Microbioom: Verstoring van evenwicht van micro-organismen

Het lichaam bevat triljoenen bacteriën, virussen, schimmels en gisten. Deze kleine organismen vormen samen het microbioom (microbiotica, microflora). Het microbioom bevindt zich op veel plaatsen in het lichaam (bovenste luchtwegen, geslachtsorganen, huid, maag en urinewegen), maar vooral in de darmen (darmflora). De microben in het microbioom creëren een gezond evenwicht in het lichaam, wat nodig is om ziekteverwekkers te weren en vezels te verteren. Sommige factoren, zoals bepaalde voedingsmiddelen of antibiotica verstoren mogelijk dit evenwicht. Onevenwichtigheden in het microbioom zijn in verband gebracht met diverse aandoeningen, waaronder de ziekte van Alzheimer, en auto-immuunaandoeningen, al is anno oktober 2020 wel nog meer wetenschappelijk onderzoek nodig rond het oorzakelijk verband tussen het microbioom en deze en andere aandoeningen.

• Wat is het microbioom en relatie tot verstoringen van het microbioom
• Allergieën en astma
• Auto-immuunziekten
• Gewicht
• Hersenen
• Huid
• Kanker
• Mond
• Ontstekingsaandoeningen van de darm (inflammatoire darmaandoeningen)
• Wijziging van samenstelling microbioom
• Medicijnen
• Probiotica
• Voeding
• Andere omgevingsfactoren
• Epidemiologie
• Oorzaken van verstoring van microbioom
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Wat is het microbioom en relatie tot verstoringen van het microbioom

Het microbioom verwijst naar de verzameling van micro-organismen, inclusief bacteriën, virussen, schimmels en andere microben, die zich in en op het menselijk lichaam bevinden. Deze micro-organismen leven in symbiose met de gastheer en spelen een essentiële rol in diverse lichaamsfuncties, waaronder de spijsvertering, immuunregulatie en zelfs de geestelijke gezondheid. Verstoringen in de balans van deze micro-organismen, ook wel dysbiose genoemd, kunnen leiden tot uiteenlopende gezondheidsproblemen.

Rol van het microbioom in het menselijk lichaam
Het microbioom bevindt zich in verschillende delen van het lichaam, zoals de huid, mond, darmen en de vrouwelijke geslachtsorganen. Elk van deze microbiomen vervult specifieke functies die essentieel zijn voor de gezondheid:

• Het darmmicrobioom speelt een cruciale rol in de spijsvertering en helpt bij het afbreken van voedingsstoffen die door het lichaam niet zelf kunnen worden afgebroken.
• Het beschermt het lichaam tegen schadelijke micro-organismen door competitie voor voedingsstoffen en ruimte.
• Het helpt bij de regulatie van het immuunsysteem en draagt bij aan de afweer tegen infecties.

Verstoringen van het microbioom
Wanneer de balans van het microbioom verstoord raakt, bijvoorbeeld door het gebruik van antibiotica, stress, voedingspatroon of ziekte, kunnen schadelijke micro-organismen de overhand krijgen. Deze dysbiose kan leiden tot uiteenlopende gezondheidsproblemen, zoals:

• Gastro-intestinale aandoeningen, waaronder prikkelbaredarmsyndroom (PDS) en inflammatoire darmziekten.
• Immuunstoornissen, waarbij een verstoord microbioom geassocieerd wordt met verhoogde gevoeligheid voor infecties en zelfs auto-immuunziekten.
• Psychische klachten, aangezien het darmmicrobioom een rol speelt in de aanmaak van neurotransmitters zoals serotonine, die invloed hebben op de stemming.

Allergieën en astma

De microben in de darmen en longen veroorzaken mogelijk allergieën en astma (chronische ontsteking van luchtwegen in de longen). Het immuunsysteem gaat hierdoor onschadelijke stoffen aanvallen. Sommige wetenschappers vermoeden dat veranderingen in het microbioom door antibioticagebruik en een verschuiving in het voedingspatroon hiermee te maken hebben. Verder lijden baby's die door een keizersnede ter wereld komen, vaker aan allergieën, maar het is anno oktober 2020 niet duidelijk waarom dit zo is.

