Folliculitis: Ontsteking haarzakjes met pijn & jeuk aan huid

Bij folliculitis (haarwortelontsteking, haarzakontsteking) zijn één of meer haarzakjes (haarfollikels) ontstoken. Deze goedaardige huidaandoening komt tot stand doordat de beschadigde huid besmet raakt met bacteriën, schimmels, virussen of gisten door bijvoorbeeld wrijving of het scheren. Overal op het lichaam waar zich haar bevindt, is deze ontsteking mogelijk. De milde aandoening veroorzaakt vaak jeuk en pijn. Een behandeling is niet altijd nodig omdat de meeste patiënten spontaan herstellen van deze ontsteking. Maar soms is verder onderzoek nodig om de juiste oorzaak van folliculitis te ontdekken, en dan zet de arts geschikte medicijnen in. Dankzij enkele zelfzorgmaatregelen en preventieve tips, is folliculitis goed te behandelen alsook voorkomen.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken folliculitis
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Jeuk en pijn
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Diagnostische tabel voor folliculitis
• Behandeling is niet altijd nodig
• Prognose van ontsteking van haarzakjes
• Complicaties ontsteking van één of meer haarfollikels
• Preventie huidaandoening
• Praktische tips voor het omgaan met folliculitis
• Herken de symptomen van folliculitis
• Houd de aangedane huid schoon en droog
• Vermijd krabben of drukken op de bultjes
• Gebruik de juiste behandelingsproducten
• Kies voor ademende kleding en vermijd strakke kleding
• Gebruik geen gedeelde handdoeken of scheermateriaal
• Zorg voor goede huidverzorging na het scheren
• Vermijd het in contact komen met besmette waterbronnen
• Raadpleeg een arts bij ernstige of terugkerende folliculitis
• Zorg voor een gezonde huidverzorgingsroutine
• Misvattingen rond folliculitis
• Folliculitis is altijd een infectie door bacteriën
• Folliculitis komt alleen voor bij slechte hygiëne
• Folliculitis is altijd ernstig en vereist medische behandeling
• Folliculitis veroorzaakt altijd zichtbare pus of abcessen
• Folliculitis kan niet worden voorkomen
• Folliculitis komt alleen voor op de huid van het gezicht of de nek
• Folliculitis is altijd een teken van een onderliggende ziekte
• Folliculitis heeft altijd langdurige gevolgen

Epidemiologie

Folliculitis is een veelvoorkomende huidaandoening die gekarakteriseerd wordt door ontsteking van de haarzakjes. Het komt wereldwijd voor en kan elke leeftijdsgroep treffen, maar het komt vaker voor bij bepaalde risicogroepen en onder specifieke omstandigheden. De incidentie van folliculitis varieert afhankelijk van de geografische locatie, het seizoen, en de individuele risicofactoren van een patiënt.

Prevalentie en incidentie
De prevalentie van folliculitis is wereldwijd hoog, vooral in gebieden met warm en vochtig klimaat, waar bacteriën en schimmels zich gemakkelijker kunnen vermenigvuldigen. Studies tonen aan dat een aanzienlijk percentage van de bevolking op enig moment folliculitis kan ontwikkelen, met een piek bij jongvolwassenen. De incidentie is seizoensgebonden, met een toename in de zomermaanden door verhoogde zweten en blootstelling aan omgevingsfactoren die bacteriële infecties bevorderen.

Risicofactoren en epidemiologische variatie
Folliculitis komt vaker voor bij patiënten die een verzwakt immuunsysteem hebben of bij mensen die regelmatig antibiotica gebruiken. Er is ook een verhoogd risico voor patiënten met een aanleg voor huidproblemen, zoals eczeem of acne. Bovendien komt het vaker voor bij mannen, vooral op het gezicht, en bij vrouwen op de benen.

Mechanisme

Folliculitis ontstaat wanneer de haarzakjes ontsteken, vaak als gevolg van een infectie door bacteriën, schimmels, of virussen. Het mechanisme achter deze ontsteking is meestal gerelateerd aan een verstoring in de normale werking van het haarzakje, waardoor ziekteverwekkers de kans krijgen om de huid te infecteren.

