Stafylokokken: wanneer zijn ze een gevaar?

Stafylokokken zijn bacteriesoorten die veel gezonde mensen op de huid hebben. In principe veroorzaken ze dan geen problemen. Dat verandert als de huidbarrière wordt doorbroken. Dit gebeurt onder andere bij een operatie. In zo'n geval kunnen infecties optreden die zowel tot de huid beperkt kunnen blijven, als door ons hele systeem kunnen gaan bewegen. Een bekende stafylokok is de MRSA, in populair taalgebruik ook 'ziekenhuisbacterie' genoemd. Onderzoek wijst uit dat er drie risicogroepen te onderscheiden zijn bij het binnenbrengen van deze bacterie van buiten een instelling, zoals ziekenhuis of verpleeghuis. Bovendien is een vrij simpele maatregel voor en tijdens een eventuele operatie in staat een flink aantal infecties te voorkomen. Goed nieuws voor mens én instelling.
Een op de drie mensen heeft een huidbacterie bij zich, die de stafylokokkenbacterie heet en in ongeveer twintig varianten voorkomt. Zoals het geval is voor veel bacteriesoorten, is het op zich geen probleem als je deze bacterie bij je draagt. Onze huid is een goede barrière om te voorkomen dat de stafylokokkenbacterie kwaad kan.

Kan het kwaad, kan het geen kwaad?

Dat betekent echter niet dat we altijd beschermd zijn tegen problemen veroorzaakt door stafylokokken. De huidbarrière kan doorbroken worden. Een belangrijk voorbeeld van een radicaal doorbreken van de huidbarrière is een operatie. In zo'n geval kunnen stafylokokken infecties veroorzaken. Een infectie kan door een goed functionerend lichaam vaak zelf worden bestreden. Maar als iemand een verminderde weerstand heeft, bijvoorbeeld door ziekte, is de infectie mogelijk wel ongezond, eventueel gevaarlijk en in de meest extreme gevallen levensbedreigend. Het voornaamste bekende wapen in dit soort gevallen is een antibioticum.

Antibiotica-resistent

Langzamerhand worden de nadelen bekend van ons 'gulle' westerse gebruik van antibiotica, zowel onder mensen als onder de dieren die onder onnatuurlijke omstandigheden zoals de bio-industrie worden gemanipuleerd via 'preventief' antibiotica-gebruik. Hoe langer en vaker een systeem wordt blootgesteld aan antibiotica, des te groter de kans dat een bacterie zich wapent. Een van de problemen nu en in de toekomst is dan ook resistentie van bacteriën voor antibiotica. Een van de stafylokokken die we hebben leren kennen via mediaberichten, is de zogenaamde MRSA,-bacterie. Voluit staat MRSA voor Methicilline Resistente Staphylococcus Aureus. Kranten berichten over het feit dat de MSRA-bacterie ongevoelig is geworden voor de meest gebruikte antibiotica. De MSRA-bacterie kan daarom langdurig rondwaren in onder andere verpleeg- en ziekenhuizen.

De stafylokok, staphylococcus of 'druiventrosbes'

De stafylokok, ook wel 'Staphylococcus', is ontdekt in 1881 door de Schotse chirurg Alexander Ogston, en kreeg van hem de naam. Inmiddels tellen we rond de 20 varianten van deze bacterie. Meest voorkomend zijn de S. epidermis, de S. haemolyticus, de S. aureus en de S. saprophyticus. De stafylokok is te vinden op de huid, of in de neus, ook bij gezonde mensen. Als de huidbarrière verbroken wordt door welke oorzaak dan ook, zijn allerlei infecties mogelijk: van infecties lokaal op de huid, die zich laten zien als onder andere steenpuisten of krentenbaard, tot infecties door het menselijk systeem heen, zoals in bloedbaan, luchtwegen of hartkleppen. De naam komt van het Griekse 'druiventrosbes,' en dat komt omdat de stafylokok zich zowel solo als in groepjes ofwel 'trosjes' voordoet.
(bron: Wikipedia, RIVM)

Vlees als risicofactor

Onderzoeker Van Rijen heeft zich vanuit de Vrije Universiteit Amsterdam verdiept in de vraag, hoe om te gaan met de resistente Staphylococcus aureus ofwel MRSA. Op zich kan de MRSA (nog) redelijk goed in de hand worden gehouden binnen gecontroleerde omgevingen zoals ziekenhuizen. Daarom kunnen we zeggen dat MRSA op dit ogenblik (nog) geen urgent probleem is voor ons land. Maar Van Rijen ziet wel mogelijke problemen van buitenaf. De MRSA-bacterie kan door mensen van buitenaf een instelling zoals een ziekenhuis binnen worden gebracht, waarna de MRSA zich door de instelling zou kunnen verspreiden. Het blijkt dat vlees - logischerwijs, zoals uit het bovenstaande mag blijken - een belangrijke risicofactor is. Naast het verrassende aspect van het delen van materiaal om te duiken (!), zijn de enige twee hoofdzakelijke risicofactoren uit haar onderzoek het regelmatig eten van kip, en het wonen in een gebied waar veel runderen worden gehouden.

Neuszalf voorkomt postoperatieve infectie

Er is nog meer verrassend nieuws uit Van Rijens onderzoek. Als iemand stafylokokkken bij zich draagt en geopereerd wordt, kunnen eventuele wondinfecties na de operatie vaak verminderd worden via een zalf die rond de neus wordt aangebracht. Het gaat dan om een antibioticum. Er treden 45% minder wondinfecties door stafylokokken op. Door zowel te screenen op mensen met de genoemde drie risicofactoren, als te behandelen met de neuszalf, kunnen de risico's voor zowel patiënt als ziekenhuis worden verminderd. Niet alleen menselijk, maar ook feitelijk en financieel. Het gaat om een jaarlijkse kostenbesparing van €400.000 op de duizend geopereerde patiënten. Bovendien verminderde via deze methode ook de sterfte onder mensen die een hartoperatie of een orthopedische operatie ondergingen.

De zorg verbeteren

Het onderzoek van Van Reijen leidt tot meer bewustwording over de vraag welke patiënt (extra) risico loopt op infectie door stafylokokken, én tot een betere behandeling als de juiste voorzorgsmaatregelen worden genomen. Het onderzoek leidt dan ook tot aanpassingen in de richtlijnen die in ons land bestaan rondom de MRSA-bacterie, en de gegevens zijn ook mogelijk deel van een internationale WHO-richtlijn.