Schildklierknobbeltjes: Knobbeltjes (nodules) in schildklier

Schildkliernodules zijn knobbeltjes die zich in de schildklier bevinden. De schildklier bevindt zich aan de voorkant van de keel, naast de luchtpijp en de slokdarm. De nodules (knobbeltjes) zijn soms aan de zijkant of in het midden van de keel zicht- of voelbaar, maar meestal is dit enkel via beeldvormend onderzoek op te sporen. Diverse oorzaken zijn bekend, waaronder veel aandoeningen aan de schildklier, maar niet altijd is de oorzaak te achterhalen. Ademhalingsproblemen en slikproblemen zijn enkele mogelijke symptomen van de schildklierknobbeltjes. De knobbels behandelt de arts via chirurgie en/of medicamenteus.

• Epidemiologie van schildklierknobbeltjes
• Soorten
• Oorzaken van knobbeltjes in schildklier
• Cysten
• Hashimoto thyroïditis (verminderde schildklierfunctie)
• Hyperthyreoïdie (overactieve schildklier)
• Multinodulaire goiter of colloïde adenoom (overgroei van schildklier)
• Ontsteking in schildklier
• Tekort aan jodium
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van schildklierknobbeltjes (vervolg)
• Conservatieve follow-up
• Medicatie
• Radioactief jodium
• Chirurgie
• Ethanolablatie
• Laser- en radiofrequentieablatie
• Prognose
• Complicaties
• Luchtwegobstructie en slikproblemen
• Hyperthyreoïdie
• Kanker
• Preventie
• Jodiuminname
• Blootstelling aan straling beperken
• Regelmatige controles
• Conclusie

Epidemiologie van schildklierknobbeltjes

Circa 30% van de mensen tussen 19 en 50 jaar oud heeft via een scan opspoorbare nodules in de schildklier. Bij zestigplussers heeft de helft van de mensen een schildklierknobbeltje. Circa 5% van alle knobbels in de schildklier zijn kwaadaardig (maligne). Drie keer meer vrouwen dan mannen zijn getroffen door een schildklierknobbel.

Soorten

De knobbeltjes zijn enkelvoudig of meervoudig, en daarnaast zijn verschillende soorten schildklierknobbeltjes mogelijk. Bij een multinodulaire goiter bevat de schildklier meerdere knobbeltjes. Een schildkliercyste treedt op wanneer het gezwel gevuld is met vloeistof of bloed. 'Hot' nodules (warme knobbeltjes) scheiden schildklierhormonen uit, terwijl cold nodules (koude knobbeltjes) dit niet doen. Indien het knobbeltje op een ongecontroleerde manier schildklierhormonen produceert, is dit gekend als een ‘autonoom’ schildklierknobbeltje. Verder zijn de nodules vrijwel steeds goedaardig (benigne) maar soms is ook sprake van maligne (kwaadaardige) knobbeltjes (schildklierkanker).

Oorzaken van knobbeltjes in schildklier

Schildklierknobbeltjes zijn het gevolg van diverse mogelijke factoren, zoals cysten (abnormaal gevormde holten in lichaam), een auto-immuunziekte van de schildklier, een overactieve schildklier, een overgroei van de schildklier, een ontsteking of een tekort aan jodium. In de meeste gevallen is de oorzaak onduidelijk.

Cysten

Knobbeltjes in de schildklier zijn soms toe te wijzen aan cysten, die gevuld zijn met een vloeistof, colloïd (lijmachtige niet-kristalliserende stof) of bloed.

Hashimoto thyroïditis (verminderde schildklierfunctie)

Hashimoto thyroïditis (verminderde schildklierfunctie) is een auto-immuunaandoening waarbij het immuunsysteem van het lichaam de schildklier aanvalt. De exacte oorzaak is onbekend, maar een aantal factoren spelen wel een rol, zoals een familiegeschiedenis van een schildklierziekte, de blootstelling aan straling (zoals radiotherapie) (vooral in de kindertijd), en een overmatige blootstelling aan jodium. Vrouwen zijn zeven keer meer getroffen dan mannen door deze aandoening.

Hyperthyreoïdie (overactieve schildklier)

Sommige schildklierknobbeltjes produceren extra thyroxine. Dit hormoon wordt afgescheiden door de schildklier. Symptomen van een overmatige werkende schildklier (hyperthyreoïdie) zijn onverklaarbare gewichtsverlies, nerveusheid, tremor (bevingen), een snelle of onregelmatige hartslag en overmatig zweten (hyperhidrose).

Multinodulaire goiter of colloïde adenoom (overgroei van schildklier)

Patiënten hebben mogelijk een multinodulaire goiter (kropgezwel) of een colloïde adenoom (meestal goedaardige klierweefselgezwel). Hierbij gebeurt een goedaardige overgroei van de schildklier waardoor voelbare knobbeltjes in de schildklier ontstaan. De meeste knobbeltjes onschadelijk, maar ze zijn visueel soms wel storend.

