Pijnlijke schaamlippen: symptomen, oorzaak en behandeling

Pijnlijke schaamlippen is een vervelende klacht. De schaamlippen maken deel uit van de uitwendige geslachtsorganen van de vrouw. Schaamlippen zijn het zichtbare deel van de vulva. Er zijn twee schaamlippen: de binnenste en buitenste schaamlippen. De buitenste schaamlippen zijn groter en de binnenste schaamlippen zijn huidplooien tussen de buitenste schaamlippen. De functie van de schaamlippen is om de clitoris en de openingen van de vagina en urethra of urinebuis te beschermen. Er zijn meerdere mogelijke oorzaken van pijnlijke schaamlippen.

• Vrouwelijke geslachtsorganen
• Inwendige geslachtsorganen
• Uitwendige geslachtsorganen
• Schaamlippen
• Buitenste schaamlippen
• Binnenste schaamlippen
• Schedevoorhof en schaamheuvel
• Symptomen van pijn in de schaamlippen
• Oorzaken van pijnlijke schaamlippen
• Infectie
• Trauma
• Chronische klachten
• Allergie
• Hormonale veranderingen
• Kanker
• Schaamlipkanker
• Oorzaak
• Symptomen
• Behandeling

Vrouwelijke geslachtsorganen

De schaamlippen behoren tot de uitwendige geslachtsorganen van de vrouw. Er kan bij de vrouw een duidelijk onderscheid worden gemaakt tussen inwendige en uitwendige geslachtsorganen. De inwendige geslachtsorganen liggen onder in de buik en bestaan uit:

• eierstokken
• eileiders
• baarmoeder
• schede

Inwendige geslachtsorganen

De beide eierstokken of ovaria bewaren eicellen en geven geslachtshormonen af die van invloed zijn op de menstruatie. De twee eileiders vervoeren bevruchte eicellen naar de baarmoeder of uterus, welke tussen de urineblaas en de endeldarm ligt en dient voor de ontwikkeling van het embryo, voor de bescherming van de foetus en voor de uitdrijving van het kind. De schede is een ongeveer 7-10 cm lange buis, bestaande uit bindweefsel en spierweefsel, welke van de uitwendige vrouwelijke geslachtsorganen naar de baarmoeder loopt. Het doel van dit orgaan heeft vooral met de voortplanting te maken. De schede neemt het mannelijk lid (penis) tijdens het geslachtsverkeer in zich op, waardoor het sperma in het lichaam van de vrouw kan komen en bij de geboorte komt het kind via de schede uit het vrouwelijk lichaam.

Uitwendige geslachtsorganen

De schede of vagina verbindt de baarmoeder met de uitwendige geslachtsorganen, welke de verzamelnaam 'vulva' hebben en bestaan uit:

• grote schaamlippen of buitenste schaamlippen
• kleine schaamlippen of binnenste schaamlippen
• clitoris
• schedevoorhof
• schaamheuvel

Schaamlippen

Buitenste schaamlippen

Schaamlippen zien er bij iedere vrouw anders uit. Er is geen vaste kleur of vorm voor. De buitenste schaamlippen (labia majora) zijn huidplooien die om de binnenste schaamlippen heen liggen. Er groeit schaamhaar op de buitenste schaamlippen. De grote schaamlippen bevatten onder meer vet, zweet- en talgklieren en ze bieden bescherming aan de binnenliggende delen. Als je seksueel opgewonden raakt, zwellen de grote schaamlippen enigszins op. In elk van de grote schaamlippen bevindt zich een klier van Bartholin, ook wel voorhofklier of glandula Bartholini genoemd, welke slijmerig vocht aanmaakt ten behoeve van de geslachtsgemeenschap.

