Trichotillomanie: Terugkerende drang om haren uit te trekken

Trichotillomanie is een psychische aandoening die valt onder impulscontrolestoornissen. Het kenmerkt zich door een terugkerende, onweerstaanbare drang om op verschillende lichaamsdelen haren uit te trekken, wat leidt tot zichtbaar haarverlies. Vaak is trichotillomanie een chronische aandoening waarvoor behandeling nodig is om de symptomen te verminderen of te stoppen. Deze aandoening heeft aanzienlijke sociale en emotionele gevolgen voor zowel de patiënt als diens omgeving. De Franse huidarts F. Hallopeau beschreef deze aandoening voor het eerst in de medische literatuur in 1889, hoewel de aandoening al in het Oude Testament werd genoemd.

• Synoniemen trichotillomanie
• Oorzaken psychologische aandoening
• Epidemiologie en risicofactoren
• Soorten: Gericht of automatisch haren uittrekken
• Symptomen: Terugkerende drang om haren uit te trekken
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen trichotillomanie

Trichotillomanie is eveneens bekend als

• haarplukziekte
• haaruittrekziekte
• trichomanie
• TTM

Oorzaken psychologische aandoening

De oorzaak van trichotillomanie is onduidelijk. Net als bij veel complexe aandoeningen, is trichotillomanie waarschijnlijk het gevolg van een combinatie van genetische factoren en omgevingsfactoren. De aandoening kan worden beschouwd als een vorm van verslaving. Soms is trichotillomanie een manier om om te gaan met een stresserende of moeilijke situatie. Bij anderen kan het een vorm van zelfverminking zijn. Ook hersenafwijkingen kunnen bijdragen aan trichotillomanie, hoewel dit niet bij elke patiënt het geval is. Tot slot hebben sommige patiënten mogelijk een tekort aan serotonine in de hersenen. Het toedienen van antidepressiva kan bij sommigen de symptomen verlichten.

Epidemiologie en risicofactoren

Trichotillomanie kan al bij zuigelingen optreden, maar de piekleeftijd voor het begin van de symptomen ligt tussen de 10 en 13 jaar. De prevalentie wordt geschat op 0,6 tot 2%. Verschillende factoren verhogen het risico op het ontwikkelen van trichotillomanie.

Andere aandoeningen

Patiënten met trichotillomanie hebben soms andere aandoeningen, zoals een depressie, een angststoornis, een obsessief-compulsieve stoornis (OCS: psychische aandoening met obsessies en dwanghandelingen), een eetstoornis, een persoonlijkheidsstoornis, ADHD (moeite met aandacht en energiecontrole), of een ticstoornis. Ook drugsmisbruik kan gerelateerd zijn aan de ziekte.

Familiegeschiedenis

Genetica speelt mogelijk een rol bij de ontwikkeling van trichotillomanie. De aandoening komt vaker voor bij patiënten die een familielid met de ziekte hebben.

Geslacht

Meer vrouwen dan mannen zoeken behandeling voor trichotillomanie, waarschijnlijk omdat vrouwen sneller medische hulp zoeken. In de vroege jeugd zijn jongens en meisjes in gelijke aantallen getroffen.

Leeftijd

Trichotillomanie ontwikkelt zich meestal net voor of tijdens de vroege tienerjaren, tussen de leeftijd van tien en dertien jaar. Zuigelingen kunnen ook getroffen zijn, maar vaak zijn de symptomen mild en verdwijnen deze zonder behandeling.

Spanning en stress

Ernstige stressvolle situaties of gebeurtenissen kunnen bij sommige mensen trichotillomanie uitlokken. Voor deze patiënten is het een manier om om te gaan met negatieve of ongemakkelijke gevoelens, zoals stress, angst, spanning, verveling, eenzaamheid, vermoeidheid of frustratie.

Soorten: Gericht of automatisch haren uittrekken

Een patiënt met trichotillomanie kan zowel gericht als automatisch aan de haren trekken, afhankelijk van de situatie en stemming, en beiden zijn mogelijk. Bepaalde posities of rituelen, zoals het borstelen van de haren of het leggen van het hoofd op de hand(en), kunnen een aanval van trichotillomanie uitlokken.