Ontsteking in schildklier

Een schildklierknobbeltje ontstaat mogelijk eveneens door een ontsteking van de schildklier, in medische termen gekend als ‘subacute thyroïditis (ontsteking en zwelling van schildklier). Af en toe ontstaat deze ontsteking na een virale infectie zoals een hogere luchtweginfectie, de griep of de bof (virale infectie met gezwollen oorspeekselklieren). Bij de ontsteking ervaart de patiënt een zeer zachte of pijnlijke schildklier, en soms voelt de schildklier ook hobbelig aan.

Tekort aan jodium

Een bekende oorzaak van een knobbeltje in de schildklier is een jodiumtekort. Jodium is een essentieel onderdeel van de voeding, omdat het lichaam dit nodig heeft voor de productie van schildklierhormoon. Eieren, zuivelproducten, zeevruchten, vlees en brood zijn de belangrijkste bronnen van jodium. Zonder jodium is het lichaam niet in staat om voldoende hormonen aan te maken, hetgeen leidt tot een vergroting van de schildklier, bekend als een 'goiter'. Een laag jodiumgehalte in het lichaam is geassocieerd met andere schildklierproblemen, zoals schildklierknobbeltjes.

Symptomen

Sommige nodules zijn eenvoudig te voelen, terwijl anderen diep in het schildklierweefsel verborgen zijn of zeer laag in de schildklier liggen, waardoor ze niet of moeilijk te voelen zijn. In de meeste gevallen bemerkt de patiënt geen tekenen. Indien toch symptomen optreden bij schildklierknobbeltjes, dan houden deze verband met de locatie van de knobbeltjes. Grote knobbeltjes drukken daarnaast soms op de keel, luchtpijp en/of slokdarm, hetgeen resulteert in bijvoorbeeld een vol gevoel in de keel, een luide stem, ademhalingsproblemen, slikproblemen of zelfs verstikking bij het liggen. Verder vergroten de lymfeklieren (gezwollen lymfeklieren) in de nek (lokale lymfadenopathie) hetgeen dan resulteert in een bultje in de nek. Een klein aantal patiënten klaagt over pijn omdat het knobbeltje zich verplaatst naar het oor of de kaak.

Diagnose en onderzoeken

Schildklierknobbels vindt de arts meestal per toeval tijdens een beeldvormend onderzoek voor een andere ziekte. Volgende beeldvormende onderzoeken zijn in staat om nodules in te schildklier op te sporen: een echografie, een CT-scan of een MRI-scan van het nekgebied. Een schildklierechografie concentreert zich specifiek op het schildkliergebied. Verder toont een bloedtest een abnormaal laag of hoog niveau van het schildklierhormoon aan. Dankzij een fijne naaldbiopsie (FNA) achterhaalt de arts of het knobbeltje goedaardig of kwaadaardig is. Een zeldzaam onderzoek is een schildklierscan die vaak alleen wordt uitgevoerd indien de patiënt tekenen van een overactieve schildklier vertoont.

Behandeling van schildklierknobbeltjes (vervolg)

Wanneer de knobbeltjes symptomen veroorzaken, of als er een verhoogd risico op kanker bestaat, zijn er verschillende behandelingsopties mogelijk, afhankelijk van het type en de grootte van de nodule.

Conservatieve follow-up

Bij kleine, goedaardige knobbeltjes zonder symptomen wordt vaak een conservatieve aanpak gevolgd. Dit houdt in dat de patiënt regelmatig gecontroleerd wordt met behulp van echografie en bloedonderzoek om te zien of de knobbeltjes groeien of kwaadaardig worden. Indien er geen veranderingen optreden, is verdere interventie meestal niet nodig.

Medicatie

Wanneer schildklierknobbeltjes leiden tot een overmatige productie van schildklierhormonen, zoals bij een toxisch adenoom of een multinodulaire toxische goiter, kan de behandeling bestaan uit medicijnen die de schildklierfunctie onderdrukken. Meestal wordt hiervoor levothyroxine (synthetisch schildklierhormoon) of antithyreoïda medicatie gebruikt. Deze medicijnen helpen om de schildklierhormoonspiegels te normaliseren.

Radioactief jodium

Bij patiënten met een overactieve schildklier kan radioactief jodium worden gebruikt om overmatige schildkliercellen te vernietigen. Dit is een veilige en effectieve behandeling die meestal wordt toegepast bij toxische nodules. Het jodium wordt oraal ingenomen en richt zich specifiek op de schildkliercellen zonder omliggende weefsels te beschadigen.

Chirurgie

Wanneer een knobbeltje verdacht is voor kanker, groot is, of ademhalings- of slikproblemen veroorzaakt, is een operatie (thyreoïdectomie) noodzakelijk. Dit kan een gedeeltelijke verwijdering van de schildklier zijn (lobectomie) of volledige verwijdering (totale thyreoïdectomie). Chirurgie is ook aanbevolen bij patiënten met cosmetische bezwaren door de zichtbaarheid van de knobbeltjes of wanneer de knobbeltjes snel in omvang toenemen.