Binnenste schaamlippen

De binnenste schaamlippen (labia minora) bevatten geen schaamhaar. Deze binnenste schaamlippen worden ook wel kleine schaamlippen genoemd, alhoewel dat een verwarrende term is aangezien ze groter zijn dan de buitenste schaamlippen. Binnenste schaamlippen is daarom een meer passende benaming. Deze binnenste schaamlippen liggen tussen de buitenste schaamlippen in en vormen een plooi met de opening van de vagina. Aan de bovenkant komen de schaamlippen samen en bedekken ze de clitoris (kittelaar), een belangrijke erogene zone die zwellichamen bevat waardoor het groter kan worden. De kleine schaamlippen bevatten niet alleen talgklieren, maar ook erectiel weefsel waardoor ze kunnen opzwellen bij seksuele opwinding als gevolg van een verhoogde bloedtoevoer.

Schedevoorhof en schaamheuvel

De schedevoorhof ligt rond de schede-ingang en wordt begrensd door (resten van) het maagdenvlies. Op de schaamheuvel of venusheuvel groeit schaamhaar en onder de huid zit hier het schaambeen. De schaamheuvel is het meest bovenste deel van de vulva en reikt tot aan de buik. Op het schaambeen zit vetweefsel, wat aanvoelt als een zachte verdikking en tijdens de geslachtsgemeenschap kan dit als een soort (stoot)kussen dienst doen. De schaamheuvel bevat veel zenuwen en is daardoor gevoelig voor seksuele prikkeling.

Symptomen van pijn in de schaamlippen

Pijnlijke schaamlippen varieert van vrouw tot vrouw en kan worden omschreven als:

• brandend
• prikkelend
• geïrriteerd
• rauw
• stekend
• zeurend
• drukkend
• kloppend
• jeukend (jeukende schaamlippen)

De pijn kan worden geprovoceerd, wat betekent dat het wordt veroorzaakt door druk of aanraking. De pijn kan ook aanwezig zijn zonder provocatie, wat betekent dat het op zichzelf voorkomt zonder aanraking. De pijn kan intermitterend zijn (komen en gaan), maar het kan ook constant aanwezig zijn.

Oorzaken van pijnlijke schaamlippen

Pijnlijke schaamlippen kunnen worden veroorzaakt door seksuele activiteit, het inbrengen van een tampon en het dragen van te strakke of nauwsluitende broeken. Soms wordt de pijn veroorzaakt door een onderliggende aandoening.

Infectie

Chronische schimmelinfecties of bacteriële infecties kunnen pijn veroorzaken die varieert van mild ongemak en jeuk, tot een ernstig branderig gevoel of kloppende pijn. Virale en bacteriële infecties, zoals bacteriële vaginose of het herpes simplex-virus, kunnen ook vulvaire pijn of ongemak veroorzaken.

Trauma

De vulva bevat zeer gevoelige weefsels en zenuwuiteinden. Deze zenuwuiteinden kunnen relatief gemakkelijk worden beschadigd door bevalling, seksuele activiteit of door op een fiets of paard te rijden.

Chronische klachten

Vrouwen met vulvodynie (pijn bij de vulva) hebben vaak ook een chronische pijnaandoening hebben, zoals fibromyalgie, interstitiële cystitis (ook wel blaaspijnsyndroom genoemd), of prikkelbare darm syndroom (PDS).

Allergie

Sommige vrouwen hebben een allergie voor zepen of vrouwelijke hygiëneproducten, hetgeen pijn, ongemak en irritatie in het genitale gebied kan veroorzaken. De meeste vrouwen met allergieën melden ook dat ze irritatie of ontsteking hebben.

Hormonale veranderingen

Hormonale veranderingen of hormonale schommelingen in verband met de overgang of de menstruatie kunnen ervoor zorgen dat gevoelige weefsels opgezwollen en ontstoken raken, dan wel uitdrogen en ongemakkelijk aanvoelen.

Kanker

Schaamlipkanker is de groei van abnormale cellen in de weefsels van de vulva. Dit type kanker kan jeuk, branderigheid, ontsteking en pijn veroorzaken.

