Tinea capitis (hoofdschimmel): Schimmelinfectie op hoofdhuid

Bij tinea capitis (hoofdschimmel of dermatomycosis capitis) betreft het een schimmelinfectie die de behaarde hoofdhuid aantast. Deze snel verspreidende infectie komt vooral voor bij kinderen, met name bij kinderen met een donkere huidskleur. Symptomen van deze huidinfectie zijn onder andere afgebroken haren, schilfering van het haar, jeuk en zwelling. Hoewel de diagnose doorgaans eenvoudig te stellen is, zijn er aanvullende onderzoeken nodig om de aanwezigheid van de schimmel te bevestigen. De behandeling omvat doorgaans het gebruik van medicijnen, zowel topisch (op de huid) als systemisch (via de mond). De prognose varieert, maar over het algemeen verbetert deze naarmate een kind ouder wordt en de puberteit bereikt.

• Epidemiologie en prevalentie
• Oorzaken van hoofdschimmel
• Risicofactoren voor hoofdschimmel
• Symptomen van hoofdschimmel
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van hoofdschimmel met antimycotica
• Prognose van hoofdschimmel
• Preventie en verzorging

Epidemiologie en prevalentie

Tinea capitis komt wereldwijd voor, maar de prevalentie varieert per regio. Het is vooral veelvoorkomend in tropische en subtropische gebieden, waar warme en vochtige klimaten de groei van de schimmel bevorderen. In westerse landen komt de infectie minder vaak voor, maar kan nog steeds in kinderpopulaties voorkomen, vooral in omgevingen met hoge bevolkingsdichtheid of beperkte hygiënische voorzieningen.

Oorzaken van hoofdschimmel

Schimmels zijn ziekteverwekkers die overleven op het dode weefsel van het haar, de nagels en de buitenste huidlagen. Tinea capitis wordt veroorzaakt door dermatofyten, een groep schimmels behorend tot de genera Trichophyton en Microsporum. Deze schimmels gedijen het beste in warme, vochtige omgevingen. De infectie verspreidt zich snel door direct contact of via besmette voorwerpen zoals kammen, hoeden of kledingstukken die door een geïnfecteerd persoon zijn gebruikt. Kappers kunnen ook indirect bijdragen aan de verspreiding van de schimmel. Dieren, vooral katten, kunnen eveneens de infectie overdragen. Tinea capitis komt veel vaker voor bij kinderen, met name bij kinderen van Afrikaanse afkomst, wiens hoofdhuid en haar gevoeliger zijn voor schimmelinvasies.

Risicofactoren voor hoofdschimmel

Enkele factoren die het risico op het ontwikkelen van tinea capitis verhogen, zijn:

• Langdurige blootstelling aan vochtige omstandigheden (bijvoorbeeld door zweten)
• Onvoldoende persoonlijke hygiëne, zoals het niet regelmatig wassen van het haar
• Kleine huid- of hoofdhuidletsels
• Slechte ventilatie en weinig blootstelling aan zonlicht

Symptomen van hoofdschimmel

De symptomen van tinea capitis verschijnen meestal binnen één tot drie weken na blootstelling aan de schimmel. De infectie kan de gehele hoofdhuid of slechts een gedeelte ervan aantasten. De symptomen variëren, en niet alle symptomen hoeven tegelijkertijd aanwezig te zijn.

Symptomen op de behaarde hoofdhuid

De klinische presentatie van tinea capitis is zeer variabel. Het kan variëren van milde, diffuse schilfering zonder haaruitval (vergelijkbaar met roos) tot het kenmerkende beeld van cirkelvormige schilferige plekken op de hoofdhuid met bijbehorende alopecia (kaalheid) en gebroken haren. Deze plekken kunnen rood en gezwollen zijn en jeuken (jeukende hoofdhuid). Door de cirkelvormige vlekken wordt de infectie soms ook wel "ringworm" genoemd. Op de kale plekken kunnen kleine zwarte stipjes zichtbaar zijn, wat het gevolg is van afgebroken haren. Bij een actieve immuunreactie kunnen er puisten ontstaan met exsudaat (het vocht dat uit de haarvaten komt bij ontsteking, met eiwitten en eventueel ook cellen).

