Voortijdige puberteit: Oorzaken van vroeg begin puberteit

Circa 1 op 5000 tot 10.000 kinderen lijdt aan een voortijdige puberteit (pubertas praecox). Bij een vroege puberteit is een jongen of meisje te vroeg seksueel volwassen geworden. Meisjes beginnen dan voor de leeftijd van acht jaar seksuele kenmerken te ontwikkelen. Bij jongens starten deze voortijdige puberteitssymptomen voor de leeftijd van negen jaar. Tijdens de puberteit ontstaat een snelle groei van botten en spieren en gebeuren veranderingen in de lichaamsvorm en -grootte. De vroege start van de puberteit bestaat uit enkele types. Meestal is de oorzaak onbekend, maar soms ligt een aandoening, tumor of hersenafwijking aan de basis van het vroeg begin van de puberteitskenmerken. De behandeling voor een vroegrijpe puberteit bestaat uit medicatie en/of de behandeling van het onderliggend probleem om een verdere ontwikkeling van de puberteit uit te stellen.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Types van voortijdige puberteit bij meisjes en jongens
• Centrale vroegtijdige puberteit
• Perifere vroegtijdige puberteit
• Premature thelarche
• Voortijdige adrenarche
• Risicofactoren van vroegrijpe puberteit bij kind
• Symptomen
• Jongens en meisjes
• Meisjes
• Jongens
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van vroege start van puberteit bij kinderen
• Centrale vroegtijdige puberteit
• Perifere vroegtijdige puberteit
• Prognose van puberteit die voortijdig optreedt
• Complicaties van vroeg begin van puberteit
• Preventie van vroegtijdige puberteit
• Praktische tips voor het leven met voortijdige puberteit
• Zoek medische begeleiding
• Ondersteun het emotionele welzijn van het kind
• Draag bij aan een gezonde levensstijl
• Misvattingen rond voortijdige puberteit
• Voortijdige puberteit is altijd erfelijk
• Voortijdige puberteit is niet schadelijk voor de gezondheid
• Alleen meisjes krijgen te maken met voortijdige puberteit
• Voeding heeft geen invloed op het ontstaan van voortijdige puberteit
• Voortijdige puberteit heeft geen invloed op de mentale gezondheid
• Hormonale behandeling is altijd nodig
• Alle gevallen van voortijdige puberteit worden veroorzaakt door een medische aandoening

Epidemiologie

Voortijdige puberteit, of vroegtijdige seksuele rijping, komt relatief zeldzaam voor en betreft minder dan 1% van de kinderen. Het kan zowel bij jongens als meisjes optreden, hoewel het vaker wordt waargenomen bij meisjes. De prevalentie varieert wereldwijd, afhankelijk van genetische, omgevings- en gezondheidsfactoren.

Oorzaken

Voortijdige puberteit kan veroorzaakt worden door verschillende factoren:

• Centraal: Verhoogde activiteit van de hypothalamus en hypofyse, vaak idiopathisch, maar soms door tumoren of neurologische aandoeningen.
• Perifeer: Te veel geslachtshormonen door tumoren van de eierstokken, testikels of bijnieren, of door een verhoogde productie van geslachtshormonen door andere oorzaken.
• Exogeen: Blootstelling aan geslachtshormonen via medicijnen of externe bronnen kan ook vroegtijdige puberteit veroorzaken.

Types van voortijdige puberteit bij meisjes en jongens

De oorzaken van centrale en perifere vroegtijdige puberteit zijn variabel, maar de symptomen zijn wel vergelijkbaar.

Centrale vroegtijdige puberteit

Bij centrale vroegtijdige puberteit scheiden de hersenen op een abnormaal jonge leeftijd gonadotrofinen af. Dit zijn hormonen die door de hypofyse worden afgescheiden. Gonadotrofinen signaleren de geslachtsklieren (die aanwezig zijn in de eierstokken van meisjes en de testikels van jongens) om geslachtshormonen te produceren. Deze geslachtshormonen zorgen voor de fysieke veranderingen die optreden in de puberteit. De oorzaken van dit type zijn meestal onduidelijk. De meeste kinderen met deze aandoening hebben geen andere ernstige medische problemen of aandoeningen die leiden tot een vroegtijdige puberteit.