Ethanolablatie

Voor sommige goedaardige, cystische nodules kan ethanolablatie worden gebruikt. Bij deze procedure wordt ethanol (alcohol) in het knobbeltje geïnjecteerd om de cyste te verkleinen of te vernietigen. Dit is een minimaal invasieve behandeling die vaak een alternatief is voor chirurgie.

Laser- en radiofrequentieablatie

Bij bepaalde goedaardige knobbeltjes kunnen moderne technieken zoals laser- of radiofrequentieablatie worden ingezet. Deze behandelingen zijn minder invasief en richten zich op het vernietigen van knobbeltjes door middel van warmte. Ze zijn vooral effectief bij patiënten die geen grote operaties willen ondergaan.

Prognose

De prognose voor mensen met schildklierknobbeltjes is over het algemeen zeer goed, vooral wanneer de knobbels goedaardig zijn. De meeste knobbeltjes blijven stabiel of groeien langzaam, zonder dat ze symptomen veroorzaken. Regelmatige monitoring is echter essentieel, omdat er een kleine kans bestaat dat een knobbeltje kwaadaardig wordt. Kwaadaardige knobbels (schildklierkanker) hebben, indien vroeg ontdekt, een uitstekende prognose. De vijfjaarsoverleving voor de meeste vormen van schildklierkanker is meer dan 95%.

Complicaties

In sommige gevallen kunnen schildklierknobbeltjes leiden tot complicaties, vooral wanneer ze onbehandeld blijven of te groot worden:

Luchtwegobstructie en slikproblemen

Grote knobbeltjes kunnen druk uitoefenen op de luchtpijp (trachea) of de slokdarm, wat ademhalingsmoeilijkheden of slikproblemen kan veroorzaken. Dit is vooral het geval bij knobbeltjes die snel groeien.

Hyperthyreoïdie

Een autonoom functionerend schildklierknobbeltje kan leiden tot een verhoogde productie van schildklierhormonen, wat resulteert in hyperthyreoïdie. Dit kan complicaties veroorzaken zoals een verhoogd risico op hartritmestoornissen (zoals atriumfibrilleren), botontkalking (osteoporose) en spierzwakte.

Kanker

Hoewel de meeste knobbels in de schildklier goedaardig zijn, is er een kleine kans dat een nodule kwaadaardig is. Schildklierkanker komt in verschillende vormen voor, waarvan het papillair carcinoom de meest voorkomende en minst agressieve vorm is. Andere vormen zoals folliculair carcinoom en medullair carcinoom zijn minder frequent maar kunnen agressiever zijn. Regelmatige controle en biopsie kunnen helpen om schildklierkanker tijdig te detecteren.

Preventie

Er zijn geen bewezen manieren om het ontstaan van schildklierknobbeltjes volledig te voorkomen, maar enkele stappen kunnen helpen om het risico te verminderen:

Jodiuminname

Een voldoende inname van jodium is essentieel voor een gezonde schildklierfunctie. In veel landen is jodium toegevoegd aan tafelzout, wat helpt om schildklierproblemen door een tekort aan jodium te voorkomen. Inname van voedingsmiddelen die rijk zijn aan jodium, zoals zeewier, zuivelproducten en vis, kan ook bijdragen aan het behoud van een gezonde schildklier.

Blootstelling aan straling beperken

Blootstelling aan straling, vooral op jonge leeftijd, verhoogt het risico op schildklierkanker en knobbeltjes. Het is belangrijk om onnodige blootstelling aan straling te vermijden, bijvoorbeeld door alleen noodzakelijke medische beeldvorming te ondergaan en beschermende maatregelen te nemen bij werken met straling.

Regelmatige controles

Voor mensen met een familiegeschiedenis van schildklierknobbeltjes of schildklierkanker, of mensen die eerder zijn blootgesteld aan straling, zijn regelmatige controles belangrijk om problemen vroegtijdig op te sporen.

Conclusie

Schildklierknobbeltjes zijn een veelvoorkomend probleem dat meestal goedaardig en asymptomatisch is. In gevallen waar behandeling nodig is, zijn er verschillende effectieve opties beschikbaar, afhankelijk van de aard van het knobbeltje. Regelmatige follow-up is cruciaal om eventuele veranderingen tijdig te detecteren en complicaties te voorkomen. Anno september 2024 zijn de behandelingsmogelijkheden en vooruitzichten voor patiënten met schildklierknobbels uitstekend, vooral bij vroege detectie en adequate behandeling.

Lees verder

• Schildklierkanker: Kanker in schildklier met knobbeltje
• Schildklierscan: Nucleair beeldvormend onderzoek
• Struma (goiter, kropgezwel): Zwelling van schildklier
• Bultjes in nek: Oorzaken van knobbeltjes in nekgebied
• Primair schildklierlymfoom: Vorm van schildklierkanker