Brachytherapie: Inwendige bestraling (tumor) met implantaten

Brachytherapie is de medische term voor "behandeling met radioactieve straling op korte afstand van het lichaam of op de huid", beter bekend als "inwendige bestraling" bij de behandeling van kanker. Dit wordt ingezet om radioactieve straling in of vlak bij een tumor te plaatsen, zodat het omringende gezonde weefsel zo min mogelijk wordt aangetast. De arts heeft de keuze uit meerdere technieken en radioactieve bronnen, afhankelijk van de locatie van de tumor. Brachytherapie kan tijdelijk of permanent zijn, afhankelijk van de te bestralen plaats. Een oncologisch team werkt multidisciplinair samen om een gepersonaliseerd behandelplan voor de patiënt op te stellen.

• Mechanisme van brachytherapie
• Hoe werkt brachytherapie?
• Toedieningsmethoden
• Verschillen tussen brachytherapie en andere bestralingstechnieken
• Rol van beeldvorming bij brachytherapie
• Beeldgestuurde planning
• Controle tijdens de behandeling
• Evaluatie na de behandeling
• Inwendige en uitwendige bestraling
• Doelgroepen voor brachytherapie
• Geschiktheid voor brachytherapie
• Rol van brachytherapie bij terugkerende tumoren
• Gebruikte bronnen van radioactieve straling bij brachytherapie
• Indicaties voor brachytherapie: Tumor verkleinen of verwijderen
• Het oncologisch team
• Voor de bestraling
• Permanente of tijdelijke implantaten
• Gebruikte technieken
• Na de behandeling
• Kwaliteit van leven na brachytherapie
• Impact op het dagelijks leven
• Psychosociale aspecten
• Langetermijnresultaten
• Preventie en nazorg
• Voordelen van brachytherapie
• Nadelen
• Innovaties en toekomstperspectieven van brachytherapie
• Nieuwe technologieën
• Combinatie met andere therapieën
• Onderzoek naar gepersonaliseerde brachytherapie
• Praktische tips voor het leven met / omgaan met brachytherapie
• Wat is brachytherapie?
• Voorbereiding op brachytherapie
• Nazorg na brachytherapie
• Risico’s en complicaties van brachytherapie
• Controleafspraken na brachytherapie
• Misvattingen rond brachytherapie
• Brachytherapie is alleen voor kanker in de prostaat
• Brachytherapie is minder effectief dan andere vormen van radiotherapie
• Brachytherapie is een gevaarlijke behandeling
• Brachytherapie is alleen voor oudere patiënten
• Brachytherapie vereist een lange hersteltijd
• Brachytherapie wordt alleen gebruikt bij kleinere tumoren
• Brachytherapie heeft geen bijwerkingen

Mechanisme van brachytherapie

Hoe werkt brachytherapie?

Brachytherapie maakt gebruik van radioactieve bronnen die nauwkeurig worden geplaatst in of bij de tumor. Door de korte afstand tussen de stralingsbron en het doelweefsel wordt een hoge dosis straling toegediend, terwijl omliggende gezonde weefsels zoveel mogelijk worden gespaard. De straling vernietigt tumorcellen door schade aan hun DNA, waardoor ze niet meer kunnen delen of overleven.

Toedieningsmethoden

Brachytherapie kan worden toegediend via verschillende methoden, waaronder intracavitaire, interstitiële en oppervlakkige technieken. De keuze hangt af van de grootte, locatie en type tumor. Elke methode vereist precieze planning en positionering om de effectiviteit te maximaliseren en bijwerkingen te minimaliseren.

Verschillen tussen brachytherapie en andere bestralingstechnieken

In tegenstelling tot uitwendige radiotherapie wordt bij brachytherapie de stralingsbron direct in het lichaam geplaatst. Dit resulteert in een meer gerichte behandeling en kan in sommige gevallen effectiever zijn, vooral bij goed afgebakende tumoren.

