijk van de juiste oorzaak en vorm van vaginitis. Medicijnen zijn voorhanden om de symptomen te verlichten. De vooruitzichten zijn uitstekend bij effectief behandelde patiënten. Niet-behandelde vaginitis veroorzaakt echter mogelijk tal van (ernstige) complicaties.

• Synoniemen vaginitis
• Epidemiologie aandoening
• Mechanisme
• Vormen en oorzaken
• Infectieuze oorzaken
• Niet-infectieuze oorzaken
• Risicofactoren ontsteking van het slijmvlies van de vagina
• Risicogroepen
• Symptomen: Jeuk, pijn en stinkende afscheiding
• Diagnose en onderzoeken
• Alarmsymptomen
• Behandeling op basis van oorzaak
• Aerobe vaginitis
• Bacteriële vaginose
• Candidiasis
• Trichomoniasis
• Niet-infectieuze oorzaken
• Prognose is uitstekend bij adequate behandeling
• Complicaties: (Ernstige) gevolgen mogelijk
• Preventie van vaginitis
• Hygiëne
• Veilige seksuele praktijken
• Gezonde levensstijlkeuzes
• Medische preventieve maatregelen
• Aanvullende tips

Synoniemen vaginitis

Vaginitis is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• colpitis
• elytritis

Epidemiologie aandoening

Vaginitis komt vaak voor bij jonge, seksueel actieve vrouwen en is vrij ongewoon bij meisjes die zich nog niet in de puberteit bevinden. Bacteriële vaginose (stinkende afscheiding uit de vagina) is bij bijna de helft van de patiënten met vaginitis de oorzaak. Vaginale candidiasis (schimmelinfectie door gist Candida die mogelijk het bloed, de geslachtsorganen, de huid, de mond, de keel en/of de nagels aantast) is aanwezig bij circa 20-25% van de patiënten en circa 15-20% van de patiënten met vaginitis heeft een infectie veroorzaakt door Trichomonas. Vaginitis kent geen raciale voorliefde. De hoogste incidentie van bacteriële vaginose is volgens Emedicine te vinden bij patiënten met een zwarte huidskleur en de laagste incidentie is genoteerd bij Aziaten.

Mechanisme

Vaginitis is een ontsteking van de vagina die kan worden veroorzaakt door verschillende factoren, waaronder infecties, allergieën en hormonale veranderingen. Het mechanisme achter vaginitis varieert afhankelijk van de oorzaak, maar het leidt meestal tot een verstoring van de normale vaginale flora en de ontstekingsreactie van het lichaam.

Infectieuze oorzaken
De meest voorkomende infectieuze oorzaken van vaginitis zijn bacteriële vaginose, schimmelinfecties (zoals Candida) en seksueel overdraagbare infecties (SOA's) zoals chlamydia en gonorroe. Deze infecties verstoren de balans van de bacteriën in de vagina, wat leidt tot overgroei van ongewenste micro-organismen.

Bacteriële vaginose
Bacteriële vaginose ontstaat wanneer de natuurlijke balans van bacteriën in de vagina verstoord is, waardoor ziekteverwekkende bacteriën zich kunnen vermenigvuldigen. Dit resulteert in symptomen zoals een sterke, visachtige geur en een veranderde vaginale afscheiding.

Schimmelinfecties
Schimmelinfecties worden vaak veroorzaakt door de Candida-schimmel. De overgroei van deze schimmel leidt tot jeuk, irritatie en een dikke, witte afscheiding die vaak wordt beschreven als 'kaasachtig'.

Seksueel overdraagbare infecties
SOA's kunnen ook vaginitis veroorzaken, waarbij de infectie niet alleen de vagina, maar ook de baarmoeder en de eileiders kan aantasten. Symptomen variëren afhankelijk van de infectie, maar kunnen jeuk, pijn en abnormale afscheiding omvatten.

Niet-infectieuze oorzaken
Niet-infectieuze vaginitis kan ontstaan door allergische reacties, irritatie of hormonale veranderingen. Hormonale schommelingen, bijvoorbeeld tijdens de menstruatie of de menopauze, kunnen de vaginale flora beïnvloeden en leiden tot ontsteking.

Allergieën en irritatie
Producten zoals zeep, douche-gels, of allergenen kunnen irritatie van de vaginale mucosa veroorzaken, wat resulteert in symptomen van vaginitis zonder infectie.

