Folliculitis: Ontsteking haarzakjes met pijn & jeuk aan huid

Bij folliculitis (haarwortelontsteking, haarzakontsteking) zijn één of meer haarzakjes (haarfollikels) ontstoken. Deze goedaardige huidaandoening komt tot stand doordat de beschadigde huid besmet raakt met bacteriën, schimmels, virussen of gisten door bijvoorbeeld wrijving of het scheren. Overal op het lichaam waar zich haar bevindt, is deze ontsteking mogelijk. De milde aandoening veroorzaakt vaak jeuk en pijn. Een behandeling is niet altijd nodig omdat de meeste patiënten spontaan herstellen van deze ontsteking. Maar soms is verder onderzoek nodig om de juiste oorzaak van folliculitis te ontdekken, en dan zet de arts geschikte medicijnen in. Dankzij enkele zelfzorgmaatregelen en preventieve tips, is folliculitis goed te behandelen alsook voorkomen.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken folliculitis
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Jeuk en pijn
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling is niet altijd nodig
• Prognose van ontsteking van haarzakjes
• Complicaties ontsteking van één of meer haarfollikels
• Preventie huidaandoening

Epidemiologie

Folliculitis is een veelvoorkomende huidaandoening die gekarakteriseerd wordt door ontsteking van de haarzakjes. Het komt wereldwijd voor en kan elke leeftijdsgroep treffen, maar het komt vaker voor bij bepaalde risicogroepen en onder specifieke omstandigheden. De incidentie van folliculitis varieert afhankelijk van de geografische locatie, het seizoen, en de individuele risicofactoren van een patiënt.

Prevalentie en incidentie

De prevalentie van folliculitis is wereldwijd hoog, vooral in gebieden met warm en vochtig klimaat, waar bacteriën en schimmels zich gemakkelijker kunnen vermenigvuldigen. Studies tonen aan dat een aanzienlijk percentage van de bevolking op enig moment folliculitis kan ontwikkelen, met een piek bij jongvolwassenen. De incidentie is seizoensgebonden, met een toename in de zomermaanden door verhoogde zweten en blootstelling aan omgevingsfactoren die bacteriële infecties bevorderen.

Risicofactoren en epidemiologische variatie

Folliculitis komt vaker voor bij patiënten die een verzwakt immuunsysteem hebben of bij mensen die regelmatig antibiotica gebruiken. Er is ook een verhoogd risico voor patiënten met een aanleg voor huidproblemen, zoals eczeem of acne. Bovendien komt het vaker voor bij mannen, vooral op het gezicht, en bij vrouwen op de benen.

Mechanisme

Folliculitis ontstaat wanneer de haarzakjes ontsteken, vaak als gevolg van een infectie door bacteriën, schimmels, of virussen. Het mechanisme achter deze ontsteking is meestal gerelateerd aan een verstoring in de normale werking van het haarzakje, waardoor ziekteverwekkers de kans krijgen om de huid te infecteren.

Oorzaken van folliculitis

De meeste gevallen van folliculitis worden veroorzaakt door bacteriële infecties, met name Staphylococcus aureus, een bacterie die van nature in de huid leeft. Schimmels en virussen kunnen echter ook verantwoordelijk zijn voor ontsteking van de haarzakjes. In sommige gevallen kan folliculitis het gevolg zijn van andere factoren zoals chemische irritatie, overmatig zweten, of het dragen van strak zittende kleding die wrijving veroorzaakt.

Pathofysiologie van ontsteking

Bij folliculitis ontstaat ontsteking wanneer de haarzakjes worden geblokkeerd door talg, dode huidcellen, of andere stoffen. Deze blokkades kunnen leiden tot de groei van bacteriën, die vervolgens de haarzakjes infecteren en een ontstekingsreactie veroorzaken. Dit kan gepaard gaan met symptomen zoals roodheid, jeuk, en pijnlijke, etterige bultjes.

