Staphylococcus aureus-bacterie: Soorten bacteriële infecties

Staphylococcus aureus is een belangrijke bacterie die in de omgeving en bij veel gezonde personen aanwezig is. Deze bacteriën kunnen, onder bepaalde omstandigheden, een breed scala aan infecties veroorzaken, variërend van oppervlakkige huidinfecties tot diepere en meer invasieve infecties zoals endocarditis (hartinfectie). De behandeling bestaat doorgaans uit antibiotica, maar kan soms uitdagend zijn vanwege de resistentie van sommige bacteriestammen tegen deze medicijnen. Er zijn diverse preventieve maatregelen die milde tot ernstige infecties kunnen helpen voorkomen. De vooruitzichten zijn variabel en afhankelijk van de algemene gezondheid van de patiënt, evenals het type en de ernst van de infectie.

• Epidemiologie
• Oorzaken van Staphylococcus aureus-bacteriën
• Kenmerken
• Overdracht
• Risicofactoren voor infectie
• Soorten en symptomen van infecties
• Diepe weefselabcessen en infecties
• Bacteriëmie en sepsis
• Huidinfecties
• Infectieuze endocarditis
• Medische implantaatinfecties
• Longinfecties
• Osteomyelitis (botinfectie)
• Septische artritis
• Toxisch shocksyndroom
• Tromboflebitis
• Voedselvergiftiging
• Andere infecties
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Ongeveer 15%-30% van de bevolking draagt S. aureus chronisch in de neusgaten, oksels, lies- en perineale gebieden. Bepaalde bevolkingsgroepen hebben een verhoogd risico op kolonisatie, zoals personeelsleden in de gezondheidszorg, mensen die regelmatig naalden gebruiken (bijvoorbeeld diabetici en intraveneuze druggebruikers), gehospitaliseerde patiënten en mensen met een verzwakt immuunsysteem. Het dragen van S. aureus is niet altijd symptomatisch, maar deze bacteriën kunnen onder bepaalde omstandigheden infecties veroorzaken.

Oorzaken van Staphylococcus aureus-bacteriën

Kenmerken

S. aureus is een grampositieve, cocci-vormige bacterie die vaak voorkomt in clusters, vergelijkbaar met druiven. Deze bacterie is anaëroob en maakt deel uit van de normale menselijke flora op de huid en slijmvliezen, vooral in de neus. Mensen zijn het belangrijkste reservoir voor deze bacteriën.

Overdracht

De overdracht van S. aureus-bacteriën gebeurt voornamelijk door direct huid-op-huidcontact, door contact met pus van geïnfecteerde wonden, of via besmette voorwerpen zoals kleding, handdoeken en beddengoed. De exacte mechanismen die ervoor zorgen dat een commensale bacterie pathogeen wordt, zijn niet volledig begrepen (anno augustus 2024).

Risicofactoren voor infectie

S. aureus-infecties komen vaker voor bij patiënten met medische implantaten, zoals gewrichtsvervangingen, en kunnen leiden tot septische artritis, endocarditis en longontsteking. Personen met diabetes mellitus, virale infecties zoals griep en waterpokken, chronische aandoeningen, en hartaandoeningen lopen eveneens een verhoogd risico. Omdat huid-op-huidcontact het risico op infectie verhoogt, komen uitbraken vaker voor in ziekenhuizen, scholen, militaire kazernes, huishoudens, gevangenissen en kinderopvangcentra. Personen met een beschadigde huid, zoals door snijwonden, insectenbeten, of huidontstekingen, hebben ook een verhoogd risico op infectie door S. aureus. Injectiegeneesmiddelgebruikers zijn extra vatbaar voor infecties met deze bacterie.