Oorzaken van folliculitis
De meeste gevallen van folliculitis worden veroorzaakt door bacteriële infecties, met name Staphylococcus aureus, een bacterie die van nature in de huid leeft. Schimmels en virussen kunnen echter ook verantwoordelijk zijn voor ontsteking van de haarzakjes. In sommige gevallen kan folliculitis het gevolg zijn van andere factoren zoals chemische irritatie, overmatig zweten, of het dragen van strak zittende kleding die wrijving veroorzaakt.

Pathofysiologie van ontsteking
Bij folliculitis ontstaat ontsteking wanneer de haarzakjes worden geblokkeerd door talg, dode huidcellen, of andere stoffen. Deze blokkades kunnen leiden tot de groei van bacteriën, die vervolgens de haarzakjes infecteren en een ontstekingsreactie veroorzaken. Dit kan gepaard gaan met symptomen zoals roodheid, jeuk, en pijnlijke, etterige bultjes.

Oorzaken folliculitis

Schade aan haarzakjes
Folliculitis treedt op wanneer haarzakjes beschadigd of geblokkeerd zijn. Dit is bijvoorbeeld het gevolg van wrijving tegen kleding of gebeurt soms bij het scheren. Voorts geraken de haarfollikels geblokkeerd door het overmatig gebruik van vettige zalven of oliën omdat dit de poriën doet afsluiten.

Ziekmakende organismen
Meestal geraken de beschadigde follikels besmet met Staphylococcus (stafylokok) bacteriën. Af en toe zijn ook schimmels, gisten of virussen de oorzaak van folliculitis. De organismen dringen bij binnenkomst van het beschadigde haarfollikel de huid binnen en veroorzaken daar een ontsteking van de follikelopening.

Sommige patiënten zijn chronisch drager van de stafylokokkenbacteriën die folliculitis veroorzaken. Deze bevinden zich dan in het genitale gebied, de neus en de oren, en verspreiden zich dan telkens weer naar de huid.

Risicofactoren

De ontsteking van één of meer haarfollikels treedt vaker op in vochtige klimaten of omstandigheden (zoals in jacuzzi’s of bubbelbaden) en als de patiënt afsluitende kleding draagt. Daarnaast vormt contact met bepaalde chemische stoffen ook een risicofactor voor folliculitis. Het gebruik van bepaalde medicijnen leidt tot slot soms tot een allergische reactie waardoor folliculitis tot stand komt.

Risicogroepen

Er zijn verschillende risicogroepen die vatbaarder zijn voor het ontwikkelen van folliculitis. Dit komt vaak voor bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem of specifieke risicofactoren die de kans op infecties verhogen.

Patiënten met een verzwakt immuunsysteem
Mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals bij HIV/AIDS, diabetes of onder behandeling met immunosuppressiva, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van folliculitis. Deze patiënten kunnen moeilijker infecties bestrijden, wat de kans op een bacteriële of schimmelinfectie in de haarzakjes vergroot.

Huidproblemen zoals acne of eczeem
Patiënten die lijden aan andere huidproblemen, zoals acne of eczeem, lopen een groter risico op folliculitis. Deze aandoeningen kunnen de huidbarrière verzwakken, wat het gemakkelijker maakt voor ziekteverwekkers om de haarzakjes te infecteren.

Mannen en vrouwen met specifieke risicofactoren
Folliculitis komt vaker voor bij mannen, vaak als gevolg van scheren, vooral op het gezicht. Bij vrouwen is de aandoening vaker te vinden op de benen, wat vaak wordt veroorzaakt door het scheren of het dragen van strakke kleding die wrijving veroorzaakt. Het risico neemt toe wanneer de huid onjuist wordt verzorgd of wanneer er onhygiënische omstandigheden zijn.