Rol van beeldvorming bij brachytherapie

Beeldgestuurde planning

Het gebruik van geavanceerde beeldvormingstechnieken zoals MRI, CT en echografie speelt een cruciale rol bij de planning van brachytherapie. Deze methoden helpen bij het nauwkeurig lokaliseren van de tumor en het positioneren van de radioactieve bronnen.

Controle tijdens de behandeling

Tijdens de procedure worden real-time beeldvormingstechnieken gebruikt om de positie van de implantaten te controleren en eventuele aanpassingen door te voeren. Dit verhoogt de precisie van de behandeling en vermindert de kans op complicaties.

Evaluatie na de behandeling

Na brachytherapie wordt beeldvorming gebruikt om te beoordelen of de tumor adequaat is behandeld en om eventuele schade aan omliggende weefsels op te sporen.

Inwendige en uitwendige bestraling

Uitwendige bestraling omvat hoogenergetische röntgenbundels die vanuit een apparaat op de tumor worden gericht van buiten het lichaam. Bij brachytherapie, ook wel inwendige bestraling genoemd, plaatst de arts radioactief materiaal rechtstreeks in of naast de tumor. Hierdoor kan een hoge dosis straling worden toegediend aan een klein gebied, wat vaak sneller werkt dan uitwendige bestraling.

Doelgroepen voor brachytherapie

Geschiktheid voor brachytherapie

Brachytherapie is geschikt voor patiënten met bepaalde vormen van kanker, waaronder prostaatkanker, baarmoederhalskanker, borstkanker en huidkanker. De keuze voor brachytherapie hangt af van de tumorgrootte, locatie en het algemene gezondheidsprofiel van de patiënt.

Rol van brachytherapie bij terugkerende tumoren

Bij sommige patiënten met terugkerende kanker kan brachytherapie een effectieve optie zijn, vooral als eerdere behandelingen, zoals uitwendige bestraling, niet voldoende resultaat hebben opgeleverd.

Gebruikte bronnen van radioactieve straling bij brachytherapie

De gebruikte radioactieve materialen voor brachytherapie zijn onder meer:

• Cesium
• Goud
• Iridium
• Jodium
• Kobalt
• Palladium
• Rutenium

Indicaties voor brachytherapie: Tumor verkleinen of verwijderen

Brachytherapie, een vorm van radiotherapie, wordt toegepast bij verschillende soorten kanker, zoals:

• Anale of rectale tumoren
• Baarmoederkanker
• Borstkanker
• Huidkanker
• Sarcomen (kanker in bindweefsel)
• Hersentumoren
• Galblaaskanker
• Hoofd- en halskanker
• Longkanker
• Oogkanker
• Prostaatkanker
• Slokdarmkanker
• Vaginakanker

Het oncologisch team

Bij brachytherapie werken verschillende specialisten nauw samen, waaronder een stralingsoncoloog, een medische fysicus, een stralingstherapeut, een radiotherapieverpleegkundige en/of een chirurg. De stralingsoncoloog bepaalt de geschikte therapievorm, het te bestralen gebied en de benodigde stralingsdosis voor de patiënt. Soms helpt een chirurg de stralingsoncoloog bij het plaatsen van de katheters en naalden in het lichaam van de patiënt. De stralingsoncoloog en de medische fysicus bepalen samen de gebruikte technieken en de voorgeschreven dosering, rekening houdend met omliggende structuren. Hierbij maken ze gebruik van beeldvormende technieken zoals een echografie, een CT-scan en/of een MRI-scan. Dankzij deze multidisciplinaire samenwerking en computerondersteuning wordt een gedetailleerd behandelplan opgesteld, inclusief het bestralingsplan, de dosisverdeling en de bestralingstijden. Radiotherapeuten, speciaal opgeleide technici, ondersteunen bij de praktische uitvoering van de behandelingen. De radiotherapieverpleegkundige geeft de patiënt informatie over de behandeling en mogelijke bijwerkingen, en biedt praktische hulp bij de zorg voor het ingebrachte brachytherapiemateriaal.

