Immunotherapie: Stoffen voor de behandeling van kanker

Immunotherapie (immuuntherapie) is een vorm van kankerbehandeling waarbij de patiënt stoffen toegediend krijgt die het immuunsysteem helpen om kankercellen effectiever te bestrijden. Deze stoffen kunnen afkomstig zijn van het lichaam zelf of in een laboratorium worden geproduceerd. Immunotherapie bestaat uit verschillende soorten en toedieningswijzen, en de arts volgt de patiënt regelmatig op met lichamelijk onderzoek, bloedonderzoek en beeldvormende onderzoeken om de effectiviteit van de behandeling te monitoren en eventuele bijwerkingen aan te pakken.

• Werking van immunotherapie
• Monoklonale antilichamen
• Immuun checkpointremmers
• CAR T-celtherapie
• Niet-specifieke immunotherapie
• Op vaccin gebaseerde immunotherapie
• Toedieningswijze
• Frequentie van immunotherapiebehandelingen
• Bijwerkingen van immunotherapie
• Effectiviteit van immunotherapie
• Vooruitzichten en toekomst van immunotherapie

Werking van immunotherapie

Immunotherapie heeft de volgende kenmerken:

• stopt of vertraagt de groei van kankercellen
• versterkt het immuunsysteem zodat het de kankercellen beter kan verwijderen
• voorkomt dat kanker zich naar andere lichaamsdelen verspreidt

Monoklonale antilichamen

Het immuunsysteem beschermt het lichaam tegen infecties door kiemen zoals bacteriën of virussen te detecteren en antilichamen aan te maken die deze infecties bestrijden. In een laboratorium kunnen speciale antilichamen (monoklonale antilichamen) worden geproduceerd die specifiek kankercellen herkennen. Sommige monoklonale antilichamen hechten zich aan kankercellen en maken het voor andere immuuncellen gemakkelijker om deze te vinden en aan te vallen. Andere monoklonale antilichamen blokkeren signalen op het oppervlak van kankercellen die de celdeling bevorderen. Er zijn ook monoklonale antilichamen die straling of chemotherapie-medicijnen naar kankercellen brengen, waarbij de toxines rechtstreeks op de kankercellen worden afgegeven.

Monoklonale antilichamen worden gebruikt voor de behandeling van verschillende soorten kanker:

• bepaalde soorten hersenkanker
• borstkanker
• chronische lymfatische leukemie (vorm van bloedkanker)
• een anaplastisch grootcellig lymfoom (vorm van bloedkanker)
• een geavanceerd melanoom (vorm van huidkanker door langdurige blootstelling aan schadelijke UV-stralen)
• Hodgkin-lymfoom
• non-Hodgkin-lymfoom
• eierstokkanker
• gevorderde dikkedarmkanker of rectumkanker
• hoofd- en halskanker
• longkanker
• maagkanker
• nierkanker
• prostaatkanker

Immuun checkpointremmers

Checkpoints zijn specifieke moleculen op immuuncellen die helpen bij het reguleren van de immuunrespons. Kankercellen kunnen deze checkpoints gebruiken om te voorkomen dat ze worden aangevallen door het immuunsysteem. Immuun checkpointremmers zijn een nieuw type monoklonaal antilichaam dat op deze checkpoints inwerkt om het immuunsysteem te stimuleren, zodat het kankercellen kan aanvallen.

Enkele bekende checkpointremmers zijn PD-1-remmers, PD-L1-remmers en CTLA-4-remmers.

PD-1-remmers worden gebruikt voor de behandeling van:

• Hodgkin-lymfoom
• huidmelanoom
• hoofd-halskanker
• leverkanker
• maagkanker
• nierkanker
• niet-kleincellige longkanker

PD-L1-remmers worden ingezet bij:

blaaskanker

longkanker

Merkelcelcarcinoom (zeer agressieve vorm van huidkanker)

CTLA-4-remmers worden toegepast bij huidmelanoom.

CAR T-celtherapie

Bij CAR T-celtherapie worden de eigen witte bloedcellen van de patiënt herprogrammeerden om specifiek kankercellen aan te vallen. Dit type immunotherapie wordt gebruikt voor de behandeling van grote B-cel lymfomen en acute lymfatische leukemie.

Niet-specifieke immunotherapie

Deze therapieën versterken het immuunsysteem op een algemenere manier dan monoklonale antilichamen. Er zijn twee hoofdtypen:

Interleukine-2

Interleukine-2 (IL-2) bevordert de groei en deling van immuuncellen. Een laboratoriumversie van IL-2 wordt gebruikt voor de behandeling van gevorderde nierkanker en melanoom.

