Coronavirus: symptomen, oorzaken, behandeling & complicaties

De coronavirussen zijn RNA-virussen die behoren tot de familie van de coronaviridae en die zowel dieren als mensen kunnen infecteren en voornamelijk luchtwegaandoeningen bij mensen veroorzaken. Voor de mens is een aantal typen pathogeen: human corona virus 229E, human corona virus NL63, human corona virus OC43 en SARS-coronavirus. In het Chinese Wuhan dook eind december 2019 een een nieuwe variant van het coronavirus op, genaamd COVID-19, een ziekte die longinfecties en ademhalingsproblemen veroorzaakt. De naam coronavirus is afgeleid van het beeld van het virus onder de elektronenmicroscoop. Het virus heeft kroonvormige (uit het Latijn: corona - kroon) uitsteeksels met een bolletje erop. Coronavirussen komen wereldwijd voor en worden meestal overgedragen via druppelinfectie uit neus- en keelholte (hoesten, niezen), maar ook via contactinfectie. Talloze varianten zijn endemisch onder vleermuizen en gaan van hen over naar andere diersoorten of naar mensen als zoönosen.

• Wat is is het coronavirus?
• Oorzaken van infectie met het coronavirus
• Symptomen van een coronavirusinfectie
• Verschijnselen
• SARS
• MERS-CoV
• COVID-19
• Update nieuw coronavirus
• Verspreiding
• Besmetting
• Al besmettelijk tijdens incubatieperiode?
• Nieuw coronavirus en zwanger
• Complicaties van COVID-19
• Cytokinestorm
• Acuut ademhalingsfalen
• Longontsteking
• Acute Respiratory Distress Syndrome (ARDS)
• Acuut leverletsel
• Acuut hartletsel
• Secundaire infectie
• Acuut nierletsel
• Septische shock
• Diffuse intravasale stolling (DIS)
• Bloedproppen
• Rabdomyolyse
• Arts raadplegen
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van een coronavirusinfectie
• Preventie van besmetting met het coronavirus

Wat is is het coronavirus?

Het coronavirus is een groep virussen die voornamelijk luchtweginfecties veroorzaakt. Eerder bekende virusstammen veroorzaken de atypische pneumonie bekend als Ernstig Acuut Ademhalingssyndroom (SARS). Het MERS (Middle East Respiratory Syndrome)-coronavirus dat in de zomer van 2012 bij mensen opdook en zich manifesteert door een acute longziekte en levensbedreigende ademhalingsproblemen, is ook het resultaat van een coronavirusinfectie. In de stad Wuhan in China is eind 2019 een uitbraak van een nieuw coronavirus, genaamd COVID-19, waarbij de meeste patiënten een longontsteking hebben.

Oorzaken van infectie met het coronavirus

Een coronavirusinfectie wordt veroorzaakt door stammen van virussen die voornamelijk dieren zoeken als hun belangrijkste gastheren en, zoals wetenschappers anno 2024 vermoeden, ofwel zijn overgedragen van dieren op mensen of zich hebben ontwikkeld via bepaalde genmutaties. In het geval van een coronavirusinfectie, die zich manifesteert in de vorm van de longziekte SARS, zijn civetkatachtigen en vleermuizen de belangrijkste gastheren van het verantwoordelijke virus. Hun vlees wordt bereid als een delicatesse in de Chinese keuken en verwerkt als een medicijn in de traditionele Chinese geneeskunde. Er wordt aangenomen dat nauw contact met de dieren en hun besmette vleesproducten heeft geresulteerd in wat bekend staat als zoönotische overdracht op mensen. Een zoönose is elke ziekte of infectie die van nature overdraagbaar is van gewervelde dieren op mensen.

In tegenstelling tot de SARS-coronavirusinfectie, die ook zeer besmettelijk is in de secundaire transmissievorm, dat wil zeggen van persoon tot persoon, is een dergelijke infectie met het MERS-coronavirus, die afkomstig is van dromedarissen, alleen waarschijnlijk onder bepaalde omstandigheden. Kortom, beide ziekten worden overgedragen door druppelinfectie. Andere mogelijke oorzaken die nog niet duidelijk zijn bewezen, zijn contactinfecties en overdracht via vervuilde ontlasting en ongedierte zoals kakkerlakken.

