COVID-19: Complicaties van coronavirusinfectie

COVID-19 is de afkorting van ‘coronavirus disease 2019. Deze virale infectie is het gevolg van een infectie met het coronavirus. De meeste patiënten hebben geen of slechts milde symptomen die thuis goed te behandelen zijn en geen ziekenhuisopname vereisen. Veel voorkomende symptomen doen denken aan de griep of een verkoudheid en omvatten bijvoorbeeld hoesten, koorts, kortademigheid, niezen, keelpijn, een loopneus, tijdelijk geurverlies en diarree. Ouderen of patiënten met een onderliggende ziekte, zoals diabetes mellitus (suikerziekte) of een hartaandoening, lopen echter een verhoogd risico op een meer ernstige vorm van COVID-19. Circa 1 op de 6 patiënten met COVID-19 krijgt te maken met (levensbedreigende) complicaties.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Cytokine-release syndroom (cytokinestorm) door virale infectie
• Acuut ademhalingsfalen door COVID-19
• Acute Respiratory Distress Syndrome (ARDS)
• Acuut hartletsel
• Acuut leverletsel
• Acuut nierletsel
• Bloedstolsels
• Longontsteking
• Neurologische complicaties
• Pancreasletsels (schade aan alvleesklier)
• Rhabdomyolyse
• Secundaire infectie
• Septische shock
• Zwangerschapscomplicaties door coronavirusinfectie COVID-19
• Preventie

Epidemiologie

COVID-19, veroorzaakt door het SARS-CoV-2-virus, heeft wereldwijd geleid tot een pandemie met miljoenen bevestigde gevallen en doden. De ziekte heeft wereldwijd een aanzienlijke impact gehad op de volksgezondheid en economie. De epidemiologie varieert per regio, afhankelijk van lokale gezondheidsmaatregelen, vaccinatiegraad en de aanwezigheid van nieuwe virusvarianten. De impact van COVID-19 is nog steeds merkbaar, met aanhoudende uitbraken en variaties in de ernst van de ziekte.

Oorzaken

COVID-19 wordt veroorzaakt door het SARS-CoV-2-virus, een lid van de coronavirusfamilie die verantwoordelijk is voor ademhalingsinfecties. Het virus verspreidt zich voornamelijk via druppeltjes die worden uitgehoest of uitgesneden door besmette personen. Het kan ook worden overgedragen door contact met besmette oppervlakken en via aerosolen in slecht geventileerde ruimtes. De infectie kan leiden tot een breed scala aan symptomen, van milde verkoudheidsklachten tot ernstige ademhalingsproblemen.

Risicofactoren

Risicofactoren voor ernstige COVID-19-infecties omvatten ouderdom, chronische aandoeningen zoals diabetes, hartziekten en longaandoeningen, en een verzwakt immuunsysteem. Personen met overgewicht en obesitas hebben ook een verhoogd risico op ernstige complicaties. Andere risicofactoren zijn roken en langdurige blootstelling aan luchtvervuiling. Vaccinatie en naleving van preventieve maatregelen zijn belangrijk voor het verminderen van risico’s.

Symptomen

COVID-19, veroorzaakt door het SARS-CoV-2-virus, kan een breed scala aan symptomen vertonen, variërend van mild tot ernstig. De symptomen kunnen zich ontwikkelen van 2 tot 14 dagen na blootstelling aan het virus. De meest voorkomende symptomen zijn koorts, hoesten en vermoeidheid, maar de aandoening kan zich op verschillende manieren uiten.

Een van de meest kenmerkende symptomen van COVID-19 is koorts, die vaak gepaard gaat met een algemeen gevoel van malaise en vermoeidheid. Patiënten kunnen een droge hoest ervaren die geleidelijk verergert en die niet verlicht wordt door hoestremedies. Deze hoest kan leiden tot kortademigheid, vooral bij inspanning of bij het liggen, wat een veelvoorkomend symptoom is bij ernstigere gevallen.

Naast koorts en hoest kunnen patiënten last hebben van keelpijn, spierpijn, en hoofdpijn. Sommige mensen melden ook verlies van smaak en geur, wat een relatief specifiek symptoom is dat kan helpen bij de diagnose van COVID-19. Andere gerapporteerde symptomen zijn congestie of verstopte neus, misselijkheid, en diarree, hoewel deze minder frequent zijn.