Interferon-alfa

Interferon-alfa (INF-alfa) helpt afweercellen om kankercellen beter aan te vallen. Deze vorm van immunotherapie kan bruikbaar zijn voor de behandeling van:

• chronische myeloïde leukemie
• cutaan (huid) T-cellymfoom
• folliculair non-Hodgkin-lymfoom
• Kaposisarcoom (tumor op huid, slijmvliezen en organen)
• melanoom
• haarcelleukemie (bloedkanker met harige B-cellen)
• nierkanker

Op vaccin gebaseerde immunotherapie

Dit type therapie maakt gebruik van genetisch gemodificeerde virussen die kankercellen infecteren en doden. Wanneer kankercellen afsterven, komen antigenen vrij die het immuunsysteem aanzetten om andere kankercellen aan te vallen en te vernietigen. Anno september 2024 wordt deze therapie ingezet voor de behandeling van geavanceerde prostaatkanker en wordt getest voor andere soorten kanker.

Toedieningswijze

Verschillende vormen van immunotherapie worden op diverse manieren toegediend:

• actueel: Toepassing van de immunotherapie op de huid via een crème, geschikt voor zeer vroege huidkanker.
• intraveneus (IV): Toediening van de immunotherapie rechtstreeks in een ader.
• intravesicaal: Toediening van de immunotherapie rechtstreeks in de blaas.
• oraal: Immunotherapie in de vorm van pillen of capsules die ingeslikt moeten worden.

Frequentie van immunotherapiebehandelingen

De frequentie en duur van immunotherapie zijn afhankelijk van:

• de reactie van het lichaam op de behandeling
• het type immunotherapie
• het type kanker en het kankerstadium

Patiënten kunnen dagelijks, wekelijks of maandelijks behandeld worden. Sommige immunotherapieën worden in cycli toegediend, waarbij een behandelingsperiode wordt gevolgd door een rustperiode. De rustperiode biedt het lichaam de kans om te herstellen en nieuwe gezonde cellen te vormen.

Bijwerkingen van immunotherapie

De bijwerkingen van immunotherapie kunnen variëren afhankelijk van het type behandeling. Sommige bijwerkingen treden op op de plaats waar het medicijn wordt toegediend, met symptomen zoals pijn, zwelling, roodheid of jeuk.

Andere mogelijke bijwerkingen zijn:

• anafylaxie: Een ernstige, soms fatale allergische reactie die zeer zeldzaam is.
• diarree
• hoge bloeddruk
• huidontsteking
• lage bloeddruk
• leverontsteking
• longontsteking
• ontsteking in het spijsverteringskanaal
• ontsteking van de endocriene organen
• risico op infectie
• zwelling en gewichtstoename door vasthoudvloeistof
• vermoeidheid

Sommige bijwerkingen kunnen optreden omdat het immuunsysteem niet alleen kankercellen aanvalt, maar ook gezonde cellen. Dit kan leiden tot auto-immuunziekten waarbij het immuunsysteem gezonde weefsels aanvalt en beschadigt.

Effectiviteit van immunotherapie

Immunotherapie kan effectief zijn bij het behandelen van verschillende soorten kanker, vooral als andere behandelingen niet succesvol waren. Het kan leiden tot complete of gedeeltelijke remissie, waarbij de symptomen van de kanker verminderen of verdwijnen.

De effectiviteit van immunotherapie kan variëren afhankelijk van:

• het type kanker
• de gezondheidstoestand van de patiënt
• de specifieke kenmerken van de tumor

Bij sommige patiënten kan immunotherapie aanvankelijk geen merkbare effecten vertonen, maar kan de kanker later goed reageren op de behandeling. Het is belangrijk om regelmatig te worden gecontroleerd door een arts om de voortgang te evalueren.

Vooruitzichten en toekomst van immunotherapie

Immunotherapie is een veelbelovende en snel evoluerende behandelingsoptie voor kanker. Onderzoekers blijven nieuwe immunotherapieën ontwikkelen en testen om de effectiviteit te vergroten en de bijwerkingen te verminderen. Er wordt veel onderzoek gedaan naar gepersonaliseerde immunotherapie, waarbij behandelingen worden afgestemd op de individuele kenmerken van de tumor en het immuunsysteem van de patiënt.

De verwachting is dat immunotherapie in de toekomst een steeds grotere rol zal spelen in de behandeling van kanker, mogelijk in combinatie met andere therapieën zoals chemotherapie, bestraling en gerichte therapieën.

Lees verder

• Kankerbehandeling: Verschillende behandelingen voor kanker
• Chemotherapie (cytostatica) bij kanker en bijwerkingen
• Radiotherapie (behandeling via bestraling): Tumor verkleinen
• Brachytherapie: Inwendige bestraling (tumor) met implantaten
• Bijwerkingen door chemotherapie (behandeling van kanker)