In sommige gevallen is centrale vroegtijdige puberteit geassocieerd met:

• congenitale bijnierhyperplasie (een groep genetische aandoeningen waarbij en abnormale hormoonproductie door de bijnieren optreedt)
• een hamartoom
• een hersenabces (verzameling van pus in de hersenen)
• een hersentumor of een ruggenmergtumor zoals een craniofaryngioom, glioom, …
• een hoofdtrauma
• een letsel aan de hersenen of het ruggenmerg
• een sarcoïd of tuberculair granuloom
• een vasculair letsel
• een vochtophoping in de hersenen bij de geboorte (hydrocefalie: waterhoofd)
• encefalitis (ontsteking van hersenen)
• hypothyreoïdie (een traag werkende schildklier)
• neurofibromatose type 1 (meestal geassocieerd met een oogglioom)
• radiotherapie aan de hersenen of het ruggenmerg
• statische encefalopathie (hersenziekte)

Perifere vroegtijdige puberteit

Perifere vroegtijdige puberteit (gonadotropine onafhankelijke vroegtijdige puberteit) komt minder vaak voor dan centrale voortijdige puberteit. Dit type voortijdige puberteit is het gevolg van de vroege productie van de hormonen androgeen en oestrogeen in andere lichaamsdelen. De vroege productie van androgeen en oestrogeen resulteert uit door onderliggende problemen met de bijnieren, de eierstokken, de hypofyse of de testikels.

Enkele mogelijke oorzaken zijn:

• eierstokcysten of eierstoktumoren bij meisjes
• het McCune-Albright-syndroom, een zeldzame genetische aandoening die problemen veroorzaakt met de hormoonproductie, de huidskleur en de botgezondheid
• het Williams-syndroom (ontwikkelingsstoornis)
• testikeltumoren bij jongens
• tumoren in de hypofyse of bijnieren

Andere vormen van vroegrijpe puberteit
Soms krijgt het kind te maken met een ander type vroegtijdige puberteit. De behandeling voor deze twee soorten vroegrijpe puberteit is niet nodig.

Premature thelarche

Premature thelarche veroorzaakt bij meisjes een milde ontwikkeling van de borst. De puberteitssymptomen zin beperkt en verdwijnen uiteindelijk soms totdat de normale puberteit optreedt.

Voortijdige adrenarche

Bij voortijdige adrenarche scheiden de bijnieren op bijzonder jonge leeftijd androgeen af. Het kind heeft dan een kleine hoeveelheid haargroei en krijgt een beginnende geur van een volwassen lichaam. Andere puberteitskenmerken komen niet tot stand totdat de echte puberteit optreedt.

Risicofactoren van vroegrijpe puberteit bij kind

Een voortijdige puberteit treft meisjes veel vaker dan jongens. Afro-Amerikaanse kinderen zijn ook vaker aangetast. Wanneer een familiegeschiedenis aanwezig is, komt de aandoening ook meer tot uiting. Diverse genetische mutaties (wijzigingen) zijn betrokken in een vroegtijdige puberteit, zoals de genen KISS1 en MKRN3.

Andere risicofactoren voor vroegtijdige puberteit zijn onder meer:

• ingestie (inslikken via de mond) of blootstelling aan producten die testosteron of oestrogeen bevatten, zoals anticonceptiepillen of hormooncrèmes en zalven
• radiotherapie van de hersenen of het ruggenmerg voor de behandeling van tumoren, leukemie en vergelijkbare aandoeningen
• zwaarlijvigheid

Symptomen

Jongens en meisjes

Tekenen van een vroegrijpe puberteit bij zowel jongens als meisjes zijn:

• acne (huidaandoening met ontsteking van talgklieren)
• de ontwikkeling van schaamhaar en okselhaar
• een lichaamsgeur
• een snelle groeispurt

Op jonge leeftijd zijn de meeste kinderen groter dan leeftijdgenoten, maar op volwassen leeftijd zijn ze meestal kleiner dan gemiddeld.

Meisjes

Meisjes met een vroegtijdige puberteit starten vroeg met de menstruatie en borstontwikkeling.

