Pityriasis amiantacea (schalp): symptomen en behandeling

Pityriasis amiantacea, ook wel bekend als 'tinea aminatacea' of 'schalp, is een zeldzame huidaandoening waarbij zich dikke, pleksgewijze schilferlagen, vastgeklit rond de haren, vormen. de oorzaak is anno 2025 niet exact bekend. Mogelijk dat pityriasis amiantacea een versterkte vorm van hoofdroos is. Vanwege het feit dat deze dikke plakkaten in het haar cosmetisch storend is, kan deze huidaandoening veel schaamte en psychische problemen geven. Behandeling vindt plaats met Xamiol gel, welke liposomen met Vitamine D, alsmede een corticoïd, een hormoon dat door de bijnierschors wordt gemaak, bevat. De Franse baron Jean-Louis Alibert (1768-1837) beschreef de aandoening voor het eerst in 1832.

• Wat is pityriasis amiantacea?
• Synoniemen
• Versterkte vorm van hoofdroos
• Symptomen van pityriasis amiantacea
• Dikke, pleksgewijze schilferlagen
• Tijdelijke haaruitval
• Bij wie komt schalp voor?
• Oorzaak van pityriasis amiantacea
• Onderzoek en diagnose
• Diagnostisch onderzoek
• Differentiële diagnose
• Behandeling van pityriasis amiantacea
• Xamiol®
• Aanvullende behandeling
• Complicaties
• Prognose van schalp

Wat is pityriasis amiantacea?

Toen Samira voor de spiegel stond om haar haar te borstelen, merkte ze iets vreemds op. Haar hoofdhuid leek bedekt met dikke, zilverachtige schilfers die vastzaten aan haar haarstrengen. “Wat is dit nou weer?” mompelde ze terwijl ze er voorzichtig aan trok. Het leek wel alsof haar hoofdhuid een soort schild had gevormd. Eerst dacht ze dat het roos was, maar toen de schilfers erger werden en haar haar op sommige plekken zelfs begon uit te vallen, besloot ze naar de huisarts te gaan. “Pityriasis amiantacea,” zei de dokter, een aandoening waarbij schilfers zich als een soort cement aan het haar hechten. Met een speciale shampoo en veel geduld kreeg ze het onder controle, maar ze lachte later: “Mijn haar had gewoon even een dramatische fase nodig, blijkbaar.”

Pityriasis amiantaceais, ook wel bekend als 'tinea aminatacea' of simpelweg 'schalp', is een karakteristieke opeenhoping van geel-grijze, vette, moeilijk loslatende schifering op het behaard hoofd. Deze goedaardige en zeldzame aandoening is van onbekende etiologie en werd voor het eerst beschreven door Alibert in 1832 en toen heette het 'la porrigineamiantacée'.

Synoniemen

Pityriasis amiantacea is ook onder de volgende benamingen bekend:

• keratosis follicularis amiantacea
• porrigo amiantacea
• schalp
• tinea amintacea
• tinea asbestina

Versterkte vorm van hoofdroos

Er wordt gesuggereerd dat pityriasis amiantacea beschouwd kan worden als een versterkte vorm van hoofdroos, waarbij de schilfering dermate hardnekkig is, dat het niet meer gemakkelijk loslaat. Er ontstaan schilferlagen die zich opstapelen waardoor een 'bergje' ontstaat van aan elkaar gekoekte en geklonterde schilfers. De aandoening heeft veel overeenkomsten met de bekende 'berg'-schilfering, een milde vorm van seborroïsch eczeem, zoals die bij zuigelingen op het hoofdje wordt gezien.

Symptomen van pityriasis amiantacea

Dikke, pleksgewijze schilferlagen

De aandoening kenmerkt zich door dikke, pleksgewijze schilfering, vastgeklit rond de haren. De schilfering laat niet meer makkelijk los en wordt daardoor steeds dikker. Het gevolg is dat er grote plakkaten van witte schilferplekken op de hoofdhuid ontstaan. De aandoening kan gepaard gaan met klachten als jeuk en pijn, vooral als de onderliggende huid kapot gekrabd is. Soms is er sprake van een secundaire bacteriële infectie.