Hormonale veranderingen
Hormonale veranderingen, zoals die welke optreden tijdens de zwangerschap of menopauze, kunnen de vaginale pH en flora beïnvloeden, waardoor een grotere kans op ontsteking en infectie ontstaat.

Vormen en oorzaken

Vaginitis bestaat in diverse vormen en kent hierdoor verschillende oorzaken. Een bacteriële vaginose, een schimmelinfectie of trichomoniasis (seksueel overdraagbare aandoening met stinkende afscheiding uit de vagina bij vrouwen) zijn infectieuze oorzaken van vaginitis, die bij 90% van de patiënten optreden. Bij de andere patiënten verschijnt de niet-infectieuze vorm van vaginitis. Af en toe is de exacte oorzaak niet te achterhalen.

Infectieuze oorzaken

Aerobe vaginitis
Aerobe vaginitis kenmerkt zich door een abnormale (dysbiotische) vaginale microflora waarin aerobe, enterische bacteriën, variabele niveaus van een vaginale ontsteking optreden.

Vooral volgende bacteriën zijn aanwezig:

• Coagulase-negatieve stafylokokken (S. epidermidis, Streptococcus agalactiae en Enterococcus faecalis)
• Escherichia coli
• Staphylococcus aureus

Daarnaast treedt een atrofie van het vaginaal epitheel op. De aandoening lijkt op bacteriële vaginose, omdat bij beiden een verminderd aantal lactobacilli aanwezig zijn of deze zelfs volledig afwezig zijn. Ook zijn er verschillen in het microscopische uiterlijk. Bij aerobe vaginitis zijn leukocyten (witte bloedcellen) en parabasale of onrijpe epitheelcellen aanwezig. Bij bacteriële vaginose is het kenmerkend dat het korrelige aspect van de microflora afwezig is. Bacteriële vaginose gaat gepaard met een verhoogde vaginale afscheiding met een visgeur, terwijl bij ernstige vormen van aerobe vaginitis een vieze, nogal rotte geur aanwezig is. De kleur van de vaginale afscheiding is bij bacteriële vaginose meestal witachtig of grijs en heeft een waterige consistentie, terwijl deze bij aerobe vaginitis geel tot groen is en tamelijk dik en mucoïde (slijmachtig) is. Bij aerobe vaginitis is een uitgesproken verhoogde pH-waarde aanwezig, terwijl deze gewoonlijk maar licht verhoogd is bij bacteriële vaginose. Verder is er bij vrouwen met bacteriële vaginose geen ontsteking aanwezig, terwijl de vagina bij vrouwen met aerobe vaginitis vaak rood en gezwollen is, en soms zelfs kleine erosies of zweren aanwezig zijn. Vrouwen met bacteriële vaginose hebben geen pijn tijdens de geslachtsgemeenschap, terwijl sommige vrouwen met ernstige aerobe vaginitis hiermee wel problemen hebben. Vrouwen kampen tot slot met vaginale prikkelingen en branderige gevoelens wanneer ze lijden aan aerobe vaginitis.

Bacteriële vaginose
De meest voorkomende oorzaak van vaginitis resulteert uit een overmatige groei van één van de vele verschillende organismen die zich normaal in de vagina bevinden. In de vagina bevinden zich "goede" bacteriën, lactobacillen, en "slechte bacteriën" (anaerobe bacteriën). Wanneer de anaerobe bacteriën te talrijk zijn in de vagina, is het evenwicht verstoord, waardoor bacteriële vaginose ontstaat. Bacteriële vaginose is gebruikelijk bij zwangere vrouwen en is geassocieerd met een vroeggeboorte. Bijna 85% van de patiënten met dit type vaginitis is asymptomatisch (heeft geen symptomen).

Schimmelinfectie (candidiasis)
Schimmelinfecties zijn meestal het gevolg van de schimmel Candida albicans. Dit organisme woekert door het lichaam. Deze schimmel veroorzaakt de meeste schimmelinfecties in de vagina, maar ook in de mond (spruw), de huidplooien en de nagelbedden. Ook luieruitslag (huidaandoening met rode vlekken in het luiergebied) is vaak het gevolg van een infectie met de schimmel C. albicans. Candidiasis treft meestal vruchtbare vrouwen. Jeuk is hierbij het meest voorkomende symptoom.

