Staphylococcus aureus-bacterie: Soorten bacteriële infecties

Staphylococcus aureus is een belangrijke bacterie die in de omgeving en bij veel gezonde personen aanwezig is. De bacteriën veroorzaken in bepaalde omstandigheden een breed scala aan vaak voorkomende klinische infecties zoals bijvoorbeeld oppervlakkige huidinfecties maar ook diepere en meer invasieve infecties, zoals een infectie aan het hart. De behandeling bestaat uit antibiotica, maar is soms moeilijk omdat niet alle bacteriestammen goed reageren op deze medicijnen. Diverse maatregelen voorkomen deze milde tot ernstige infecties. De vooruitzichten zijn tot slot variabel en afhankelijk van de algemene gezondheid van de patiënt en het type en de ernst van de infectie.

• Epidemiologie
• Oorzaken van Staphylococcus aureus-bacteriën
• Kenmerken
• Overdracht
• Risicofactoren van bacteriële infectie
• Soorten en symptomen infecties
• Diep weefselabces en infectie
• Bacteriëmie en sepsis
• Huidinfecties
• Infectieuze endocarditis
• Medische implantaatinfecties
• Longinfecties
• Osteomyelitis (botinfectie)
• Septische artritis
• Toxisch shocksyndroom
• Tromboflebitis
• Voedselvergiftiging
• Andere soorten infecties
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Preventie van S. aureus-bacterie

Epidemiologie

Ongeveer 15%-30% van de bevolking draagt persistent S. aureus in de neusgaten, de oksels, de lies- en perineale gebieden. Sommige bevolkingsgroepen dragen vaker Staphylococcus aureus met zich mee, zoals personeelsleden in de gezondheidszorg, personen die naalden gebruiken op een regelmatige basis (diabetici en intraveneuze druggebruikers), gehospitaliseerde patiënten, en patiënten met een verzwakt immuunsysteem.

Oorzaken van Staphylococcus aureus-bacteriën

Kenmerken

S. aureus bevindt zich in de omgeving en is eveneens vaak aanwezig in normale menselijke flora, die zich op de huid en de slijmvliezen (meestal het neusgebied) van de meeste gezonde personen. Mensen zijn het belangrijkste reservoir voor deze organismen. Staphylococcus aureus is een anaërobe (geen zuurstof nodig hebbend) grampositieve, rondvormige stafylokokkenbacterie die vaak voorkomt in clusters (druiventrosjes). De bacterie heeft een grootte van ongeveer 0,8 micrometer in diameter.

Overdracht

De overdracht van S. aureus-bacteriën gebeurt door direct huid-op-huidcontact, door de pus van een geïnfecteerde wonde of door levenloze besmette objecten, zoals bijvoorbeeld het aanraken van besmette kleding, handdoeken, lakens en meubels. Het precieze mechanisme van de omschakeling van een commensaal (bacterie die deel uitmaakt van de natuurlijke flora) naar een pathogene activiteit, is niet duidelijk (oktober 2020).

Risicofactoren van bacteriële infectie

S. aureus-infecties komen sneller voor bij patiënten die een gewrichtsvervanging gekregen hebben. Deze patiënten lopen een verhoogd risico op septische artritis, stafylokokken endocarditis (infectie van de hartkleppen) en een longontsteking. Patiënten met diabetes mellitus (suikerziekte), de griep, waterpokken, chronische aandoeningen en hartaandoeningen zijn ook extra vatbaar voor het oplopen van een Staphylococcus aureus-infectie. Omdat huid-op-huid contact het risico op infectie verhoogt, komen uitbraken vaker voor in ziekenhuizen en andere gezondheidszorginstellingen (ziekenhuisinfecties), scholen, slaapzalen, militaire kazernes, huishoudens, gevangenissen en kinderopvangcentra. Patiënten met een gebarsten huid (bijvoorbeeld door snijwonden, insectenbeten, een huidontsteking, recente operaties, …) krijgen ook eerder te maken met een infectie veroorzaakt door Staphylococcus aureus-bacteriën. Gebruikers van injectiegeneesmiddelen zijn tot slot vaker getroffen door S. aureus-infecties.