Auto-immuunziekten

Bij een auto-immuunaandoening tast het immuunsysteem bepaalde lichaamsdelen aan. Bekende voorbeelden zijn fibromyalgie, lupus, multiple sclerose, reumatoïde artritis en diabetes mellitus type 1. Auto-immuunziekten zijn vaak aanwezig in families. Mogelijk kunnen deze door het microbioom worden doorgegeven, maar anno oktober 2020 is verder onderzoek is nog nodig om deze stelling te bevestigen.

Gewicht

Het microbioom verandert bij een gewichtstoename of gewichtsverlies. De wetenschappers Ching-HungTseng et al. melden in een onderzoek uit maart 2019 dat verscheen in het wetenschappelijk tijdschrift 'Journal of the Formosan Medical Association' dat patiënten met overgewicht meer soorten microben hebben die energie uit voedsel halen en het lichaam helpen vet op te slaan. Dit vormt dan de basis voor een gewichtstoename (1). Dit gebeurt vooral bij het eten van te veel vet, suiker en koolhydraten met weinig vezels. Andere onderzoekers melden dat het te vroeg is om het exact verband tussen het microbioom en het gewicht aan te tonen.

Hersenen

De darmen en de hersenen communiceren met elkaar, want ze zijn met elkaar verbonden via miljoenen zenuwcellen. Wetenschappers hebben bepaalde veranderingen in het darmmicrobioom gekoppeld aan stress, een depressie en angst. Verder hebben patiënten met de ziekte van Alzheimer minder verschillende microbiomen. Mogelijk leidt dit dan tot een ontsteking en een toename van eiwitten gerelateerd aan de ziekte van Alzheimer. Anno oktober 2020 is wel verder wetenschappelijk onderzoek nodig om dit verband te bevestigen.

Huid

Het microbioom helpt de huid gezond te houden. Een onevenwichtig microbioom veroorzaakt mogelijk huidproblemen. Te veel puistjesveroorzakende bacteriën in het microbioom leiden bijvoorbeeld tot acne (huidaandoening met ontsteking van talgklieren). De allergische huidaandoening eczeem (chronische huidziekte met droge huid en jeukende huid) is gekoppeld aan een ander type bacteriën in het microbioom.

Kanker

Immunotherapie zorgt ervoor dat het immuunsysteem van het lichaam kankercellen kan bestrijden. Een sterk microbioom zorgt ervoor dat deze medicijnen beter werken door signalen naar immuuncellen te sturen. Daarom werken wetenschappers anno oktober 2020 aan microbioomgeneesmiddelen die naast kankerbehandelingen kunnen worden gegeven.

Mond

Er zijn meer dan zevenhonderd soorten bacteriën in de mond. Een paar soorten bacteriën veranderen de suiker uit voedsel in zuur. Als mensen deze niet wegpoetsen, gaat het zuur in het tandglazuur invreten, hetgeen leidt tot gaatjes. Wetenschappers vermoeden anno oktober 2020 ook dat bepaalde microben ontstekingen in de mond veroorzaken, wat dan resulteert in een tandvleesontsteking en tandvleesaandoeningen. Patiënten met een verhoogd risico op gaatjes, hebben een ander soort microbioom.

Ontstekingsaandoeningen van de darm (inflammatoire darmaandoeningen)

Inflammatoire darmaandoeningen zijn aandoeningen waarbij een ontsteking van de darmen tot stand komt. Bekende inflammatoire darmziekten zijn de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. De manier waarop de darmmicroben de darmcellen aantasten, speelt mogelijk een rol bij het ontstaan van deze ziekten. Bepaalde soorten bacteriën leiden namelijk tot darmirritatie. Sommige patiënten met de ziekte van Crohn hebben een genetisch foutje waardoor darmbacteriën de darmwand kunnen binnendringen en sneller ontstekingen ontstaan.

