Immunotherapie: Stoffen voor de behandeling van kanker

Immunotherapie (immuuntherapie) is een vorm van kankerbehandeling waarbij de patiënt stoffen toegediend krijgt waardoor het immuunsysteem van het lichaam beter de kanker kan bestrijden doordat het afweersysteem harder of meer gericht kan werken. De stoffen zijn afkomstig van het lichaam zelf of zijn geproduceerd in een laboratorium. Er zijn verschillende soorten immunotherapie voor de behandeling van kanker. De immunotherapie bestaat in verschillende soorten en toedieningswijzen. De arts volgt de patiënt regelmatig op en voert dan meerdere onderzoeken uit zoals een lichamelijk onderzoek, een bloedonderzoek en beeldvormende onderzoeken. Hiermee is het mogelijk om de effectiviteit van de behandeling na te gaan en eventuele bijwerkingen aan te pakken.

• Werking van immunotherapie
• Monoklonale antilichamen
• Immuun checkpointremmers
• CAR T-celtherapie
• Niet-specifieke immunotherapie
• Op vaccin gebaseerde immunotherapie
• Toedieningswijze
• Frequentie van immunotherapiebehandelingen
• Bijwerkingen van behandeling van kanker via stoffen

Werking van immunotherapie

Immunotherapie heeft volgende kenmerken:

• stopt of vertraagt de groei van kankercellen
• versterkt het immuunsysteem zodat deze de kankercellen kan verwijderen
• voorkomt dat kanker zich naar andere lichaamsdelen verspreidt

Monoklonale antilichamen

Het immuunsysteem beschermt het lichaam tegen infecties. Het detecteert kiemen zoals bacteriën of virussen en maakt eiwitten (antilichamen) aan die infecties bestrijden. Wetenschappers kunnen in een laboratorium speciale antilichamen (monoklonale antilichamen) maken die kankercellen in plaats van bacteriën opzoeken. Sommige monoklonale antilichamen hechten zich aan kankercellen. Hierdoor zijn andere cellen gemaakt door het immuunsysteem beter in staat om de kankercellen te vinden, aan te vallen en te doden. Andere monoklonale antilichamen werken door signalen op het oppervlak van de kankercel te blokkeren die ervoor zorgen dat de kankercel zich kan delen. Een ander type monoklonaal antilichaam brengt straling of een chemotherapie-medicijn tot bij kankercellen. Deze kankerdodende stoffen hechten zich aan de monoklonale antilichamen, die vervolgens de toxines (gifstoffen) afgeven aan de kankercellen.

Monoklonale antilichamen behandelen verschillende soorten kanker:

• bepaalde soorten hersenkanker
• borstkanker
• chronische lymfatische leukemie (vorm van bloedkanker)
• een anaplastisch grootcellig lymfoom (vorm van bloedkanker)
• een geavanceerd melanoom (vorm van huidkanker door langdurige blootstelling aan de schadelijke UV-stralen van zonlicht)
• een Hodgkin-lymfoom
• een non-Hodgkin lymfoom
• eierstokkanker
• gevorderde dikkedarmkanker of rectumkanker
• hoofd- en halskanker
• longkanker
• maagkanker
• nierkanker
• prostaatkanker

Immuun checkpointremmers

Checkpoints zijn specifieke moleculen op bepaalde immuuncellen die zorgen voor de in- of uitschakeling van het immuunsysteem om een immuunrespons te creëren. Kankercellen gebruiken deze checkpoints zodat ze niet worden aangevallen door het immuunsysteem. Immuun checkpointremmers zijn een nieuwer type monoklonaal antilichaam dat op deze checkpoints inwerkt om het immuunsysteem te stimuleren, zodat het kankercellen kan aanvallen.

Enkele bekende checkpointremmers zijn PD1-remmers, PD-L1-remmers en CTLA4-remmers

PD-1-remmers zijn inzetbaar voor de behandeling van volgende soorten kanker:

• een Hodgkin-lymfoom
• een huidmelanoom
• hoofd-halskanker
• leverkanker
• maagkanker
• nierkanker
• niet-kleincellige longkanker

PD-L1-remmers behandelen blaaskanker, longkanker en een Merkelcelcarcinoom (zeer agressieve vorm van huidkanker).

CTLA4-remmers behandelen een huidmelanoom.

CAR T-celtherapie

Met dit type immunotherapie herprogrammeren artsen de eigen witte bloedcellen en gebruiken ze deze om zich tegen de kanker te richten. Deze vorm van immunotherapie is inzetbaar voor het behandelen van grote B-cel lymfomen en acute lymfatische leukemie.

