Serotoninesyndroom: Te veel serotonine in het lichaam

Het lichaam maakt de neurotransmitter (boodschapperstof) serotonine aan. Serotonine is nodig voor de communicatie van de hersencellen met andere cellen in het zenuwstelsel. Te weinig serotonine in het lichaam leidt tot een depressie, maar een te hoge hoeveelheid serotonine in het lichaam resulteert eveneens in een verstoring van de hersenfuncties. Hierdoor ontstaat namelijk een overmatige activiteit van de zenuwcellen, waardoor een potentieel dodelijke combinatie van symptomen ontstaat die bekend staan als serotoninesyndroom (serotonine-toxiciteit). Het klinisch beeld van deze aandoening is zeer variabel en bestaat uit bijvoorbeeld angst, bevingen en bewusteloosheid. Na uitgebreide onderzoeken om andere aandoeningen uit te sluiten, volgt een ziekenhuisopname. De arts zet de medicatie stop die leidt tot de verhoogde serotoninespiegels en behandelt de aanwezige symptomen ondersteunend. De prognose is tot slot variabel.

• Oorzaken: Medicijnen die serotoninespiegels verhogen
• Antidepressiva
• Andere medicijnen
• Andere stoffen
• Symptomen
• Milde tekenen
• Ernstige tekenen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandelingen van serotoninesyndroom
• Prognose van verhoogde serotoninespiegels in lichaam
• Preventie van te hoge serotoninewaarden in het bloed

Oorzaken: Medicijnen die serotoninespiegels verhogen

Het serotoninesyndroom komt tot uiting wanneer de patiënt medicijnen gebruikt die er voor zorgen dat het serotoninegehalte in het lichaam verhoogt. Dit gebeurt bij het verhogen van een medicatiedosis of het toevoegen van een nieuw medicijn. Ook andere stoffen en supplementen hebben invloed op de serotoninespiegels in het lichaam waardoor de patiënt soms te maken krijgt met de aandoening.

Antidepressiva

Het serotoninesyndroom verschijnt wanneer de patiënt antidepressiva gebruikt die het serumniveau van het lichaam aantasten. Wanneer een patiënt die twee of meer geneesmiddelen en/of supplementen samen gebruikt die het serotoninegehalte verhogen, leidt dit sneller met het serotoninesyndroom. De aandoening verschijnt bovendien vaker bij patiënten die voor het eerst een geneesmiddel opstarten of de dosis van een reeds gebruikt medicijn te veel verhogen. De meest voorgeschreven klasse van antidepressiva die het serotonineniveau verhogen, zijn de selectieve serotonine heropnameremmers (SSRI's). Andere bekende antidepressiva die het risico op het serotinesyndroom verhogen zijn antidepressiva die invloed hebben op meerdere serotoninereceptoren, monoamineoxidaseremmers (MAO-remmers) en serotonine- en norepinefrineheropnameremmers (SNRI's).

Andere medicijnen

Andere medicijnen (zowel vrij verkrijgbaar als door de arts voorgeschreven) die de serotoninespiegels alleen of in combinatie met andere geneesmiddelen verhogen, zijn:

• bepaalde anti-emetica (medicijnen voor de behandeling van misselijkheid en braken)
• bepaalde antibiotica
• bepaalde opiaten (geneesmiddelen die pijn verlichten)
• Buspirone (BuSpar), een medicijn voor de behandeling van angststoornissen
• Desyrel (Trazodone), een medicijn voorgeschreven voor een depressie of slapeloosheid
• Dextromethorphan, een hoestonderdrukker die aanwezig is in veel vrij verkrijgbare en op doktersvoorschrift verkrijgbare hoestremmers of verkoudheidsmiddelen
• medicijnen voor de behandeling van migraine (aanvallen van een aura en/of eenzijdige hoofdpijn)
• medicijnen voor de behandeling van obesitas (overgewicht)

Andere stoffen

Sommige illegale drugs, zoals LSD en cocaïne (in combinatie met antidepressiva) en ook voedingssupplementen, waaronder St. Janskruid en ginseng (in combinatie met antidepressiva) zijn geassocieerd met de te hoge serotoninespiegels in het bloed.

