Persoonlijkheidsveranderingen: Oorzaken en symptomen

De persoonlijkheid omvat de manier waarop mensen denken, voelen en handelen. Dit betreft gewoonten, eigenaardigheden en reacties op de wereld om hen heen. Naarmate mensen ouder worden, zich persoonlijk ontwikkelen of succes ervaren, kunnen er normale veranderingen in de persoonlijkheid optreden. Soms kan echter een plotselinge wijziging in de persoonlijkheid wijzen op een aandoening of een ander medisch of psychisch probleem, zoals een depressie, een beroerte of alcoholmisbruik. Deze veranderingen kunnen oncontroleerbaar, ongemakkelijk, schadelijk of zelfs angstaanjagend zijn. Andere symptomen die vaak samengaan met persoonlijkheidsveranderingen zijn duizeligheid, problemen met lopen of problemen met het gezichtsvermogen. De arts zal de onderliggende ziekte of het probleem behandelen dat ten grondslag ligt aan de wijziging in de persoonlijkheid. De veranderingen in persoonlijkheid kunnen tijdelijk of permanent zijn.

• Diabetes mellitus (suikerziekte) en gewijzigde persoonlijkheid
• Hersenaandoeningen
• Beroerte
• Herseninfecties
• Hersentumor
• Lewy-body-dementie
• Multiple sclerose (MS)
• Traumatische hersenschade
• Ziekte van Alzheimer
• Ziekte van Huntington
• Ziekte van Parkinson
• Hormonale aandoeningen en wijzigingen in de persoonlijkheid
• Schildklierproblemen
• Andere hormonale problemen
• Kanker en persoonlijkheidsveranderingen
• Andere ziekten
• Psychische aandoeningen en veranderingen in de persoonlijkheid
• Angststoornissen
• Bipolaire stoornis
• Depressie
• Obsessief-compulsieve stoornis (OCD)
• Paniekaanvallen
• Posttraumatische stressstoornis (PTSS)
• Schizofrenie
• Alarmsymptomen
• Omgevingsfactoren
• Drugsmisbruik en alcoholmisbruik
• Medicatie
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling

Diabetes mellitus (suikerziekte) en gewijzigde persoonlijkheid

Diabetes mellitus, ook wel bekend als suikerziekte, kan leiden tot veranderingen in de persoonlijkheid door fluctuaties in de bloedsuikerspiegel. Een te lage bloedsuikerspiegel, oftewel hypoglykemie, kan ervoor zorgen dat de hersenen niet genoeg energie krijgen, wat mogelijk leidt tot veranderingen in gedrag en stemming.

Hersenaandoeningen

Beroerte

Wanneer de bloedtoevoer naar een bepaald hersengebied wordt afgesneden, krijgen de cellen in dat gebied niet genoeg zuurstof en beginnen ze af te sterven. De effecten zijn afhankelijk van de duur van de beroerte en de locatie in de hersenen. Dit kan leiden tot problemen met bewegen, gezichtsvermogen, en zelfs veranderingen in de persoonlijkheid. Een patiënt kan bijvoorbeeld sneller geïrriteerd raken, ernstige stemmingswisselingen ervaren of impulsiever handelen dan voorheen.

Herseninfecties

Virale en bacteriële infecties van de hersenen en het ruggenmerg, zoals meningitis (hersenvliesontsteking) en encefalitis (hersenontsteking), kunnen schade aan de hersenweefsels veroorzaken en zo leiden tot veranderingen in de persoonlijkheid.

Hersentumor

Een tumor in de frontale kwab van de hersenen beïnvloedt de hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor persoonlijkheid, emoties, probleemoplossing en geheugen. Dit kan resulteren in symptomen zoals verwardheid, vergeetachtigheid, stemmingswisselingen of paranoïde gedachten. Andere symptomen van een hersentumor kunnen vermoeidheid, hoofdpijn, misselijkheid, verlies van eetlust en prikkelbaarheid zijn.

