Platvoeten: Pijnloze voetafwijking met voetzool op de grond

Bij platvoeten, ook wel doorgezakte voeten genoemd, ontstaat een verzakking van de voetboog aan de zoolzijde van de voet, waardoor de gehele voetzool op de grond rust. Platvoeten komen vaak voor tijdens de normale ontwikkeling van zuigelingen en peuters, maar kunnen ook optreden als gevolg van aangeboren afwijkingen, verworven aandoeningen of omgevingsfactoren. In de meeste gevallen is een behandeling niet nodig, maar bij pijn of functionele problemen kan een orthopedische of, indien noodzakelijk, chirurgische behandeling worden overwogen. De vooruitzichten voor patiënten met platvoeten zijn doorgaans positief.

• Synoniemen
• Epidemiologie
• Prevalentie van platvoeten
• Geslachtsverhouding en leeftijd
• Geografische variaties
• Mechanisme
• Ontwikkeling van de voetboog
• Anatomische afwijkingen en zwakte van de pezen
• Mechanisme van belasting en overbelasting
• Risicofactoren
• Genetische factoren
• Obesitas en overgewicht
• Veranderingen in de levensstijl en schoenenkeuze
• Risicogroepen
• Ouderen
• Zwangerschap
• Atleten en mensen die intensief sporten
• Aangeboren platvoeten
• Verworven platvoeten
• Symptomen: Pijnloze voetafwijking
• Alarmsymptomen
• Pijn in de voet en de enkel
• Vermoeidheid en zwakte in de voeten
• Beperkte mobiliteit en moeite met het dragen van bepaalde schoenen
• Visuele veranderingen in de voetstructuur
• Diagnose en onderzoeken van voetzool op de grond
• Behandeling is niet altijd nodig
• Prognose is goed
• Verwachte levenskwaliteit en mobiliteit
• Behandeling en therapieën
• Langetermijnuitzicht
• Complicaties
• Preventie
• Het dragen van ondersteunende schoenen
• Gewichtsbeheer
• Oefeningen voor voetondersteuning

Synoniemen

De medische termen voor platvoeten zijn:

• pes planovalgus
• pes planus

Epidemiologie

Prevalentie van platvoeten

Platvoeten, ook wel pes planus genoemd, zijn een veelvoorkomende aandoening waarbij de voetboog niet goed ontwikkeld is of volledig afgevlakt is. De prevalentie van platvoeten varieert afhankelijk van de leeftijd en populatie. Bij zuigelingen en jonge kinderen komt het vaak voor, aangezien de voetboog zich in de eerste jaren van het leven ontwikkelt. Naarmate mensen ouder worden, kan de aandoening aanhouden of verergeren. Ongeveer 20% van de volwassenen heeft platvoeten, maar niet iedereen heeft klachten. Het percentage mensen met klachten neemt toe naarmate de leeftijd vordert, vooral bij ouderen.

Geslachtsverhouding en leeftijd

Platvoeten komen iets vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, hoewel het verschil in prevalentie klein is. Bij kinderen is het percentage van platvoeten hoger, omdat de voetboog zich pas later ontwikkelt. Bij volwassenen wordt platvoeten vaak geassocieerd met het ouder worden, waarbij het verlies van de voetboog kan leiden tot klachten. Vrouwen kunnen ook een verhoogd risico hebben door zwangerschap, waarbij de verhoogde druk op de voeten kan bijdragen aan de ontwikkeling van platvoeten.

Geografische variaties

De prevalentie van platvoeten varieert per geografische regio. In sommige bevolkingsgroepen, zoals bij mensen van Afrikaanse of Aziatische afkomst, komt platvoeten minder vaak voor dan bij mensen van Europese afkomst. Dit kan te maken hebben met genetische factoren, evenals met omgevings- en levensstijlfactoren, zoals schoenen die worden gedragen.

Mechanisme

Ontwikkeling van de voetboog

De voetboog ontwikkelt zich normaal gesproken tijdens de kindertijd. Platvoeten ontstaan wanneer de structuren die de voetboog ondersteunen, zoals ligamenten en pezen, niet goed functioneren. Dit kan leiden tot een verzwakte voetboog, waardoor de voet plat neerkomt op de grond. Dit mechanisme kan zowel aangeboren als verworven zijn, afhankelijk van de oorzaak.