Voor de bestraling

De voorbereidingen voor brachytherapie zijn afhankelijk van het te bestralen gebied. Vaak zijn beeldvormende onderzoeken (zoals echografie, MRI-scan of CT-scan) nodig. Andere mogelijke onderzoeken zijn onder meer een bloedonderzoek, een elektrocardiografie (ECG: meting van de elektrische activiteit van het hart), een röntgenfoto van de borst of het reinigen van de darmen. Brachytherapie kan poliklinisch worden uitgevoerd, waarbij de patiënt na de behandeling naar huis mag, of tijdens een ziekenhuisopname, vooral wanneer de implantatie van radioactieve bronnen vereist is. Voor deze procedure krijgt de patiënt vaak narcose. De patiënt ontvangt enkele weken en/of dagen voor de behandeling specifieke instructies over de voorbereidingen voor de brachytherapie.

Permanente of tijdelijke implantaten

Bij brachytherapie maakt de arts gebruik van ofwel permanente ofwel tijdelijke implantaten. Een permanent implantaat blijft langdurig in het lichaam, terwijl een tijdelijk implantaat wordt verwijderd na de behandeling. Bij beide methoden wordt het radioactieve materiaal ingekapseld in een niet-radioactieve metalen capsule, waardoor de radioactieve stoffen het lichaam van de patiënt niet binnendringen.

Permanente implantaten
Een permanent implantaat blijft levenslang in het lichaam aanwezig. Deze implantaten bestaan uit kleine radioactieve zaden of draden die vergelijkbaar zijn met de grootte van een rijstkorrel. Artsen plaatsen deze met behulp van zeer dunne naalden, buisjes (katheters) of speciale zaden. Het implantaat geeft gedurende enkele weken of maanden straling af, waarbij de straling na verloop van tijd afneemt. In de eerste dagen is de straling het meest actief, maar het effect vermindert geleidelijk. Wanneer de patiënt naar huis gaat, is de straling vaak al aanzienlijk verzwakt. Soms zijn er wel voorzorgsmaatregelen nodig, zoals het vermijden van nauw contact met kinderen of zwangere vrouwen. Uiteindelijk raakt het radioactieve materiaal volledig opgebruikt en is het niet meer actief. Deze inactieve implantaten kunnen echter wel nog geactiveerd worden door metaaldetectoren, bijvoorbeeld op luchthavens.

Tijdelijke implantaten
Bij tijdelijke implantaten plaatst de arts radioactief materiaal tijdelijk in of nabij de tumor en verwijdert dit na de behandeling. Deze implantaten zitten in een houder of applicator, zoals een hol buisje, waarin het radioactieve materiaal zich bevindt. Hierdoor kan de arts een dosis radioactief materiaal nauwkeurig in de patiënt plaatsen, waarna het materiaal weer wordt verwijderd.

Gebruikte technieken

Inwendige bestraling via brachytherapie gebeurt door middel van drie mogelijke technieken: Low Dose Rate (LDR), High Dose Rate (HDR) of Pulsed Dose Rate (PDR).

Low Dose Rate (LDR)
Bij Low Dose Rate-bestraling krijgt de patiënt continu een lage bestralingsdosis per uur toegediend, gedurende één of meerdere dagen. Dit gebeurt met een lage toegediende dosis per minuut.

High Dose Rate (HDR)
High Dose Rate staat voor bestraling met een hoog dosistempo. De arts gebruikt hiervoor een sterkere radioactieve bron die zich binnen een afterloader-apparaat bevindt. Een ingebrachte katheter leidt naar de locatie van de tumor in het lichaam van de patiënt. Het afterloader-apparaat stuurt vervolgens een klein radioactief metalen zaadje of bolletje door de katheter naar de tumor. De patiënt krijgt hierbij één tot drie bestralingen per dag, waarbij telkens een hoge stralingsdosis wordt toegediend. HDR wordt vaak ingezet bij longkanker, borstkanker, baarmoederhalskanker, slokdarmkanker en prostaatkanker.