Het lijkt er op dat het nieuwe coronavirus, genaamd COVID-19, niet makkelijk van mens op mens overdraagbaar is, maar essentiële gegevens hoe gemakkelijk die overdracht gaat, ontbreken vooralsnog.

Symptomen van een coronavirusinfectie

Verschijnselen

Typische symptomen van een coronavirusinfectie zijn:

• koorts
• ademhalingsmoeilijkheden zoals kortademigheid
• spierpijn
• hoesten
• heesheid
• misselijkheid

SARS

De coronavirusinfectie die bekend staat als SARS manifesteert zich als een atypische longontsteking. Twee tot zeven dagen na de infectie verschijnt plotseling een hoge, snel stijgende koorts evenals kortademigheid en pijn in de borst en spierpijn. Naarmate de coronavirusinfectie vordert, raken beide longen ontstoken en nemen de bloedplaatjes en witte bloedcellen aanzienlijk af. Hoest, heesheid, keelpijn en, meer zelden, misselijkheid, braken, diarree en duizeligheid kunnen ook worden waargenomen. In maximaal 20% van alle gevallen eindigt een SARS-coronainfectie met de dood.

MERS-CoV

De coronavirusinfectie, bekend als MERS-CoV, begint plotseling als een griep met hoge koorts en hoest. Na ongeveer een week is er longontsteking en acuut ademnoodsyndroom, wat in veel gevallen leidt tot ademhalingsinsufficiëntie, dat wil zeggen volledig ademhalingsfalen. In ongeveer 40 tot 50% van de gevallen is een MERS-CoV-coronavirusinfectie dodelijk, vooral bij mensen met een verzwakt immuunsysteem, kankerpatiënten en diabetici die lijden aan de ernstigste manifestaties.

COVID-19

Mensen die besmet zijn met het coronavirus COVID-19 ontwikkelen longklachten en zijn kortademig. Ook hebben ze koorts. Andere gemelde klachten zijn vermoeidheid, droge hoest, kortademigheid en ademnood. Gevallen van ernstige infectie kunnen leiden tot longontsteking, nierfalen en overlijden. Een longontsteking kan bij mensen met een verzwakte afweer, onderliggende aandoening of bij ouderen zeer ernstig tot dodelijk zijn. De Wereldgezondheidsorganisatie (Engels: World Health Organization, WHO) vermeldt dat een kwart van de geïnfecteerden een ernstige ziekte had en dat veel van hen die stierven, andere aandoeningen hadden zoals hoge bloeddruk (hypertensie), diabetes of hart- en vaatziekten die hun immuunsysteem aantasten. Bij een meerderheid van degenen die in het ziekenhuis waren opgenomen, waren bij opname de vitale functies stabiel ze hadden een laag aantal witte bloedcellen en een tekort aan lymfocyten, wat vaak wordt geassocieerd met infecties.

Update nieuw coronavirus

Verspreiding

Men vermoedt dat het nieuwe coronavirus is voortgekomen uit illegaal verhandelde dieren in het wild op een vismarkt in Wuhan te China en zich nu tussen mensen kan verspreiden. Van de eerste geïdentificeerde besmette patiënten waren er velen werkzaam op de Huanan Seafood Market te Wuhan. Op de markt werden naast vis, ook andere dieren verkocht. Chinese autoriteiten hebben een verbod aangekondigd op de verkoop van deze dieren zoals slangen, dassen en krokodillen.

Besmetting

Het coronavirus COVID-19 verspreidt zich vooral via nies- en hoestdruppeltjes van besmette hoesters en proesters. Het virus kan direct van mens op mens worden overgedragen of (voor beperkte tijd) via oppervlakken zoals deurklinken, afstandsbedieningen en toetsenborden.

Al besmettelijk tijdens incubatieperiode?

Dit nieuwe virus is in tegenstelling tot SARS mogelijk reeds besmettelijk tijdens de incubatietijd, de periode waarin iemand al wel besmet is, maar nog geen ziekteverschijnselen heeft. Er zijn meldingen dat mensen het virus overdragen zonder symptomen te vertonen.[1/2] Deze incubatietijd varieert volgens de WHO van een dag tot twee weken. Dit is mogelijk ook een belangrijk verschil met het SARS-virus, een andere variant van het coronavirus die in 2002 en 2003 ruim 800 mensen het leven kostte. Deze was niet reeds besmettelijk in de incubatieperiode.