Anatomische afwijkingen en zwakte van de pezen

Platvoeten kunnen het gevolg zijn van zwakte in de pezen die de voetboog ondersteunen, zoals de tibialis posterior pees. Bij verzwakking van deze pees wordt de voetboog onvoldoende ondersteund, wat leidt tot de afvlakking van de voet. Bij sommige mensen kunnen aangeboren afwijkingen, zoals een te korte achillespees of een abnormale voetstructuur, bijdragen aan de ontwikkeling van platvoeten.

Mechanisme van belasting en overbelasting

Externe factoren, zoals overbelasting of langdurig staan, kunnen het risico op het ontwikkelen van platvoeten vergroten. Het langdurig belasten van de voet kan leiden tot overbelasting van de pezen en ligamenten, wat uiteindelijk de voetboog verzwakt en platvoeten kan veroorzaken. Dit kan worden verergerd door overgewicht, wat extra druk op de voeten uitoefent.

Risicofactoren

Genetische factoren

Platvoeten kunnen een erfelijke component hebben, wat betekent dat mensen met een familielid die de aandoening heeft, een verhoogd risico hebben om ook platvoeten te ontwikkelen. Genetische afwijkingen die de voetstructuur of de ontwikkeling van de voetboog beïnvloeden, kunnen bijdragen aan de aandoening.

Obesitas en overgewicht

Overgewicht is een belangrijke risicofactor voor het ontwikkelen van platvoeten. De extra belasting op de voeten door overgewicht kan de pezen en ligamenten in de voet overbelasten, wat kan leiden tot verzwakking van de voetboog en platvoeten. Dit risico neemt toe naarmate de leeftijd vordert.

Veranderingen in de levensstijl en schoenenkeuze

Onjuiste schoenen, zoals schoenen die onvoldoende ondersteuning bieden of te strak zitten, kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van platvoeten. Het dragen van slechte schoenen kan de spanning op de voetstructuren verhogen, wat kan leiden tot voetafwijkingen. Regelmatig staan of lopen op harde oppervlakken zonder de juiste ondersteuning kan ook bijdragen aan het ontstaan van platvoeten.

Risicogroepen

Ouderen

Ouderen vormen een risicogroep voor het ontwikkelen van platvoeten vanwege het natuurlijke verzwakken van de pezen en ligamenten die de voetboog ondersteunen naarmate ze ouder worden. Bij ouderen kan de afname van spierkracht en de verzwakking van de voetstructuren leiden tot de afvlakking van de voet.

Zwangerschap

Tijdens de zwangerschap kunnen hormonale veranderingen, zoals verhoogde niveaus van relaxine, bijdragen aan het verzwakken van de ligamenten in de voeten. Dit kan het risico op het ontwikkelen van platvoeten vergroten, vooral tijdens de tweede en derde trimester van de zwangerschap, wanneer de druk op de voeten toeneemt door het gewicht van de baby.

Atleten en mensen die intensief sporten

Mensen die regelmatig intensief sporten, vooral sporten waarbij de voeten veel impact ervaren, zoals hardlopen of springen, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van platvoeten. De herhaalde belasting en impact kunnen de voetstructuren belasten, wat uiteindelijk kan leiden tot de ontwikkeling van platvoeten.

Aangeboren platvoeten

Normaal bij zuigelingen en peuters
Platvoeten zijn een veelvoorkomende aandoening bij zuigelingen en peuters. Dit komt vaak door losse pezen en bindweefsel in de voet die tijdelijk onvoldoende ondersteuning bieden. Bij de meeste kinderen ontwikkelt zich echter geleidelijk een normale voetboog tussen de leeftijd van twee en drie jaar. Tegen de tijd dat ze volwassen worden, hebben de meeste mensen normale voetbogen. Bij sommige mensen ontwikkelt zich echter nooit een volledige voetboog, wat resulteert in blijvende platvoeten.

Erfelijke aandoeningen gepaard met platvoeten
Erfelijke aandoeningen kunnen afwijkingen in de botten, spieren of het bindweefsel veroorzaken die leiden tot platvoeten bij de geboorte. Voorbeelden van dergelijke aandoeningen zijn:

• de ziekte van Camurati-Engelmann (botaandoening)
• de ziekte van Charcot-Marie-Tooth (aantasting van de perifere zenuwen, wat kan leiden tot voetafwijkingen)
• het Ehlers-Danlos syndroom (bindweefselziekte met symptomen aan de huid en gewrichten)
• het Marfan-syndroom (bindweefselziekte met symptomen aan het hart, de ogen en het skelet)
• het Morquio-syndroom (stofwisselingsziekte met afwijkingen aan het gezicht en het skelet)
• het Pitt-Hopkins syndroom (afwijkingen aan het gezicht en de hersenen)
• het Weaver-syndroom (neurologische aandoening met symptomen aan het skelet, het gezicht, de motoriek en de hersenen)
• osteogenesis imperfecta (fragiele botten en frequente botbreuken)

Verworven platvoeten

Verworven aandoeningen en bepaalde omgevingsfactoren kunnen ook het risico op platvoeten verhogen.

