Persoonlijkheidsverandering door een lichamelijke ziekte

Een persoonlijkheidsverandering door een lichamelijke ziekte wordt ook organische persoonlijkheidsverandering genoemd. We zijn vertrouwd met mensen die een karakterverandering ondergaan naar aanleiding van een psychische aandoening of psychische ziekte. Mensen die bijvoorbeeld aan dementie of schizofrenie lijden kunnen sterk veranderen. Maar ook een aantal somatische aandoeningen kunnen veranderingen teweeg brengen in de persoonlijkheid van de zieke. Meestal wordt dit door de omgeving niet altijd gelinkt aan de ziekte en zo kunnen er moeilijkheden en onbegrip ontstaan.

• Wat is een organische persoonlijkheidsverandering?
• Kenmerken
• Oorzaken
• Meest voorkomende gedragsveranderingen bij de verschillende aandoeningen
• Behandeling van persoonlijkheidsverandering
• Omgaan met persoonlijkheidsverandering

Wat is een organische persoonlijkheidsverandering?

Een organische persoonlijkheidsverandering is een verandering als gevolg van een lichamelijke ziekte. Dit kan door een lichamelijke aandoening bijvoorbeeld een gezwel of bloeding in de hersenen of door een somatische ziekte (volgens DSM-IV):

• die niet het gevolg is van een psychische stoornis
• die niet uitsluitend optreedt in beloop van een delirium
• die geen dementie is

Wat is een somatische ziekte?

Een somatische ziekte is een ziekte die betrekking heeft op het lichaam. De oorzaak van de ziekte is dus van lichamelijke oorsprong en is niet psychisch.

Wat is een persoonlijkheidsverandering?

De persoonlijkheid van iemand is het deel van iemands gedrag dat altijd hetzelfde is en iemand onderscheidt van anderen. Plots of geleidelijk aan is de persoon anders in zijn doen en laten dan we gewoon zijn van hem/haar. Veranderingen uiten zich in afwijkend gedrag en kan verschillende oorzaken hebben.

Kenmerken

Een duurzame persoonlijkheidsverandering of aanscherping van bestaande karaktertrekken kan een aantal van volgende kenmerken vertonen:

• affectieve instabiliteit
• prikkelbaarheid of angst
• woede uitbarstingen
• kritiekstoornissen
• apathie en onverschilligheid
• achterdocht

Volgens DSM-IV kunnen we dan ook verschillende types onderscheiden namelijk:

• labiele type
• ontremde type
• agressieve type
• apathische type
• paranoïde type
• 2 bijzondere vormen zijn het frontaalsyndroom type die wordt gekenmerkt door pseudo-depressieve apathie en onverschilligheid
• en de pseudo-psychopathiforme variant die gekenmerkt wordt door euforie en infantiel, asociaal gedrag.

Oorzaken

De oorzaken van een organische persoonlijkheidsverandering zullen meestal te vinden zijn in aandoeningen of ziekten waarvan een deel van de hersenen ook aangetast is. De meest voorkomende aandoeningen of ziekten waarvan persoonlijkheidsveranderingen werden vastgesteld zijn de volgende:

• hersentumor
• schedeltrauma
• subarachnoïdale bloeding (aneurisma)
• interictaal bij temperaal epilepsie
• postencefalitische parkinsonisme
• chorea van Huntington
• multiple sclerose
• schildklier- en bijnierstoornissen
• lood- of mangaanintoxicatie
• lupus erythemadodes

Stemmingsstoornissen door somatische stoornissen komt ook heel vaak voor. Iemand die bijvoorbeeld de griep heeft of simpelweg koorts en pijn heeft, kan meestal ook prikkelbaarder, humeuriger, neerslachtiger en/of apatischer voorkomen. Dit is dan tijdelijk, zodra de persoon zich beter voelt, verdwijnen deze kenmerken ook opnieuw.

Er zijn heel wat ziekten, infecties en aandoeningen die een persoonlijkheidsverandering kunnen meebrengen. In onderstaande zetten we even de meest voorkomende ziektes op rijtje waarvan aangenomen is dat deze een duurzame verandering in de persoonlijkheid kunnen veroorzaken.

Meest voorkomende gedragsveranderingen bij de verschillende aandoeningen

Hersentumor

Wat?
Een hersentumor is een gezwel dat ontstaat in de hersenen door overmatige celdeling. Er zijn goedaardige en kwaadaardige hersentumoren. Deze kunnen aanleiding geven tot verstoorde hersenfuncties.

