Persoonlijkheidsveranderingen: Oorzaken en symptomen

De persoonlijkheid omvat allemaal manieren waarop mensen denken, voelen en handelen. Dit betreft gewoonten, eigenaardigheden en reacties op de wereld om zich heen. Door de veroudering, de persoonlijke ontwikkeling of succes ontstaan normale veranderingen in de persoonlijkheid. Af en toe ervaren patiënten echter plots een persoonlijkheidsverandering wat dan mogelijk te wijten is aan een aandoening of een ander medisch of psychisch probleem, zoals een depressie, een beroerte of alcoholmisbruik. Deze persoonlijkheidsveranderingen zijn vaak oncontroleerbaar, ongemakkelijk, schadelijk of zelfs angstwekkend. Mogelijk treden ook andere symptomen op bij de wijziging in de persoonlijkheid, zoals duizeligheid, loopproblemen of problemen met het gezichtsvermogen. De arts behandelt de onderliggende ziekte of het onderliggend probleem van de gewijzigde persoonlijkheid. De gewijzigde persoonlijkheid is tot slot tijdelijk of permanent.

• Diabetes mellitus (suikerziekte) en gewijzigde persoonlijkheid
• Hersenaandoeningen
• Beroerte
• Herseninfectie
• Hersentumor
• Lewy-body-dementie
• Multiple sclerose (MS)
• Traumatische hersenschade
• Ziekte van Alzheimer
• Ziekte van Huntington
• Ziekte van Parkinson
• Hormonale aandoeningen en wijzigingen in de persoonlijkheid
• Schildklierproblemen
• Andere hormonale problemen
• Kanker en persoonlijkheidsveranderingen
• Andere ziekten
• Psychische ziekten en persoonlijkheidswijzigingen
• Angst
• Bipolaire stoornis
• Depressie
• Obsessief-compulsieve stoornis
• Paniekaanvallen
• Posttraumatische stressstoornis (PTSS)
• Schizofrenie
• Alarmsymptomen
• Omgevingsfactoren
• Drugsmisbruik en alcoholmisbruik
• Medicatie
• Diagnose en onderzoeken

Diabetes mellitus (suikerziekte) en gewijzigde persoonlijkheid

Door suikerziekte of een te lage bloedsuikerspiegel (hypoglykemie) krijgen de hersenen van onvoldoende energie, wat mogelijk leidt tot een veranderde persoonlijkheid.

Hersenaandoeningen

Beroerte

Wanneer de bloedtoevoer naar een bepaald hersengebied wordt afgesneden, krijgen de cellen in dat gebied niet genoeg zuurstof en beginnen ze af te sterven. De effecten zijn afhankelijk van de duurtijd van de beroerte en de locatie in de hersenen. Soms ontstaan problemen met het bewegen van bepaalde lichaamsdelen, problemen met het gezichtsvermogen, maar ook een gewijzigde persoonlijkheid is mogelijk. Een patiënt verliest bijvoorbeeld sneller het geduld, ervaart ernstige stemmingswisselingen of handelt impulsiever dan voorheen.

Herseninfectie

Virale en bacteriële infecties van de hersenen en het ruggenmerg, zoals meningitis (hersenvliesontsteking) en encefalitis (hersenontsteking), brengen schade toe aan de weefsels in de hersenen, wat mogelijk resulteert in een gewijzigde persoonlijkheid.

Hersentumor

Een tumor in de frontale kwab van de hersenen tast de hersengebieden aan die omgaan met persoonlijkheid, emoties, probleemoplossing en geheugen. Daardoor ontstaan bij patiënten met een hersentumor bepaalde symptomen zoals verwardheid, vergeetachtigheid, stemmingswisselingen of paranoïde gedachten. Ook vermoeidheid, hoofdpijn, misselijkheid, een verlies van eetlust en prikkelbaarheid zijn mogelijke symptomen van een hersentumor.

Lewy-body-dementie

Na de ziekte van Alzheimer is lewy-body-dementie het volgende meest voorkomende type dementie. Groepjes Lewy-body-eiwitten (abnormale eiwitten) vormen zich in de hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor het geheugen, de beweging en het denken. Hierdoor is een patiënt met lewy-body-dementie zowel op lichamelijk als mentaal vlak getroffen. Bekende persoonlijkheidsveranderingen zijn passiever worden, weinig emotie tonen en de interesse in hobby's en andere activiteiten verliezen.

Multiple sclerose (MS)

Bij multiple sclerose valt het immuunsysteem de zenuwen in de hersenen en wervelkolom aan. Variabele symptomen treden op, zoals blaasproblemen, oogproblemen en loopproblemen. In sommige gevallen krijgt de patiënt een gevoel van euforie, waarbij het geluk niet normaal is en geen contact heeft met de realiteit. De ziekte leidt soms ook tot overdreven lach- of huilbuien.