Schaamlipkanker

De kans dat pijnlijke schaamlippen worden veroorzaakt door kanker, is vrij klein. Schaamlipkanker wordt ook wel 'vulvakanker' genoemd. Vulva verwijst naar alle aan de buitenkant zichtbare delen van de vrouwelijke geslachtsorganen: de grote en kleine schaamlippen en de clitoris, de ingang van het plaskanaal, (de rand van) het maagdenvlies en het perineum (de huid tussen vaginaopening en anus). Bij schaamlipkanker is er ergens in dit gebied een kwaadaardige tumor in de huid aanwezig. Vulvakanker is in feite een betere benaming, omdat het niet alleen de schaamlippen betreft. Jaarlijks krijgen in Nederland ongeveer 250 vrouwen de diagnose schaamlipkanker. Meer dan de helft van deze vrouwen is ouder dan zeventig jaar.

Oorzaak

Een duidelijke oorzaak voor schaamlipkanker is anno 2024 nog niet vastgesteld. Er zijn wel een aantal risicofactoren. Zo maak je meer kans op deze ziekte als je lichen sclerosus, een goedaardige chronische huidziekte, hebt. Daarnaast is een infectie met het humaan papillomavirus (HPV) een risicofactor.

Schaamlipkanker groeit eerst oppervlakkig naar het weefsel eromheen en in een later stadium groeit de tumor dieper in het weefsel, wat een grotere kans geeft op uitzaaiingen. Bij uitzaaiingen verspreiden de tumorcellen zich meestal via de lymfe in de buurt, in dit geval de lymfeklieren in de liezen (uitzaaiingen in de lymfeklieren). Uitzaaiingen buiten het bekken komen relatief weinig voor.

Symptomen

Er kunnen afwijkende cellen aan de vulva ontstaan die nog geen kanker zijn, maar dit wel kunnen worden. Dit worden premaligne afwijkingen genoemd. Veelal verdwijnen deze cellen vanzelf, maar een enkele keer kan uit deze afwijkende cellen kanker ontstaan. De mogelijke symptomen bij een voorstadium van vulvakanker zijn:

• jeuk
• branderigheid van de schaamlippen
• een plekje op de schaamlippen met een afwijkende kleur
• een wondje dat niet weggaat

Wanneer de huisarts vermoedt dat je klachten te maken hebben met een premaligne afwijking, dan verwijst hij je naar een gynaecoloog voor nader onderzoek.

Er bestaan verschillende soorten schaamlipkanker. De meest voorkomende vorm is het plaveiselcelcarcinoom, welke ontstaat uit de bovenste laag cellen van de opperhuid. Bij schaamlipkanker kunnen de volgende klachten optreden:

• jeuk en irritatie
• (bloederige) afscheiding
• branderigheid van de schaamlippen
• plekje op de schaamlippen met een afwijkende kleur
• wondje of zweertje op de schaamlippen
• pijn (bij het vrijen)
• zwelling of verdikking

Behandeling

Een operatie is veel gevallen de eerst aangewezen behandeling bij schaamlipkanker. De gynaecoloog verwijdert het aangedane weefsel ruim, waarbij vaak ook de lymfeklieren uit de liezen worden verwijderd omdat schaamlipkanker doorgaans als eerste uitzaait naar de liesklieren. Veel vrouwen krijgen na de operatie nog bestraling, waarbij eventueel achtergebleven kankercellen worden vernietigd. Soms is bestraling de eerste behandeling en dan krijg je vaak naast bestraling ook chemotherapie.

Lees verder

• Gezwollen schaamlippen: jeuk en zwelling schaamlippen
• Plekjes van Fordyce: witte bultjes penis/gele bultjes vulva
• Jeuk aan de schaamlippen: symptomen, oorzaak en behandeling
• Schaamlipkanker: symptomen, oorzaak en behandeling
• Vulva aandoeningen: pijn en jeuk schaamlippen en clitoris