Vulvodynie: Pijn aan uitwendige vrouwelijke geslachtsorganen

Bij vulvodynie heeft een patiënte chronische pijn in de vulva, de uitwendige vrouwelijke geslachtsorganen. Deze omvatten de schaamlippen, de clitoris, (kittelaar, klein zwellichaam) en de opening van de vagina. De pijn, het branderig gevoel of irritatie is soms erg ongemakkelijk waardoor langdurig zitten of seks niet meer (goed) mogelijk is. Voorts is de vaak brandende pijn niet toe te wijzen aan een actieve infectie of een seksueel overdraagbare aandoening. Diverse behandelingsmethoden zijn beschikbaar om de pijn en het ongemak te verminderen. Dit is mogelijk via een aantal zelfzorgmaatregelen. Medische hulp is echter steevast aanbevolen. Vulvodynie heeft mogelijk een grote impact op het leven van de vrouw.

• Epidemiologie vulvodynie
• Oorzaken chronische aan uitwendige vrouwelijke geslachtsorganen
• Symptomen: Brandende pijn en jeuk
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling onverklaarbare pijn aan vulva
• Complicaties
• Prognose

Epidemiologie vulvodynie

Vrouwen op elke leeftijd krijgen mogelijk vulvodynie. Dit start meestal in de tienerjaren. Vulvodynie kent geen etnische of raciale voorliefde. Exacte incidentie- en prevalentiecijfers zijn niet beschikbaar omdat veel vrouwen met deze klachten geen professioneel medisch advies inwinnen.

Oorzaken chronische aan uitwendige vrouwelijke geslachtsorganen

De exacte oorzaak van vulvodynie is niet gekend anno februari 2020, maar volgende factoren spelen wellicht een rol:

• abnormale reactie van vulvacellen op een infectie of trauma
• allergieën (allergische reactie door contact met uitlokkende stof) of irritatie voor chemicaliën of andere stoffen
• een gevoelige huid
• een geschiedenis van seksueel misbruik
• een letsel aan of irritatie van de zenuwen rond het vulvagebied
• een verleden van vaginale infecties of overgevoeligheid voor schimmelinfecties
• genetische factoren waardoor vulva slecht reageert op een chronische ontsteking
• het frequent gebruik van antibiotica (geneesmiddelen tegen een bacteriële infectie)
• hormonale veranderingen
• rugklachten zoals een hernia (leidt tot het samendrukken van de rugzenuw wat pijn veroorzaakt in het vulvagebied)
• spiertrekkingen
• spierzwakte, spasme of instabiliteit van de bekkenbodemspieren

Veel vrouwen met vulvodynie hebben een geschiedenis van recidiverende vaginitis of vaginale schimmelinfecties. Sommige vrouwen met de aandoening hebben een geschiedenis van seksueel misbruik / verkrachting. Maar de oorzaken zijn bij de meeste vrouwen met vulvodynie onbekend. Vulvodynie is niet seksueel overdraagbaar of een teken van kanker.

Symptomen: Brandende pijn en jeuk

Meestal starten de problemen met de vulva vrij plotseling. De patiënte heeft constante of incidentele pijn in het genitale gebied die te bestempelen valt als bonzend, brandend, prikkelend of rauw. Mogelijk heeft ze hierbij last van jeuk (pruritus). De patiënte voelt deze pijn bij het inbrengen van een tampon, bij het fietsen, bij het wandelen, bij het zitten of bij andere fysieke activiteiten, maar af en toe zelfs in rust. De geslachtsgemeenschap is tevens pijnlijk, hetgeen in medische termen gekend is als dyspareunie. De pijn houdt bij een aantal patiënten maanden of zelfs jaren aan, al verdwijnt deze soms ook plotseling. Daarnaast is de pijn te voelen in het ganse vulvagebied (gegeneraliseerde pijn) of anders is de pijn eerder lokaal (gelokaliseerd), bijvoorbeeld rond de opening van de vagina (vulvaire vestibulitis syndroom, vestibulodynie). Het vulvaweefsel is bij sommige patiënten minimaal ontstoken of gezwollen, terwijl de vulva bij de meeste andere vrouwen een normaal uitziend uiterlijk heeft.

Diagnose en onderzoeken

De patiënte geeft de arts informatie over het soort pijn dat ze voelt alsook welke vrij verkrijgbare medicijnen ze reeds geprobeerd heeft om de pijn onder controle te krijgen. De arts bevraagt de patiënte eveneens over de medische geschiedenis, de omvang en de precieze locatie van de vulvapijn. De arts voert daarna een gynaecologisch onderzoek uit waarbij hij eveneens de uitwendige genitaliën grondig bestudeert. Mogelijk neemt hij een biopt (stukje weefsel) van de vulva en laat hij dit later microscopisch onderzoeken om een actieve infectie uit te sluiten. De arts identificeert meestal geen aanwijsbare problemen. Soms is het vulvaweefsel wel minimaal gezwollen en ontstoken.

