Vulvodynie: Pijn aan uitwendige vrouwelijke geslachtsorganen

Bij vulvodynie ervaart een patiënte chronische pijn in de vulva, de uitwendige vrouwelijke geslachtsorganen. Deze omvatten de schaamlippen, de clitoris (ook wel kittelaar of klein zwellichaam genoemd), en de opening van de vagina. De pijn, het branderige gevoel of de irritatie kan soms zo ernstig zijn dat langdurig zitten of seks niet meer (goed) mogelijk is. Deze vaak brandende pijn kan niet worden toegeschreven aan een actieve infectie of een seksueel overdraagbare aandoening. Er zijn verschillende behandelingsmethoden beschikbaar om de pijn en het ongemak te verlichten, waaronder zelfzorgmaatregelen. Medische hulp is echter altijd aanbevolen. Vulvodynie kan een aanzienlijke impact hebben op het leven van de vrouw.

• Epidemiologie vulvodynie
• Oorzaken chronische pijn aan uitwendige vrouwelijke geslachtsorganen
• Symptomen: Brandende pijn en jeuk
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling onverklaarbare pijn aan de vulva
• Complicaties
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie vulvodynie

Vulvodynie kan vrouwen van alle leeftijden treffen, hoewel het vaak begint in de tienerjaren. De aandoening kent geen voorkeur op basis van etniciteit of ras. Exacte cijfers over de incidentie en prevalentie zijn moeilijk te verkrijgen, omdat veel vrouwen met vulvodynie geen professioneel medisch advies inwinnen.

Oorzaken chronische pijn aan uitwendige vrouwelijke geslachtsorganen

De exacte oorzaak van vulvodynie is niet bekend anno september 2024, maar verschillende factoren spelen waarschijnlijk een rol:

• Abnormale reactie van vulvacellen op een infectie of trauma
• Allergieën (allergische reactie door contact met uitlokkende stof) of irritatie door chemicaliën of andere stoffen
• Een gevoelige huid
• Een geschiedenis van seksueel misbruik
• Een letsel aan of irritatie van de zenuwen rond het vulvagebied
• Een verleden van vaginale infecties of overgevoeligheid voor schimmelinfecties
• Genetische factoren waardoor de vulva slecht reageert op een chronische ontsteking
• Het frequent gebruik van antibiotica (geneesmiddelen tegen een bacteriële infectie)
• Hormonale veranderingen
• Rugklachten zoals een hernia (leidt tot het samendrukken van de rugzenuw wat pijn veroorzaakt in het vulvagebied)
• Spiertrekkingen
• Spierzwakte, spasme of instabiliteit van de bekkenbodemspieren

Veel vrouwen met vulvodynie hebben een geschiedenis van recidiverende vaginitis of vaginale schimmelinfecties. Sommige vrouwen met de aandoening hebben een geschiedenis van seksueel misbruik of verkrachting. De oorzaken zijn echter bij de meeste vrouwen met vulvodynie onbekend. Vulvodynie is niet seksueel overdraagbaar en geen teken van kanker.

Symptomen: Brandende pijn en jeuk

De problemen met de vulva beginnen meestal vrij plotseling. De patiënte ervaart constante of incidentele pijn in het genitale gebied, die omschreven kan worden als bonzend, brandend, prikkelend of rauw. Vaak gaat deze pijn gepaard met jeuk (pruritus). De pijn kan optreden bij het inbrengen van een tampon, tijdens het fietsen, bij het wandelen, bij het zitten of tijdens andere fysieke activiteiten, en kan soms zelfs in rust aanwezig zijn. Geslachtsgemeenschap is ook vaak pijnlijk, een aandoening die in medische termen bekend staat als dyspareunie. De pijn kan maanden of zelfs jaren aanhouden, hoewel deze soms ook plotseling kan verdwijnen. De pijn kan in het gehele vulvagebied aanwezig zijn (gegeneraliseerde pijn) of lokaal (gelokaliseerd), bijvoorbeeld rond de opening van de vagina (vulvaire vestibulitis syndroom, vestibulodynie). Bij sommige patiënten is het vulvaweefsel minimaal ontstoken of gezwollen, terwijl het bij de meeste vrouwen normaal uitziend is.