Niet-specifieke immunotherapie

Deze therapieën versterken het immuunsysteem op een meer algemene manier dan monoklonale antilichamen. Er zijn twee hoofdtypen met name interleukine-2 en interferon-alfa).

Interleukine-2

Interleukine-2 (IL-2) helpt immuuncellen sneller groeien en delen. Een op het laboratorium gemaakte versie van IL-2 is inzetbaar voor de behandeling van gevorderde vormen van nierkanker en een melanoom.

Interferon-alfa

Interferon-alfa (INF-alfa) zorgt ervoor dat afweercellen beter kankercellen kunnen aanvallen. Af en toe is deze vorm van immunotherapie bruikbaar voor de behandeling van volgende soorten kanker:

• chronische myeloïde leukemie
• een cutaan (huid) T-cellymfoom
• een folliculair non-Hodgkin-lymfoom
• een Kaposisarcoom (tumor op huid, in slijmvliezen en in organen)
• een melanoom
• haarcelleukemie (bloedkanker met overmatige, harige B-cellen)
• nierkanker

Op vaccin gebaseerde immunotherapie

Dit type therapie maakt gebruik van virussen die in een laboratorium zijn gewijzigd om kankercellen te infecteren en te doden. Wanneer deze cellen afsterven, komen antigenen (bepaalde stoffen) vrij. Deze antigenen vertellen het immuunsysteem om andere kankercellen in het lichaam aan te vallen en te doden. Anno oktober 2020 gebruiken artsen dit type therapie om geavanceerde prostaatkanker te behandelen, maar ook andere soorten kanker worden getest met op vaccin-gebaseerde immunotherapie.

Toedieningswijze

Verschillende vormen van immunotherapie worden op verschillende manieren toegediend:

• actueel: De patiënt moet de immunotherapie toepassen op de huid via een crème. Dit type immunotherapie is bruikbaar voor zeer vroege huidkanker.
• intraveneus (IV): De immunotherapie gaat rechtstreeks in een ader.
• intravesicaal: De immunotherapie gaat rechtstreeks in de blaas.
• oraal: De immunotherapie is beschikbaar in pillen of capsules die de patiënt moet inslikken.

Frequentie van immunotherapiebehandelingen

De frequentie en duur van de immunotherapie, is afhankelijk van:

• de reactie van het lichaam op de behandeling
• het type immunotherapie
• het type kanker en het kankerstadium

Patiënten hebben dagelijks, wekelijks of maandelijks een behandeling nodig. Sommige immunotherapieën vinden plaats in cycli. Een cyclus is een periode van een behandeling gevolgd door een periode van rust. De rustperiode geeft het lichaam een kans om te herstellen, te reageren op de immunotherapie en nieuwe gezonde cellen te bouwen.

Bijwerkingen van behandeling van kanker via stoffen

De bijwerkingen voor verschillende soorten immunotherapie voor kanker zijn afhankelijk van het type behandeling. Sommige bijwerkingen treden op wanneer het medicijn het lichaam binnendringt, waardoor het gebied pijnlijk, gezwollen, rood of jeukend is.

Andere mogelijke bijwerkingen zijn:

• anafylaxie: Deze therapieën veroorzaken mogelijk ook een ernstige, soms fatale, allergische reactie bij patiënten die gevoelig zijn voor bepaalde ingrediënten in de behandeling. Dit is echter zeer zeldzaam.
• diarree
• een hoge bloeddruk
• een huidontsteking
• een lage bloeddruk
• een leverontsteking
• een longontsteking
• een ontsteking in het spijsverteringskanaal
• een ontsteking van de endocriene organen
• een risico op een infectie
• een zwelling en gewichtstoename door vasthoudvloeistof
• gewrichtspijn
• griepachtige symptomen (koorts, koude rillingen, zwakte, hoofdpijn)
• hartkloppingen
• hoofdpijn
• misselijkheid en braken
• sinuscongestie
• spierpijn
• vermoeidheid / kankervermoeidheid

Lees verder

• Kankerbehandeling: Verschillende behandelingen voor kanker
• Chemotherapie (cytostatica) bij kanker en bijwerkingen
• Radiotherapie (behandeling via bestraling): Tumor verkleinen
• Brachytherapie: Inwendige bestraling (tumor) met implantaten
• Bijwerkingen door chemotherapie (behandeling van kanker)