Traumatische hersenschade

Door een hersenschudding, hersenbloeding of bewusteloosheid komen soms ook persoonlijkheidsveranderingen tot uiting, soms pas na verloop van tijd. In ernstigere gevallen lijkt een patiënt na een hersentrauma misschien een ander persoon, die dingen zegt of doet die hij in het verleden nooit zou hebben gedaan.

Ziekte van Alzheimer

Deze ziekte van Alzheimer is een neurologische ziekte die het denken, het oordelen, het geheugen en de besluitvorming aantast. Verwardheid en wijzigingen in de persoonlijkheid komen hierbij mogelijk tot uiting. In het begin treden angst en prikkelbaarheid op. Na verloop van tijd ontstaan echter ernstigere effecten. Iemand die normaal gesproken lief en attent is, kan dan bijvoorbeeld bazig en veeleisend worden.

Ziekte van Huntington

De ziekte van Huntington is een aangeboren ziekte maar de symptomen komen meestal tot uiting in het derde of vierde decennium. De hersencellen zijn door de ziekte beschadigd. Helder nadenken, boosheid en agressie en het negeren van basisactiviteiten (zoals bijvoorbeeld de tanden poetsen) komen mogelijk tot uiting.

Ziekte van Parkinson

De ziekte van Parkinson kenmerkt zich door tal van mogelijke motorische tekenen waaronder bevingen (zoals in de handen en in de benen) en spierstijfheid. Anderzijds tast de ziekte eveneens het praten, slapen en denken aan. Dit leidt bijvoorbeeld tot een obsessie voor kleine details, plotselinge onzorgvuldigheid, verstrooidheid, asociaal gedrag en onheldere gedachten.

Hormonale aandoeningen en wijzigingen in de persoonlijkheid

Schildklierproblemen

De schildklier maakt hormonen aan. Bij een te hoge productie van hormonen (hyperthyreoïdie), ontstaan bepaalde symptomen zoals prikkelbaarheid, angst en grote stemmingswisselingen. Bij een onvoldoende productie van schildklierhormonen (hypothyreoïdie), ontstaan andere wijzigingen in de persoonlijkheid zoals geheugenverlies en moeite met helder denken. Onbehandeld ontstaan langdurige effecten op de hersenen.

Andere hormonale problemen

Ook andere aandoeningen die leiden tot hormonale schommelingen, zoals de menopauze, het premenstrueel syndroom (PMS) en de andropauze (mannelijke menopauze) veroorzaken mogelijk persoonlijkheidsveranderingen.

Kanker en persoonlijkheidsveranderingen

Kanker in de hypofyse van de hersenen leidt ook tot persoonlijkheidswijzigingen. De hypofyse is een gebied in de hersenen dat verantwoordelijk is voor de regeling van de hormoonspiegels. Ook een adenocarcinoom leidt tot wijzigingen in de persoonlijkheid. Dit is een kwaadaardig gezwel in de cellen die slijm en andere vloeistoffen maken. Een adenocarcinoom ontstaat mogelijk in het hele lichaam zoals de borsten, de dikke darm, de longen en de alvleesklier.

Andere ziekten

Ook andere lichamelijke aandoeningen leiden soms ook tot persoonlijkheidsveranderingen zoals:

• de ziekte van Lyme (bacteriële infectie na een besmette tekenbeet)
• een hartaanval
• ondervoeding
• slaapproblemen
• spijsverteringsstoornissen
• uitdroging

Psychische ziekten en persoonlijkheidswijzigingen

Psychische aandoeningen veroorzaken af en toe persoonlijkheidsveranderingen. Een psychische aandoening resulteert vaak uit een aantal factoren, waaronder ervaring, genetica of zelfs een lichamelijk letsel of een lichamelijke ziekte.

Angst

Zich nerveus of verveeld voelen bij een situatie resulteert mogelijk in angst. Dit is normaal gedrag, maar wanneer het regelmatig optreedt, is dit mogelijk een teken van een gegeneraliseerde angststoornis.

Bipolaire stoornis

Een bipolaire stoornis veroorzaakt stemmingswisselingen die veel verder gaan dan de normale ups en downs van het dagelijks leven. Snel praten, heel hevig zijn en snel grote risico’s nemen hoort bij een manie. Wanneer een patiënt echter depressief is, maakt hij zich sneller zorgen, heeft hij weinig energie en voelt hij zich waardeloos. Soms voelt een patiënt een combinatie van zowel een manie als een depressie. Deze intense veranderingen leiden tot slaapproblemen en maken het lastig om helder te denken.