Pulsed Dose Rate (PDR)
Pulsed Dose Rate (PDR) is een techniek waarbij korte "pulsen" van bestraling worden gegeven, bijvoorbeeld gedurende tien minuten per uur. Het effect van deze techniek is vergelijkbaar met continue bestraling met een laag dosistempo. PDR wordt vooral gebruikt bij de behandeling van hoofd-halskanker en gynaecologische kankers.

Na de behandeling

De meeste patiënten ervaren weinig bijwerkingen van brachytherapie omdat het omliggende gezonde weefsel slechts minimaal wordt blootgesteld aan straling. De bijwerkingen zijn meestal gering en van korte duur. Afhankelijk van de locatie van het implantaat, kunnen bijwerkingen optreden die vergelijkbaar zijn met die van uitwendige bestraling. Deze omvatten onder andere milde ongemakken door de geïmplanteerde katheter bij tijdelijke brachytherapie, evenals milde bloedingen, pijn of een infectie rond de implantatieplaats wanneer de katheter wordt verwijderd.

Kwaliteit van leven na brachytherapie

Impact op het dagelijks leven

Brachytherapie heeft vaak een kortere hersteltijd en minder impact op het dagelijks leven dan andere bestralingstechnieken. Patiënten kunnen meestal snel hun normale activiteiten hervatten, afhankelijk van de aard van de behandeling.

Psychosociale aspecten

De nauwkeurigheid en effectiviteit van brachytherapie kunnen bijdragen aan een betere gemoedsrust bij patiënten. Tegelijkertijd is emotionele ondersteuning belangrijk om de psychologische belasting van een kankerdiagnose en behandeling te verlichten.

Langetermijnresultaten

Onderzoek toont aan dat brachytherapie een positief effect heeft op de langetermijnkwaliteit van leven van patiënten, met minder bijwerkingen en een goede controle van de ziekte.

Preventie en nazorg

Hoewel brachytherapie zelf geen preventieve maatregel is, kan het onderdeel zijn van een bredere behandelstrategie om herhaling van kanker te voorkomen. Na de behandeling wordt patiënten aangeraden om regelmatig opvolgingsafspraken bij hun oncoloog te plannen om de effectiviteit van de behandeling te monitoren en eventuele late bijwerkingen in de gaten te houden.

Voordelen van brachytherapie

• Gericht: Brachytherapie richt zich direct op de tumor, waardoor de kans op schade aan gezond weefsel wordt geminimaliseerd.
• Korte behandelduur: Vaak zijn minder behandelsessies nodig in vergelijking met uitwendige bestraling.
• Snelle herstelperiode: Patiënten herstellen meestal sneller dan bij andere vormen van bestraling.

Nadelen

• Beperkte toepassing: Niet alle soorten kanker zijn geschikt voor brachytherapie.
• Mogelijke bijwerkingen: Ondanks de gerichte behandeling kunnen er nog steeds bijwerkingen optreden, zoals ongemak of infecties bij het implantatiegebied.

Innovaties en toekomstperspectieven van brachytherapie

Nieuwe technologieën

Innovaties zoals 3D-printing en AI-gestuurde behandelplanning verbeteren de precisie en effectiviteit van brachytherapie. Deze technieken maken het mogelijk om de stralingsdosis nauwkeuriger af te stemmen op de unieke anatomie van de patiënt.

Combinatie met andere therapieën

Brachytherapie wordt steeds vaker gecombineerd met andere behandelingen, zoals chemotherapie en immunotherapie. Deze combinaties kunnen synergetische effecten hebben, wat leidt tot betere behandelresultaten.

Onderzoek naar gepersonaliseerde brachytherapie

Er wordt uitgebreid onderzoek gedaan naar het gebruik van genetische en moleculaire markers om brachytherapie te personaliseren. Dit kan helpen bij het voorspellen van de effectiviteit van de behandeling en het minimaliseren van bijwerkingen.

Praktische tips voor het leven met / omgaan met brachytherapie

Wat is brachytherapie?