Jongens

Typische tekenen van een vroegrijpe puberteit bij jongens zijn

• de groei van gezichtshaar
• een diepere stem
• spontane erecties en ejaculaties
• vergrote testikels en een vergrote penis

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen bij voortijdige puberteit zijn onder andere:

• Vroege ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken, zoals borstgroei bij meisjes of testis vergroting bij jongens.
• Vroegtijdige menstruatie bij meisjes of vergroting van de penis bij jongens.
• Snelle groei in lengte en versnelde botrijping, wat kan leiden tot vroegtijdige beëindiging van de groeifase.

Diagnose en onderzoeken

De kinderarts heeft de medische geschiedenis van het kind nodig en voert daarna een lichamelijk onderzoek uit. De arts bestelt mogelijk röntgenfoto’s van de hand en pols om de 'leeftijd' van de botten van het kind te bepalen. Indicaties van een snellere botgroei helpen een diagnose bevestigen of uitsluiten. Verder zijn een stimulatietest met het gonadotropine-releasing hormoon (Gn-RH) en een bloedonderzoek nodig. Deze testen controleren op niveaus van andere hormonen, zoals testosteron bij jongens en progesteron bij meisjes, hetgeen nuttig is om een diagnose van voortijdige puberteit te bevestigen. Bij kinderen met centrale vroegtijdige puberteit gebeurt een stijging van Gn-RH en andere hormoonspiegels. De hormoonspiegels blijven hetzelfde bij kinderen met perifere voortijdige puberteit. Een pijnloze, niet-invasieve MRI-scan detecteert voorts problemen met de hypofyse. Bij tekenen van een te traag werkende schildklier, is een schildklierscan (nucleair beeldvormend onderzoek) tot slot aanbevolen.

Behandeling van vroege start van puberteit bij kinderen

Het kind heeft mogelijk geen behandeling nodig als de vroegtijdige puberteit mild is of langzaam verloopt. As de aandoening dichter bij de leeftijd van de normale puberteit komt, is vaak ook geen behandeling nodig. Wanneer een medische behandeling vereist is, hangt de behandeling af van het type vroegtijdige puberteit.

Centrale vroegtijdige puberteit

De arts wil de productie van het luteïniserend hormoon (LH) en het follikelstimulerend hormoon (FSH) door de hypofyse onderbreken. Hij schrijft hiervoor het medicijn GnRH-agonist voor dat de gonadale activiteit van de klier blokkeert. De arts dient dit medicijn om de maand tot drie maanden toe als een injectie, of anders krijgt het kind een implantaat dat de medicatie in de loop van één jaar langzaam afgeeft. Het kind gaat hierdoor vaak ook meer groeien dan zonder behandeling. Na ongeveer zestien maanden stopt de behandeling meestal en hervat de puberteit.

Perifere vroegtijdige puberteit

Vaak is een onderliggend probleem aanwezig, zoals een tumor, en dan behandelt de arts dit (zoals een tumor verwijderen). Hierdoor stopt het vroeg begin van de puberteit vaak. Sms schrijft de arts ook medicijnen voor om de premature productie van oestrogeen en testosteron te doen stoppen.

Prognose van puberteit die voortijdig optreedt

Een voortijdige puberteit leidt meestal niet tot gezondheidsproblemen op de lange termijn. Met de juiste behandeling en therapie ervaren kinderen met een vroegtijdige puberteit een gelukkige en gezonde puberteit en volwassenheid.

Complicaties van vroeg begin van puberteit

Een verminderd zelfbeeld, een laag gevoel van eigenwaarde, een depressie, middelenmisbruik en een klein gestalte zijn enkele complicaties van een voortijdige puberteit.

Preventie van vroegtijdige puberteit

Door een gezond gewicht van het kind aan te houden, vermindert het risico op een vroegtijdige puberteit en andere aandoeningen die gepaard gaan met obesitas en overgewicht, zoals diabetes mellitus type 2. Ook mag het kind geen medicijnen, voedingssupplementen of andere producten nemen met oestrogeen of testosteron, tenzij de arts dit heeft voorgeschreven of aanbevolen.

Praktische tips voor het leven met voortijdige puberteit

Voortijdige puberteit kan fysiek en emotioneel uitdagend zijn voor kinderen. Het is belangrijk om het proces goed te begeleiden en professionele hulp te zoeken om te zorgen voor een gezonde ontwikkeling.