In ernstige gevallen kan “kerion Celsi” optreden, gekenmerkt door een moerassige, gezwollen massa met veel pus en afscheiding op de hoofdhuid. Dit gaat gepaard met ernstig haarverlies, kale plekken en korstvorming. Artsen herkennen deze ernstige vorm vaak niet goed, omdat het lijkt op een abces. Dit kan leiden tot onterecht gebruik van antibiotica en chirurgische drainage (pus afvoeren), terwijl de werkelijke oorzaak een schimmel is. In sommige gevallen kan een uitgebreide infectie gepaard gaan met een wijdverspreide papelvormige huiduitslag op de romp, als een immuunrespons op de schimmel.

Algemene symptomen

Naast de symptomen op de hoofdhuid kunnen algemene symptomen optreden, zoals lichte koorts en gezwollen lymfeklieren in de hals.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

De arts begint met het inspecteren van de hoofdhuid en zoekt naar tekenen van tinea capitis. Vaak wordt een speciale lamp, bekend als de "Wood's lamp", gebruikt om de diagnose te bevestigen. De schimmel kan zich binnen de haarschacht (endothrix) bevinden of zich over het haaroppervlak verspreiden (ectothrix). In het geval van ectothrix kan de schimmel een geelgroene fluorescerende kleur vertonen onder de Wood's lamp. Soms wordt een cultuur van een geïnfecteerd gebied van de hoofdhuid genomen voor verder onderzoek. Een biopsie van de hoofdhuid is doorgaans niet nodig.

Differentiële diagnose

Hoewel het uiterlijk van tinea capitis vaak duidelijk is, kunnen de symptomen soms lijken op andere aandoeningen. Enkele aandoeningen die als differentiële diagnose kunnen worden overwogen zijn:

• Alopecia areata (haaruitval met ronde, kale plekken)
• Atopische dermatitis (atopisch eczeem)
• Bijwerkingen van medicijnen
• Id-reactie (auto-eczeem)
• Impetigo (bacteriële huidinfectie op gezicht en ledematen)
• Pediatrische syfilis
• Plaque psoriasis
• Pustuleuze psoriasis (chronische huidziekte met droge huid en schilfers)
• Seborreïsche dermatitis (huidziekte met roos en een rode huid)
• Subacute cutane lupus erythematosus (SCLE)
• Trichotillomanie (terugkerende drang om haren uit te trekken)

Behandeling van hoofdschimmel met antimycotica

Bij een beperkt aantal huidletsels kan een topisch (op de huid aangebracht) antimycoticum (antischimmelmiddel) voldoende zijn. Voor uitgebreide infecties schrijft de arts een oraal (via de mond ingenomen) antimycoticum voor, dat doorgaans gedurende vier tot twaalf weken moet worden ingenomen. Daarnaast dient de patiënt de hoofdhuid schoon te houden door deze te wassen met een medicinale shampoo die ketoconazol of selenium sulfide bevat. Dit helpt de verspreiding van de infectie te vertragen of te stoppen, hoewel de infectie nog steeds aanwezig kan blijven. Het is ook belangrijk om andere gezinsleden en huisdieren te laten controleren en behandelen op tekenen van tinea capitis. Persoonlijke voorwerpen zoals handdoeken, kammen, haarborstels, mutsen en kussenslopen moeten niet gedeeld worden. Ze moeten na gebruik grondig gewassen en gedroogd worden. Kammen en borstels moeten dagelijks minstens één uur in een sopje van bleekmiddel en water worden gedrenkt.

Prognose van hoofdschimmel

Tinea capitis kan hardnekkig zijn en de infectie kan soms terugkomen na de behandeling. Bij veel patiënten verbeteren de symptomen na de puberteit. In sommige gevallen kunnen blijvende littekens ontstaan als gevolg van de infectie.

Preventie en verzorging

Om het risico op tinea capitis te verminderen, is goede persoonlijke hygiëne cruciaal. Dit omvat regelmatige reiniging van de hoofdhuid, het vermijden van het delen van persoonlijke items, en het grondig reinigen van voorwerpen die in contact zijn gekomen met een geïnfecteerde persoon. Het is ook nuttig om het haar en de hoofdhuid goed te drogen na blootstelling aan vochtige omstandigheden.

Lees verder

• Haaruitval (alopecia): Haaraandoeningen met haarverlies
• Pijnlijke hoofdhuid: Oorzaken van pijn en gevoeligheid
• Tinea (ringworm): Huidinfecties door schimmels
• Infecties aan hoofdhuid: Oorzaken, symptomen en behandeling
• Schimmel huidinfecties: Huidinfectie door schimmels