Folliculitis: Ontsteking haarzakjes met pijn & jeuk aan huid
Bij folliculitis (haarwortelontsteking, haarzakontsteking) zijn één of meer haarzakjes (haarfollikels) ontstoken. Deze goedaardige huidaandoening komt tot stand doordat de beschadigde huid besmet raakt met bacteriën, schimmels, virussen of gisten door bijvoorbeeld wrijving of het scheren. Overal op het lichaam waar zich haar bevindt, is deze ontsteking mogelijk. De milde aandoening veroorzaakt vaak jeuk en pijn. Een behandeling is niet altijd nodig omdat de meeste patiënten spontaan herstellen van deze ontsteking. Maar soms is verder onderzoek nodig om de juiste oorzaak van folliculitis te ontdekken, en dan zet de arts geschikte medicijnen in. Dankzij enkele zelfzorgmaatregelen en preventieve tips, is folliculitis goed te behandelen alsook voorkomen.- Epidemiologie
- Mechanisme
- Oorzaken folliculitis
- Risicofactoren
- Risicogroepen
- Symptomen: Jeuk en pijn
- Alarmsymptomen
- Diagnose en onderzoeken
- Diagnostische tabel voor folliculitis
- Behandeling is niet altijd nodig
- Prognose van ontsteking van haarzakjes
- Complicaties ontsteking van één of meer haarfollikels
- Preventie huidaandoening
- Praktische tips voor het omgaan met folliculitis
- Herken de symptomen van folliculitis
- Houd de aangedane huid schoon en droog
- Vermijd krabben of drukken op de bultjes
- Gebruik de juiste behandelingsproducten
- Kies voor ademende kleding en vermijd strakke kleding
- Gebruik geen gedeelde handdoeken of scheermateriaal
- Zorg voor goede huidverzorging na het scheren
- Vermijd het in contact komen met besmette waterbronnen
- Raadpleeg een arts bij ernstige of terugkerende folliculitis
- Zorg voor een gezonde huidverzorgingsroutine
- Misvattingen rond folliculitis
- Folliculitis is altijd een infectie door bacteriën
- Folliculitis komt alleen voor bij slechte hygiëne
- Folliculitis is altijd ernstig en vereist medische behandeling
- Folliculitis veroorzaakt altijd zichtbare pus of abcessen
- Folliculitis kan niet worden voorkomen
- Folliculitis komt alleen voor op de huid van het gezicht of de nek
- Folliculitis is altijd een teken van een onderliggende ziekte
- Folliculitis heeft altijd langdurige gevolgen
Epidemiologie
Folliculitis is een veelvoorkomende huidaandoening die gekarakteriseerd wordt door ontsteking van de haarzakjes. Het komt wereldwijd voor en kan elke leeftijdsgroep treffen, maar het komt vaker voor bij bepaalde risicogroepen en onder specifieke omstandigheden. De incidentie van folliculitis varieert afhankelijk van de geografische locatie, het seizoen, en de individuele risicofactoren van een patiënt.Prevalentie en incidentie
De prevalentie van folliculitis is wereldwijd hoog, vooral in gebieden met warm en vochtig klimaat, waar bacteriën en schimmels zich gemakkelijker kunnen vermenigvuldigen. Studies tonen aan dat een aanzienlijk percentage van de bevolking op enig moment folliculitis kan ontwikkelen, met een piek bij jongvolwassenen. De incidentie is seizoensgebonden, met een toename in de zomermaanden door verhoogde zweten en blootstelling aan omgevingsfactoren die bacteriële infecties bevorderen.
Risicofactoren en epidemiologische variatie
Folliculitis komt vaker voor bij patiënten die een verzwakt immuunsysteem hebben of bij mensen die regelmatig antibiotica gebruiken. Er is ook een verhoogd risico voor patiënten met een aanleg voor huidproblemen, zoals eczeem of acne. Bovendien komt het vaker voor bij mannen, vooral op het gezicht, en bij vrouwen op de benen.