Gericht

Bij sommige mensen gebeurt het uittrekken van de haren doelbewust. Ze willen de spanning of het leed verlichten en de onweerstaanbare drang om haren uit te trekken beantwoorden. Omdat het hen een gevoel van opluchting geeft, blijven ze dit doen. Ze kunnen dan mogelijk nadenken over het uitzoeken van de juiste haren of op uitgetrokken haren bijten.

Automatisch

Sommige patiënten trekken aan de haren zonder zich ervan bewust te zijn, bijvoorbeeld uit verveling, tijdens het lezen, autorijden of televisiekijken.

Symptomen: Terugkerende drang om haren uit te trekken

De meeste patiënten met trichotillomanie trekken haren uit wanneer ze alleen zijn, omdat ze de problemen voor anderen willen verbergen. De symptomen van trichotillomanie variëren in ernst. Bij sommige patiënten zijn de symptomen mild en nog beheersbaar, terwijl ze bij anderen ernstiger zijn. Hormonale veranderingen, zoals tijdens de menstruatieperiode, kunnen de symptomen plotseling verergeren. Bij sommige patiënten kunnen de symptomen tijdelijk stoppen voor enkele dagen, weken, maanden of zelfs jaren, om daarna weer terug te keren.

Haar uittrekken

De meeste patiënten trekken herhaaldelijk de haren uit van de hoofdhuid (het vaakst), de wenkbrauwen en/of de wimpers (madarose: verlies van wenkbrauwen en/of wimpers), het genitale gebied, de oksels, de armen, de benen, de borst of buik, het gezicht (baard of snor) of andere lichaamsgebieden (de locaties variëren). Dit gebeurt vaak door een onweerstaanbare, overweldigende drang, wat leidt tot een gevoel van plezier of opluchting. Het constante trekken veroorzaakt vaak zichtbaar kale of verdunde plekken op de hoofdhuid of andere lichaamsdelen, of schaarse of ontbrekende wimpers en wenkbrauwen. Dit kan leiden tot sociale en emotionele problemen, zoals angst of problemen op het werk, op school of in sociale situaties.

Andere symptomen

Andere symptomen omvatten het bijten, kauwen of eten van uitgetrokken haren (trichofagie), het spelen met uitgetrokken haren, of het wrijven van deze haren over de lippen of het gezicht. Veel patiënten hebben ook andere kenmerkende symptomen zoals plukken aan de huid, bijten aan de nagels of kauwen op de lippen. Soms trekken ze haren uit van huisdieren, poppen of andere materialen, zoals kleding of dekens.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts onderzoekt de hoeveelheid en plaats(en) van de haaruitval en elimineert andere oorzaken van het uittrekken van haren of haaruitval. Dit omvat ook het vragen aan de patiënt over zijn emotionele symptomen en de gevoelens die hij vertoont voor, tijdens en na het uittrekken van de haren.

Differentiële diagnose

Trichotillomanie mag niet worden verward met de volgende aandoeningen:

• alopecia areata (haaruitval met ronde, kale plekken)
• alopecia mucinosa (huidziekte met bultjes en haaruitval)
• androgene alopecia (haaruitval en kaalheid, vooral bij mannen)
• een obsessief-compulsieve stoornis
• monilethrix
• tinea capitis (hoofdschimmel: schimmelinfectie op de hoofdhuid)
• traction alopecia

Behandeling

Het is belangrijk om een behandeling te krijgen voor deze chronische aandoening. Er zijn verschillende behandelopties beschikbaar. Via gedragstherapie en cognitieve therapie leert de patiënt om de symptomen te herkennen. Vervolgens leert hij andere gedragingen aan te nemen wanneer hij de drang voelt om haren uit te trekken, zoals het in de vuisten knijpen. Ook psychotherapie kan nuttig zijn om te leren omgaan met depressie, angst of verslaving. Voor sommige patiënten kan hypnose een uitkomst bieden. Vrienden, familie en zelfhulpgroepen kunnen eveneens emotionele ondersteuning bieden. Op Facebook is de Nederlandstalige groep TrichoTillomania NL actief. Bepaalde medicijnen, zoals antidepressiva, kunnen de onderliggende oorzaak van trichotillomanie bestrijden en zijn voor sommige patiënten zeer effectief.

