Tinea capitis (hoofdschimmel): Schimmelinfectie op hoofdhuid

Bij tinea capitis (hoofdschimmel, dermatomycosis capitis), een schimmelinfectie, is de behaarde hoofdhuid aangetast. Deze snel verspreidende infectie komt vooral voor bij kinderen, vooral met een donkere huidskleur. Afgebroken haren, schilfering in de haren, jeuk en zwelling zijn enkele mogelijke symptomen van deze huidinfectie. De diagnose is vrij eenvoudig, al zijn enkele onderzoeken nodig voor het bevestigen van de schimmel. Voor het behandelen van de ziekte, zet de arts medicijnen in die de patiënt op de huid toepast of inneemt via de mond. De vooruitzichten zijn tot slot variabel, al verbetert de prognose wel als een kind veroudert en in de puberteit terechtkomt.

• Oorzaken schimmelinfectie
• Risicofactoren huidinfectie
• Symptomen op behaarde hoofdhuid
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling hoofdschimmel met antimycoticum
• Prognose tinea capitis

Oorzaken schimmelinfectie

Schimmels zijn ziektekiemen die overleven op het dode weefsel van het haar, de nagels en de buitenste huidlagen. Tinea capitis is het gevolg van dermatofyten, een soort schimmels, die behoren tot de genera Trichophyton en Microsporum. Deze schimmels aarden zich het beste in warme, vochtige gebieden. Tinea capitis verspreidt zich snel via direct contact door aanraking, of door het aanraken van voorwerpen zoals een kam, een hoed of een kledingstuk dat gebruikt is door een patiënt met tinea capitis. Zo zijn kappers bijvoorbeeld indirect in staat om de schimmel te verspreiden. Andere dieren en dan vooral katten, zijn eveneens in staat om de infectie te verspreiden. Tinea capitis komt veel meer voor bij kinderen, met name bij kinderen van zwarte Afrikaanse afkomst waarvan de hoofdhuid en het haar gevoeliger is voor een invasie van schimmels.

Risicofactoren huidinfectie

In enkele situaties komt de hoofdschimmel sneller tot stand namelijk bij:

• een langdurige natte huid (bijvoorbeeld door het zweten)
• het niet baden
• het niet vaak wassen van het haar
• kleine huid- of de hoofdhuidletsels

Symptomen op behaarde hoofdhuid

De symptomen van tinea capitis verschijnen ongeveer één à drie weken nadat de patiënt besmet is met de schimmel. De hele hoofdhuid of een gedeelte hiervan is aangetast. Diverse mogelijke symptomen komen tot uiting bij de hoofdschimmel, en niet altijd alle problemen komen voor op de hoofdhuid.

Behaarde hoofdhuid

De klinische verschijning van de hoofdhuid ringworm is zeer variabel en gaat van een milde diffuse (verspreide) schilfering zonder haaruitval (vergelijkbaar met roos) tot het meer typische uiterlijk van circulaire schilferende plekken in de hoofdhuid met bijbehorende alopecia (kaalheid) en gebroken haren. Deze plekken zijn mogelijk rood of gezwollen en kunnen jeuken (jeukende hoofdhuid). Door de cirkelvormige vlekken wordt de huidinfectie daarom soms ook bestempeld als “ringworm”. Op de kale hoofdhuid bevinden zich soms ook kleine zwarte stippen, als gevolg van haar dat afgebroken is. Als het immuunsysteem harder begint te werken, verschijnen mogelijk enkele puisten met een exsudaat (het uit de haarvaten tredende vocht bij ontsteking; bevat eiwitten en eventueel ook cellen).