Mechanisme
Folliculitis ontstaat wanneer de haarzakjes ontsteken, vaak als gevolg van een infectie door bacteriën, schimmels, of virussen. Het mechanisme achter deze ontsteking is meestal gerelateerd aan een verstoring in de normale werking van het haarzakje, waardoor ziekteverwekkers de kans krijgen om de huid te infecteren.Oorzaken van folliculitis
De meeste gevallen van folliculitis worden veroorzaakt door bacteriële infecties, met name Staphylococcus aureus, een bacterie die van nature in de huid leeft. Schimmels en virussen kunnen echter ook verantwoordelijk zijn voor ontsteking van de haarzakjes. In sommige gevallen kan folliculitis het gevolg zijn van andere factoren zoals chemische irritatie, overmatig zweten, of het dragen van strak zittende kleding die wrijving veroorzaakt.
Pathofysiologie van ontsteking
Bij folliculitis ontstaat ontsteking wanneer de haarzakjes worden geblokkeerd door talg, dode huidcellen, of andere stoffen. Deze blokkades kunnen leiden tot de groei van bacteriën, die vervolgens de haarzakjes infecteren en een ontstekingsreactie veroorzaken. Dit kan gepaard gaan met symptomen zoals roodheid, jeuk, en pijnlijke, etterige bultjes.
Oorzaken folliculitis
Schade aan haarzakjesFolliculitis treedt op wanneer haarzakjes beschadigd of geblokkeerd zijn. Dit is bijvoorbeeld het gevolg van wrijving tegen kleding of gebeurt soms bij het scheren. Voorts geraken de haarfollikels geblokkeerd door het overmatig gebruik van vettige zalven of oliën omdat dit de poriën doet afsluiten.
Ziekmakende organismen
Meestal geraken de beschadigde follikels besmet met Staphylococcus (stafylokok) bacteriën. Af en toe zijn ook schimmels, gisten of virussen de oorzaak van folliculitis. De organismen dringen bij binnenkomst van het beschadigde haarfollikel de huid binnen en veroorzaken daar een ontsteking van de follikelopening.
Sommige patiënten zijn chronisch drager van de stafylokokkenbacteriën die folliculitis veroorzaken. Deze bevinden zich dan in het genitale gebied, de neus en de oren, en verspreiden zich dan telkens weer naar de huid.
Risicofactoren
De ontsteking van één of meer haarfollikels treedt vaker op in vochtige klimaten of omstandigheden (zoals in jacuzzi’s of bubbelbaden) en als de patiënt afsluitende kleding draagt. Daarnaast vormt contact met bepaalde chemische stoffen ook een risicofactor voor folliculitis. Het gebruik van bepaalde medicijnen leidt tot slot soms tot een allergische reactie waardoor folliculitis tot stand komt.Risicogroepen
Er zijn verschillende risicogroepen die vatbaarder zijn voor het ontwikkelen van folliculitis. Dit komt vaak voor bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem of specifieke risicofactoren die de kans op infecties verhogen.Patiënten met een verzwakt immuunsysteem
Mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals bij HIV/AIDS, diabetes of onder behandeling met immunosuppressiva, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van folliculitis. Deze patiënten kunnen moeilijker infecties bestrijden, wat de kans op een bacteriële of schimmelinfectie in de haarzakjes vergroot.
Huidproblemen zoals acne of eczeem
Patiënten die lijden aan andere huidproblemen, zoals acne of eczeem, lopen een groter risico op folliculitis. Deze aandoeningen kunnen de huidbarrière verzwakken, wat het gemakkelijker maakt voor ziekteverwekkers om de haarzakjes te infecteren.
Mannen en vrouwen met specifieke risicofactoren
Folliculitis komt vaker voor bij mannen, vaak als gevolg van scheren, vooral op het gezicht. Bij vrouwen is de aandoening vaker te vinden op de benen, wat vaak wordt veroorzaakt door het scheren of het dragen van strakke kleding die wrijving veroorzaakt. Het risico neemt toe wanneer de huid onjuist wordt verzorgd of wanneer er onhygiënische omstandigheden zijn.