Zoek medische begeleiding

Als voortijdige puberteit wordt gediagnosticeerd, is het cruciaal om nauw samen te werken met een kinderarts of endocrinoloog. Behandeling kan bestaan uit medicatie om de voortijdige puberteit te vertragen, zodat het kind op een normale leeftijd door de puberteit kan gaan. Het is belangrijk om regelmatig medische controles te ondergaan.

Ondersteun het emotionele welzijn van het kind

Voortijdige puberteit kan emotioneel verwarrend zijn voor het kind. Het kan helpen om open gesprekken te voeren over de veranderingen die het kind doormaakt en hen gerust te stellen dat ze niet alleen zijn. In sommige gevallen kan psychologische begeleiding nuttig zijn om het kind te helpen omgaan met de veranderingen in hun lichaam.

Draag bij aan een gezonde levensstijl

Hoewel voortijdige puberteit hormonale veranderingen met zich meebrengt, kan een gezonde levensstijl bijdragen aan het welzijn van het kind. Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon, voldoende lichaamsbeweging en slaap. Dit ondersteunt niet alleen de fysieke gezondheid, maar bevordert ook een positief zelfbeeld.

Misvattingen rond voortijdige puberteit

Voortijdige puberteit is altijd erfelijk

Hoewel genetische factoren een rol kunnen spelen bij het vroegtijdig inzetten van de puberteit, zijn er ook andere invloeden zoals omgevingsfactoren en hormonale verstoringen. Problemen met de bijnieren of de schildklier kunnen bijvoorbeeld een voortijdige puberteit veroorzaken.

Voortijdige puberteit is niet schadelijk voor de gezondheid

Kinderen met een vroegtijdige puberteit kunnen te maken krijgen met fysieke en emotionele uitdagingen. Snelle groei kan leiden tot een vroegtijdige sluiting van de groeischijven in de botten, waardoor de uiteindelijke lichaamslengte beperkt blijft. Daarnaast kunnen sociale en psychologische gevolgen optreden.

Alleen meisjes krijgen te maken met voortijdige puberteit

Hoewel het vaker bij meisjes voorkomt, kunnen ook jongens een voortijdige puberteit doormaken. Bij hen wordt dit minder snel opgemerkt, wat kan leiden tot een latere diagnose en behandeling.

Voeding heeft geen invloed op het ontstaan van voortijdige puberteit

Voeding kan wel degelijk een rol spelen. Overmatige inname van bewerkte voedingsmiddelen en hormoonverstorende stoffen kan mogelijk bijdragen aan een vervroegde puberteit. Een evenwichtig voedingspatroon kan helpen om hormonale balans te ondersteunen.

Voortijdige puberteit heeft geen invloed op de mentale gezondheid

Kinderen die vroeg in de puberteit komen, kunnen zich anders voelen dan hun leeftijdsgenoten. Dit kan leiden tot onzekerheid en zelfs problemen met de mentale gezondheid. Begeleiding door ouders en eventueel een professional kan helpen bij het omgaan met deze veranderingen.

Hormonale behandeling is altijd nodig

Niet alle kinderen met voortijdige puberteit hebben een medische behandeling nodig. Of behandeling nodig is, hangt af van de oorzaak en de ernst van de symptomen. In sommige gevallen wordt gekozen voor hormonale therapie om de ontwikkeling tijdelijk te vertragen.

Alle gevallen van voortijdige puberteit worden veroorzaakt door een medische aandoening

Soms blijft de oorzaak onbekend en wordt de voortijdige puberteit niet gekoppeld aan een specifieke ziekte of aandoening. Toch kan het nuttig zijn om een arts te raadplegen en eventueel bloedonderzoeken of andere diagnostische tests uit te laten voeren om een onderliggende oorzaak uit te sluiten.

Lees verder

• Eierstokcysten (cysten in eierstok): Soorten en symptomen
• McCune-Albright syndroom: Symptomen aan bot, hormonen & huid
• Williams-syndroom: Ontwikkelingsstoornis
• Congenitale bijnierhyperplasie: Vroege mannelijke symptomen