Nieuw coronavirus en zwanger

Zwangere vrouwen ervaren veranderingen in hun lichaam die het risico op sommige infecties kunnen vergroten. Met virussen uit dezelfde familie als COVID-19 en andere virale luchtweginfecties, zoals influenza (griep), hebben vrouwen een hoger risico op het ontwikkelen van een ernstige ziekte. Het is voor zwangere vrouwen altijd belangrijk om zichzelf tegen ziekten te beschermen. Je kunt de verspreiding van COVID-19 helpen stoppen door deze maatregelen te nemen:

• hoest en nies in je elleboog
• vermijd mensen die ziek zijn
• maak vaak je handen vaak schoon met zeep en water of een handdesinfecterend middel op basis van alcohol
• houd minstens anderhalve meter afstand van andere personen

Voor zover bekend lijkt het ziekteverloop bij zwangeren hetzelfde als bij vrouwen die niet zwanger zijn, aldus het RIVM. Je hoeft je dus geen extra zorgen te maken. Ook blijkt het nieuwe coronavirus geen verhoogde kans te geven op een miskraam of een aangeboren afwijking.

Complicaties van COVID-19

In de meeste gevallen leidt een coronavirusinfectie voorbij zonder symptomen of met heel milde klachten. Met name bij jonge mensen laat het coronavirus zich heel moeilijk herkennen. Bij die mildste klachten kan het gaan om een neusverkoudheid of gewrichtspijn, zonder koorts. Buikkrampen of diarree komen ook voor. Zelfs een tijdelijk verlies van het reukvermogen als enige symptoom kan duiden op het coronavirus. Weer anderen krijgen last van de gebruikelijke griepachtige symptomen. Een flinke koorts treedt op samen met hoesten en slikproblemen. Er is pijn in de spieren en ledematen. Je hebt longklachten en bent kortademig. De infectie zelf duurt enkele dagen, gedurende welke tijd je afhankelijk bent van bedrust. Het maag-darmkanaal kan ook worden beïnvloed, waardoor diarree of braken ontstaat. In ernstige gevallen lijdt de patiënt ook aan kortademigheid, wat vaak kan leiden tot paniekaanvallen en bewustzijnsverlies.

Cytokinestorm

Grofweg 1 op de 6 mensen met een coronavirusinfectie krijgt last van complicaties, waaronder enkele die levensbedreigend zijn. Veel van deze complicaties kunnen worden veroorzaakt door een aandoening die bekend staat als het cytokine release syndroom – kortweg 'CRS' – een aandoening waarbij een uitgebreide ontstekingsreactie in het lichaam ontstaat Het staat ook bekend als een cytokinestorm, een mogelijk fatale reactie van het lichaam waarbij de T- en B-cellen afweersysteemmoleculen uitscheiden die een ontstekingsreactie in het hele lichaam veroorzaken. Dit kan weefsel doden en organen beschadigen, waaronder je longen, hart en nieren.

Er kunnen de volgende COVID-19-complicaties optreden:.

Acuut ademhalingsfalen

Bij acute ademhalingsproblemen pompen je longen mogelijk niet genoeg zuurstof in je bloed of staan ze mogelijk niet genoeg kooldioxide af. Beide problemen kunnen tegelijkertijd optreden. Bij mensen die sterven aan COVID-19, is acuut ademhalingsfalen (respiratoire insufficiëntie of respiratoir falen) de belangrijkste doodsoorzaak gebleken.

Longontsteking

Bij een longontsteking zijn de kleinere luchtwegen en longblaasjes ontstoken. Afbeeldingen van de longen van zeer zieke COVID-19-patiënten laten zien dat ze gevuld zijn met vocht, etter en celresten. In die gevallen konden de lichamen van patiënten geen zuurstof naar het bloed overbrengen om hun systemen goed te laten werken.