Soorten en symptomen van infecties

Afhankelijk van de betrokken stammen en de plaats van infectie, kunnen S. aureus-bacteriën zowel invasieve infecties als toxinegemedieerde ziekten veroorzaken. Sommige stammen produceren toxines die in de bloedbaan terechtkomen en ziekten veroorzaken zoals voedselvergiftiging en toxisch shocksyndroom. S. aureus is verantwoordelijk voor diverse infecties, waaronder:

Diepe weefselabcessen en infecties

Inflecties kunnen spierweefsel, organen zoals de parotisklier, ogen, lever, milt, nieren, en het centrale zenuwstelsel aantasten. Diepe abcessen kunnen ook voorkomen, vaak gepaard met koorts en pijn.

Bacteriëmie en sepsis

Staphylococcus aureus kan bloedbaaninfecties veroorzaken zoals bacteriëmie en sepsis, vaak na een huidletsel, het gebruik van katheters of bij hemodialyse. Deze infecties kunnen leiden tot ernstige complicaties zoals endocarditis, septische artritis en osteomyelitis, vooral bij jonge kinderen en ouderen.

Huidinfecties

S. aureus kan verschillende huidinfecties veroorzaken:

• Cellulitis: Ontsteking van de opperhuid en huidvet met rode en gezwollen huid.
• Huidabces: Pusophoping door infectie.
• Folliculitis: Ontsteking van haarzakjes met pijnlijke puistjes en jeuk.
• Hidradenitis suppurativa: Chronische huidziekte met abcesvorming.
• Impetigo (krentenbaard): Kleine rode huidvlekken die overgaan in blaren, gevolgd door honingkleurige korsten.
• Karbonkels: Verzamelingen van onderhuidse steenpuisten.
• Mastitis: Ontsteking van het borstweefsel, vaak na de bevalling.
• Necrotiserende fasciitis: Ernstige infectie waarbij huidweefsel necrotiseert.
• Panaritium: Ontsteking van de buigzijde van de vinger, snel verspreidend naar onderliggende weefsels.
• Paronychia: Ontsteking van de nagelriem met zwelling en roodheid.
• Pemphigus neonatorum: Blaren met pus en/of blaasjes bij baby’s, veroorzaakt door toxinen.
• Scalded skin syndrome (ziekte van Ritter): Oppervlakkige blaren die breken, leidend tot een gevoelige huid, koorts en soms conjunctivitis.
• Steenpuisten: Kleine abcessen met etter dat uit één opening komt.
• Wondinfecties: Infecties van wonden veroorzaakt door S. aureus.

Infectieuze endocarditis

Een patiënt met endocarditis (ontsteking van de binnenkant van het hart) presenteert vaak met koorts en een algemeen ziek gevoel.

Medische implantaatinfecties

S. aureus kan biofilms vormen op medische implantaten zoals orthopedische en hartimplantaten, vasculaire transplantaten en katheters. Deze biofilms zijn moeilijk te behandelen met antibiotica en vaak is volledige verwijdering van het geïnfecteerde implantaat noodzakelijk.

Longinfecties

Een longontsteking (pneumonie) en empyeem (pus in de longen, vaak na een longontsteking) kunnen worden veroorzaakt door S. aureus. Deze infecties komen vaak voor bij jonge kinderen en verzwakte patiënten. Symptomen zijn koorts, ademnood en mogelijk maag-darmproblemen.

Osteomyelitis (botinfectie)

Osteomyelitis is een botinfectie die zich manifesteert met koorts, pijn in de botten en zwakte. Bij pasgeborenen kan de presentatie subtieler zijn.

Septische artritis

Septische artritis leidt tot gewrichtspijn, verminderd bewegingsbereik, warmte, roodheid en koorts in het aangetaste gewricht.

Toxisch shocksyndroom

Dit syndroom wordt gekenmerkt door koorts, verspreide huiduitslag, lage bloeddruk en betrokkenheid van meerdere orgaansystemen. Het kan snel verergeren bij anders gezonde personen.

Tromboflebitis

Tromboflebitis veroorzaakt koorts, pijn en roodheid op de plaats van een intraveneuze katheter. Dit komt vooral voor bij gehospitaliseerde patiënten.

