Immunotherapie: Stoffen voor de behandeling van kanker

Immunotherapie (immuuntherapie) is een vorm van kankerbehandeling waarbij de patiënt stoffen toegediend krijgt die het immuunsysteem helpen om kankercellen effectiever te bestrijden. Deze stoffen kunnen afkomstig zijn van het lichaam zelf of in een laboratorium worden geproduceerd. Immunotherapie bestaat uit verschillende soorten en toedieningswijzen, en de arts volgt de patiënt regelmatig op met lichamelijk onderzoek, bloedonderzoek en beeldvormende onderzoeken om de effectiviteit van de behandeling te monitoren en eventuele bijwerkingen aan te pakken.

• De rol van het immuunsysteem in kanker
• Soorten cellen en moleculen in het immuunsysteem
• Werking van immunotherapie
• Verhoogde effectiviteit van immunotherapie door gepersonaliseerde behandeling
• Genetisch profiel van tumoren
• Biomarkers voor betere behandeling
• Nieuwe richtingen in immunotherapie: Innovaties en toekomstig onderzoek
• Immunotherapie en de combinatie met andere behandelingen
• Toekomstige doorbraken in tumorimmunologie
• Immunotherapie bij zeldzamere vormen van kanker
• Immunotherapie bij kanker: Lange termijn effecten en overleving
• Langdurige respons en remissie
• Immunologische geheugenrespons
• Bijwerkingen en management bij immunotherapie
• Auto-immuunreacties door immunotherapie
• Beheer van bijwerkingen en bijsturing van de behandeling
• Kwaliteit van leven tijdens immunotherapie
• Immunotherapie in de klinische praktijk: Beslissingen en aanbevelingen
• Afstemming van immunotherapie op patiëntkenmerken
• Toekomstige richtlijnen en aanbevelingen
• Monoklonale antilichamen
• Immuun checkpointremmers
• CAR T-celtherapie
• Niet-specifieke immunotherapie
• Op vaccin gebaseerde immunotherapie
• Toedieningswijze
• Frequentie van immunotherapiebehandelingen
• Bijwerkingen van immunotherapie
• Effectiviteit van immunotherapie
• Vooruitzichten en toekomst van immunotherapie

H]Immunotherapie en het immuunsysteem: De basisprincipes[/H]
Immunotherapie richt zich op het versterken van het natuurlijke afweersysteem van het lichaam om kanker te bestrijden. Dit proces omvat het manipuleren van verschillende componenten van het immuunsysteem, zoals antilichamen, T-cellen en andere immuuncellen, om een effectievere aanval op tumoren mogelijk te maken.

De rol van het immuunsysteem in kanker

Het immuunsysteem is ontworpen om lichaamsvreemde stoffen, zoals bacteriën, virussen en abnormale cellen, te herkennen en te vernietigen. Kankercellen ontwikkelen echter mechanismen om deze afweer te ontwijken. Immunotherapie helpt deze verdediging te versterken door de immuunreactie te verbeteren.

Soorten cellen en moleculen in het immuunsysteem

Immunotherapie maakt gebruik van verschillende cellen, zoals T-cellen, en moleculen zoals cytokinen en antilichamen, om het immuunsysteem te mobiliseren. Deze cellen kunnen direct in contact komen met kankercellen en helpen ze te vernietigen, terwijl cytokinen de communicatie tussen cellen bevorderen.

Werking van immunotherapie

Immunotherapie heeft de volgende kenmerken:

• stopt of vertraagt de groei van kankercellen
• versterkt het immuunsysteem zodat het de kankercellen beter kan verwijderen
• voorkomt dat kanker zich naar andere lichaamsdelen verspreidt

Verhoogde effectiviteit van immunotherapie door gepersonaliseerde behandeling

De effectiviteit van immunotherapie kan variëren tussen patiënten, afhankelijk van genetische factoren en de kenmerken van de tumor. Gepersonaliseerde behandelingen worden steeds belangrijker om de kans op succes te vergroten.

Genetisch profiel van tumoren

Kanker heeft vaak unieke genetische mutaties die het mogelijk maken om specifieke therapieën te ontwikkelen die gericht zijn op deze afwijkingen. Dit verhoogt de kans op succes bij immunotherapie, aangezien de behandeling meer gericht en doeltreffend kan zijn.