Depressie

Een depressie heeft niet alleen invloed op het humeur, maar ook op het soort dingen waar een patiënt aan denkt, het geheugen en het nemen van beslissingen. Een depressie verandert de manier waarop een patiënt denkt over zijn omgeving. Vrouwen voelen zich vaak waardeloos, verdrietig en schuldig, terwijl mannen zich vaak moe, geïrriteerd en boos voelen.

Obsessief-compulsieve stoornis

Een obsessief-compulsieve stoornis zorgt ervoor dat een patiënt lijdt aan angst en niet te stoppen gedachten. Zo wil een patiënt bijvoorbeeld telkens de handen wassen. De patiënt twijfelt mogelijk veel aan zichzelf en het duurt lang voordat eenvoudige taken zijn voltooid. De symptomen verergeren als iemand de patiënt bekritiseert, want dat voedt de angst.

Paniekaanvallen

Bij paniekaanvallen ervaart een patiënt periodes van extreme (irrationele) angst. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij het zien van een lift of het spreken in het openbaar.

Posttraumatische stressstoornis (PTSS)

Patiënten die lijden aan een posttraumatische stressstoornis kampen met extreme angst, flashbacks en af en toe met hallucinaties. PTSS resulteert uit herinneringen aan trauma's, zoals een terroristische aanslag of een auto-ongeluk.

Schizofrenie

Door deze ernstige psychische aandoening hoort een patiënt stemmen en ziet hij dingen die er niet zijn. Een patiënt met schizofrenie gelooft misschien dingen die geen realiteit hebben. In het begin is de patiënt vaak niet zo sociaal als normaal. Naarmate de ziekte verergert, is het moeilijk om de gedachten op het goede spoor te houden, waardoor het zelfs moeilijk wordt om met mensen te praten. Daarnaast handelt de patiënt op manieren die geheel anders zijn dan het normale karakter. Hij voert ook moeilijk te voorspellen dingen uit en vaak lopen zaken ook uit de hand.

Alarmsymptomen

Soms treedt een persoonlijkheidsverandering op in combinatie met één of meer van volgende tekenen. Indien dat het geval is, is direct contact met een arts nodig:

• armpijn of beenpijn
• duizeligheid
• een klamme huid
• een lage bloeddruk
• een oppervlakkige ademhaling
• een snelle ademhaling
• een snelle hartslag
• een zwakke pols
• ernstige hoofdpijn
• functieverlies aan één zijde van het lichaam
• moeite met praten
• pijn op de borst
• verwardheid
• visuele veranderingen

Omgevingsfactoren

Drugsmisbruik en alcoholmisbruik

Drugsmisbruik en alcoholmisbruik wijzigen soms ook de persoonlijkheid van een patiënt. Stimulerende middelen zoals Ritaline en cocaïne maken een patiënt mogelijk manisch. Depressiva zoals alcohol, marihuana of benzodiazepinen (medicatie bij angst en slaapproblemen) leiden soms tot een depressie, apathie en zelfs af en toe tot dementie. Opiaten (geneesmiddelen die pijn verlichten) zoals heroïne, morfine, codeïne en opium leiden bij sommige patiënten tot dementie, een delirium, een psychose en ongewoon of gevaarlijk gedrag. Drugs of alcohol kunnen de hersenen namelijk letterlijk opnieuw bedraden en persoonlijkheidskenmerken creëren die nooit eerder aanwezig waren. Het misbruik van drugs en alcohol veroorzaakt mogelijk tijdelijke of permanente schade aan de hersenen.

Medicatie

Bepaalde antidepressiva leiden soms tot een veranderde persoonlijkheid. Hoe extremer de persoonlijkheidsverandering, hoe kleiner de kans dat de patiënt terugvalt. Er is echter meer onderzoek op dit gebied nodig anno april 2020. Ook de intoxicatie (vergiftiging), ontwenning en bijwerkingen van bepaalde geneesmiddelen resulteert mogelijk in een veranderde persoonlijkheid. Symptomen die mogelijk geassocieerd zijn met persoonlijkheidsveranderingen door het gebruik of misbruik van medicatie, zijn slaperigheid, misselijkheid, braken en duizeligheid.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek
Het is altijd belangrijk om een arts te raadplegen bij plotse persoonlijkheidsveranderingen om een ernstige ziekte uit te sluiten. Sommige oorzaken vereisen daarnaast onmiddellijke medische aandacht. De arts bevraagt de patiënt over zijn medische en familiale geschiedenis, het medicatiegebruik en andere mogelijke risicofactoren (zoals alcohol- of drugsmisbruik)

Diagnostisch onderzoek
Op basis van de verkregen informatie, bestelt de arts een volledig bloedonderzoek, of een beeldvormend onderzoek zoals een CT-scan of MRI-scan. Soms verwijst de arts de patiënt door naar een professional in de geestelijke gezondheidszorg.