Symptomen: Jeuk en pijn

Veel voorkomende symptomen zijn onder andere een huiduitslag die bestaat uit kleine, rode puntjes, pijn, jeuk en pukkels of puisten in de buurt van een haarzakje in de nek, het gezicht en het baardgebied (baardschurft), het behaarde hoofd, de oksels (met als gevolg 'gezwollen oksels'), de benen (jeukende benen), de romp, de billen, de lies of het genitale gebied. Folliculitis is namelijk overal op het lichaam mogelijk waar zich haar bevindt. Op de puistjes is korstvorming mogelijk. De aandoening doet denken aan acne hoewel bij deze laatste aandoening de talgklieren en niet het bovenste deel van een haarfollikel ontstoken zijn.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen zijn ernstige pijn, koorts, en uitbreiding van de ontsteking naar omliggende gebieden. Als de symptomen niet verbeteren met behandeling, kan dit wijzen op een ernstigere infectie of complicatie.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
De arts diagnosticeert de aandoening door de huid te inspecteren. Een laboratoriumonderzoek van een stukje huidweefsel (biopt) of de pus uit het ontstoken huidgebied is nodig om de bron van de infectie op te sporen (bacteriën, schimmels, gisten of virussen) wat nodig is om de gepaste behandeling voor te schrijven. De arts bekijkt de huiduitslag wel zorgvuldig. Uitgebreide, jeukende folliculitis van de bovenste romp en de ledematen wijst namelijk mogelijk op een onderliggende hiv-infectie.

Differentiële diagnose
Volgende huidaandoeningen lijken wel op het klinisch beeld van folliculitis maar zijn toch andere aandoeningen:

• acne rosacea
• acne vulgaris
• acneïforme uitbarstingen
• coccidioïdomycose
• cutane candidiasis
• erythema toxicum neonatorum (goedaardige huidaandoening bij baby's)
• het Graham-Little-Piccardi-Lasseur syndroom
• huidafwijkingen door een nierziekte
• impetigo (bacteriële huidinfectie met symptomen aan gezicht en ledematen)
• insectenbeten
• irriterende contactdermatitis (huiduitslag met roodheid en jeuk)
• milia (huidaandoening met kleine bultjes op het gezicht)
• miliaria
• papulaire urticaria (huidziekte met rode en jeukende bultjes)
• periorale dermatitis (huidziekte met huiduitslag rond de mond)
• pseudo-folliculitis
• rosacea (huidaandoening met roodheid en zwelling in het gezicht)
• subcorneale pustuleuze dermatose
• ziekte van Fox-Fordyce (vlekjes naast de lippen en op de geslachtsdelen)

Diagnostische tabel voor folliculitis

Deze tabel biedt een uitgebreid overzicht van mogelijke oorzaken van folliculitis, de symptomen die ermee gepaard kunnen gaan, en de diagnostische benaderingen die artsen gebruiken om de onderliggende oorzaak vast te stellen. Het is belangrijk om te weten dat de ernst van folliculitis varieert, afhankelijk van de oorzaak, en dat een juiste diagnose essentieel is voor een effectieve behandeling.


In deze tabel vind je een gedetailleerd overzicht van de diagnostische benaderingen voor folliculitis. Deze aanpak helpt zorgprofessionals bij het vaststellen van de juiste oorzaak, van infectieuze factoren zoals huidziekte tot omgevingsinvloeden zoals overmatig zweten. Het is cruciaal om een arts te raadplegen voor een grondige evaluatie en indien nodig aanvullende diagnostische tests uit te voeren.

Behandeling is niet altijd nodig

Zelfzorg
De patiënt gebruikt hete, vochtige kompressen die hij toepast op de ontstoken haarfollikels om de pijn en jeuk te minderen. Hij knijpt de puistjes dus nooit zelf uit omdat de ontstekingsreactie hierdoor verergert en de patiënt zichzelf zo blijft besmetten. Daarenboven draagt hij loszittende kledij en gebruikt hij huidvriendelijke verzorgingsproducten. Het gebruik van vette oliën en zalven staakt hij. Een medische behandeling is niet altijd nodig omdat de aandoening vaak spontaan verdwijnt. In ernstige gevallen is een medische behandeling echter wel noodzakelijk.