Aandoeningen
Platvoeten kunnen ontstaan door schade aan spieren, zenuwen of bindweefsel in of rond de voet bij mensen met reeds bestaande voetbogen. Dit type platvoet kan vaak eenzijdig voorkomen. Voorbeelden van aandoeningen die het risico op platvoeten verhogen zijn:

• cerebrale parese (hersenverlamming)
• Chronische peesontsteking aan de binnenenkel (problemen met de tibialis posteriorpees)
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• spierdystrofie (progressief verlies van spiermassa)
• spina bifida (open rug)

In zeldzame gevallen kunnen pijnlijke platvoeten ontstaan door aandoeningen waarbij twee of meer botten in de voet samensmelten of verkeerd groeien, zoals bij tarsale coalitie.

Omgevingsfactoren
Bepaalde omgevingsfactoren verhogen het risico op platvoeten, vooral op latere leeftijd. Deze factoren zijn onder andere:

• Veroudering
• Zwangerschap
• Het dragen van slecht schoeisel
• Obesitas (zwaarlijvigheid)
• Verwondingen

Symptomen: Pijnloze voetafwijking

De meeste patiënten met platvoeten ervaren geen pijn of andere problemen, tenzij er sprake is van een onderliggende aandoening. Wanneer pijn optreedt in de voet, enkel of onderbeen, is medisch advies nodig. Soms ervaren mensen vermoeide of pijnlijke voeten na langdurig staan of na fysieke activiteiten, zoals sporten, vooral bij volwassenen.

Alarmsymptomen

Pijn in de voet en de enkel

Een van de meest voorkomende alarmsymptomen van platvoeten is pijn in de voet, vooral in de boog van de voet of de enkel. Deze pijn kan verergeren na langdurig staan of lopen, vooral bij mensen die overgewicht hebben of veel op hun voeten staan.

Vermoeidheid en zwakte in de voeten

Patiënten met platvoeten kunnen vermoeidheid en zwakte ervaren in hun voeten, vooral na het lopen of staan. Dit komt door de extra belasting op de voetstructuren, waardoor de spieren en pezen harder moeten werken om de voet te ondersteunen.

Beperkte mobiliteit en moeite met het dragen van bepaalde schoenen

Platvoeten kunnen leiden tot beperkte mobiliteit, vooral als de afvlakking van de voetboog ernstig is. Patiënten kunnen moeite hebben met het dragen van bepaalde schoenen, vooral die met een lage of stijve hak, omdat deze niet voldoende ondersteuning bieden voor de verzwakte voetboog.

Visuele veranderingen in de voetstructuur

Bij sommige patiënten met platvoeten kan de afvlakking van de voetboog zichtbaar zijn. Dit kan leiden tot veranderingen in de manier waarop de voeten op de grond komen te staan, met een uitpuilende binnenboog van de voet. Bij ernstigere gevallen kan de voet helemaal plat op de grond staan, wat kan leiden tot bijkomende problemen zoals hamertenen of andere voetafwijkingen.

Diagnose en onderzoeken van voetzool op de grond

Lichamelijk onderzoek
De arts begint met het verzamelen van de medische geschiedenis en onderzoekt mogelijke oorzaken zoals ziekten of verwondingen die gekoppeld zijn aan platvoeten. Hij inspecteert de schoenzolen op ongebruikelijke slijtagepatronen en observeert de voeten en benen van de patiënt. Bij platvoeten komt de wreef van de voet vaak in contact met de grond tijdens het staan. De arts vraagt de patiënt om op de tenen te staan op een vlakke ondergrond. Als de voetboog zichtbaar is bij deze positie, is er sprake van een soepele (flexibele) platvoet. Bij een stijve platvoet is de voetboog niet zichtbaar. De arts test ook de sterkte van de spieren en pezen, zoals de achillespees en de tibialis posteriorpees. Bij eenvoudige platvoeten zijn verdere onderzoeken vaak niet nodig.