Tijdelijke haaruitval

De plekken kunnen over de gehele hoofdhuid voorkomen. Tijdelijke haaruitval kan optreden als gevolg van herhaalde verwijdering van haren door krabben en pulken. Deze haaruitval is normaal gesproken niet blijvend.

Bij wie komt schalp voor?

Pityriasis amiantacea is een zeldzame aandoening die meer gezien wordt bij vrouwen dan bij mannen. Het wordt vooral gezien bij mensen met seborroïsch eczeem van het behaarde hoofd.

Oorzaak van pityriasis amiantacea

De precieze oorzaak van ipityriasis amiantacea is anno 2025 onbekend, maar het wordt vaak gezien als een versterkte vorm van hoofdroos. Mogelijk dat een toegenomen talgproductie en herhaaldelijk trauma door krabben ook een rol spelen.

Onderzoek en diagnose

Diagnostisch onderzoek

Vaak wordt de diagnose gesteld op basis van de verschijnselen. Huid- en haarmonsters voor schimmelonderzoek en bacteriekweek kunnen nuttig zijn. Huidbiopsie is zelden nodig.

Differentiële diagnose

Pityriasis amiantacea of schalp is gemakkelijk verkeerd te diagnosticeren vanwege de sterke gelijkenis met andere hoofdhuidaandoeningen zoals tinea capitis (hoofdschimmel), psoriasis capitis (psoriasis van de hoofdhuid), seborroïsch eczeem of lichen planus. Bij pityriasis amiantacea of schalp zijn de schubben echter zowel aan de haarschacht als aan de hoofdhuid bevestigd.

Behandeling van pityriasis amiantacea

Xamiol®

Vroeger was het belangrijkste onderdeel van de behandeling het opweken van de dikke schilferlagen met een crème of oplossing die salicylzuur bevat. Tegenwoordig is de standaardbehandeling met Xamiol®, een gel die is ontwikkeld voor de behandeling van psoriasis van het hoofd bij volwassenen. Sinds 2009 is dit medicijn op de markt. De gel bevat liposomen met vitamine D, en ook een corticoid (hormoon). Dankzij de liposomen dringt de gel vrij gemakkelijk door de schilferlaag heen. Binnen enkele weken kan daarom al opmerkelijk goed resultaat worden bereikt. Dit middel wordt niet aanbevolen voor gebruik bij kinderen jonger dan 18 jaar. Xamiol® gel is alleen op recept verkrijgbaar bij de apotheek en wordt volledig vergoed.

Aanvullende behandeling

Aanvullende (preventieve) behandeling vindt plaats met een teershampoo of met een shampoo met ketoconazol (of beiden), om te voorkomen dat het proces weer van voren af aan begint. Deze shampoos worden een paar maanden gebruikt. Een eventuele bijkomende bacteriële infectie, wordt behandeld met een lokaal antibioticum.

Complicaties

Langdurige pityriasis amiantacea kan soms leiden tot littekenvorming en permanent haarverlies.

Prognose van schalp

Pityriasis amiantacea kan na behandeling na een tijdje terugkeren. Regelmatig het haar wassen kan reeds voldoende zijn om de aandoening te helpen voorkómen.

Lees verder

• Korstjes op hoofdhuid met schilfers en jeuk: oorzaken
• Korstjes op hoofdhuid: oorzaken korstjes, schilfers en jeuk
• Jeukende hoofdhuid met wondjes, korstjes, bultjes, schilfers
• Berg op de hoofdhuid: symptomen, oorzaak en behandeling
• Hoofdroos: behandeling (anti-roosshampoo) en symptomen