Trichomoniasis
Trichomonas vaginalis is een eencellige parasiet die tijdens de geslachtsgemeenschap het lichaam binnendringt. Mannen zijn door de infectie getroffen aan de urinewegen, maar vertonen vaak geen symptomen. Bij vrouwen ontstaat hierdoor vaginitis en komen wel symptomen voor.

Niet-infectieuze oorzaken

Het vaginaslijmvlies verdunt door een verminderde oestrogeenproductie na de menopauze (vaginitis senilis) of door een operatieve verwijdering van de eierstokken (oöforectomie). Het verdunnen of afsterven van het vulva- en vaginaweefsel is bekend als “vaginale atrofie” of “atrofische vaginitis”. De vagina gaat hierdoor mogelijk ook jeuken en branden. Een andere oorzaak is het gebruik van vaginale sprays, het zelf handmatig uitspoelen van de vagina met een soort flacon, geparfumeerde zeep, geparfumeerde detergenten, glijmiddelen, tampons en zaaddodende producten. Deze resulteren bij sommige patiënten in een allergische reactie of irriteren het vulva- en vaginaweefsel. Tot slot dringen bij kinderen soms vreemde voorwerpen (zoals kralen) binnen, hetgeen leidt tot vaginitis.

Risicofactoren ontsteking van het slijmvlies van de vagina

Factoren die het risico op het ontwikkelen van vaginitis verhogen, zijn:

• de aanwezigheid van een spiraaltje voor anticonceptie
• seksuele activiteit
• het dragen van vochtige of nauwsluitende kleding
• het gebruik van hygiënische producten, zoals badschuim, een vaginale spray of vaginale deodorant
• het hebben van een seksueel overdraagbare infectie
• het zelf handmatig uitspoelen van de vagina met een soort flacon
• hormonale veranderingen, zoals een zwangerschap of menopauze
• in een warm, vochtig klimaat verblijven
• langer dan nodig een natte badpak dragen
• diabetes mellitus
• een behandeling ondergaan waarbij oestrogeen niet aangevuld is
• een verzwakt immuunsysteem
• het gebruik van antibiotica of corticosteroïden
• overmatig gebruik van suiker
• overgewicht
• roken
• stress
• het dragen van synthetisch ondergoed, zoals nylon
• strakke broeken en shorts dragen

Risicogroepen

Bepaalde groepen vrouwen lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van vaginitis. Het is belangrijk voor zorgverleners om zich bewust te zijn van deze risicogroepen om vroegtijdige identificatie en behandeling mogelijk te maken.

Ouderen
Ouderen kunnen een verhoogd risico lopen op vaginitis, vooral als gevolg van hormonale veranderingen die optreden tijdens de menopauze. Verminderde oestrogeenproductie leidt tot een drogere vaginale omgeving, wat kan bijdragen aan irritatie en infecties.

Zwangere vrouwen
Tijdens de zwangerschap ervaren vrouwen significante hormonale veranderingen die de vaginale flora kunnen beïnvloeden. Zwangere vrouwen hebben een verhoogd risico op schimmelinfecties en bacteriële vaginose, die complicaties voor de zwangerschap kunnen veroorzaken.

Vrouwen met een verzwakt immuunsysteem
Vrouwen met een verzwakt immuunsysteem, zoals patiënten met hiv/aids of die chemotherapie ondergaan, lopen ook een verhoogd risico op vaginitis. Een verzwakt immuunsysteem kan de mogelijkheid om infecties te bestrijden verminderen, waardoor de kans op vaginitis toeneemt.

Vrouwen die bepaalde medicijnen gebruiken
Bepaalde medicijnen, zoals antibiotica, kunnen de natuurlijke balans van bacteriën in de vagina verstoren, wat kan leiden tot vaginitis. Antibiotica kunnen nuttige bacteriën doden die normaal gesproken helpen om schimmels en andere ziekteverwekkers onder controle te houden.