Professionele medische zorg
De arts zet ontsmettingsmiddelen, antibiotica (tegen bacteriën) of antimycotica (tegen schimmels) in die hij toepast op de huid (topische medicijnen) of oraal (via de mond) inneemt. Deze medicatie neemt hij gewoonlijk gedurende twee tot vier weken. Af en toe is het gebruik van een bepaald medicijn de oorzaak van folliculitis. In dat geval bekijkt de arts of hij eventueel andere medicatie kan inzetten.

Prognose van ontsteking van haarzakjes

Folliculitis reageert meestal goed op de behandeling, al komt de ontsteking van één of meer haarzakjes soms wel terug. Buiten het feit dat deze huidaandoening pijnlijk en/of jeukend is, is dit voor sommige patiënten ook erg gênant.

Complicaties ontsteking van één of meer haarfollikels

Complicaties kunnen onder meer diepere infecties, littekens, of terugkerende episodes van folliculitis omvatten. Het is belangrijk om de huid goed te verzorgen en de behandeling te volgen.

Preventie huidaandoening

Om verdere beschadiging van de haarzakjes en een infectie te voorkomen, is het nodig om wrijving van kledij te verminderen, enkel het scheergebied zelf te scheren met een nieuw scheermesje of een elektrisch scheerapparaat, het gebied schoon te houden en besmette kleding en washandjes te vermijden. Ook is het hanteren van een goede hygiëne belangrijk om folliculitis te voorkomen.

Praktische tips voor het omgaan met folliculitis

Herken de symptomen van folliculitis

Folliculitis is een ontsteking van de haarzakjes, meestal veroorzaakt door een bacteriële infectie. De aandoening begint vaak met kleine rode bultjes of puistjes op de huid, meestal op plekken waar je haar groeit, zoals de benen, armen of het gezicht. Soms kunnen er blaren of korstjes ontstaan. Het is belangrijk om deze symptomen vroegtijdig te herkennen zodat je snel actie kunt ondernemen en verergering voorkomt.

Houd de aangedane huid schoon en droog

Een van de belangrijkste dingen die je kunt doen om folliculitis te behandelen, is het reinigen van de getroffen gebieden. Was de huid dagelijks met een milde, niet-irriterende zeep en warm water om vuil en bacteriën te verwijderen. Dep de huid voorzichtig droog met een schone handdoek. Zorg ervoor dat je de huid niet wrijft, omdat dit de ontsteking kan verergeren. Vermijd ook het gebruik van agressieve scrubs of producten die de huid kunnen irriteren.

Vermijd krabben of drukken op de bultjes

Het is belangrijk om te voorkomen dat je krabt of drukt op de bultjes die door folliculitis worden veroorzaakt. Dit kan de infectie verergeren en leiden tot littekens. Probeer de verleiding om te krabben te weerstaan en gebruik eventueel een koud kompres om de jeuk of pijn te verlichten. Als de bultjes pijn doen, kun je een kalmerende zalf, zoals hydrocortison, aanbrengen, maar vraag eerst advies aan een arts.

Gebruik de juiste behandelingsproducten

Als je last hebt van folliculitis, kunnen bepaalde medicijnen helpen bij het verlichten van de symptomen. Topische antibiotica, zoals zalf of crème met mupirocine, kunnen de infectie bestrijden en de ontsteking verminderen. In ernstigere gevallen kan een arts orale antibiotica voorschrijven. Gebruik medicijnen altijd volgens de aanwijzingen van je arts en maak de kuur volledig af, zelfs als de symptomen eerder verdwijnen.

Kies voor ademende kleding en vermijd strakke kleding

Het dragen van ademende kleding kan helpen om irritatie van de huid te voorkomen. Kies voor loszittende, katoenen kleding die de huid in staat stelt om te ademen. Strakke kleding of synthetische stoffen kunnen de huid irriteren en het herstel vertragen. Vermijd ook het dragen van dezelfde kleding voor lange tijd zonder deze te wassen, vooral als je gezweet hebt.