Symptomen

De symptomen van het serotoninesyndroom beginnen vaak binnen de zes uur tot maximaal vierentwintig uur na het innemen van een nieuw medicijn dat de serotoninespiegels aantast, of wanneer de patiënt de dosis te veel verhoogt. Hoeveel serotonine in de hersenen nodig is om de symptomen van het serotoninesyndroom te veroorzaken, is variabel per patiënt.

Milde tekenen

Milde tekenen bestaan uit:

• agitatie of rusteloosheid
• ataxie (evenwichts- en coördinatieproblemen)
• desoriëntatie
• diarree
• een snelle ademhaling (tachypneu)
• een snelle hartslag (tachycardie)
• een verlies van spiercoördinatie of spiertrekkingen
• hoofdpijn
• hyperthermie (abnormaal hoge lichaamstemperatuur)
• koorts
• misselijkheid en/of braken
• myoclonus
• nystagmus (wiebelogen)
• rillingen en kippenvel
• slapeloosheid
• tremor (bevingen)
• urine-incontinentie of fecale incontinentie (onvrijwillig verlies van stoelgang)
• veranderingen in de bloeddruk en/of temperatuur
• verwardheid
• verwijde pupillen (mydriasis)
• zwaar zweten (hyperhidrose)

Ernstige tekenen

In ernstige gevallen is het serotoninesyndroom levensbedreigend en kampt de patiënt met één of meer van volgende tekenen:

• ademhalingsproblemen
• bewusteloosheid
• delirium
• een coma
• een onregelmatige hartslag
• epileptische aanvallen
• hoge koorts
• metabole acidose (te hoge zuurgraad van het bloed)
• nierinsufficiëntie
• rhabdomyolyse (afbraak van spieren, gewrichten en urinewegen)
• spierrigiditeit (spierstijfheid)

Diagnose en onderzoeken

Er is geen enkele test om het serotoninesyndroom te diagnosticeren. De arts bevraagt de patiënt wel over de medische geschiedenis alsook over het medicatiegebruik, recreatief drugsgebruik en het gebruik van supplementen. Een lichamelijk onderzoek, bloedonderzoek, een urineonderzoek, een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto) en/of een lumbale punctie (ruggenprik: onderzoek van het hersenvocht) zijn ook nodig om andere oorzaken van de symptomen uit te sluiten, want veel aandoeningen veroorzaken vergelijkbare klachten, zoals bijvoorbeeld:

• delier (acute verwardheid met wijzigingen in de hersenfunctie)
• encefalitis (ontsteking van de hersenen)
• het carcinoïd syndroom (afscheiding van serotonine in het lichaam)
• het maligne neurolepticasyndroom (ernstige reactie op antipsychotica)
• het Stiff person syndroom (ziekte met spierstijfheid en krampen)
• hyperthyreoïdie (te snel werkende schildklier)
• maligne hypertensie (zeer hoge bloeddruk met orgaanschade)
• sepsis (bloedvergiftiging)

Behandelingen van serotoninesyndroom

Patiënten met het serotoninesyndroom verblijven meestal in het ziekenhuis voor een observatie en een ondersteunende behandeling van de symptomen. Benzodiazepinen verbeteren de symptomen van opwinding en/of toevallen. Om voldoende vocht in het lichaam te behouden, krijgt de patiënt intraveneuze (via een ader) vloeistoffen toegediend. Verder volgt de arts de nierfunctie op. Het verwijderen van het medicijn dat verantwoordelijk is voor het serotoninesyndroom is van cruciaal belang. In ernstige gevallen zet de arts het medicijn cyproheptadine (Periactin) in dat de productie van serotonine blokkeert.

Prognose van verhoogde serotoninespiegels in lichaam

Indien de arts de medicatie stopzet die leidt tot het serotoninesyndroom, verdwijnen de klachten meestal binnen de 24 tot 72 uur. In ernstige gevallen komt een patiënt hieraan te overlijden.

Preventie van te hoge serotoninewaarden in het bloed

De arts moet steeds op de hoogte zijn van alle medicijnen en supplementen die de patiënt gebruikt. Als de patiënt een geneesmiddel of stof neemt dat de serotoninespiegel verhoogt, is het belangrijk om dit steeds met de arts te overleggen. Ook het stopzetten of het wijzigen van medicijnen of de dosis hiervan gebeurt steeds in nauw overleg met de arts.

Lees verder

• Hersenaandoeningen: Hersenafwijkingen en neurologische problemen (special)
• Selectieve serotonine-heropnameremmers (SSRI’s)