Symptomen: Jeuk, pijn en stinkende afscheiding

De tekenen variëren naargelang de oorzaak van vaginitis. Vaginitis veroorzaakt vaak vaginale afscheiding, een vieze geur, jeuk, en pijn. Soms zijn deze symptomen niet aanwezig. Enkele tekenen van vaginitis zijn:

• een abnormale vaginale afscheiding (kleur, hoeveelheid, geur)
• een branderig gevoel
• een bloeding of lichte vaginale bloedingen
• een geur
• jeuk
• irritatie (vaginale jeuk en vaginale droogheid)
• een onaangenaam gevoel tijdens de geslachtsgemeenschap (dyspareunie)
• een pijnlijke of branderige plas
• een rode, gezwollen vulva (uitwendige vrouwelijke geslachtsorganen)

Diagnose en onderzoeken

De arts bevraagt eerst de patiënt over de medische geschiedenis. Vervolgens voert hij een lichamelijk onderzoek uit. In dit onderzoek evalueert hij de uitwendige gebieden van de bekkenregio op tekenen van infectie en haalt hij een monster van vaginale afscheiding. Dit monster analyseert de arts in een laboratorium. Soms is een biopsie vereist waarbij een stukje weefsel wordt verwijderd en microscopisch wordt onderzocht. Bijkomende diagnostische tests zijn afhankelijk van de vermoedelijke oorzaak van de aandoening. Bij vermoeden van vaginale atrofie verricht de arts een meting van de zuurgraad in de vagina. Af en toe verricht hij bijkomende onderzoeken om te bevestigen dat er een afname is van de oestrogeenspiegels. Ook voert de arts soms een microscopisch onderzoek uit van een weefselmonster.

Alarmsymptomen

Het is belangrijk om op de hoogte te zijn van de alarmsymptomen van vaginitis, zodat tijdige medische hulp kan worden gezocht. Vroege herkenning van deze symptomen kan leiden tot effectieve behandeling en het voorkomen van complicaties.

Abnormale afscheiding
Een van de meest voorkomende symptomen van vaginitis is abnormale vaginale afscheiding. Deze afscheiding kan van kleur en consistentie verschillen, afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Het kan waterig, dik, of schuimig zijn en kan gepaard gaan met een onaangename geur.

Jeuk en irritatie
Patiënten kunnen jeuk en irritatie in de vaginale omgeving ervaren. Dit kan variëren van milde tot ernstige symptomen en kan gepaard gaan met roodheid en zwelling.

Pijn of ongemak
Pijn of ongemak tijdens het vrijen of bij het plassen kan ook een symptoom zijn van vaginitis. Dit kan een indicatie zijn van een ernstigere infectie of ontsteking die verdere evaluatie vereist.

Koorts en algemene malaise
In sommige gevallen kunnen patiënten ook koorts en algemene malaise ervaren. Deze symptomen kunnen wijzen op een meer ernstige infectie die onmiddellijke medische aandacht vereist.

Behandeling op basis van oorzaak

De behandeling is gericht op de oorzaak van de vaginitis.

Aerobe vaginitis

Bij aerobe vaginitis schrijft de arts antibiotica voor.

Bacteriële vaginose

Bij bacteriële vaginose schrijft de arts antibiotica voor, zoals metronidazol of clindamycine. Meestal gebeurt dit oraal, al is ook een crème of gel beschikbaar.

Candidiasis

Schimmelinfecties behandelen is mogelijk met een antischimmelcrème (bv. miconazol) of een zetpil die de patiënt in de vagina inbrengt. De arts schrijft soms ook een enkelvoudige orale dosis fluconazol voor. Verder zorgt het vermijden van suiker en andere gefermenteerde voedingsmiddelen ervoor dat gistinfecties sneller verdwijnen.

Trichomoniasis

Trichomoniasis behandelt de arts met de antibioticum metronidazol of tinidazol. Ook de seksuele partner(s) krijgen de medicijnen voorgeschreven.

Niet-infectieuze oorzaken

Het vermijden van de irriterende stoffen, en het wassen van de uitwendige geslachtsdelen met alleen warm water helpt mogelijk om symptomen te verlichten. Gebruik geen douche- of badschuim. Vermijd ook het zelf handmatig uitspoelen van de vagina met een soort flacon. Vaginale atrofie behandelt de arts met een smeermiddel of een plaatselijke oestrogeencrème of een vaginale ring. Deze helpt het verlichten van de vaginale droogheid. Vaginale gels zijn nuttig voor het bevochtigen van de vagina. Het gebruik van vaginale vochtinbrengende middelen is aanbevolen als zelfzorgmaatregel. Het gebruik van hydraterende producten helpt eveneens, zoals glycerinevrije gels.