Brachytherapie is een vorm van bestraling waarbij radioactieve bronnen direct in of nabij de tumor worden geplaatst. Deze behandelmethode wordt vaak gebruikt bij verschillende soorten kanker, zoals prostaatkanker, borstkanker en baarmoederhalskanker. De belangrijkste voordelen van brachytherapie zijn de gerichte behandeling en het minimale effect op omliggend gezond weefsel.

Als je brachytherapie ondergaat, kan het helpen om te begrijpen hoe de behandeling werkt en wat de mogelijke bijwerkingen zijn. Bespreek altijd met je arts de details van de behandeling, zodat je goed voorbereid bent op wat je kunt verwachten.

Voorbereiding op brachytherapie

Voor de behandeling zelf is er vaak een voorbereidingsfase waarin je arts je zal onderzoeken en tests zal uitvoeren om te bepalen hoe de brachytherapie het beste kan worden toegepast. Dit kan onder andere het uitvoeren van beeldvormende onderzoeken omvatten, zodat de arts de precieze locatie van de tumor kan identificeren.

Afhankelijk van de locatie van de tumor kan het nodig zijn om bepaalde voorbereidingen te treffen, zoals het plaatsen van een katheter of het uitvoeren van een ander medisch ingreep. In sommige gevallen kan het ook nodig zijn om tijdelijk bepaalde medicijnen in te nemen, vooral als je last hebt van allergieën of andere onderliggende gezondheidsproblemen.

Nazorg na brachytherapie

Na brachytherapie kan het herstel variëren afhankelijk van de aard van de behandeling en de locatie van de tumoren. Het is belangrijk om regelmatig je bloeddruk en andere vitale functies te laten controleren om te zorgen dat alles goed verloopt. Bij sommige patiënten kunnen tijdelijke bijwerkingen optreden, zoals vermoeidheid of ongemak in het behandelde gebied.

Zorg ervoor dat je goed gezond voedingspatroon volgt om je lichaam te ondersteunen tijdens het herstelproces. Het is ook belangrijk om voldoende rust te nemen en goed gehydrateerd te blijven. Vermijd zware lichamelijke activiteiten totdat je arts aangeeft dat het veilig is om deze weer op te pakken.

Risico’s en complicaties van brachytherapie

Zoals bij elke behandeling zijn er risico’s verbonden aan brachytherapie. Bijwerkingen kunnen onder meer infecties of ontstekingen zijn, zoals abces, die het behandelde gebied kunnen beïnvloeden. Het is belangrijk om alert te zijn op tekenen van infectie en om onmiddellijk medische hulp in te roepen als je symptomen zoals roodheid, pijn of zwelling opmerkt.

Daarnaast kunnen er lange termijn effecten zijn, zoals mentale gezondheid veranderingen door de stress die gepaard kan gaan met de behandeling. Zorg ervoor dat je toegang hebt tot psychologische steun als dat nodig is, en vergeet niet dat je arts ook kan helpen bij het beheren van deze aspecten van je herstel.

Controleafspraken na brachytherapie

Na brachytherapie zal je arts regelmatig controleafspraken plannen om te monitoren hoe goed je lichaam herstelt van de behandeling. Deze controleafspraken kunnen bestaan uit verdere beeldvormende onderzoeken, bloedonderzoeken en lichamelijke onderzoeken. Het is belangrijk om deze afspraken serieus te nemen en ervoor te zorgen dat je geen symptomen negeert die kunnen wijzen op complicaties.

Door nauw samen te werken met je arts en regelmatig controleafspraken te maken, kun je ervoor zorgen dat je herstel goed verloopt en dat je snel kunt terugkeren naar je dagelijkse routine.

Misvattingen rond brachytherapie

Brachytherapie is een vorm van radiotherapie die gebruikt wordt bij de behandeling van verschillende soorten kanker. In plaats van het toedienen van straling van buitenaf, zoals bij externe radiotherapie, wordt de straling direct in of nabij de tumor geplaatst. Hoewel deze behandeling zeer effectief kan zijn, zijn er verschillende misvattingen die de kennis over brachytherapie kunnen verstoren.