Biomarkers voor betere behandeling

Biomarkers zijn stoffen die aangeven hoe een tumor reageert op een behandeling. Het identificeren van specifieke biomarkers helpt artsen om immunotherapie nauwkeuriger af te stemmen op de behoeften van de patiënt, waardoor bijwerkingen worden verminderd en de effectiviteit verhoogd.

Nieuwe richtingen in immunotherapie: Innovaties en toekomstig onderzoek

De toekomst van immunotherapie ziet er veelbelovend uit, met voortdurende innovaties en vooruitgang in onderzoek. Nieuwe benaderingen richten zich op het verbeteren van de effectiviteit van bestaande behandelingen en het ontwikkelen van behandelingen voor tumoren die moeilijk te behandelen zijn.

Immunotherapie en de combinatie met andere behandelingen

Veel onderzoeksinspanningen richten zich op de combinatie van immunotherapie met andere behandelingen zoals chemotherapie, radiotherapie of gerichte therapieën. Deze benadering kan het effect van immunotherapie versterken en de kans op remissie verhogen.

Toekomstige doorbraken in tumorimmunologie

Wetenschappers onderzoeken nieuwe manieren om kankercellen te identificeren die specifiek kwetsbaar zijn voor immunotherapie. Onderzoek naar de moleculaire mechanismen van tumoren biedt nieuwe inzichten die in de toekomst kunnen leiden tot meer gepersonaliseerde en gerichte therapieën.

Immunotherapie bij zeldzamere vormen van kanker

Hoewel immunotherapie al succesvol is bij veel vormen van kanker, zoals melanomen en longkanker, richt toekomstig onderzoek zich ook op zeldzamere kankersoorten. Het doel is om immunotherapie effectiever te maken bij een bredere groep patiënten.

Immunotherapie bij kanker: Lange termijn effecten en overleving

Immunotherapie kan de overleving van patiënten met kanker verbeteren, maar het heeft soms langdurige effecten die zorgvuldig moeten worden gemonitord.

Langdurige respons en remissie

Bij sommige patiënten kan immunotherapie leiden tot langdurige remissie, zelfs na het beëindigen van de behandeling. Dit wordt mogelijk gemaakt door de training van het immuunsysteem om kankercellen in de toekomst te herkennen en te bestrijden.

Immunologische geheugenrespons

Sommige vormen van immunotherapie stimuleren een geheugenrespons van het immuunsysteem, waardoor het in staat is om toekomstige uitbraken van kanker te bestrijden. Deze langetermijneffecten dragen bij aan de duurzame effectiviteit van de behandeling.

Bijwerkingen en management bij immunotherapie

Immunotherapie heeft, hoewel vaak effectief, ook bijwerkingen die zorgvuldig moeten worden beheerd. Het is cruciaal voor artsen om patiënten nauwlettend te volgen en bijwerkingen tijdig te identificeren en te behandelen.

Auto-immuunreacties door immunotherapie

Omdat immunotherapie het immuunsysteem versterkt, kan het ook leiden tot auto-immuunreacties waarbij het immuunsysteem gezonde cellen aanvalt. Dit kan bijvoorbeeld resulteren in ontstekingen in organen zoals de darmen, de huid of de longen.

Beheer van bijwerkingen en bijsturing van de behandeling

Bijwerkingen kunnen variëren van milde symptomen zoals huiduitslag tot ernstigere reacties zoals orgaanschade. Het beheer van bijwerkingen vereist vaak het gebruik van immunosuppressieve middelen of de onderbreking van de behandeling.

Kwaliteit van leven tijdens immunotherapie

Patiënten kunnen last hebben van vermoeidheid, misselijkheid en andere ongemakken tijdens de behandeling. Begeleiding en ondersteuning door zorgverleners zijn belangrijk voor het verbeteren van de kwaliteit van leven van de patiënt tijdens het behandelproces.

Immunotherapie in de klinische praktijk: Beslissingen en aanbevelingen

In de klinische praktijk wordt immunotherapie steeds vaker geïntegreerd in behandelplannen. Artsen moeten beslissingen nemen op basis van verschillende factoren, waaronder het type kanker, het stadium van de ziekte en de reactie van de patiënt op eerdere behandelingen.