Wijziging van samenstelling microbioom

Medicijnen

Wetenschappers zoeken naar manieren om het microbioom te verbeteren om mensen te helpen bepaalde ziekten te voorkomen of beter op behandelingen te reageren. Maar sommige medicijnen brengen schade toe aan het microbioom. Één antibioticakuur kan bijvoorbeeld het microbioom tot één jaar veranderen. Antibiotica doden immers niet alleen de slechte bacteriën maar ook de goede, nuttige darmbacteriën. Verder zijn ook andere medicijnen gelinkt met de groei van bepaalde slechte bacteriën. Deze omvatten medicijnen voor de behandeling van een hoge bloeddruk, kanker en diabetes mellitus (suikerziekte).

Probiotica

Jaarlijks geven mensen erg veel geld uit aan probiotische supplementen. Het is anno oktober 2020 wetenschappelijk niet bewezen dat alle probiotica even werkzaam zijn. Niet alle probiotica zijn hetzelfde en iedereen heeft verschillende microbiomen. Een supplement dat nuttig is voor een patiënt, heeft mogelijk geen effect op een andere patiënt. Probiotica zijn meestal veilig voor gezonde mensen. Maar patiënten met gezondheidsproblemen mogen dit soms niet nemen. Advies inwinnen bij een arts is dus altijd verstandig alvorens probiotica te gaan nemen.

Voeding

De voeding kan de microben in het lichaam veranderen. Vezelrijk voedsel (zoals groenten, volkorengranen, noten, peulvruchten en fruit) voeden de nuttige bacteriën in de dikke darm. Ze stimuleren namelijk de bacteriën die vezels fermenteren. Ze ontmoedigen ook de groei van sommige schadelijke bacteriën. Probiotische voedingsmiddelen, zoals yoghurt, leveren ook nuttige bacteriën aan de darmen.

Andere omgevingsfactoren

Voldoende slaap krijgen, stress verlichten en sporten verbetert eveneens het microbioom.

Epidemiologie

Verstoringen in het microbioom, ook wel dysbiose genoemd, worden steeds vaker herkend als een belangrijke factor in verschillende gezondheidsproblemen. Dysbiose kan optreden in diverse lichaamssystemen zoals de darmen, huid en mond. Epidemiologische studies tonen aan dat dysbiose vaak voorkomt bij aandoeningen zoals inflammatoire darmziekten, allergieën en metabole syndromen.

Oorzaken van verstoring van microbioom

De verstoring van het microbioom kan worden veroorzaakt door factoren zoals een ongezond voedingspatroon, antibioticagebruik, stress, een verstoord slaappatroon en een gebrek aan lichaamsbeweging. Infecties, verontreinigingen en veranderingen in de omgeving kunnen ook bijdragen aan een verstoord microbioom.

Risicofactoren

De risicofactoren voor een verstoord microbioom omvatten een voedingspatroon dat rijk is aan suiker en vet, overmatig gebruik van antibiotica, chronische stress, roken en onvoldoende fysieke activiteit. Genetische aanleg en omgevingsfactoren spelen ook een rol in de vatbaarheid voor dysbiose.

Risicogroepen

Bepaalde groepen lopen een verhoogd risico op verstoringen van het microbioom, vooral door genetische, omgevings- en leefstijlfactoren.

Patiënten met chronische ziekten
Patiënten met aandoeningen zoals diabetes, obesitas en auto-immuunziekten lopen vaak een verhoogd risico op dysbiose. Deze aandoeningen kunnen het evenwicht van het microbioom verstoren door veranderingen in het immuunsysteem, wat leidt tot een verminderde weerstand tegen pathogenen.

Ouderen
Bij ouderen verandert de samenstelling van het microbioom, vaak door afname van de diversiteit van microben in de darmen. Deze verandering kan het gevolg zijn van een minder gevarieerd voedingspatroon, afnemende immuunfunctie en het vaker gebruik van medicatie zoals antibiotica. Dit verhoogt het risico op ontstekingsgerelateerde aandoeningen.