In ernstige gevallen van COVID-19 kunnen patiënten last krijgen van ademhalingsproblemen, wat kan leiden tot ademnood en pijn op de borst. Dit kan progressief zijn en kan zich ontwikkelen tot ernstige longontsteking, waarbij medische hulp vaak noodzakelijk is. Bij deze ernstige gevallen kunnen symptomen zich ontwikkelen tot acuut ademnoodsyndroom (ARDS), wat levensbedreigend kan zijn.

COVID-19 kan ook leiden tot systemische symptomen zoals vermoeidheid en algemene malaise, die de dagelijkse activiteiten kunnen beïnvloeden. In sommige gevallen kunnen patiënten ernstige complicaties ontwikkelen zoals bloedstolsels, myocarditis (ontsteking van de hartspier), of longembolieën, wat verdere medische interventie vereist.

Bij mensen met een zwakker immuunsysteem, oudere volwassenen, of degenen met onderliggende gezondheidsproblemen zoals diabetes of hart- en vaatziekten, kunnen de symptomen ernstiger zijn en leiden tot complicaties. Het is belangrijk om medische hulp te zoeken als de symptomen ernstig zijn of snel verergeren, vooral als ademhalingsproblemen optreden of als er een aanzienlijke daling van zuurstofniveaus wordt opgemerkt.

Het herkennen van deze symptomen en het volgen van de aanbevolen richtlijnen voor testen en isolatie kan helpen bij het beheersen van de verspreiding van het virus en het beschermen van kwetsbare bevolkingsgroepen.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van COVID-19 kunnen variëren van koorts, hoesten en vermoeidheid tot ernstige ademhalingsproblemen zoals kortademigheid, pijn op de borst en verwarring. Ernstige gevallen kunnen leiden tot acute ademhalingsproblemen, longontsteking, en multi-orgaanfalen. Het zoeken naar medische hulp bij het optreden van deze symptomen is cruciaal om tijdige en passende behandeling te ontvangen.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van COVID-19 wordt bevestigd door laboratoriumonderzoeken zoals PCR-tests, die het genetisch materiaal van het virus detecteren in een monster van de neus of keel. Snelle antigeentests kunnen ook worden gebruikt voor diagnostiek, hoewel deze tests minder gevoelig zijn. Serologische tests kunnen antilichamen tegen het virus aantonen, wat helpt bij het vaststellen van eerdere infecties.

Behandeling

Behandeling van COVID-19 varieert afhankelijk van de ernst van de symptomen. Voor milde gevallen kan isolatie en symptomatische behandeling zoals paracetamol voldoende zijn. Ernstige gevallen kunnen ziekenhuisopname vereisen, met behandelingen zoals zuurstoftoediening, antivirale middelen zoals remdesivir, en corticosteroïden zoals dexamethason. Ondersteunende zorg en intensieve therapieën kunnen noodzakelijk zijn voor patiënten met ernstige ademhalingsproblemen of orgaanfalen.

Prognose

De prognose voor COVID-19 varieert afhankelijk van de ernst van de infectie en de algehele gezondheid van de patiënt. De meeste mensen herstellen volledig van milde tot gematigde gevallen, maar ernstige infecties kunnen leiden tot langdurige symptomen en complicaties. Langdurige effecten, zoals longschade en vermoeidheid, zijn mogelijk bij sommige patiënten. Vaccinatie heeft de prognose aanzienlijk verbeterd door de ernst van de ziekte te verminderen en ziekenhuisopnames te verminderen.

Complicaties

Complicaties van COVID-19 kunnen ernstig zijn en omvatten longontsteking, acuut ademhalingssyndroom (ARDS), en multi-orgaanfalen. Andere complicaties zijn bloedstolsels, myocarditis, en neurologische symptomen zoals delirium en geheugenproblemen. Langdurige symptomen, bekend als "long COVID," kunnen aanhoudende klachten zoals vermoeidheid, kortademigheid en cognitieve problemen omvatten.

Cytokine-release syndroom (cytokinestorm) door virale infectie

Veel van de complicaties die resulteren uit COVID-19 zijn het gevolg van het cytokine-release-syndroom of een cytokinestorm. Hierbij activeert de infectie het immuunsysteem om de bloedbaan te overspoelen met cytokines (ontstekingseiwitten). Cytokines doden weefsel en beschadigen organen zoals de longen, het hart en de nieren.