Gebruik geen gedeelde handdoeken of scheermateriaal

Omdat folliculitis vaak wordt veroorzaakt door bacteriën, is het belangrijk om hygiënisch om te gaan met persoonlijke spullen. Gebruik altijd je eigen handdoeken, scheermesjes en andere producten die in contact komen met de huid. Vermijd het delen van deze spullen met anderen om te voorkomen dat je de infectie verspreidt of opnieuw opdoet.

Zorg voor goede huidverzorging na het scheren

Scheren is een veelvoorkomende oorzaak van folliculitis, omdat het de haarzakjes kan beschadigen. Om folliculitis te voorkomen, is het belangrijk om de huid goed voor te bereiden voordat je scheert. Gebruik een scheergel of -crème om de huid te verzachten en kies voor een scherp scheermesje om irritatie te minimaliseren. Scheer altijd in de richting van de haargroei en vermijd het meerdere keren over hetzelfde gebied te scheren. Na het scheren kun je een kalmerende lotion gebruiken om de huid te verzachten.

Vermijd het in contact komen met besmette waterbronnen

Water in zwembaden of hete baden kan soms bacteriën bevatten die folliculitis kunnen veroorzaken. Vermijd het zwemmen in ongereinigd water, vooral als je al last hebt van folliculitis. Zorg ervoor dat het zwembad water goed gefilterd en behandeld is om de kans op infecties te verkleinen. Als je in een jacuzzi zit, zorg dan dat deze goed onderhouden wordt om besmetting te voorkomen.

Raadpleeg een arts bij ernstige of terugkerende folliculitis

Als de symptomen van folliculitis ernstig zijn, niet verbeteren met zelfzorgmaatregelen, of als de ontsteking zich uitbreidt, is het raadzaam om een arts te raadplegen. In sommige gevallen kan folliculitis terugkeren of ernstig worden, wat professionele behandeling vereist. Je arts kan bepalen of je antibiotica nodig hebt en zal je advies geven over hoe je de aandoening het beste kunt behandelen en voorkomen.

Zorg voor een gezonde huidverzorgingsroutine

Een gezonde huidverzorgingsroutine kan helpen om folliculitis te voorkomen. Reinig je huid dagelijks met een milde reiniger, hydrateer de huid goed, en vermijd het gebruik van agressieve producten die de huid kunnen uitdrogen of irriteren. Daarnaast is het belangrijk om je huid regelmatig te exfoliëren om dode huidcellen te verwijderen die de haarzakjes kunnen verstoppen. Zorg er echter voor dat je dit niet te vaak doet, aangezien te veel exfoliëren de huid kan irriteren en de aandoening kan verergeren.

Misvattingen rond folliculitis

Folliculitis is altijd een infectie door bacteriën

Hoewel bacteriën zoals huidinfectieverwekkers vaak de oorzaak zijn van folliculitis, kunnen andere factoren, zoals schimmels of virussen, ook verantwoordelijk zijn voor het ontstaan van deze aandoening. Folliculitis ontstaat wanneer de haarzakjes ontsteken, meestal door een infectie, maar het kan ook worden veroorzaakt door irritatie, ingegroeide haren of overmatige transpiratie. De behandeling varieert afhankelijk van de oorzaak van de ontsteking, die kan verschillen van een eenvoudige bacteriële infectie tot een schimmelinfectie.

Folliculitis komt alleen voor bij slechte hygiëne

Een veel voorkomende misvatting is dat folliculitis uitsluitend wordt veroorzaakt door slechte hygiëne. Hoewel onvoldoende hygiëne het risico kan verhogen, kan folliculitis ook ontstaan door andere factoren zoals allergieën, het gebruik van irriterende stoffen of het dragen van strakke kleding die wrijving veroorzaakt. Bovendien kan een verzwakt immuunsysteem of het gebruik van bepaalde medicijnen het risico op het ontwikkelen van folliculitis vergroten.