Voorkomende persoonlijkheidsveranderingen:

• teruggetrokken en humeurig
• impulsiviteit, rusteloosheid, ongeduldig zijn
• spontaniteit of flexibiliteit
• apathie, kinderlijkheid, ontremming, dwanglachen of -huilen, agressie
• afgenomen of toegenomen seksuele interesses
• afhankelijke opstelling en initiatiefloos gedrag
• woede uitbarstingen, depressiviteit
• gevoelens van machteloosheid

Schedeltrauma

Wat?
Een schedeltrauma is de algemene benaming voor een ongeval waarbij de schedel betrokken is.

Voorkomende persoonlijkheidsveranderingen:

• angst
• depressie
• stemmingswisseling
• geïrriteerdheid

Huntington

Wat?
Dit is een erfelijke aandoening die bepaalde delen van de hersenen aantast. Deze aandoening is ongeneeslijk.

Voorkomende persoonlijkheidsveranderingen:

• dwanggedrag
• agressie
• angst
• depressie en wantrouwen

Multiple sclerose

Wat?
Multiple sclerose is een aandoening van het centraal zenuwstelsel, namelijk de hersenen en het ruggenmerg. Er ontstaan ontstekingen in de myelineschede waardoor de zenuwbanen de prikkels niet goed meer overbrengen.
Soms kan er een persoonlijkheidsverandering optreden die zich uit in:

• egocentriciteit
• onverschilligheid

Schildklierstoornis

Wat?
Een schildklierstoornis is een stoornis in de werking van de schildklier.

Voorkomende persoonlijkheidsveranderingen:

• depressieve stemming
• paniekgevoel, constant stress
• negatief zelfbeeld
• stemmingswisselingen
• huilbuien, irritatie-aanvallen
• dingen uitstellen

Lyme-encefalopathie

Wat?
Dit is een infectieziekte die veroorzaakt wordt door spiraalvormige bacteriën. De infectie kan veroorzaakt worden door een tekenbeet.

Voorkomende persoonlijkheidsveranderingen:

• stemmingswisselingen
• prikkelbaarheid
• angststoornissen

Loodintoxicatie

Wat?
Een loodvergiftiging ontstaat wanneer het lichaam te veel lood bevat. Het bevindt zich dan in de botten, het bloed, het zenuwstelsel en bepaalde organen. Het kan in het lichaam terechtkomen via de mond of de longen door bijvoorbeeld inademing van dampen.

Voorkomende persoonlijkheidsveranderingen:

• Bij jonge kinderen: humeurig, geen zin in spelen
• Volwassenen: libidoverlies

Lupus

Wat?
Lupus is een auto-immuunziekte. Het is een reumatische aandoening als gevolg van een verkeerde werking van het afweersysteem waardoor dat het zich tegen de eigen gezonde lichaamscellen en weefsels gaat richten.

Voorkomende persoonlijkheidsveranderingen:

• angst en/of depressieve stemming
• affectieve, paranoïde en soms schizofrenieforme (psychosen) kenmerken.

Behandeling van persoonlijkheidsverandering

Meestal zal daar weinig kunnen aan gedaan worden. In bepaalde gevallen kan medicatie worden toegediend om de symptomen zoals onder andere agressie, somberheid te bestrijden.

Omgaan met persoonlijkheidsverandering

Wanneer je partner of een gezinslid een persoonlijkheidsverandering ondergaat, is dit vaak moeilijk te aanvaarden. De persoon reageert anders dan je van hem/haar gewoon bent of verwacht. Soms kan je het gevoel krijgen dat je deze persoon niet meer kent en verlang je om de oude persoon terug te krijgen. Maar dit is niet evident. Vaak zijn het blijvende persoonlijkheidsveranderingen en zal je je erbij moeten neerleggen dat je met deze persoon opnieuw moet leren samenleven. Soms lukt dit en soms lukt dit spijtig genoeg ook niet. De persoon zelf die de persoonlijkheidsverandering doormaakt, heeft daar meestal geen inzicht in. In veel gevallen heeft het dus ook weinig zin om de persoon zelf daarmee te confronteren. Soms kun je de persoon wel verbeteren op het moment dat hij anders doet maar dan kan het ook juist zijn dat hij/zij heftiger gaat reageren waardoor het omgekeerde bereikt wordt en dit voor nog meer frustraties zorgt. Een andere mogelijkheid is ook dat de persoon in kwestie alles gewoon wegwuift en minimaliseert. Het zal belangrijk zijn om te zoeken naar een nieuw evenwicht.