Diagnose en onderzoeken

De patiënte geeft de arts informatie over het type pijn dat zij ervaart, evenals welke vrij verkrijgbare medicijnen zij al heeft geprobeerd om de pijn onder controle te krijgen. De arts bevraagt de patiënte over de medische geschiedenis, de omvang en de precieze locatie van de vulvapijn. Vervolgens voert de arts een gynaecologisch onderzoek uit waarbij de uitwendige genitaliën grondig worden onderzocht. Mogelijk neemt de arts een biopt (een stukje weefsel) van de vulva om dit later microscopisch te onderzoeken en actieve infecties uit te sluiten. Vaak worden er geen duidelijke problemen gevonden, hoewel het vulvaweefsel soms minimaal gezwollen en ontstoken kan zijn.

Behandeling onverklaarbare pijn aan de vulva

De behandeling van vulvodynie is vaak multidisciplinair, waarbij een gynaecoloog, dermatoloog, neuroloog, urogynaecoloog en/of fysiotherapeut samenwerken. Een seksuoloog en/of psychotherapeut kunnen ook betrokken zijn, omdat vulvodynie vaak emotionele problemen met zich meebrengt. De aandoening zelf kan niet volledig worden genezen, maar met enkele adviezen en medische behandelingen kan vulvodynie wel onder controle worden gehouden. Niet elke behandeling is even effectief voor elke vrouw, en soms kan een combinatie van behandelingen nodig zijn. Het kan enige tijd duren voordat een effectieve behandeling wordt gevonden.

Zelfzorg

Tips

In water oplosbare glijmiddelen kunnen de geslachtsgemeenschap vergemakkelijken. Een antihistaminicum voor het slapengaan kan de jeuk verminderen en de patiënte beter laten rusten. Het aanbrengen van koude kompressen kan ook de pijn en jeuk verlichten. Het is belangrijk om het pijnlijke gebied zeer voorzichtig te wassen. Hard schrobben of te vaak wassen kan irritatie veroorzaken; gewoon water is het beste reinigingsmiddel. Een emulgerende zalf op de externe genitaliën kan een beschermende barrière creëren en is aanbevolen. Daarnaast kan de vrouw twee tot drie keer per dag gedurende vijf tot tien minuten in comfortabel, niet te heet en niet te koud water zitten. Het is ook nuttig om de vulva met koud water te spoelen na het plassen en na de geslachtsgemeenschap. Bij sommige patiënten kan acupunctuur nuttig zijn. Andere alternatieve behandelingen kunnen ook enige verlichting bieden aan een aantal patiënten.

Te vermijden

Activiteiten die druk uitoefenen op de vulva, zoals fietsen of paardrijden, moeten worden vermeden. Bubbelbaden en te warme baden kunnen ongemak en jeuk verergeren. Een nauwsluitende panty en nylonondergoed kunnen de luchtstroom naar het genitale gebied beperken, wat meer irritatie kan veroorzaken. Witte, katoenen ondergoed biedt betere ventilatie. Het kan ook comfortabeler zijn om zonder ondergoed te slapen. Bepaalde voedingsmiddelen zoals groenten, bonen, bessen, chocolade of noten kunnen de urine irriteren. Het gebruik van bepaalde zepen, geparfumeerd toiletpapier of geparfumeerde crèmes, tampons, wasverzachters op een slipje, medicijnen en andere mogelijke uitlokkende factoren moeten eveneens worden vermeden.

