Pitt-Hopkins syndroom: Afwijkingen aan gezicht en hersenen

Bij het Pitt-Hopkins-syndroom heeft de patiënt een matige tot ernstige verstandelijke beperking en een vertraagde ontwikkeling, ademhalingsproblemen, terugkerende aanvallen (epilepsie) en typische gelaatstrekken. Deze erfelijke en uiterst zeldzame aandoening verergert de symptomen niet naarmate de tijd vordert; echter, de patiënt behoudt doorgaans een mentale leeftijd die veel jonger is dan zijn chronologische leeftijd. Ondanks deze uitdagingen vertonen patiënten vaak een gelukkige en opgeruimde stemming.

• Synoniemen Pitt-Hopkins-syndroom
• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen: Afwijkingen aan gezicht en hersenen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Contactgroep
• Praktische tips voor het leven / omgaan met het Pitt-Hopkins syndroom
• Multidisciplinaire zorg en ondersteuning
• Ondersteuning van de dagelijkse ontwikkeling
• Misvattingen rond Pitt-Hopkins syndroom
• Pitt-Hopkins syndroom is een vorm van autisme
• Alle personen met Pitt-Hopkins syndroom hebben ernstige ademhalingsproblemen
• Mensen met Pitt-Hopkins syndroom leren nooit spreken
• De levensverwachting is sterk verminderd
• Alle personen met Pitt-Hopkins syndroom hebben dezelfde symptomen
• Er is geen enkele behandeling mogelijk

Synoniemen Pitt-Hopkins-syndroom

Het Pitt-Hopkins-syndroom is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• PHS
• PTHS
• Severe epileptic encephalopathy with autonomic dysfunction

Epidemiologie

Het Pitt-Hopkins syndroom is een uiterst zeldzame aandoening die wereldwijd enkele honderden patiënten telt. De prevalentie van deze aandoening is nog niet precies bekend, maar het komt in alle etnische groepen voor zonder voorkeur voor geslacht of afkomst. Het syndroom kent geen voorkeur voor een specifiek geslacht of etnische achtergrond.

Oorzaken

Mutaties (= wijzigingen) in het TCF4-gen veroorzaken het Pitt-Hopkins syndroom. Door de genmutatie treden fouten op bij de DNA-binding. De aandoening kent een autosomaal dominant overervingspatroon, waardoor één kopie van het gewijzigde gen voldoende is om het Pitt-Hopkins syndroom tot uiting te laten komen.

Risicofactoren

De belangrijkste risicofactor voor het ontwikkelen van het Pitt-Hopkins syndroom is een genetische mutatie in het TCF4-gen. Aangezien de aandoening autosomaal dominant is, kan de aandoening worden doorgegeven van een ouder naar een kind, ongeacht het geslacht. Er zijn geen specifieke omgevingsfactoren of levensstijlkeuzes die het risico verhogen.

Symptomen: Afwijkingen aan gezicht en hersenen

De symptomen van PHS zijn zeer variabel in ernst. De ziekte is aangeboren maar de meeste symptomen komen vaak pas tijdens de kindertijd tot uiting.

Hersenen

Verstandelijke handicap

Patiënten met het Pitt-Hopkins syndroom hebben een matige tot ernstige verstandelijke beperking. De meeste getroffen patiënten hebben een vertraagde ontwikkeling van psychische en motorische vaardigheden (psychomotorische vertraging). Ze leren trager lopen en ontwikkelen de fijne motoriek, zoals het oppakken van kleine voorwerpen met de vingers, langzamer. Patiënten met het Pitt-Hopkins syndroom hebben meestal een taalachterstand, hoewel sommige patiënten in staat zijn enkele woorden te zeggen. Veel getroffen patiënten vertonen kenmerken van autismespectrumstoornissen (autisme: problemen met sociale interactie, communicatie en gedrag).

Epilepsie

Epilepsie komt voor bij de meeste patiënten met het Pitt-Hopkins syndroom en begint meestal tijdens de kindertijd.

Gedrag

Kinderen met het Pitt-Hopkins syndroom hebben meestal een gelukkig, druk en opvallend gedrag en glimlachen frequent. Ze maken fladderende bewegingen. Angst en gedragsproblemen zijn echter ook mogelijk, zoals angst en gedragsproblemen.

Ademhalingsproblemen

Patiënten met het Pitt-Hopkins syndroom vertonen ademhalingsproblemen. Deze ademhalingsproblemen komen alleen voor wanneer de patiënt wakker is en treden op in de kindertijd. De ademhalingsmoeilijkheden uiten zich door aanvallen van een snelle ademhaling (hyperventilatie), gevolgd door perioden waarin de ademhaling vertraagt of stopt (apneu). Tijdens deze perioden ontstaat een tekort aan zuurstof in het bloed, wat kan leiden tot cyanose (blauwkleuring van huid en lippen). Af en toe kan het zuurstoftekort zelfs leiden tot bewusteloosheid. Sommige oudere patiënten ontwikkelen bredere en afgeronde vinger- en teentoppen (clubbing) als gevolg van herhaaldelijke aanvallen van zuurstoftekort. Emoties zoals opwinding, angst, of extreme vermoeidheid kunnen hyperventilatie uitlokken.