Folliculitis is altijd ernstig en vereist medische behandeling

In veel gevallen is folliculitis mild en kan het vanzelf verdwijnen zonder medische tussenkomst. Milde gevallen kunnen worden behandeld met een verbeterde huidverzorging of het vermijden van irriterende stoffen. Ernstigere gevallen, zoals die welke gepaard gaan met pus of die zich verspreiden naar andere delen van het lichaam, vereisen mogelijk behandeling met antibiotica of andere medicijnen. Als de ontsteking aanhoudt of verergert, is het belangrijk om een arts te raadplegen voor een diagnose en gepaste behandeling.

Folliculitis veroorzaakt altijd zichtbare pus of abcessen

Niet alle gevallen van folliculitis leiden tot de vorming van abcessen of zichtbare pus. Sommige gevallen kunnen zich voordoen als kleine rode bultjes zonder etterige afscheiding, die vaak minder ernstig zijn en gemakkelijker te behandelen zijn. Abcessen kunnen zich echter ontwikkelen bij ernstigere vormen van folliculitis, vooral als de infectie niet adequaat wordt behandeld, wat kan leiden tot pijnlijke, grote knobbels die mogelijk moeten worden geopend door een arts. Abcessen moeten niet verward worden met gewone folliculitis. Als ze zich ontwikkelen, is het belangrijk om medische hulp te zoeken, aangezien ze kunnen leiden tot verdere complicaties zoals een abces.

Folliculitis kan niet worden voorkomen

Hoewel het niet altijd mogelijk is om folliculitis te voorkomen, kunnen bepaalde voorzorgsmaatregelen helpen het risico te verlagen. Het handhaven van een goede hygiëne, het vermijden van het delen van handdoeken of scheermesjes en het dragen van ademende kleding kan bijdragen aan het voorkomen van infecties. Het is ook belangrijk om irritatie van de huid te voorkomen, zoals het gebruik van milde zeep of het vermijden van agressieve scrubs die de huid kunnen beschadigen. Bovendien kunnen mensen met een verhoogd risico op folliculitis, zoals mensen met diabetes of die immuungecompromitteerd zijn, extra zorg besteden aan hun huidverzorging om infecties te voorkomen.

Folliculitis komt alleen voor op de huid van het gezicht of de nek

Hoewel folliculitis vaak voorkomt op het gezicht of de nek, kan het in feite overal op het lichaam optreden, vooral op plaatsen die gevoelig zijn voor wrijving of die veel zweet produceren. Het komt vaak voor op de rug, schouders, dijen, armen en billen. De aandoening kan zich ook voordoen in gebieden waar haargroei voorkomt, zoals de oksels of de schaamstreek. Het is dus belangrijk om de huid in alle delen van het lichaam goed te verzorgen, vooral als je gevoelig bent voor folliculitis.

Folliculitis is altijd een teken van een onderliggende ziekte

Hoewel folliculitis soms kan samenhangen met onderliggende gezondheidsproblemen, zoals een diabetes mellitus of een verstoord immuunsysteem, komt het in veel gevallen voor zonder dat er een ernstiger medische aandoening aanwezig is. Het is een vrij veel voorkomende aandoening die kan optreden door eenvoudige factoren zoals irritatie, overmatige zweetproductie of het scheren van het lichaam. Het is dus belangrijk om niet altijd een onderliggende ziekte te vermoeden bij het verschijnen van folliculitis.

Folliculitis heeft altijd langdurige gevolgen

De meeste gevallen van folliculitis verdwijnen zonder blijvende schade, vooral wanneer ze op tijd worden behandeld. In ernstige gevallen kan de aandoening echter littekens veroorzaken, vooral als er sprake is van veel krabben of als de infectie zich verspreidt naar dieper gelegen weefsels. Het vermijden van het aanraken of krabben van de aangetaste gebieden en het gebruik van de juiste behandeling kan helpen om langdurige gevolgen te voorkomen.

Lees verder

• Folliculitis keloidalis: Ontsteking van haarzakjes op hoofd
• Pijnlijke hoofdhuid: Oorzaken van pijn en gevoeligheid
• Jeukende huid (pruritus): Oorzaken van jeukend huidgebied
• Jeukende hoofdhuid: Oorzaken van jeuk aan het hoofd
• Infecties aan hoofdhuid: Oorzaken, symptomen en behandeling