Lewy-body-dementie

Na de ziekte van Alzheimer is lewy-body-dementie het op één na meest voorkomende type dementie. Groepjes Lewy-body-eiwitten (abnormale eiwitten) vormen zich in de hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor geheugen, beweging en denken. Patiënten met lewy-body-dementie kunnen zowel lichamelijk als mentaal getroffen worden. Kenmerkende persoonlijkheidsveranderingen zijn passiviteit, een gebrek aan emotie en verlies van interesse in hobby's en andere activiteiten.

Multiple sclerose (MS)

Bij multiple sclerose valt het immuunsysteem de zenuwen in de hersenen en wervelkolom aan. De symptomen variëren en kunnen blaasproblemen, oogproblemen en loopproblemen omvatten. Sommige patiënten ervaren euforie die niet in verhouding staat tot de realiteit, en kunnen ook last krijgen van overdreven lachbuien of huilbuien.

Traumatische hersenschade

Persoonlijkheidsveranderingen kunnen optreden na een hersenschudding, hersenbloeding of bewusteloosheid, soms pas na verloop van tijd. Ernstige gevallen van hersentrauma kunnen ervoor zorgen dat een patiënt zich anders gedraagt en dingen zegt of doet die hij voorheen nooit zou hebben gedaan.

Ziekte van Alzheimer

De ziekte van Alzheimer is een neurologische aandoening die het denken, oordelen, geheugen en besluitvorming aantast. In de vroege stadia kunnen symptomen zoals angst en prikkelbaarheid optreden. Na verloop van tijd kunnen ernstigere veranderingen optreden, waarbij iemand die normaal gesproken lief en attent is, bazig en veeleisend kan worden.

Ziekte van Huntington

De ziekte van Huntington is een erfelijke aandoening die meestal tot uiting komt in het derde of vierde decennium van het leven. De ziekte beschadigt hersencellen, wat kan leiden tot problemen met helder nadenken, verhoogde boosheid en agressie, en het verwaarlozen van dagelijkse activiteiten, zoals het tanden poetsen.

Ziekte van Parkinson

De ziekte van Parkinson wordt gekenmerkt door motorische symptomen zoals bevingen in de handen en benen, en spierstijfheid. De ziekte beïnvloedt ook het praten, slapen en denken, wat kan leiden tot obsessies voor kleine details, onzorgvuldigheid, verstrooidheid, asociaal gedrag en onduidelijke gedachten.

Hormonale aandoeningen en wijzigingen in de persoonlijkheid

Schildklierproblemen

De schildklier speelt een belangrijke rol bij het reguleren van hormonen. Een overmatige productie van schildklierhormonen, oftewel hyperthyreoïdie, kan leiden tot symptomen zoals prikkelbaarheid, angst en stemmingswisselingen. Een onvoldoende productie van schildklierhormonen, oftewel hypothyreoïdie, kan leiden tot geheugenverlies, moeite met helder denken en andere wijzigingen in de persoonlijkheid. Onbehandeld kan dit langdurige effecten op de hersenen hebben.

Andere hormonale problemen

Andere aandoeningen die hormonale schommelingen veroorzaken, zoals de menopauze, het premenstrueel syndroom (PMS) en de andropauze (mannelijke menopauze), kunnen ook leiden tot veranderingen in de persoonlijkheid.

Kanker en persoonlijkheidsveranderingen

Kanker van de hypofyse in de hersenen kan leiden tot veranderingen in de persoonlijkheid. De hypofyse regelt de hormoonspiegels in het lichaam. Een adenocarcinoom, een kwaadaardig gezwel in de cellen die slijm en andere vloeistoffen produceren, kan ook leiden tot wijzigingen in de persoonlijkheid. Dit type kanker kan ontstaan in verschillende delen van het lichaam, zoals de borsten, de dikke darm, de longen en de alvleesklier.