Soorten en symptomen infecties

Afhankelijk van de betrokken stammen en de plaats van infectie, zijn S. aureus-bacteriën in staat om invasieve infecties en/of toxinegemedieerde ziekten veroorzaken. Sommige bacteriën scheiden namelijk gifstoffen (toxinen) af die in de bloedbaan terechtkomen en leiden tot ziekten (zoals een voedselvergiftiging en het toxisch shocksyndroom). Staphylococcus aureus is één van de meest voorkomende bacteriële infecties. Deze veroorzaakt meerdere infecties, waaronder:

Diep weefselabces en infectie

De spieren en organen zijn geïnfecteerd, inclusief de parotisklier, de ogen, de lever, de milt, de nieren en het centrale zenuwstelsel. Diepe abcessen komen soms ook voor. Koorts met of zonder pijn is kenmerkend.

Bacteriëmie en sepsis

Bloedbaaninfecties (bacteriëmie en sepsis) zijn vaak het resultaat van S. aureus. Vaak komt de infectie het lichaam binnen via een huidletsel of een verwonding, het gebruik van een katheter, hemodialyseapparaten of geïnjecteerde geneesmiddelen. Zodra de bacteriën de bloedbaan zijn binnengedrongen, infecteren ze verschillende organen, wat leidt tot infectieuze endocarditis, septische artritis en osteomyelitis. Deze ziekte komt vooral voor bij zeer jonge baby's en kinderen en ouderen.

Huidinfecties

Huidinfecties veroorzaakt door S. aureus zijn bijvoorbeeld:

• cellulitis: ontsteking van de opperhuid en het huidvet met rode en gezwollen huid
• een huidabces: pus door infectie met bacteriën
• folliculitis: ontsteking van de haarzakjes met een gevoelige puist wat gepaard gaat met pijn en jeuk
• hidradenitis suppurativa:: chronische huidziekte
• impetigo (krentenbaard): eerst een klein en rood huidgebied (op gezicht en benen) dat overgaat in blaren (gevuld met troebele vloeistof); de blaren scheuren open en genezen met de vorming van een honingkleurige korst; er is geen littekenvorming
• karbonkels: een verzameling van onderhuidse steenpuisten met verschillende pustuleuze openingen.
• mastitis (ontsteking van het borstweefsel): vaak aanwezig na de bevalling, abcesvorming is mogelijk
• necrotiserende fasciitis (necrose door vleesetende bacterie)
• panaritium: buigzijde van de vinger is ontstoken, verspreidt zich snel naar onderliggende weefsels
• paronychia: ontstoken nagelriemen met zwelling en roodheid
• pemphigus neonatorum: blaren met pus en/of blaasjes, met loslating van de huid (veroorzaakt door toxinen); is een infectie die bij baby’s en jonge kinderen optreedt
• scalded skin syndrome (ziekte van Ritter): oppervlakkige breekbare blaren die uiteenspatten, waardoor een gevoelige basis overblijft, koorts en soms een mucopurulente oogontsteking.
• steenpuisten: kleine abcessen waarbij etterig materiaal uit een enkele opening komt, mogelijk aanwezig op de huid zelf en ook in de onderhuidse weefsels in gebieden met haarzakjes
• wondinfecties

Infectieuze endocarditis

Een patiënt met endocarditis (ontsteking van de binnenkant van het hart) presenteert zich met koorts en een algemeen ziek gevoel.

Medische implantaatinfecties

S. aureus is vaak aanwezig in biofilms die zijn gevormd op medische apparaten en protheses die in het lichaam of op menselijk weefsel zijn geïmplanteerd. Vaak is dan ook een andere ziekteverwekker aanwezig zoals bijvoorbeeld Candida albicans. Orthopedische implantaten, hartimplantaten, vasculaire transplantaten, verschillende katheters en cosmetische chirurgische implantaten zijn mogelijk geïnfecteerd. Zodra het apparaat of de prothese geïnfecteerd raakt, moet de arts dit volledig verwijderen, want de S. aureus-biofilm is niet te vernietigen door antibiotische behandelingen.

Longinfecties

Een longontsteking (pneumonie) en empyeem (pus en etter in de longen, vaak veroorzaakt door een longontsteking) zijn soms het resultaat van een Staphylococcus aureus-infectie. Een longontsteking veroorzaakt door S. aureus komt het vaakst voor bij zuigelingen, jonge kinderen en verzwakte patiënten. Eerst heeft de patiënt koorts en snel daarna volgt ademnood. Prominente maag- en darmgerelateerde symptomen komen soms ook voor.