Symptomen: Jeuk en pijn
Veel voorkomende symptomen zijn onder andere een huiduitslag die bestaat uit kleine, rode puntjes, pijn, jeuk en pukkels of puisten in de buurt van een haarzakje in de nek, het gezicht en het baardgebied (baardschurft), het behaarde hoofd, de oksels (met als gevolg 'gezwollen oksels'), de benen (jeukende benen), de romp, de billen, de lies of het genitale gebied. Folliculitis is namelijk overal op het lichaam mogelijk waar zich haar bevindt. Op de puistjes is korstvorming mogelijk. De aandoening doet denken aan acne hoewel bij deze laatste aandoening de talgklieren en niet het bovenste deel van een haarfollikel ontstoken zijn.Alarmsymptomen
Alarmsymptomen zijn ernstige pijn, koorts, en uitbreiding van de ontsteking naar omliggende gebieden. Als de symptomen niet verbeteren met behandeling, kan dit wijzen op een ernstigere infectie of complicatie.Diagnose en onderzoeken
Lichamelijk en diagnostisch onderzoekDe arts diagnosticeert de aandoening door de huid te inspecteren. Een laboratoriumonderzoek van een stukje huidweefsel (biopt) of de pus uit het ontstoken huidgebied is nodig om de bron van de infectie op te sporen (bacteriën, schimmels, gisten of virussen) wat nodig is om de gepaste behandeling voor te schrijven. De arts bekijkt de huiduitslag wel zorgvuldig. Uitgebreide, jeukende folliculitis van de bovenste romp en de ledematen wijst namelijk mogelijk op een onderliggende hiv-infectie.
Differentiële diagnose
Volgende huidaandoeningen lijken wel op het klinisch beeld van folliculitis maar zijn toch andere aandoeningen:
- acne rosacea
- acne vulgaris
- acneïforme uitbarstingen
- coccidioïdomycose
- cutane candidiasis
- erythema toxicum neonatorum (goedaardige huidaandoening bij baby's)
- het Graham-Little-Piccardi-Lasseur syndroom
- huidafwijkingen door een nierziekte
- impetigo (bacteriële huidinfectie met symptomen aan gezicht en ledematen)
- insectenbeten
- irriterende contactdermatitis (huiduitslag met roodheid en jeuk)
- milia (huidaandoening met kleine bultjes op het gezicht)
- miliaria
- papulaire urticaria (huidziekte met rode en jeukende bultjes)
- periorale dermatitis (huidziekte met huiduitslag rond de mond)
- pseudo-folliculitis
- rosacea (huidaandoening met roodheid en zwelling in het gezicht)
- subcorneale pustuleuze dermatose
- ziekte van Fox-Fordyce (vlekjes naast de lippen en op de geslachtsdelen)
Diagnostische tabel voor folliculitis
Deze tabel biedt een uitgebreid overzicht van mogelijke oorzaken van folliculitis, de symptomen die ermee gepaard kunnen gaan, en de diagnostische benaderingen die artsen gebruiken om de onderliggende oorzaak vast te stellen. Het is belangrijk om te weten dat de ernst van folliculitis varieert, afhankelijk van de oorzaak, en dat een juiste diagnose essentieel is voor een effectieve behandeling.| Diagnose / Oorzaak | Symptomen | Gradatie / Ernst | Diagnostische testen en oorzaken |
|---|---|---|---|
| Bacteriële folliculitis (bijv. huidziekte door Staphylococcus aureus) | Rode, pijnlijke bulten, etterige uitstortingen, jeuk rondom haarzakjes | Mild tot ernstig, afhankelijk van de betrokkenheid van de huidoppervlakte en diepte van de infectie | Een lichamelijk onderzoek wordt uitgevoerd om de bacteriële infectie te identificeren. Culturen van de etter kunnen worden genomen om de specifieke bacterie te identificeren. Soms kan een huidbiopsie nodig zijn om de diepte van de infectie vast te stellen. |
| Schimmelinfectie (bijv. dermatofyten) | Jeuk, rode bulten met schilferige huid, meestal in een ringvormig patroon | Mild tot matig, afhankelijk van de locatie en ernst van de infectie | Een huidafkrabsel kan worden genomen voor microscopisch onderzoek. Indien nodig kan een schimmelcultuur of PCR-test worden uitgevoerd om de schimmel te identificeren. Dit helpt bij het bepalen van het meest effectieve behandelingsplan. |