Oorzaken folliculitis

Schade aan haarzakjes

Folliculitis treedt op wanneer haarzakjes beschadigd of geblokkeerd zijn. Dit is bijvoorbeeld het gevolg van wrijving tegen kleding of gebeurt soms bij het scheren. Voorts geraken de haarfollikels geblokkeerd door het overmatig gebruik van vettige zalven of oliën omdat dit de poriën doet afsluiten.

Ziekmakende organismen

Meestal geraken de beschadigde follikels besmet met Staphylococcus (stafylokok) bacteriën. Af en toe zijn ook schimmels, gisten of virussen de oorzaak van folliculitis. De organismen dringen bij binnenkomst van het beschadigde haarfollikel de huid binnen en veroorzaken daar een ontsteking van de follikelopening.

Sommige patiënten zijn chronisch drager van de stafylokokkenbacteriën die folliculitis veroorzaken. Deze bevinden zich dan in het genitale gebied, de neus en de oren, en verspreiden zich dan telkens weer naar de huid.

Risicofactoren

De ontsteking van één of meer haarfollikels treedt vaker op in vochtige klimaten of omstandigheden (zoals in jacuzzi’s of bubbelbaden) en als de patiënt afsluitende kleding draagt. Daarnaast vormt contact met bepaalde chemische stoffen ook een risicofactor voor folliculitis. Het gebruik van bepaalde medicijnen leidt tot slot soms tot een allergische reactie waardoor folliculitis tot stand komt.

Risicogroepen

Er zijn verschillende risicogroepen die vatbaarder zijn voor het ontwikkelen van folliculitis. Dit komt vaak voor bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem of specifieke risicofactoren die de kans op infecties verhogen.

Patiënten met een verzwakt immuunsysteem

Mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals bij HIV/AIDS, diabetes of onder behandeling met immunosuppressiva, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van folliculitis. Deze patiënten kunnen moeilijker infecties bestrijden, wat de kans op een bacteriële of schimmelinfectie in de haarzakjes vergroot.

Huidproblemen zoals acne of eczeem

Patiënten die lijden aan andere huidproblemen, zoals acne of eczeem, lopen een groter risico op folliculitis. Deze aandoeningen kunnen de huidbarrière verzwakken, wat het gemakkelijker maakt voor ziekteverwekkers om de haarzakjes te infecteren.

Mannen en vrouwen met specifieke risicofactoren

Folliculitis komt vaker voor bij mannen, vaak als gevolg van scheren, vooral op het gezicht. Bij vrouwen is de aandoening vaker te vinden op de benen, wat vaak wordt veroorzaakt door het scheren of het dragen van strakke kleding die wrijving veroorzaakt. Het risico neemt toe wanneer de huid onjuist wordt verzorgd of wanneer er onhygiënische omstandigheden zijn.

Symptomen: Jeuk en pijn

Veel voorkomende symptomen zijn onder andere een huiduitslag die bestaat uit kleine, rode puntjes, pijn, jeuk en pukkels of puisten in de buurt van een haarzakje in de nek, het gezicht en het baardgebied (baardschurft), het behaarde hoofd, de oksels (met als gevolg 'gezwollen oksels'), de benen (jeukende benen), de romp, de billen, de lies of het genitale gebied. Folliculitis is namelijk overal op het lichaam mogelijk waar zich haar bevindt. Op de puistjes is korstvorming mogelijk. De aandoening doet denken aan acne hoewel bij deze laatste aandoening de talgklieren en niet het bovenste deel van een haarfollikel ontstoken zijn.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen zijn ernstige pijn, koorts, en uitbreiding van de ontsteking naar omliggende gebieden. Als de symptomen niet verbeteren met behandeling, kan dit wijzen op een ernstigere infectie of complicatie.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

De arts diagnosticeert de aandoening door de huid te inspecteren. Een laboratoriumonderzoek van een stukje huidweefsel (biopt) of de pus uit het ontstoken huidgebied is nodig om de bron van de infectie op te sporen (bacteriën, schimmels, gisten of virussen) wat nodig is om de gepaste behandeling voor te schrijven. De arts bekijkt de huiduitslag wel zorgvuldig. Uitgebreide, jeukende folliculitis van de bovenste romp en de ledematen wijst namelijk mogelijk op een onderliggende hiv-infectie.