Gezicht

Patiënten met het Pitt-Hopkins syndroom hebben typische gelaatstrekken. Ze presenteren zich met dunne wenkbrauwen, ingevallen ogen, een prominente neus met een hoge neusbrug, een uitgesproken dubbele curve van de bovenlip, een brede mond met volle lippen, en ver uit elkaar geplaatste tanden. De oren zijn meestal dik en komvormig.

Bijkomende symptomen

Andere symptomen van het Pitt-Hopkins syndroom zijn onder meer constipatie en andere gastro-intestinale problemen, een ongewoon klein hoofd (microcefalie), bijziendheid (myopie), scheelzien (strabisme), een lage spierspanning (hypotonie), overbeharing of ontkleurde vlekken op de huid, ataxie (coördinatie- en bewegingsproblemen), een kort gestalte en kleine hersenafwijkingen. Getroffen patiënten hebben mogelijk eveneens kleine handen en voeten of platvoeten (pes planus). Jongens met het Pitt-Hopkins syndroom hebben soms niet-ingedaalde teelballen (cryptorchisme).

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen bij het Pitt-Hopkins syndroom zijn onder meer ernstige ademhalingsproblemen, zoals langdurige apneu en cyanose, die onmiddellijke medische interventie vereisen. Verder moeten plotselinge veranderingen in het gedrag of ernstige epileptische aanvallen zorgvuldig worden gemonitord en kunnen ze extra aandacht van medische professionals vereisen.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

Een MRI-scan kan hersenafwijkingen in beeld brengen. Daarnaast kan een elektro-encefalografie (EEG: hersenfilmpje) nodig zijn wanneer epileptische aanvallen optreden. Een genetisch onderzoek is cruciaal voor de bevestiging van de diagnose van het Pitt-Hopkins syndroom.

Differentiële diagnose

De arts kan soms foutief de volgende aandoeningen en syndromen op het Pitt-Hopkins syndroom plakken:

• het Angelmann-syndroom: Symptomen aan uiterlijk en zenuwstelsel
• het Joubert-syndroom: Neurologische aandoening
• het Rett-syndroom (neurologische aandoening, vooral bij meisjes)

Behandeling

Het Pitt-Hopkins syndroom is niet te genezen, maar verschillende behandelingsmethoden kunnen symptomen verlichten. Visuele hulpmiddelen zoals plaatjes en gebaren kunnen nuttig zijn voor communicatie met de patiënt. De ouder speelt vaak een belangrijke rol bij de verzorging van de patiënt, vooral door ondersteuning bij de lage spierspanning. Medicijnen kunnen helpen bij het beheersen van epilepsie en constipatie. Fysiotherapie, ergotherapie en logopedie worden ook aanbevolen om de ontwikkeling en het welzijn van de patiënt te ondersteunen.

Prognose

Patiënten met het Pitt-Hopkins syndroom bereiken meestal een mentale leeftijd van twee tot drie jaar. Dit betekent dat ze vaak speciale onderwijs- en begeleidingsbehoeften hebben. De aandoening is niet progressief, wat betekent dat de symptomen over het algemeen niet verergeren naarmate de patiënt ouder wordt.

Complicaties

Mogelijke complicaties van het Pitt-Hopkins syndroom kunnen zijn: langdurige ademhalingsproblemen, ernstige epileptische aanvallen, en vertraagde motorische en cognitieve ontwikkeling. Deze complicaties kunnen de kwaliteit van leven beïnvloeden en vereisen vaak voortdurende medische zorg en ondersteuning.

Preventie

Aangezien het Pitt-Hopkins syndroom een genetische aandoening is, bestaat er geen bekende manier om het te voorkomen. Vroegtijdige diagnose en interventie zijn cruciaal om de symptomen te beheersen en de levenskwaliteit van de patiënt te verbeteren. Genetisch advies kan nuttig zijn voor families die een risico lopen.

Contactgroep

In Nederland is in 2009 de Stichting Pitt-Hopkins syndroom opgericht rond het zeldzame syndroom. Via de website kan men met andere gezinnen contact opnemen en informatie vinden over het Pitt-Hopkins syndroom. Deze organisatie speelt een belangrijke rol in het ondersteunen van patiënten en hun families, het bevorderen van onderzoek en het vergroten van bewustzijn over het syndroom.

Praktische tips voor het leven / omgaan met het Pitt-Hopkins syndroom

Multidisciplinaire zorg en ondersteuning

Het betrekken van een team van specialisten, waaronder een neuroloog, logopedist en fysiotherapeut, is essentieel voor het optimaliseren van de zorg. Aanpassingen in de communicatie, zoals het gebruik van ondersteunende technologie, kunnen helpen bij het verbeteren van de interactie.