Afstemming van immunotherapie op patiëntkenmerken

Het type kanker, de genetische eigenschappen van de tumor, en de algehele gezondheid van de patiënt zijn cruciale factoren bij het afstemmen van immunotherapie. Artsen gebruiken deze gegevens om te bepalen welke vorm van immunotherapie het meest geschikt is.

Toekomstige richtlijnen en aanbevelingen

Er is voortdurend onderzoek naar de beste praktijken voor het gebruik van immunotherapie. Dit zal leiden tot de ontwikkeling van meer gedetailleerde richtlijnen en aanbevelingen die zorgverleners kunnen helpen bij het nemen van weloverwogen beslissingen over immunotherapie.

Monoklonale antilichamen

Het immuunsysteem beschermt het lichaam tegen infecties door kiemen zoals bacteriën of virussen te detecteren en antilichamen aan te maken die deze infecties bestrijden. In een laboratorium kunnen speciale antilichamen (monoklonale antilichamen) worden geproduceerd die specifiek kankercellen herkennen. Sommige monoklonale antilichamen hechten zich aan kankercellen en maken het voor andere immuuncellen gemakkelijker om deze te vinden en aan te vallen. Andere monoklonale antilichamen blokkeren signalen op het oppervlak van kankercellen die de celdeling bevorderen. Er zijn ook monoklonale antilichamen die straling of chemotherapie-medicijnen naar kankercellen brengen, waarbij de toxines rechtstreeks op de kankercellen worden afgegeven.

Monoklonale antilichamen worden gebruikt voor de behandeling van verschillende soorten kanker:

• bepaalde soorten hersenkanker
• borstkanker
• chronische lymfatische leukemie (vorm van bloedkanker)
• een anaplastisch grootcellig lymfoom (vorm van bloedkanker)
• een geavanceerd melanoom (vorm van huidkanker door langdurige blootstelling aan schadelijke UV-stralen)
• Hodgkin-lymfoom
• non-Hodgkin-lymfoom
• eierstokkanker
• gevorderde dikkedarmkanker of rectumkanker
• hoofd- en halskanker
• longkanker
• maagkanker
• nierkanker
• prostaatkanker

Immuun checkpointremmers

Checkpoints zijn specifieke moleculen op immuuncellen die helpen bij het reguleren van de immuunrespons. Kankercellen kunnen deze checkpoints gebruiken om te voorkomen dat ze worden aangevallen door het immuunsysteem. Immuun checkpointremmers zijn een nieuw type monoklonaal antilichaam dat op deze checkpoints inwerkt om het immuunsysteem te stimuleren, zodat het kankercellen kan aanvallen.

Enkele bekende checkpointremmers zijn PD-1-remmers, PD-L1-remmers en CTLA-4-remmers.

PD-1-remmers worden gebruikt voor de behandeling van:

• Hodgkin-lymfoom
• huidmelanoom
• hoofd-halskanker
• leverkanker
• maagkanker
• nierkanker
• niet-kleincellige longkanker

PD-L1-remmers worden ingezet bij:

• blaaskanker
• longkanker
• Merkelcelcarcinoom (zeer agressieve vorm van huidkanker)
• CTLA-4-remmers (worden toegepast bij huidmelanoom).

CAR T-celtherapie

Bij CAR T-celtherapie worden de eigen witte bloedcellen van de patiënt herprogrammeerden om specifiek kankercellen aan te vallen. Dit type immunotherapie wordt gebruikt voor de behandeling van grote B-cel lymfomen en acute lymfatische leukemie.

Niet-specifieke immunotherapie

Deze therapieën versterken het immuunsysteem op een algemenere manier dan monoklonale antilichamen. Er zijn twee hoofdtypen:

Interleukine-2
Interleukine-2 (IL-2) bevordert de groei en deling van immuuncellen. Een laboratoriumversie van IL-2 wordt gebruikt voor de behandeling van gevorderde nierkanker en melanoom.

Interferon-alfa
Interferon-alfa (INF-alfa) helpt afweercellen om kankercellen beter aan te vallen. Deze vorm van immunotherapie kan bruikbaar zijn voor de behandeling van:

• chronische myeloïde leukemie
• cutaan (huid) T-cellymfoom
• folliculair non-Hodgkin-lymfoom
• Kaposisarcoom (tumor op huid, slijmvliezen en organen)
• melanoom
• haarcelleukemie (bloedkanker met harige B-cellen)
• nierkanker

Op vaccin gebaseerde immunotherapie

Dit type therapie maakt gebruik van genetisch gemodificeerde virussen die kankercellen infecteren en doden. Wanneer kankercellen afsterven, komen antigenen vrij die het immuunsysteem aanzetten om andere kankercellen aan te vallen en te vernietigen. Anno september 2024 wordt deze therapie ingezet voor de behandeling van geavanceerde prostaatkanker en wordt getest voor andere soorten kanker.