Acuut ademhalingsfalen door COVID-19

Acuut ademhalingsfalen is één van de mogelijke complicaties van COVID-19. Vooral kinderen kunnen snel overgaan tot ademhalingsfalen. Bij een patiënt met deze aandoening pompen de longen mogelijk niet genoeg zuurstof in het bloed of verwijderen ze mogelijk niet genoeg kooldioxide. Beide problemen kunnen tegelijkertijd voorkomen.

Acute Respiratory Distress Syndrome (ARDS)

Het Acute Respiratory Distress Syndrome (ARDS) is één van de meest voorkomende complicaties van de virale infectie. Bij ARDS zijn de longen zo ernstig beschadigd dat er vloeistof in de longen begint te lekken. Hierdoor heeft het lichaam moeite om zuurstof in de bloedbaan te krijgen. Factoren die het risico op het ontwikkelen van ARDS en een overlijden verhogen, zijn onder meer een oudere leeftijd, neutrofilie, verhoogde lactaatdehydrogenasespiegels en verhoogde D-dimeerwaarden. De patiënt heeft mogelijk mechanische hulp nodig om te ademen, zoals een beademingsapparaat. Dit is nodig totdat de longen hersteld zijn. Een longtransplantatie is in een klein aantal gevallen de enige therapie voor longfibrose in het eindstadium gerelateerd aan ARDS bij COVID-19-patiënten.

Acuut hartletsel

Sommige patiënten met COVID-19 kampen met acute (plotselinge) hartproblemen, waaronder hartritmestoornissen, een hartspieraandoening (cardiomyopathie) en een hartaanval. Het is echter anno november 2020 niet duidelijk of het virus zelf het hart van de patiënt heeft aangetast, of dat de schade resulteert uit de lichamelijke stress veroorzaakt door de ziekte zelf. COVID-19 leidt mogelijk ook tot hartproblemen die lang aanhouden nadat patiënten zijn hersteld van de coronavirusinfectie. Meer wetenschappelijk onderzoek is echter nodig anno november 2020.

Acuut leverletsel

De ziekste patiënten lopen het meeste risico op leverschade. Wetenschappers weten anno november 2020 nog niet zeker of het virus de lever beschadigt of dat de leverproblemen om een andere reden ontstaan. Een acuut leverletsel en leverfalen zijn levensbedreigende complicaties.

Acuut nierletsel

Een acuut nierletsel is geen veel voorkomende complicatie van een coronavirusinfectie, maar wanneer nierschade optreedt, is dit vaak wel ernstig van aard. Als de nieren niet meer goed werken, tracht de arts de schade te stoppen. Een patiënt met nierschade krijgt nierdialyse (waarbij een machine het bloed filtert) totdat de nieren weer normaal werken. Soms herstelt de schade niet en krijgen patiënten een chronische nieraandoening waarvoor een langdurige behandeling nodig is.

Bloedstolsels

Verspreide intravasculaire coagulatie zorgt ervoor dat de bloedstollingsreactie van het lichaam niet goed werkt. Er ontstaan ongebruikelijke bloedstolsels die mogelijk leiden tot inwendige bloedingen of orgaanfalen. Circa één derde van de patiënten op de COVID-19-ziekenhuisafdeling intensieve zorg krijgt te maken met bloedstolsels als complicatie. Sommige bloedstolsels bevinden zich in de benen (diep veneuze trombose of DVT), de longen (longembolie) of de slagaders. De patiënten lijden echter niet aan verspreide intravasculaire coagulatie. Sommige onderzoekers vermoeden dat het coronavirus een nieuwe stollingsaandoening veroorzaakt, met name COVID-19-geassocieerde coagulopathie. Deze bloedstollingsaandoening kenmerkt zich door andere eiwitniveaus in het bloed dan deze die veroorzaakt zijn door verspreide intravasculaire coagulatie. Meer wetenschappelijk onderzoek is echter nodig anno november 2020.

Longontsteking

Een longontsteking is één van de belangrijkste complicaties van COVID-19. Bij een longontsteking raken de luchtzakjes in de longen ontstoken, waardoor ademhalingsproblemen tot stand komen. De longen van zieke COVID-19-patiënten zijn gevuld met vocht, etter en celresten. In dat geval is het lichaam niet meer in staat om zuurstof naar het bloed over te brengen.