Voedselvergiftiging

S. aureus produceert toxinen die voedselvergiftiging veroorzaken. Symptomen verschijnen binnen één tot zes uur na consumptie en kunnen tot drie dagen aanhouden, met diarree als een veelvoorkomend symptoom.

Andere infecties

S. aureus kan ook meningitis (hersenvliesontsteking) en urineweginfecties veroorzaken, hoewel deze minder frequent zijn.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van S. aureus-infecties wordt vaak gesteld door medische geschiedenis en lichamelijk onderzoek, aangevuld met bloedonderzoek en sputumculturen. Gevoeligheidstesten voor antibiotica zijn noodzakelijk om de behandeling te begeleiden. Beeldvormende onderzoeken zoals CT-scans, MRI-scans of röntgenfoto's worden vaak gebruikt om de schade aan organen te evalueren.

Behandeling

De behandeling van S. aureus-infecties varieert afhankelijk van het type infectie en de betrokken bacteriestammen. Resistentie, zoals bij MRSA (Methicilline-resistente S. aureus), maakt behandeling soms complex. Penicilline wordt vaak gebruikt voor gevoelige stammen, terwijl vancomycine wordt voorgeschreven voor MRSA-stammen. Het is cruciaal om de volledige antibioticakuur af te maken om resistentie en terugkerende infecties te voorkomen. In sommige gevallen zijn aanvullende therapieën nodig, zoals vochttoediening of verwijdering van geïnfecteerde implantaten of katheters.

Prognose

De prognose van Staphylococcus aureus-infecties varieert afhankelijk van de ernst van de infectie, de betrokken bacteriestam en de algehele gezondheid van de patiënt. Over het algemeen zijn huid- en weke-deleninfecties goed behandelbaar met antibiotica, mits op tijd gediagnosticeerd en behandeld. Infecties zoals endocarditis, septische artritis en osteomyelitis vereisen vaak intensievere behandeling en kunnen leiden tot langdurige complicaties of recidieven. Bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem of ernstige onderliggende aandoeningen kan de prognose minder gunstig zijn, en complicaties kunnen leiden tot een hogere morbiditeit en mortaliteit.

Complicaties

S. aureus-infecties kunnen leiden tot diverse complicaties:

• Diepe weefselabcessen kunnen ernstige pijn en functieverlies veroorzaken.
• Necrotiserende fasciitis kan leiden tot snelle en ernstige weefselschade en mogelijk levensbedreigende situaties.
• Longinfecties zoals empyeem kunnen leiden tot ademhalingsproblemen en een langere ziekenhuisopname.
• Septische artritis kan blijvende schade aan het gewricht veroorzaken als het niet snel wordt behandeld.
• Hidradenitis suppurativa kan chronisch en invaliderend zijn.
• Endocarditis kan leiden tot ernstige hartcomplicaties en kan soms levensbedreigend zijn.
• Infecties van medische implantaten kunnen vaak vereisen dat het implantaat wordt verwijderd en vervangen.
• Toxisch shocksyndroom kan snel verergeren en meerdere orgaansystemen aantasten.

Preventie

Preventie van Staphylococcus aureus-infecties omvat:

• Goede handhygiëne met regelmatig handen wassen en desinfecteren.
• Correcte procedures voor wondverzorging, inclusief het bedekken van wonden met steriele verbanden.
• Het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen, zoals handschoenen, bij omgang met geïnfecteerde personen of materialen.
• Het vermijden van delen van persoonlijke items zoals handdoeken en scheerapparaten.
• In ziekenhuizen, naleving van infectiepreventierichtlijnen, waaronder het gebruik van isolatietechnieken en goede sterilisatiepraktijken.
• Bij risicopatiënten kan topische toepassing van antimicrobiële middelen zoals mupirocine in de neus nuttig zijn, hoewel het gebruik ervan controversieel kan zijn.

Lees verder

• MRSA: Bacteriële infectie met resistentie tegen antibiotica
• Stafylokokkeninfectie: Infectie met Staphylococcus-bacteriën