Ondersteuning van de dagelijkse ontwikkeling

Het bieden van een gestructureerde en stimulerende omgeving helpt bij het maximaliseren van het ontwikkelingspotentieel van patiënten. Activiteiten die gericht zijn op het bevorderen van motorische en cognitieve vaardigheden dragen bij aan een betere levenskwaliteit.

Misvattingen rond Pitt-Hopkins syndroom

Pitt-Hopkins syndroom is een zeldzame genetische aandoening die wordt veroorzaakt door een mutatie in het TCF4-gen. Het leidt tot ontwikkelingsachterstanden, verstandelijke beperkingen en vaak ademhalingsproblemen. Ondanks de toenemende bekendheid van deze aandoening, bestaan er nog veel misvattingen over de symptomen, diagnose en levensverwachting van mensen met Pitt-Hopkins syndroom. Daarnaast kunnen bijkomende medische problemen optreden, zoals huidinfecties, epilepsie en gastro-intestinale klachten, wat de zorg en behandeling complexer maakt.

Pitt-Hopkins syndroom is een vorm van autisme

Hoewel sommige kenmerken van Pitt-Hopkins syndroom, zoals communicatieve beperkingen en repetitief gedrag, lijken op autisme, is het een aparte genetische aandoening. De oorzaak ligt in een specifieke genetische mutatie, terwijl autisme een breder spectrum van neurobiologische verschillen omvat zonder één enkele genetische oorzaak. Bovendien kunnen patiënten last hebben van bijkomende problemen zoals een verhoogde kans op psychische stoornissen, wat hun zorgbehoeften verder beïnvloedt.

Alle personen met Pitt-Hopkins syndroom hebben ernstige ademhalingsproblemen

Hoewel ademhalingsproblemen, zoals periodes van hyperventilatie en ademstilstanden, veel voorkomen, heeft niet iedere patiënt deze symptomen. De ernst van ademhalingsproblemen verschilt per individu, en sommige patiënten vertonen weinig tot geen ademhalingsafwijkingen. Wel kunnen ze gevoeliger zijn voor luchtweginfecties en problemen met de mond en keel, wat extra medische aandacht vereist.

Mensen met Pitt-Hopkins syndroom leren nooit spreken

Veel kinderen met Pitt-Hopkins syndroom hebben ernstige spraak- en taalbeperkingen, maar dit betekent niet dat ze nooit kunnen communiceren. Ondersteunde communicatiemethoden, zoals gebarentaal, pictogrammen en spraakapparaten, kunnen hen helpen om zich beter uit te drukken. Sommige kinderen ontwikkelen ook een beperkt spraakvermogen. Daarnaast kunnen problemen met de spieren in de mond en kaak het spreken bemoeilijken, waardoor logopedische therapie belangrijk is.

De levensverwachting is sterk verminderd

Pitt-Hopkins syndroom is geen progressieve ziekte, en hoewel sommige medische complicaties kunnen optreden, zoals epilepsie of ademhalingsproblemen, is de levensverwachting voor veel patiënten niet drastisch verkort. Met de juiste medische zorg en ondersteuning kunnen mensen met deze aandoening een relatief lang leven leiden. Wel moeten ouders en zorgverleners alert zijn op bijkomende risico’s, zoals koorts bij infecties, wat extra medische opvolging vereist.

Alle personen met Pitt-Hopkins syndroom hebben dezelfde symptomen

De ernst en het type symptomen kunnen sterk variëren tussen individuen. Sommige patiënten hebben ernstige verstandelijke beperkingen en motorische problemen, terwijl anderen mildere vormen van de aandoening hebben. Ook bijkomende medische problemen, zoals epilepsie of gastro-intestinale klachten, verschillen per persoon. Problemen met de darmen en het spijsverteringsstelsel komen vaak voor, wat kan leiden tot voedingsproblemen en obstipatie.

Er is geen enkele behandeling mogelijk

Hoewel er geen genezing is voor Pitt-Hopkins syndroom, kunnen verschillende therapieën en interventies helpen om de levenskwaliteit te verbeteren. Fysiotherapie, logopedie en ergotherapie kunnen bijdragen aan betere motorische en communicatieve vaardigheden. Ook medicatie kan helpen bij het beheersen van bijkomende symptomen zoals epilepsie of slaapproblemen. Daarnaast kunnen beeldvormende onderzoeken zoals MRI-scans worden gebruikt om neurologische afwijkingen beter in kaart te brengen en een gepersonaliseerd behandelplan op te stellen.

Door vroegtijdige diagnose en multidisciplinaire zorg kunnen mensen met Pitt-Hopkins syndroom optimaal ondersteund worden in hun ontwikkeling en dagelijks functioneren.