Neurologische complicaties

Ernstig zieke patiënten hebben vaak neurologische complicaties, waarschijnlijk als gevolg van een virale invasie van het centrale zenuwstelsel (SARS-CoV-2 is gedetecteerd in de hersenen en het hersenvocht). Complicaties zijn onder meer:

• acute cerebrovasculaire aandoeningen
• ataxie (evenwichts- en coördinatieproblemen)
• bewustzijnsverlies
• een beroerte
• encefalitis (hersenontsteking)
• encefalopathie (ziekte, stoornis of schade aan hersenen)
• het acuut Guillain-Barré-syndroom (zwakte en pijn door zenuwschade)
• meningitis (hersenvliesontsteking)
• toevallen
• zenuwpijnen

Patiënten kunnen deze tekenen vertonen, of ze kunnen deze ontwikkelen in de loop van de ziekte. Deze patiënten hebben een slechte prognose.

Pancreasletsels (schade aan alvleesklier)

Milde pancreasbeschadiging (gedefinieerd als verhoogde serumamylase- of lipasespiegels) komt ook voor als complicatie van patiënten met COVID-19. Het is anno november 2020 niet bekend of dit een direct viraal effect is of ontstaat als gevolg van de schadelijke immuunrespons die bij sommige patiënten optreedt. Verder onderzoek is vereist anno november 2020.

Rhabdomyolyse

Rhabdomyolyse is een uiterst zeldzame aandoening die af en toe tot stand komt als complicatie van patiënten met COVID-19. Bij rhabdomyolyse breken de spieren af en sterft het weefsel af. Terwijl de cellen uit elkaar vallen, stroomt het eiwit myoglobine de bloedbaan. Als de nieren dit eiwit niet snel genoeg uit de bloed kunnen wegspoelen, kunnen ze overweldigd raken wat uiteindelijk leidt tot de dood.

Secundaire infectie

Een secundaire infectie betekent dat de patiënt met COVID-19 besmet raakt met een andere infectie. Soms krijgt een patiënt die vecht of herstelt van het virus besmet streptokokkenbacteriën of stafylokokkenbacteriën. Dit verhoogt eveneens de kans op overlijden.

Septische shock

Een septische shock is af en toe een complicatie bij patiënten met COVID-19. Sepsis (bloedvergiftiging) treedt op wanneer de reactie van het lichaam op een infectie mislukt. De chemicaliën die in de bloedbaan worden vrijgegeven om de ziekte te bestrijden, veroorzaken niet de juiste reactie, want de organen raken beschadigd. Als sepsis niet wordt gestopt, leidt dit tot een septische shock. Als de bloeddruk te veel daalt, is een septische shock dodelijk.

Zwangerschapscomplicaties door coronavirusinfectie COVID-19

Wanneer een zwangere vrouw met COVID-19 bevalt, ontstaan mogelijk complicaties bij de pasgeborene zoals foetale nood, een ademnood, trombocytopenie (tekort aan bloedplaatjes) en een abnormale leverfunctie. Het is anno november 2020 onduidelijk of deze effecten verband houden met de virale infectie bij de moeder. Ook andere zwangerschapscomplicaties bij de baby en moeder zijn gemeld, maar het is ook onduidelijk of deze verband houden met COVID-19: een miskraam, een buitenbaarmoederlijke zwangerschap, een groeiachterstand in de baarmoeder, een doodgeboorte en een vroeggeboorte.

Preventie

Preventie van COVID-19 omvat vaccinatie, het dragen van maskers, en het handhaven van sociale afstand. Regelmatig handen wassen en het vermijden van grote bijeenkomsten kunnen ook helpen om de verspreiding van het virus te beperken. Het volgen van lokale gezondheidsrichtlijnen en het snel zoeken van medische hulp bij symptomen zijn belangrijk om infecties te voorkomen en complicaties te minimaliseren.

Lees verder

• Coronavirus: Virale infecties door coronavirussen
• Virale longontsteking (pneumonie): Oorzaken van ontsteking
• Ademhalingsfalen: Ernstige ziekte met langzame ademhaling
• Bloedstolsels: Oorzaken, soorten en symptomen van trombus
• Acute Respiratory Distress Syndrome (ARDS): Longaandoening