| Virale folliculitis (bijv. herpes simplex) | Pijnlijke blaasjes en bulten, roodheid, jeuk rond de haarzakjes, korstvorming na het barsten van de blaasjes | Mild tot matig, kan zelfbeperkend zijn maar verergert zonder behandeling | Een viruskweek of PCR-test wordt vaak gebruikt om het virus te identificeren. Ook een lichamelijk onderzoek en geschiedenis kunnen aanwijzingen geven. Bij twijfel kan een biopsie van de huid noodzakelijk zijn. |
| Folliculitis door ingegroeide haren | Pijnlijke bulten, vaak na ontharing, ingegroeide haartjes zichtbaar onder de huid | Mild, vaak zelfbeperkend | Lichamelijk onderzoek is vaak voldoende om ingegroeide haren te identificeren. Soms kan een echografie of biopsie worden uitgevoerd om de aanwezigheid van ingegroeide haren en ontsteking te bevestigen. |
| Folliculitis door chemische stoffen (bijv. irritatie door bepaalde huidverzorgingsproducten) | Jeuk, ontsteking, pijn rond de haarzakjes, geen ettervorming | Mild, afhankelijk van de blootstelling aan de irriterende stof | Lichamelijk onderzoek, medische geschiedenis en uitsluiting van andere oorzaken. Vaak kan het stoppen met het gebruik van de irriterende stoffen helpen om de diagnose te bevestigen. Bij langdurige klachten kan een allergietest nodig zijn. |
| Folliculitis door niet-infectieuze oorzaken (bijv. auto-immuunziekten, medicijnen) | Chronische ontsteking rondom de haarzakjes, pijn en roodheid, mogelijk gepaard met andere auto-immuun symptomen | Matig tot ernstig, afhankelijk van de onderliggende aandoening | Een uitgebreid bloedonderzoek kan helpen om auto-immuunziekten uit te sluiten. Bij vermoeden van medicijngerelateerde folliculitis wordt gekeken naar het gebruik van bepaalde medicijnen en kan een huidbiopsie nodig zijn om het type ontsteking te bevestigen. |
| Folliculitis door overmatig zweten of warm, vochtig klimaat | Jeukende, pijnlijke bultjes, vaak in de nek, rug of borst, verergerd door warmte | Mild tot matig, kan verergeren bij blootstelling aan warmte en vochtigheid | Lichamelijk onderzoek en anamnese, waarbij wordt gekeken naar omgevingsfactoren. Soms kunnen bloedonderzoeken of huidkweken nodig zijn om andere oorzaken uit te sluiten. |
| Folliculitis bij diabetici (bijv. als gevolg van verhoogde bloedsuikerspiegel) | Pijnlijke, etterige bulten, vaak op plekken met veel zweetproductie, zoals de oksels of liezen | Mild tot ernstig, vooral als de bloedsuikerspiegel niet goed onder controle is | Bloedonderzoeken om de bloedsuikerspiegel te meten en eventueel een huidkweek om bacteriële infecties uit te sluiten. Bij chronische gevallen kan een huidbiopsie worden overwogen. |
Behandeling is niet altijd nodig
ZelfzorgDe patiënt gebruikt hete, vochtige kompressen die hij toepast op de ontstoken haarfollikels om de pijn en jeuk te minderen. Hij knijpt de puistjes dus nooit zelf uit omdat de ontstekingsreactie hierdoor verergert en de patiënt zichzelf zo blijft besmetten. Daarenboven draagt hij loszittende kledij en gebruikt hij huidvriendelijke verzorgingsproducten. Het gebruik van vette oliën en zalven staakt hij. Een medische behandeling is niet altijd nodig omdat de aandoening vaak spontaan verdwijnt. In ernstige gevallen is een medische behandeling echter wel noodzakelijk.
Professionele medische zorg
De arts zet ontsmettingsmiddelen, antibiotica (tegen bacteriën) of antimycotica (tegen schimmels) in die hij toepast op de huid (topische medicijnen) of oraal (via de mond) inneemt. Deze medicatie neemt hij gewoonlijk gedurende twee tot vier weken. Af en toe is het gebruik van een bepaald medicijn de oorzaak van folliculitis. In dat geval bekijkt de arts of hij eventueel andere medicatie kan inzetten.