Patiënten die vaak antibiotica gebruiken
Frequent antibioticagebruik kan de balans van het microbioom ernstig verstoren doordat antibiotica niet alleen schadelijke bacteriën doden, maar ook nuttige bacteriën vernietigen. Hierdoor kunnen pathogene microben de overhand krijgen, wat kan leiden tot complicaties zoals Clostridium difficile-infecties of gistinfecties.

Personen met eenzijdige voedingspatronen
Een voedingspatroon dat rijk is aan suiker en bewerkte voedingsmiddelen en weinig vezels bevat, kan leiden tot een onevenwichtige groei van schadelijke microben. Vezelrijke voedingsmiddelen ondersteunen de groei van gunstige bacteriën, terwijl een overmatige inname van suikers dysbiose kan veroorzaken en het risico op ontstekingsgerelateerde aandoeningen verhoogt.

Patiënten met stressgerelateerde aandoeningen
Chronische stress kan het microbioom verstoren doordat het stresshormoon cortisol de darmdoorlaatbaarheid en het evenwicht van het microbioom beïnvloedt. Dit kan leiden tot een verhoogd risico op gastro-intestinale klachten en verminderde immuunfunctie, met mogelijke gevolgen voor de algehele gezondheid.

Vroeggeboren en pasgeboren baby’s
Pasgeboren baby's, vooral degenen die te vroeg geboren zijn, hebben een onvolgroeid microbioom, waardoor ze vatbaarder zijn voor infecties en allergieën. Dit kan mede beïnvloed worden door factoren zoals het type voeding (borstvoeding versus flesvoeding) en blootstelling aan antibiotica tijdens of na de geboorte.

Alarmsymptomen

Symptomen van een verstoord microbioom kunnen variëren afhankelijk van de getroffen gebieden. In de darmen kunnen symptomen zoals chronische diarree, constipatie, opgeblazen gevoel en buikpijn optreden. Huidproblemen, zoals acne of eczeem, kunnen ook een teken zijn. Bij ernstige gevallen kan het optreden van systemische infecties of auto-immuunziekten voorkomen.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van een verstoord microbioom wordt vaak gesteld op basis van klinische symptomen en kan worden bevestigd door microbiële analyses van feces, speeksel of huidmonsters. Tests zoals een fecesanalyse kunnen helpen bij het identificeren van onevenwichtigheden in de microbiële samenstelling. Beeldvormende technieken en endoscopie kunnen ook worden gebruikt om gerelateerde aandoeningen te evalueren.

Behandeling

De behandeling van dysbiose richt zich vaak op het herstel van een gezond microbioom door middel van voedingsaanpassingen, probiotica, prebiotica en antibiotica indien nodig. Het verbeteren van levensstijlkeuzes zoals voedingspatroon, lichaamsbeweging en stressbeheer speelt ook een cruciale rol. In sommige gevallen kunnen gespecialiseerde behandelingen nodig zijn, afhankelijk van de onderliggende oorzaak.

Prognose

De prognose voor dysbiose hangt af van de oorzaak en de mate van verstoring. Met de juiste behandeling en levensstijlveranderingen kunnen veel mensen aanzienlijke verbeteringen ervaren in hun gezondheid en symptomen. Het herstellen van een gezond microbioom kan tijd kosten en vereist vaak een holistische benadering van de behandeling.

Complicaties

Als dysbiose niet wordt behandeld, kan dit leiden tot chronische aandoeningen zoals inflammatoire darmziekten, metabool syndroom, en allergieën. Het kan ook bijdragen aan een verhoogd risico op infecties en andere ernstige gezondheidsproblemen.

Preventie

Preventie van dysbiose omvat het handhaven van een gezond voedingspatroon, het beperken van antibioticagebruik, het beheren van stress en het bevorderen van een gezonde levensstijl. Regelmatige controle van de gezondheid en tijdige behandeling van symptomen kunnen ook helpen bij het voorkomen van een verstoord microbioom.

Lees verder

• Probiotica: Indicatie en bijwerkingen van 'goede' bacteriën
• Darmgezondheid: Tips voor verbeteren van gezondheid darmen