Acute Respiratory Distress Syndrome (ARDS)

Aan het begin van het uitbreken van COVID-19 in China was het acute respiratory distress syndrome (ARDS) een van de meest voorkomende complicaties. Bij ARDS zijn de longen zo ernstig beschadigd dat er vloeistof in begint te lekken. Als gevolg hiervan heeft het lichaam moeite om zuurstof in de bloedbaan te krijgen. Dan heeft iemand soms zuurstof of zelfs beademing nodig.

Acuut leverletsel

De meest ernstig zieke patiënten lopen het grootste risico op leverschade. Acuut leverletsel en leverfalen zijn levensbedreigende complicaties.

Acuut hartletsel

Sommige patiënten met COVID-19 die in het ziekenhuis worden opgenomen ontwikkelen hartproblemen, waaronder aritmieën, hartritmestoornissen. Maar het is niet duidelijk of het virus zelf het hart van de patiënt heeft aangetast, of dat de schade is veroorzaakt simpelweg omdat de ziekte in het algemeen zoveel stress op hun lichaam veroorzaakt.

Secundaire infectie

Een secundaire infectie houdt in dat je een infectie krijgt die niet gerelateerd is aan het eerste probleem dat je had en dus pas later ontstaat. In dit geval betekent dit dat iemand met COVID-19 besmet raakt met iets anders. Streptokokken- en stafylokokkeninfecties zijn veelvoorkomende boosdoeners. Dit kan ernstig genoeg zijn om het risico op overlijden te verhogen.

Acuut nierletsel

Als je nieren niet meer goed werken kun je zo nodig dialyse krijgen totdat je nieren weer normaal functioneren. Maar soms geneest de schade niet en krijgen mensen chronische nieraandoeningen, die langetermijnbehandeling vereisen.

Septische shock

Septische shock is een ernstige aandoening die het gevolg is van een grootschalige invasie van het bloed met bacteriën (sepsis of bloedvergiftiging). Als je bloeddruk te veel daalt, kan een septische shock fataal zijn.

Diffuse intravasale stolling (DIS)

Bij diffuse intravasale stolling (afgekort DIS) wordt de bloedstolling in de vaten (intravasculair) geactiveerd. Hierbij werkt de bloedstollingsreactie van het lichaam dus niet goed. Er vormen zich abnormale stolsels, die kunnen leiden tot inwendige bloedingen of orgaanfalen.

Bloedproppen

DIS zorgt ervoor dat de bloedstollingsreactie van je lichaam anders werkt dan zou moeten. Er vormen zich ongebruikelijke stolsels, die kunnen leiden tot inwendige bloedingen of orgaanfalen. Sommige onderzoekers zeggen dat het coronavirus mogelijk een nieuwe stollingsaandoening veroorzaakt, COVID-19-coagulopathie.

Rabdomyolyse

Rabdomyolyse beschrijft de snelle afbraak van dwarsgestreepte spieren. Terwijl cellen uit elkaar vallen, stroomt een eiwit genaamd myoglobine in je bloedbaan. Als je nieren het niet snel genoeg uit je bloed kunnen spoelen, kan het ze overweldigen en de dood veroorzaken.

Arts raadplegen

Als er een vermoeden bestaat van de zeer besmettelijke coronavirusinfectie, moet onmiddellijk een arts worden geraadpleegd om ernstige complicaties te voorkomen. Als je symptomen vertoont zoals hoge koorts, kortademigheid, hoest, spierpijn, keelpijn en koude rillingen, kan een arts een antilichaamtest gebruiken om te bepalen of er een infectie met het coronavirus is of niet.

RNA-virussen verspreiden zich in het organisme van de patiënt en leiden tot verlamming van de trilhaartjes, die betrokken zijn bij de ademhalingsfunctie. In geval van een infectie met het SARS-coronavirus, verschijnt naast de griepachtige symptomen een atypische longontsteking. Dit manifesteert zich in beide longen met een afname van witte bloedcellen en bloedplaatjes.

Omdat deze infectieziekte wordt verspreid door contact- en druppelinfectie, moeten mensen die met de patiënt leven of regelmatig contact hebben, onmiddellijk een arts raadplegen om te zien of ze er ook door zijn getroffen. Dit is ook van toepassing als er geen symptomen zijn, omdat de incubatietijd twee tot zeven dagen duurt.