Differentiële diagnose

Volgende huidaandoeningen lijken wel op het klinisch beeld van folliculitis maar zijn toch andere aandoeningen:

• acne rosacea
• acne vulgaris
• acneïforme uitbarstingen
• coccidioïdomycose
• cutane candidiasis
• erythema toxicum neonatorum (goedaardige huidaandoening bij baby's)
• het Graham-Little-Piccardi-Lasseur syndroom
• huidafwijkingen door een nierziekte
• impetigo (bacteriële huidinfectie met symptomen aan gezicht en ledematen)
• insectenbeten
• irriterende contactdermatitis (huiduitslag met roodheid en jeuk)
• milia (huidaandoening met kleine bultjes op het gezicht)
• miliaria
• papulaire urticaria (huidziekte met rode en jeukende bultjes)
• periorale dermatitis (huidziekte met huiduitslag rond de mond)
• pseudo-folliculitis
• rosacea (huidaandoening met roodheid en zwelling in het gezicht)
• subcorneale pustuleuze dermatose
• ziekte van Fox-Fordyce (vlekjes naast de lippen en op de geslachtsdelen)

Behandeling is niet altijd nodig

Zelfzorg

De patiënt gebruikt hete, vochtige kompressen die hij toepast op de ontstoken haarfollikels om de pijn en jeuk te minderen. Hij knijpt de puistjes dus nooit zelf uit omdat de ontstekingsreactie hierdoor verergert en de patiënt zichzelf zo blijft besmetten. Daarenboven draagt hij loszittende kledij en gebruikt hij huidvriendelijke verzorgingsproducten. Het gebruik van vette oliën en zalven staakt hij. Een medische behandeling is niet altijd nodig omdat de aandoening vaak spontaan verdwijnt. In ernstige gevallen is een medische behandeling echter wel noodzakelijk.

Professionele medische zorg

De arts zet ontsmettingsmiddelen, antibiotica (tegen bacteriën) of antimycotica (tegen schimmels) in die hij toepast op de huid (topische medicijnen) of oraal (via de mond) inneemt. Deze medicatie neemt hij gewoonlijk gedurende twee tot vier weken. Af en toe is het gebruik van een bepaald medicijn de oorzaak van folliculitis. In dat geval bekijkt de arts of hij eventueel andere medicatie kan inzetten.

Prognose van ontsteking van haarzakjes

Folliculitis reageert meestal goed op de behandeling, al komt de ontsteking van één of meer haarzakjes soms wel terug. Buiten het feit dat deze huidaandoening pijnlijk en/of jeukend is, is dit voor sommige patiënten ook erg gênant.

Complicaties ontsteking van één of meer haarfollikels

Complicaties kunnen onder meer diepere infecties, littekens, of terugkerende episodes van folliculitis omvatten. Het is belangrijk om de huid goed te verzorgen en de behandeling te volgen.

Preventie huidaandoening

Om verdere beschadiging van de haarzakjes en een infectie te voorkomen, is het nodig om wrijving van kledij te verminderen, enkel het scheergebied zelf te scheren met een nieuw scheermesje of een elektrisch scheerapparaat, het gebied schoon te houden en besmette kleding en washandjes te vermijden. Ook is het hanteren van een goede hygiëne belangrijk om folliculitis te voorkomen.

Lees verder

• Folliculitis keloidalis: Ontsteking van haarzakjes op hoofd
• Pijnlijke hoofdhuid: Oorzaken van pijn en gevoeligheid
• Jeukende huid (pruritus): Oorzaken van jeukend huidgebied
• Jeukende hoofdhuid: Oorzaken van jeuk aan het hoofd
• Infecties aan hoofdhuid: Oorzaken, symptomen en behandeling