Brachytherapie is alleen voor kanker in de prostaat

Een veelvoorkomende misvatting is dat brachytherapie uitsluitend wordt toegepast bij prostaatkanker. Hoewel het inderdaad vaak wordt gebruikt voor de behandeling van prostaatkanker, kan brachytherapie ook effectief zijn bij de behandeling van andere vormen van kanker, zoals borstkanker, baarmoederhalskanker en huidkanker. Het gebruik van brachytherapie hangt af van de locatie en het type van de tumor.

Brachytherapie is minder effectief dan andere vormen van radiotherapie

Sommige mensen denken dat brachytherapie minder effectief is dan andere vormen van bestraling, zoals externe radiotherapie. Dit is echter niet waar. Brachytherapie heeft vaak het voordeel dat de straling direct op de tumor wordt gericht, waardoor de omliggende gezonde weefsels minder worden blootgesteld aan schadelijke straling. Dit kan de effectiviteit van de behandeling vergroten en de bijwerkingen verminderen.

Brachytherapie is een gevaarlijke behandeling

Er heerst de misvatting dat brachytherapie gevaarlijk is, omdat de straling direct in het lichaam wordt geplaatst. Hoewel straling altijd risico’s met zich meebrengt, wordt brachytherapie zorgvuldig gecontroleerd en uitgevoerd door ervaren specialisten. De straling wordt op een gecontroleerde manier geplaatst, en de dosis wordt precies afgestemd op de tumor om schade aan gezond weefsel te minimaliseren.

Brachytherapie is alleen voor oudere patiënten

Sommige mensen geloven dat brachytherapie alleen geschikt is voor oudere patiënten die niet in aanmerking komen voor andere behandelingen. Dit is een misverstand. Brachytherapie kan geschikt zijn voor patiënten van verschillende leeftijden, afhankelijk van hun gezondheidstoestand en het type kanker. Het wordt vaak gebruikt bij patiënten die in goede gezondheid verkeren en die de voorkeur geven aan een minder ingrijpende behandeling in vergelijking met chirurgie.

Brachytherapie vereist een lange hersteltijd

Een andere misvatting is dat brachytherapie lange tijd nodig heeft voor herstel. In werkelijkheid ervaren veel patiënten slechts minimale bijwerkingen na de behandeling en kunnen ze snel terugkeren naar hun normale activiteiten. De hersteltijd hangt af van de locatie van de tumor en de specifieke behandelingsmethode, maar over het algemeen is de hersteltijd bij brachytherapie korter dan bij veel andere behandelingen voor kanker.

Brachytherapie wordt alleen gebruikt bij kleinere tumoren

Er is een misverstand dat brachytherapie alleen geschikt is voor kleinere tumoren. Hoewel het inderdaad effectief kan zijn voor het behandelen van kleinere tumoren, kan brachytherapie ook worden gebruikt voor grotere tumoren, afhankelijk van hun locatie en het type kanker. De behandelingsmethode wordt vaak gecombineerd met andere therapieën, zoals externe radiotherapie, om de effectiviteit te verhogen.

Brachytherapie heeft geen bijwerkingen

Hoewel brachytherapie doorgaans minder bijwerkingen heeft dan externe radiotherapie, is het niet volledig zonder risico’s. Sommige patiënten kunnen bijwerkingen ervaren, zoals vermoeidheid, pijn of bloeding op de behandelingslocatie. Deze bijwerkingen zijn meestal tijdelijk, maar het is belangrijk om deze te bespreken met de behandelende arts om te zorgen voor de juiste opvolging en behandeling.

Brachytherapie is een waardevolle behandelingsoptie voor verschillende vormen van kanker, maar het is belangrijk om de feiten goed te begrijpen om misverstanden te voorkomen. Het blijft essentieel om samen met de arts te bepalen of deze behandeling de beste keuze is, afhankelijk van de situatie van de patiënt.