Andere ziekten

Ook andere lichamelijke aandoeningen kunnen leiden tot veranderingen in de persoonlijkheid, zoals:

• de ziekte van Lyme (bacteriële infectie na een besmette tekenbeet)
• hartaanvallen (veranderingen in het emotionele welzijn na een hartaanval)
• nierschade (kan leiden tot mentale veranderingen door de ophoping van gifstoffen in het lichaam)
• auto-immuunziekten (veranderingen in het immuunsysteem kunnen invloed hebben op de hersenen)
• vermoeidheid (chronische vermoeidheid kan leiden tot stemmingswisselingen en veranderingen in persoonlijkheid)

Psychische aandoeningen en veranderingen in de persoonlijkheid

Psychische aandoeningen kunnen leiden tot aanzienlijke veranderingen in de persoonlijkheid. Deze aandoeningen zijn vaak het gevolg van een complexe interactie tussen genetische aanleg, persoonlijke ervaringen, lichamelijke letsels of onderliggende lichamelijke ziekten. Het begrijpen van deze veranderingen is cruciaal om de juiste behandeling en ondersteuning te bieden.

Angststoornissen

Angst is een normaal en vaak nuttig gevoel bij stressvolle situaties. Het helpt ons alert te blijven en adequaat te reageren. Echter, wanneer angst frequent en intens wordt, kan dit wijzen op een gegeneraliseerde angststoornis. Deze aandoening wordt gekenmerkt door voortdurende en buitensporige bezorgdheid die niet in verhouding staat tot de werkelijke situatie. Dit kan leiden tot aanzienlijke veranderingen in gedrag en persoonlijkheid.

Bipolaire stoornis

Een bipolaire stoornis wordt gekenmerkt door extreme stemmingswisselingen die verder gaan dan de gebruikelijke ups en downs van het dagelijks leven. Tijdens een manische episode kan een persoon hyperactief, euforisch en impulsief zijn, wat kan leiden tot risicovolle gedragingen. In een depressieve episode daarentegen, kan de persoon zich waardeloos voelen, uitgeput zijn en overmatig bezorgd zijn. Het is mogelijk dat iemand zowel manische als depressieve symptomen ervaart, wat kan leiden tot ernstige slaapproblemen en moeilijkheden bij het helder denken.

Depressie

Depressie heeft een diepgaande impact op het humeur, de gedachten, het geheugen en de besluitvorming van een persoon. Dit kan ook de manier waarop iemand zijn omgeving waarneemt veranderen. Vrouwen met depressie voelen zich vaak waardeloos, verdrietig en schuldig, terwijl mannen meer neigen naar vermoeidheid, irritatie en boosheid. Depressie kan resulteren in een verandering van persoonlijkheidskenmerken en gedragspatronen.

Obsessief-compulsieve stoornis (OCD)

Een obsessief-compulsieve stoornis kenmerkt zich door aanhoudende, ongewenste gedachten (obsessies) en rituele gedragingen (compulsies) die moeilijk te onderdrukken zijn. Dit kan leiden tot gedrag zoals herhaaldelijk handen wassen. Personen met OCD kunnen veel tijd besteden aan het uitvoeren van deze rituelen en vaak leidt dit tot aanzienlijke stress en moeilijkheden bij het voltooien van dagelijkse taken. Kritiek kan de symptomen verergeren, omdat dit de angst en dwangmatigheden versterkt.

Paniekaanvallen

Paniekaanvallen zijn episodes van intense, vaak irrationele angst die plotseling kunnen optreden. Deze aanvallen kunnen worden getriggerd door situaties zoals het gebruik van een lift of spreken in het openbaar, wat kan leiden tot veranderingen in gedrag en persoonlijkheid.

Posttraumatische stressstoornis (PTSS)

Patiënten met posttraumatische stressstoornis ervaren vaak extreme angst, terugkerende flashbacks en soms hallucinaties. PTSS ontstaat uit herinneringen aan traumatische gebeurtenissen, zoals een terroristische aanslag of een ernstig auto-ongeluk. Dit kan leiden tot diepgaande veranderingen in de persoonlijkheid en het gedrag van de persoon.

Schizofrenie

Schizofrenie is een ernstige psychische aandoening die wordt gekenmerkt door het horen van stemmen en het zien van dingen die niet werkelijk aanwezig zijn. Personen met schizofrenie kunnen ook overtuigingen ontwikkelen die losstaan van de werkelijkheid. Aanvankelijk kan iemand met schizofrenie sociaal geïsoleerd raken, maar naarmate de ziekte vordert, kunnen de gedachten steeds meer chaotisch worden, wat communicatie en sociaal functioneren bemoeilijkt. Gedragingen kunnen vreemd en onvoorspelbaar worden, en vaak kunnen situaties uit de hand lopen.