Toedieningswijze

Verschillende vormen van immunotherapie worden op diverse manieren toegediend:

• actueel: Toepassing van de immunotherapie op de huid via een crème, geschikt voor zeer vroege huidkanker.
• intraveneus (IV): Toediening van de immunotherapie rechtstreeks in een ader.
• intravesicaal: Toediening van de immunotherapie rechtstreeks in de blaas.
• oraal: Immunotherapie in de vorm van pillen of capsules die ingeslikt moeten worden.

Frequentie van immunotherapiebehandelingen

De frequentie en duur van immunotherapie zijn afhankelijk van:

• de reactie van het lichaam op de behandeling
• het type immunotherapie
• het type kanker en het kankerstadium

Patiënten kunnen dagelijks, wekelijks of maandelijks behandeld worden. Sommige immunotherapieën worden in cycli toegediend, waarbij een behandelingsperiode wordt gevolgd door een rustperiode. De rustperiode biedt het lichaam de kans om te herstellen en nieuwe gezonde cellen te vormen.

Bijwerkingen van immunotherapie

De bijwerkingen van immunotherapie kunnen variëren afhankelijk van het type behandeling. Sommige bijwerkingen treden op op de plaats waar het medicijn wordt toegediend, met symptomen zoals pijn, zwelling, roodheid of jeuk.

Andere mogelijke bijwerkingen zijn:

• anafylaxie: Een ernstige, soms fatale allergische reactie die zeer zeldzaam is.
• diarree
• hoge bloeddruk
• huidontsteking
• lage bloeddruk
• leverontsteking
• longontsteking
• ontsteking in het spijsverteringskanaal
• ontsteking van de endocriene organen
• risico op infectie
• zwelling en gewichtstoename door vasthoudvloeistof
• vermoeidheid

Sommige bijwerkingen kunnen optreden omdat het immuunsysteem niet alleen kankercellen aanvalt, maar ook gezonde cellen. Dit kan leiden tot auto-immuunziekten waarbij het immuunsysteem gezonde weefsels aanvalt en beschadigt.

Effectiviteit van immunotherapie

Immunotherapie kan effectief zijn bij het behandelen van verschillende soorten kanker, vooral als andere behandelingen niet succesvol waren. Het kan leiden tot complete of gedeeltelijke remissie, waarbij de symptomen van de kanker verminderen of verdwijnen.

De effectiviteit van immunotherapie kan variëren afhankelijk van:

• het type kanker
• de gezondheidstoestand van de patiënt
• de specifieke kenmerken van de tumor

Bij sommige patiënten kan immunotherapie aanvankelijk geen merkbare effecten vertonen, maar kan de kanker later goed reageren op de behandeling. Het is belangrijk om regelmatig te worden gecontroleerd door een arts om de voortgang te evalueren.

Vooruitzichten en toekomst van immunotherapie

Immunotherapie is een veelbelovende en snel evoluerende behandelingsoptie voor kanker. Onderzoekers blijven nieuwe immunotherapieën ontwikkelen en testen om de effectiviteit te vergroten en de bijwerkingen te verminderen. Er wordt veel onderzoek gedaan naar gepersonaliseerde immunotherapie, waarbij behandelingen worden afgestemd op de individuele kenmerken van de tumor en het immuunsysteem van de patiënt.

De verwachting is dat immunotherapie in de toekomst een steeds grotere rol zal spelen in de behandeling van kanker, mogelijk in combinatie met andere therapieën zoals chemotherapie, bestraling en gerichte therapieën.

Lees verder

• Kankerbehandeling: Verschillende behandelingen voor kanker
• Chemotherapie (cytostatica) bij kanker en bijwerkingen
• Radiotherapie (behandeling via bestraling): Tumor verkleinen
• Brachytherapie: Inwendige bestraling (tumor) met implantaten
• Bijwerkingen door chemotherapie (behandeling van kanker)