Osteomyelitis (botinfectie)

Osteomyelitis is een botontsteking waarbij plotselinge koorts, kloppende en soms ernstige botpijn en zwakte optreden. De presentatie bij pasgeborenen is echter soms subtiel.

Septische artritis

Patiënten met septische artritis (gewrichtsontsteking door een infectie) hebben een verminderd bewegingsbereik, en daarnaast is het gewricht warm, rood en gevoelig. Koorts komt ook voor.

Toxisch shocksyndroom

Koorts, verspreide rode vlekken en een lage bloeddruk (hypotensie), met betrokkenheid van drie of meer orgaansystemen zijn kenmerkend van het toxisch shocksyndroom. De aandoening is mogelijk snel progressief bij eerder gezonde personen

Tromboflebitis

Koorts, pijn en soms roodheid op de inbrengplaats van een intraveneuze katheter is typerend bij tromboflebitis (oppervlakkige aderontsteking). Meestal zijn gehospitaliseerde patiënten getroffen (ziekenhuisinfectie).

Voedselvergiftiging

De bacterie is in staat om gifstoffen te produceren die voedselvergiftiging in het menselijk lichaam veroorzaken. De incubatietijd duurt één tot zes uur, en de ziekte houdt dertig minuten tot drie dagen aan. Diarree is kenmerkend bij een voedselvergiftiging.

Andere soorten infecties

Staphylococcus aureus-bacteriën veroorzaken mogelijk ook meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn en een stijve nek) en urineweginfecties.

Diagnose en onderzoeken

De medische geschiedenis en het lichamelijk onderzoek variëren sterk, afhankelijk van het type infectie. In veel gevallen zijn een bloedonderzoeken sputumcultuur nodig voor het bevestigen van de diagnose. Gevoeligheidstesten voor geneesmiddelen zijn vaak nodig om de behandeling te begeleiden. Om de schade aan de betrokken organen te controleren, zet de arts vaak meerdere beeldvormende onderzoeken in zoals een CT-scan, een MRI-scan of een röntgenfoto.

Behandeling

De behandeling van Staphylococcus aureus-infecties hangt af van het infectietype evenals welke bacteriestammen verantwoordelijk zijn voor de ziekte. De behandeling van patiënten met een S. aureus-infectie verloopt soms moeilijk omdat diverse bacteriestammen resistent zijn zoals MRSA (Methicilline-resistente Staphylococcus aureus). Wanneer antibiotica nodig zijn, zijn de duur en de toedieningswijze in grote mate afhankelijk van het type infectie en andere factoren. Over het algemeen zet de arts penicilline in voor stammen die hierop reageren, en vancomycine voor MRSA-stammen. Het is belangrijk om alle doses volgens de instructies van de arts of apotheker te nemen, ook als de infectie al beter is. Het is namelijk mogelijk dat een infectie terugkeert nadat deze genezen lijkt te zijn als de volledige antibioticakuur niet is voltooid. Te vroeg stoppen met antibiotica zorgt er bovendien voor dat de bacteriën resistent worden tegen dat antibioticum. In sommige gevallen is alternatieve therapie nodig in combinatie met antimicrobiële therapie. Het is bijvoorbeeld vaak vereist om vocht toe te dienen, of om geïnfecteerde protheses of katheters te verwijderen

Preventie van S. aureus-bacterie

De preventie van S. aureus-infecties vormt een uitdaging. Een standaard vaccinatie voor S. aureus-infecties is niet mogelijk. Daarom het voorkomen van infecties gericht op volgende maatregelen:

• een goede handhygiëne
• en MRSA-richtlijnen voor de voorkoming van de overdracht
• het bedekken van geïnfecteerde wonden
• het dragen van handschoenen bij de wondverzorging
• het niet delen van persoonlijke voorwerpen
• ziekenhuisontsmettingsprocedures

Topische (op de huid aangebrachte) antimicrobiële middelen zoals mupirocine zijn bij een aantal patiënten bruikbaar om de kolonisatie van bacteriën in de neus te elimineren, maar het gebruik hiervan is controversieel (oktober 2020).

Lees verder

• MRSA: Bacteriële infectie met resistentie tegen antibiotica
• Stafylokokkeninfectie: Infectie met Staphylococcus-bacteriën