Alarmsymptomen

Wanneer persoonlijkheidsveranderingen optreden samen met een van de volgende symptomen, is onmiddellijke medische aandacht noodzakelijk. Deze symptomen kunnen wijzen op ernstige onderliggende gezondheidsproblemen:

• Armpijn of beenpijn
• Duizeligheid
• Klamme huid
• Lage bloeddruk
• Oppervlakkige ademhaling
• Snelle ademhaling
• Snelle hartslag
• Zwakke pols
• Ernstige hoofdpijn
• Functieverlies aan één zijde van het lichaam
• Moeite met praten
• Pijn op de borst
• Verwardheid
• Visuele veranderingen

Omgevingsfactoren

Drugsmisbruik en alcoholmisbruik

Drugsmisbruik en alcoholmisbruik kunnen leiden tot aanzienlijke veranderingen in de persoonlijkheid. Stimulerende middelen zoals Ritaline en cocaïne kunnen manische symptomen veroorzaken. Aan de andere kant kunnen depressiva zoals alcohol, marihuana en benzodiazepinen (medicatie bij angst en slaapproblemen) leiden tot depressie, apathie en in sommige gevallen tot dementie. Opiaten (medicijnen die pijn verlichten), zoals heroïne, morfine, codeïne en opium, kunnen bij sommige mensen leiden tot dementie, een delirium, psychose en ongewoon of gevaarlijk gedrag. Het misbruik van drugs en alcohol kan de hersenen zodanig beïnvloeden dat er nieuwe persoonlijkheidskenmerken ontstaan die voorheen niet aanwezig waren. Dit misbruik kan zowel tijdelijke als permanente schade aan de hersenen veroorzaken.

Medicatie

Bepaalde antidepressiva kunnen ook leiden tot veranderingen in de persoonlijkheid. Hoe extremer de verandering, hoe kleiner de kans op herstel zonder terugval. Er is echter meer onderzoek nodig naar dit onderwerp. Ook intoxicatie (vergiftiging), ontwenning en bijwerkingen van bepaalde medicijnen kunnen leiden tot veranderingen in de persoonlijkheid. Symptomen die vaak geassocieerd worden met persoonlijkheidsveranderingen door medicatiegebruik of -misbruik zijn slaperigheid, misselijkheid, braken en duizeligheid.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek
Bij plotselinge of aanzienlijke persoonlijkheidsveranderingen is het belangrijk om een arts te raadplegen om ernstige ziekten uit te sluiten. Sommige oorzaken vereisen directe medische aandacht. Tijdens een consult zal de arts vragen stellen over de medische en familiale geschiedenis, het gebruik van medicijnen en andere risicofactoren, zoals alcohol- of drugsmisbruik.

Diagnostisch onderzoek
Op basis van de verkregen informatie kan de arts een uitgebreid bloedonderzoek aanvragen of een beeldvormend onderzoek zoals een CT-scan of MRI-scan uitvoeren. Indien nodig kan de arts de patiënt doorverwijzen naar een specialist in de geestelijke gezondheidszorg voor verdere evaluatie en behandeling.

Behandeling

Bij het vaststellen van veranderingen in de persoonlijkheid zal de arts proberen de onderliggende oorzaak te identificeren. Dit kan inhouden dat men de neurologische en psychologische toestand onderzoekt, evenals lichamelijke aandoeningen en hormonale onevenwichtigheden. Afhankelijk van de diagnose kan de behandeling bestaan uit:

• medicijnen (om symptomen te verlichten of de onderliggende ziekte te behandelen)
• therapie (zoals cognitieve gedragstherapie of psychotherapie)
• verandering van levensstijl (gezondere voeding, regelmatige lichaamsbeweging en voldoende slaap)
• ondersteuning van vrienden en familie (emotionele steun kan bijdragen aan herstel en welzijn)

Met de juiste medische zorg en behandeling kunnen veel mensen met veranderingen in de persoonlijkheid hun symptomen verbeteren en hun kwaliteit van leven verhogen.