Prognose is uitstekend bij adequate behandeling

De vooruitzichten zijn meestal uitstekend voor vrouwen die tijdig en adequaat behandeld zijn voor vaginitis. Terugkerende infecties zijn mogelijk, met name met betrekking tot schimmelinfecties. De behandeling van de seksuele partner helpt dit voorkomen. Het aanhouden van schimmelinfecties treedt op wanneer patiënten tegelijkertijd kampen met diabetes mellitus of een verzwakt immuunsysteem.

Complicaties: (Ernstige) gevolgen mogelijk

Wanneer vrouwen met vaginitis niet tijdig behandeld zijn, veroorzaakt dit mogelijk verschillende complicaties:

• Chronische (terugkerende) pijnlijke geslachtsgemeenschap
• Complicaties bij zwangerschappen: voortijdige geboorte, infecties van de vruchtwaterzak en het vruchtwater
• Een verhoogd risico op hiv-infectie bij een vrouw die is blootgesteld aan het aids-virus
• Een verhoogde kans op het krijgen van een bekkenontsteking na chirurgische ingrepen in het bekkengebied, zoals een keizersnede, abortus, of het plaatsen van een spiraaltje
• Een verhoogde kans op het krijgen van seksueel overdraagbare aandoeningen zoals herpes, chlamydia en gonorroe
• Een verergering van urinewegproblemen: Wanneer een vrouw gediagnosticeerd is met vaginale atrofie, heeft zij een verhoogd risico op het ontwikkelen van urineweginfecties en urine-incontinentie.

Preventie van vaginitis

Het voorkomen van vaginitis is mogelijk door een combinatie van goede hygiënische gewoonten, veilige seksuele praktijken en gezonde levensstijlkeuzes. Hier zijn enkele preventieve maatregelen:

Hygiëne

• Dagelijkse reiniging: Was de uitwendige geslachtsdelen dagelijks met warm water. Gebruik geen zeep of geparfumeerde producten die de natuurlijke balans van bacteriën in de vagina kunnen verstoren.
• Vermijd doucheproducten: Gebruik geen vaginale sprays, geparfumeerde tampons of maandverband, of doucheproducten.
• Zorg voor droogheid: Draag katoenen ondergoed en vermijd strakke broeken en synthetische stoffen die warmte en vocht vasthouden. Verander natte badpakken of sportswear zo snel mogelijk.

Veilige seksuele praktijken

• Bescherming: Gebruik condooms om het risico op seksueel overdraagbare infecties te verminderen.
• Beperk seksuele partners: Beperk het aantal seksuele partners om het risico op vaginale infecties te verkleinen.

Gezonde levensstijlkeuzes

• Vermijd antibiotica overgebruik: Gebruik antibiotica alleen wanneer het echt nodig is en voorgeschreven door een arts, omdat deze de balans van bacteriën in de vagina kunnen verstoren.
• Beheer suikerinname: Beperk de consumptie van suiker en gefermenteerde voedingsmiddelen, die de groei van schimmels kunnen bevorderen.
• Rook niet: Roken kan de natuurlijke balans van bacteriën in de vagina verstoren en het risico op infecties verhogen.

Medische preventieve maatregelen

• Hormonale balans: Voor vrouwen in de menopauze kan het nuttig zijn om met een arts te bespreken of hormonale behandelingen zoals vaginale oestrogeencrèmes nuttig kunnen zijn.
• Regelmatige controles: Bezoek regelmatig de gynaecoloog voor preventieve controles en bespreek eventuele symptomen onmiddellijk.

Aanvullende tips

• Gebruik van glijmiddelen: Gebruik tijdens geslachtsgemeenschap een glijmiddel op waterbasis om irritatie te verminderen.
• Vermijd zelf handmatig uitspoelen van de vagina met een soort flacon: Dit kan de natuurlijke balans van bacteriën verstoren en infecties veroorzaken.
• Stressmanagement: Beheer stress door middel van ontspanningstechnieken zoals meditatie, yoga of andere ontspanningsmethoden, aangezien stress het immuunsysteem kan verzwakken.

Het volgen van deze preventieve maatregelen kan helpen om het risico op het ontwikkelen van vaginitis te verminderen en de algehele vaginale gezondheid te bevorderen.

Lees verder

• Vaginale atrofie: Dunne, droge en ontstoken vaginawanden
• Brandend (branderig) gevoel in vagina: Oorzaken en symptomen
• Vaginale droogheid: Oorzaken van droogte van vagina
• Vaginale jeuk: Oorzaken van jeukende vagina en vulva
• Vaginale zwelling: Oorzaken van gezwollen schaamlippen