Als de zieke geen arts raadpleegt omdat hij denkt dat het alleen een onschadelijke griep is en geen symptomatische behandeling krijgt, kan de infectie een dodelijke afloop hebben.

Onderzoek en diagnose

Als een coronavirusinfectie wordt vermoed, wordt na een grondige beoordeling van de risicofactoren, zoals eerder contact met geïnfecteerde patiënten of een verblijf in een risicogebied, een röntgenfoto van de longen uitgevoerd om de longontsteking veroorzaakt door het virus te bepalen. Bloedonderzoek kan uitwijzen dat je besmet bent met het virus.

Behandeling van een coronavirusinfectie

In de strijd tegen een coronavirusinfectie is er anno 2024 nog geen medicijn voor causale behandeling beschikbaar. Behandeling richt zich op verlichting van de symptomen en de verminderde ademhaling wordt ondersteund door extra zuurstof. Soms is mechanische ademhalingsondersteuning vereist. Een luchtbevochtiger of warme douche kan helpen bij het verlichten van keelpijn en hoest. Als je ziek bent, moet je veel vocht drinken om uitdroging te voorkomen en rusten.

De symptomen van SARS-coronavirusinfectie kunnen worden behandeld door toediening van hoge doses steroïden zoals cortison en intraveneuze toediening van het antivirale geneesmiddel riboflavine. Behandeling met bloedserum van patiënten die met succes een coronavirusinfectie hebben overleefd, is in veel gevallen ook succesvol gebleken.

Sinds het uitbreken van de MERS-CoV-coronavirusinfectie hebben wetenschappers in een reeks experimenten met geïnfecteerde rhesusapen een behandeling getest met een combinatie van riboflavine en interferon, waardoor het virus zich niet vermenigvuldigt en ze stelden vast dat dit leidt tot aanzienlijk minder schade aan longweefsel en virusconcentraties in het bloed. Er wordt ook intensief gewerkt aan eiwitbehandelingen die kunnen voorkomen dat het virus de cellen binnendringt.

Er is een vaccin tegen het nieuwe coronavirus.

Preventie van besmetting met het coronavirus

De belangrijkste maatregelen die je kunt nemen om verspreiding van het coronavirus te voorkomen, zijn:

• regelmatig je handen grondig wassen met water en zeep (gedurende ten minste 20 seconden)
• indien water en zeep niet direct beschikbaar zijn, gebruik dan een handdesinfecterend middel dat ten minste 60% alcohol bevat
• raak je ogen, neus en mond niet aan met ongewassen handen
• vermijd nauw contact met anderen, houd tenminste 1,5 meter afstand
• géén handen schudden
• vermijd contact met zieke mensen
• blijf thuis als je ziek bent en zorg dat je anderen niet besmet
• hoesten en niezen in de binnenkant van je elleboog
• papieren zakdoekjes gebruiken
• gooi gebruikte tissues of zakdoeken direct in de prullenbak

De beste manier om een coronavirusinfectie te voorkomen, is om niet naar landen te reizen waar je de ziekte kunt oplopen. In risicogebieden moet contact met dieren en drukke plaatsen met veel mensen zoveel mogelijk worden vermeden en moet worden gezorgd voor meer hygiëne. Degenen met een verzwakt immuunsysteem als gevolg van reeds bestaande chronische aandoeningen moeten hier bijzondere aandacht aan besteden om een levensbedreigende coronavirusinfectie te voorkomen.

Noten:

1. Rachael Rettner. New coronavirus can spread before symptoms start, German case suggests. https://www.livescience.com/coronavirus-spread-before-symptoms.html (ingezien op 13-3-2020)
2. The Guardian. Coronavirus: many infections spread by people yet to show symptoms – scientists. https://www.theguardian.com/science/2020/mar/12/coronavirus-most-infections-spread-by-people-yet-to-show-symptoms-scientists (ingezien op 16-3-2020)

Lees verder

• MERS-virus: symptomen, oorzaak, vaccinatie en behandeling
• Coronavirus (COVID-19): symptomen, besmetting en behandeling
• Benauwdheid en hoesten: oorzaken, behandeling en preventie
• Kortademigheid: symptomen en oorzaken bij inspanning of rust
• Hoesten: oorzaken, symptomen en behandeling van hoest