Diagnostisch onderzoek
Als er geen voetboog zichtbaar is wanneer de patiënt op de tenen staat (stijve of rigide platvoet), of als de patiënt pijn ervaart in de voet, enkel of onderbeen, kan de arts aanvullende onderzoeken laten uitvoeren om een onderliggend probleem te identificeren:

• Een CT-scan (voor het bekijken van de botten in de voet(en))
• Een MRI-scan (voor het beoordelen van de pezen in de voet(en))
• Een röntgenfoto van de voet(en)

Afhankelijk van de mogelijke onderliggende ziekte kunnen soms aanvullende onderzoeken nodig zijn.

Behandeling is niet altijd nodig

Niet nodig
Bij kinderen met platvoeten is een behandeling meestal niet nodig als er geen pijn of functionele problemen zijn. De voeten van het kind ontwikkelen zich normaal, ook als het kind speciale schoenen, inlegzolen of andere orthopedische hulpmiddelen gebruikt. Activiteiten zoals lopen op blote voeten, rennen of springen verergeren platvoeten niet. Dit geldt ook voor oudere kinderen en volwassenen met soepele platvoeten zonder pijn of loopproblemen.

Wel nodig
Als de patiënt pijn ervaart door soepele platvoeten, kunnen orthesen (inlegzolen) of speciale orthopedische schoenen nodig zijn. Bij stijve platvoeten met pijn zal de arts de situatie volgen en een passende behandeling inzetten. Ondersteunende behandelingen kunnen pijnstillers, gewichtsverlies bij overgewicht en fysiotherapie omvatten. Bij tarsale coalitie begint de behandeling met rust en mogelijk een gipsverband. Chirurgie kan nodig zijn als de pijn aanhoudt ondanks andere behandelingen.

Prognose is goed

Verwachte levenskwaliteit en mobiliteit

De prognose voor patiënten met platvoeten varieert afhankelijk van de ernst van de aandoening. Bij veel mensen veroorzaken platvoeten geen significante klachten en kunnen ze een normaal leven leiden. Bij andere patiënten kunnen de symptomen ernstiger zijn, vooral als er pijn of mobiliteitsproblemen optreden, wat kan leiden tot een verminderde levenskwaliteit.

Behandeling en therapieën

De meeste mensen met platvoeten kunnen hun symptomen effectief beheersen met niet-chirurgische behandelingen, zoals het dragen van orthopedische schoenen of het gebruik van steunzolen. Fysiotherapie kan helpen om de spieren in de voet te versterken en pijn te verminderen. In sommige gevallen kan een operatie nodig zijn om de voetboog te herstellen, vooral als de aandoening ernstige pijn veroorzaakt of de mobiliteit beperkt.

Langetermijnuitzicht

Met de juiste behandeling kunnen veel mensen met platvoeten een normaal leven leiden, hoewel de aandoening soms verergeren kan naarmate mensen ouder worden. Het monitoren van de symptomen en het opvolgen van behandelingsaanbevelingen kan de prognose verbeteren.

Complicaties

Mogelijke complicaties na een operatie voor platvoeten zijn onder andere:

• Aanhoudende pijn
• Blijvende voetvervorming
• Infecties
• Verlies van enkelbeweging
• Niet-genezing van de gefuseerde botten

Preventie

Het dragen van ondersteunende schoenen

Een van de belangrijkste preventieve maatregelen tegen platvoeten is het dragen van goed ondersteunende schoenen die de voetboog voldoende ondersteunen. Schoenen die specifiek ontworpen zijn voor mensen met een verhoogd risico op platvoeten, zoals orthopedische schoenen, kunnen helpen bij het voorkomen van de aandoening.

Gewichtsbeheer

Het handhaven van een gezond gewicht is belangrijk om de druk op de voeten te verminderen. Overgewicht verhoogt de kans op platvoeten, dus het volgen van een evenwichtig voedingspatroon en regelmatige lichaamsbeweging kunnen helpen om het risico op de aandoening te verlagen.

Oefeningen voor voetondersteuning

Specifieke oefeningen gericht op het versterken van de voetspieren en het verbeteren van de stabiliteit van de voetboog kunnen helpen bij het voorkomen van platvoeten, vooral bij mensen die een verhoogd risico lopen door genetische factoren of overbelasting. Het regelmatig uitvoeren van deze oefeningen kan de voeten versterken en de kans op de ontwikkeling van platvoeten verminderen.

Lees verder

• Voetboogpijn: Oorzaken en behandeling van pijn in voetboog