Professionele medische zorg

De behandeling van de pijn is voor elke vrouw uniek en de behandelingen zijn niet altijd direct effectief. Medicijnen kunnen helpen de chronische pijn te verminderen. Steroïden (corticosteroïden, krachtige ontstekingsremmende medicijnen), tricyclische antidepressiva of anti-epileptica zijn andere mogelijke medicijnen die de pijn kunnen verlichten. Antihistaminica kunnen ook helpen de jeuk te verminderen. Lokale (op de huid aangebrachte) anesthetica zoals lidocaïnezalf kunnen tijdelijke verlichting bieden van de symptomen. Biofeedbacktherapie kan de patiënte leren hoe haar lichaam reageert op de symptomen, waardoor ze leert zich te ontspannen en de pijn te verminderen. Veel vrouwen met vulvodynie hebben gespannen bekkenbodemspieren, en specifieke oefeningen door een fysiotherapeut kunnen helpen deze spieren te ontspannen. Een zenuwblok is een mogelijke behandelingsoptie waarbij de arts een zenuw blokkeert via een injectie. Deze behandeling kan nuttig zijn voor vrouwen die niet reageren op andere therapieën en langdurige pijn ervaren. Tot slot zijn neurostimulatie, spinale infusiepompen en chirurgie mogelijke opties.

Complicaties

De volgende complicaties kunnen voortkomen uit vulvodynie:

• Angst
• Depressie
• Een verminderd zelfbeeld
• Een verminderde levenskwaliteit
• Emotionele problemen
• Isolatie
• Relatieproblemen
• Seksuele disfunctie
• Slaapstoornissen
• Vaginisme (kramp in de spieren rond de vagina)

Prognose

Vulvodynie is niet levensbedreigend, maar kan aanzienlijke lichamelijke en mentale gevolgen hebben voor de vrouw.

Complicaties

De volgende complicaties kunnen optreden als gevolg van vulvodynie:

• Angst - Vrouwen met vulvodynie kunnen last hebben van verhoogde angstniveaus door de constante pijn en het ongemak.
• Depressie - De chronische pijn en de invloed op de levenskwaliteit kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van depressie.
• Verminderd zelfbeeld - De symptomen kunnen leiden tot een verminderd gevoel van eigenwaarde.
• Verminderde levenskwaliteit - Het ongemak en de pijn kunnen de dagelijkse activiteiten en sociale interacties beïnvloeden.
• Emotionele problemen - Vulvodynie kan leiden tot emotionele stress en problemen in de geestelijke gezondheid.
• Isolatie - Door de symptomen kunnen vrouwen zich afgezonderd voelen van sociale en intieme contacten.
• Relatieproblemen - De aandoening kan spanningen en problemen in relaties veroorzaken, vooral in intieme relaties.
• Seksuele disfunctie - De pijn en ongemak kunnen leiden tot problemen met seksuele activiteit en plezier.
• Slaapstoornissen - Pijn en ongemak kunnen de slaap verstoren en leiden tot slaapstoornissen.
• Vaginisme - Dit is een aandoening waarbij er krampen optreden in de spieren rond de vagina, wat het inbrengen van tampons of het hebben van geslachtsgemeenschap pijnlijk of onmogelijk maakt.

Preventie

Omdat de oorzaak van vulvodynie vaak onbekend is, zijn er geen specifieke preventiemaatregelen die de aandoening volledig kunnen voorkomen. Er zijn echter enkele algemene richtlijnen die kunnen helpen om symptomen te minimaliseren en de impact van de aandoening te beperken:

• Vermijd bekende triggers: Probeer factoren te identificeren die de symptomen verergeren en vermijd deze zoveel mogelijk, zoals bepaalde voedingsmiddelen of irriterende stoffen.
• Houd een goede hygiëne aan: Gebruik milde, ongeparfumeerde producten voor intieme hygiëne en vermijd agressieve zeep of doucheschuim.
• Draag ademend ondergoed: Kies voor katoenen ondergoed dat goed ventileert en vermijd synthetische materialen die irritatie kunnen veroorzaken.
• Zoek tijdig medische hulp: Raadpleeg een arts bij aanhoudende symptomen om een vroegtijdige diagnose en behandeling te waarborgen.
• Beheer stress: Stress kan de symptomen van vulvodynie verergeren. Technieken zoals mindfulness, yoga of psychotherapie kunnen helpen bij het beheersen van stress.