Prognose

De prognose van trichotillomanie kan variëren afhankelijk van de ernst van de aandoening en de effectiviteit van de behandeling. Voor sommige patiënten kunnen de symptomen na verloop van tijd afnemen, vooral met geschikte therapieën en ondersteuning. Echter, trichotillomanie kan ook een chronische aandoening zijn die langdurige behandeling en management vereist. Bij sommige mensen kunnen de symptomen tijdelijk verbeteren, maar later opnieuw terugkeren. Het succes van de behandeling hangt vaak af van de mate van motivatie van de patiënt, de aanwezigheid van bijkomende aandoeningen, en de ondersteuningsstructuur rondom de patiënt.

Complicaties

Hoewel trichotillomanie op het eerste gezicht misschien niet ernstig lijkt, kan de aandoening een grote negatieve impact hebben op de kwaliteit van leven.

Emotionele nood

Veel patiënten ervaren schaamte, schuldgevoel en vernedering door hun aandoening. Dit kan leiden tot een laag zelfbeeld, depressie, angst en/of verslaving aan alcohol of drugs.

Haarballen

Het eten van haren kan leiden tot de vorming van een grote haarbal (trichobezoar) in het spijsverteringskanaal. Deze haarbal kan in de loop der jaren buikpijn, gewichtsverlies, misselijkheid, braken, een bloeding in de maag met anemie (tekort aan rode bloedcellen), een maagdarmverstopping, constipatie, een ziek gevoel en soms zelfs de dood veroorzaken.

Huid- en haarschade

Het constante trekken aan de haren veroorzaakt littekens en andere schade, waaronder infecties. Daarnaast kan de haargroei mogelijk stoppen als gevolg van het permanente uittrekken van de haren.

Sociale activiteiten

Patiënten met trichotillomanie kunnen zich verlegen voelen en sociale contacten vermijden, wat de school- of werkprestaties beïnvloedt en de familierelaties kan aantasten. Wanneer ze toch in contact komen met anderen, dragen ze vaak een pruik, hoed, sjaal of valse wimpers. Ze gebruiken ook andere camouflagetechnieken om de kale plekken te verhullen.

Preventie

Er zijn geen gegarandeerde methoden om trichotillomanie te voorkomen, vooral omdat de exacte oorzaak van de aandoening niet volledig begrepen wordt. Echter, enkele strategieën kunnen helpen om het risico te verlagen of om de symptomen te beheren:

• Vroegtijdige behandeling: Het vroeg herkennen van de symptomen en het zoeken van professionele hulp kan helpen om de ontwikkeling van ernstigere symptomen te voorkomen.
• Stressmanagement: Technieken voor stressmanagement, zoals meditatie, ademhalingsoefeningen, en ontspanningstechnieken, kunnen nuttig zijn om stress en spanning te verminderen die bijdragen aan de aandoening.
• Educatie en bewustwording: Educatie over trichotillomanie voor zowel patiënten als hun families kan helpen om de symptomen beter te begrijpen en effectief te beheren.
• Ondersteunende netwerken: Deelname aan steungroepen en therapiegroepen kan nuttig zijn voor het verkrijgen van emotionele steun en coping-strategieën.
• Therapeutische technieken: Gedragstherapie en cognitieve therapie kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van gezonde copingmechanismen en het verminderen van de drang om haren uit te trekken.

Deze strategieën kunnen helpen bij het verminderen van de symptomen en het verbeteren van de algehele kwaliteit van leven voor mensen met trichotillomanie.

Lees verder

• Haaruitval (alopecia): Haaraandoeningen met haarverlies
• Rapunzel-syndroom: Opgesloten haarbal (bezoar) in de maag