Behandeling onverklaarbare pijn aan vulva

De behandeling van vulvodynie is vaak multidisciplinair gericht waarbij een gynaecoloog, een dermatoloog, een neuroloog, een urogynaecoloog, en/of een fysiotherapeut samenwerken. Een seksuoloog en/of psychotherapeut zijn eveneens betrokken in het behandelproces omdat vulvodynie emotionele problemen met zich meebrengt bij de meeste vrouwen. De aandoening zelf valt niet te genezen, maar vulvodynie is met enkele adviezen en medische behandelingen wel onder controle te krijgen. Niet elke behandeling werkt even effectief voor elke vrouw. Een combinatie van behandelingen is soms nodig en soms duurt de behandeling erg lang (meerdere jaren) vooraleer de arts een effectief resultaat bereikt.

Zelfzorg

Tips
In water oplosbare glijmiddelen maken de geslachtsgemeenschap gemakkelijker. Een antihistaminicum voor het slapengaan vermindert de jeuk en doet de patiënte beter rusten. Ook het aanbrengen van koude kompressen op vermindert de pijn en jeuk. Een andere tip is om het pijnlijke gebied zeer voorzichtig te wassen. Hard schrobben of te vaak wassen leidt tot irritatie. Gewoon water is het beste reinigingsmiddel. Een emulgerende zalf aanbrengen op de externe genitaliën creëert een beschermende barrière en is dus ook aanbevolen. Daarnaast mag de vrouw twee tot drie keer per dag in een comfortabel, niet te heet en niet te koud water zitten gedurende vijf tot tien minuten. Het is voorts belangrijk om de vulva met koud water te spoelen na het plassen en na de geslachtsgemeenschap. Bij sommige patiënten is acupunctuur nuttig. Andere alternatieve behandelingen bieden bovendien bij een aantal patiënten soelaas.

Te vermijden
Een aantal zaken vermijdt de vrouw best, zoals activiteiten die druk uitoefenen op de vulva, zoals fietsen of paardrijden. Bubbelbaden en een te warm bad zijn afgeraden, omdat dit tot ongemak en jeuk leidt. Een nauwsluitende panty en nylonondergoed beperkt de luchtstroom naar het genitale gebied, waardoor meer irritatie ontstaat. Witte, katoenen ondergoed ventileert voldoende. Eventueel slaapt de patiënte zonder ondergoed als dit meer comfortabel aanvoelt. Bepaalde voedingsmiddelen irriteren de urine sneller zoals groenten, bonen, bessen, chocolade of noten. Het gebruik van bepaalde zepen, geparfumeerd toiletpapier of geparfumeerde crèmes, tampons, wasverzachter op een slipje, medicijnen en andere mogelijk uitlokkende factoren zijn tot slot eveneens af te raden.

Professionele medische zorg

De pijn behandelen is voor elke vrouw weer anders, en daarnaast zijn de behandelingen niet altijd direct effectief. Medicijnen verminderen de chronische pijn. Steroïden (corticosteroïden zijn krachtige ontstekingsremmende medicijnen), tricyclische antidepressiva of anti-epileptica zijn andere mogelijke medicijnen die de pijn verminderen. Antihistaminica verminderen tevens de jeuk. Lokale (op de huid aangebracht) anesthetica zoals lidocaïnezalf brengt tijdelijke verlichting van de symptomen. Biofeedbacktherapie leert de patiënte hoe het lichaam reageert op de symptomen waardoor de patiënte leert om zich te ontspannen en de pijn op deze manier vermindert. Veel vrouwen met vulvodynie hebben gespannen bekkenbodemspieren en bij specifieke oefeningen door een fysiotherapeut leert de patiënte deze spieren te ontspannen. Een zenuwblok is ook een mogelijke behandelingsvorm waarbij de arts de zenuw blokkeert via een injectie. Deze behandeling is nuttig bij vrouwen die niet reageren op andere therapieën en langdurige pijn ervaren. Tot slot zijn neurostimulatie, spinale infusiepompen en chirurgie mogelijk.

Complicaties

Deze complicaties zijn mogelijk als gevolg van vulvodynie:

• angst
• een depressie
• een verminderd zelfbeeld
• een verminderde levenskwaliteit
• emotionele problemen
• isolatie
• relatieproblemen
• seksuele disfunctie
• slaapstoornissen
• vaginisme (kramp in de spieren rond de vagina)

Prognose

De aandoening is niet levensbedreigend maar heeft mogelijk grote lichamelijke en mentale gevolgen voor de vrouw.