In het ergste geval verschijnt “kerion Celsi”, een moerassig gezwollen massa met grote hoeveelheden pus en afscheiding op de hoofdhuid. Dit gaat gepaard met het afbreken van de haren, ernstige alopecia (kaalheid) en korstvorming. Artsen herkennen deze ernstige symptomen nog steeds slecht, omdat deze vorm van tinea capitis doet denken aan een abces. Ze behandelen dit dan ten onrechte met antibiotica en draineren (pus afvoeren) de letsels dan chirurgisch, zonder te beseffen dat een schimmel de oorzaak is. Een uitgebreide infectie gaat af en toe gepaard met een wijdverspreide papelvormige huiduitslag op de romp. Dit is een zogenaamde immuunrespons van het lichaam tegen de schimmel.

Algemene symptomen

Algemene symptomen die hiermee gepaard gaan omvatten lichte koorts en gezwollen lymfeklieren in de hals.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

De arts bekijkt de hoofdhuid en zoekt naar tekenen van tinea capitis. Hij gebruikt ook nog een speciale lamp, gekend als een “Wood’s lamp” om de diagnose van de huidinfectie te bevestigen. De schimmel beperkt zich tot binnen de haarschacht (endothrix) of verspreidt zich over het haaroppervlak (ectothrix). Deze laatste resulteert in een geelgroene fluorescerende kleur onder een Wood's lamp. Ook neemt de arts mogelijk een cultuur van een ontstoken hoofdhuidgebied wat hij verder laat onderzoeken. Een biopsie van de hoofdhuid is zelden nodig.

Differentiële diagnose

Normaal gesproken is het uiterlijk van tinea capitis zo duidelijk dat de arts de symptomen niet verwart met andere aandoeningen, maar volgende aandoeningen zijn wel gekend als differentiële diagnose:

• alopecia areata (haaruitval met ronde, kale plekken)
• atopische dermatitis (atopisch eczeem: huidziekte met jeuk)
• bijwerkingen van medicijnen
• id-reactie (auto-eczeem)
• impetigo (bacteriële huidinfectie op het gezicht en de ledematen)
• pediatrische syfilis
• plaque psoriasis
• pustuleuze psoriasis (chronische huidziekte met droge huid en schilfers)
• seborreïsche dermatitis (huidziekte met hoofdroos en een rode huid)
• subacute cutane lupus erythematosus (SCLE)
• trichotillomanie (terugkerende drang om haren uit te trekken)

Behandeling hoofdschimmel met antimycoticum

Bij een enkel huidletsel is een topisch (op de huid aangebracht) antimycotium (antischimmelmiddel) voldoende. De arts schrijft een oraal (via de mond ingenomen) antimycoticum voor bij uitgebreide letsels. De patiënt neemt dit gedurende vier tot twaalf weken in. Verder houdt hij de hoofdhuid schoon en wast hij deze met een medicinale shampoo (bevat ketoconazol of selenium sulfide). Hierdoor vertraagt of stopt de verspreiding van de infectie, al blijft de infectie dan nog wel aanwezig. De patiënt moet verder andere gezinsleden alsook de huisdieren laten controleren en behandelen op tekenen van tinea capitis. Het is daarenboven belangrijk om de handdoeken niet te delen, en na gebruik telkens goed uit te wassen en te laten drogen. Het delen van andere persoonlijke voorwerpen zoals kammen, haarborstels, mutsen, kussenslopen, petten enzovoort is eveneens afgeraden. Kammen en borstels moeten dagelijks minstens één uur in een sopje van bleekmiddel en water liggen.

Prognose tinea capitis

Tinea capitis is soms hardnekkig, en ook komt de infectie mogelijk terug na de behandeling. Bij veel patiënten verbeteren de symptomen na de puberteit. Door tinea capitis ontstaan mogelijk blijvende littekens.

Lees verder

• Haaruitval (alopecia): Haaraandoeningen met haarverlies
• Pijnlijke hoofdhuid: Oorzaken van pijn en gevoeligheid
• Tinea (ringworm): Huidinfecties door schimmels
• Infecties aan hoofdhuid: Oorzaken, symptomen en behandeling
• Schimmel huidinfecties: Huidinfectie door schimmels