Cyste: Abnormaal gevormde zakvormige holte in lichaam

Een cyste (cystis) is een bijna altijd goedaardige blaas- of zakvormige holte met vloeibare, stroperige of taaie inhoud. Deze abnormaal gevormde ‘zakjes’ kunnen zich vrijwel overal in het lichaam bevinden. Vele oorzaken zijn bekend voor de vochtblaasjes. De meeste cysten zijn asymptomatisch, maar soms zijn ze wel voelbaar en pijnlijk. Af en toe bevatten de cysten ook kwaadaardige cellen. Niet altijd is een medische behandeling vereist, maar soms moet de arts het vocht wegzuigen of de cyste chirurgisch verwijderen. De vooruitzichten zijn voor de meeste patiënten met cysten uitstekend.

• Terminologie: Cyste versus abces
• Oorzaken van abnormaal gevormde zakvormige holte in lichaam
• Soorten cysten
• Locatie
• Symptomen
• Geen of weinig symptomen
• Gevaarlijke cysten
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Preventie van cysten

Terminologie: Cyste versus abces

Een cyste is geen normaal onderdeel van het weefsel waar het zich bevindt. Het heeft een duidelijk membraan en is gescheiden van het nabijgelegen weefsel. Het buitenste (capsulaire) gedeelte van een cyste staat bekend als de cystewand. Als de zakvormige holte gevuld is met pus, is meestal sprake van een abces en niet van een cyste. Daarnaast bestaat een abces in tegenstelling tot een cyste in een reeds eerder bestaande holte in het lichaam.

Oorzaken van abnormaal gevormde zakvormige holte in lichaam

Cysten zijn blaas- of zakvormige holtes in een abnormaal gevormde ruimte, waarin zich vocht bevindt. De meeste cysten zijn goedaardig en zijn veroorzaakt door verstoppingen in de natuurlijke afwateringssystemen van het lichaam. Sommige cysten zijn echter gezwelletjes die zich vormen binnen tumoren; deze zijn mogelijk kwaadaardig. Voorbeelden van dergelijke cysten zijn keratocysten en dermoïdcysten.

Verschillende oorzaken van cysten zijn bekend, zoals:

• cellulaire afwijkingen
• chronische ontstekingsaandoeningen
• een blokkering van kanalen in het lichaam
• fouten bij embryonale ontwikkeling
• genetische oorzaken
• infecties
• parasieten
• tumoren
• verstoppingen van kanalen in het lichaam waardoor een opbouw van vloeistoffen start
• verwondingen

Soorten cysten

Honderden verschillende soorten cysten zijn mogelijk. De meest bekende staan in volgende lijst:

• aneurysmatische botcyste: zakvormige holte in bot, gevuld met bloedvaten
• arachnoïdale cyste: cyste die hersenvocht bevat die ontstaat tussen het spinnenwebvlies in de hersenen
• atheroomcyste: goedaardige cyste door schade aan de huid
• Baker’s cyste: ophoping van gewrichtsvloeistof in knieholte
• borstcyste: een vloeistof gevulde zak in de borst
• branchiogene cyste: aangeboren cyste in het halsgebied, soms fistelend
• colloïd cyste: cyste in de hersenen die gelatineachtig materiaal bevat
• conjunctivale cysten: met vloeistof gevulde cysten op of onder de conjunctiva (oogbindvlies) van de ogen
• dacryops: goedaardige cyste in traanklier (traankliercyste)
• dentogene cyste: pathologische holten in onder- en/of bovenkaak, bekleed met epitheel als dat waaruit gebitselementen zijn gevormd en die gevuld zijn met vocht of een brij
• dermoïdcyste: een abnormale groei in de opperhuid, haarfollikels en talgklieren (zoals een dermoïdcyste in en rond het oog)
• echinokokkose: cysten door infectie met lintworm
• eruptiecyste: met bloed gevulde cyste aan de occlusale zijde van een doorbrekend (melk)gebitselement
• keratocyste: aangeboren cyste in het mediastinum (ruimte tussen de beide longen, hierin ligt het hart), gevuld met heldere vloeistof (bronwatercyste)
• een levercyste: dunwandige cysten in de lever die vloeistof bevatten, met buikpijn, schouderpijn en een vol gevoel
• lumbale synoviale cyste: een cyste in de wervelkolom die symptomen van spinale stenose veroorzaakt
• maxillaire cyste: cysten in het bovenkaakgebied (sinussen)
• nabothische cyste (ovula nabothi): een met slijm gevulde cyste op het oppervlak van de baarmoederhals
• niercyste: in de nier gevlochten, gevulde gebieden; sommige cysten zijn aangeboren (polycystische nierziekte).
• oorcysten: goedaardige cysten in het oor
• ovariumcyste / ovariaalcyste / eierstokcyste: een opbouw van vloeistof binnen of op het oppervlak van een eierstok (ook gekend als adnexale cyste)
• pancreascyste: zakvormige holtes gevuld met vloeistof in de alvleesklier; vaak ook ‘pseudocysten’ genoemd
• perianale of pilonidale cyste: een cyste die gewoonlijk huidafval bevat; meestal rond het staartbeentje, de bilspleet of de anus (deze cyste leidt tot pijn aan het stuitje)
• pericardiale cyste: cysten rond het hartzakje
• pineale cyste: een met vloeistof gevulde holte in de pineale klier (van de hersenen)
• polycysteus ovarium syndroom: vergrote eierstokken als gevolg van hormonale veranderingen
• schildkliercyste: met vloeistof of hard materiaal gevulde cyste in de schildklier
• sinuscyste: abnormale weefselgroei, meestal in de buurt van de sinussen
• slijmvliescyste: een dun zakje met heldere vloeistof op de lippen, de mond en soms in andere delen van het lichaam
• Tarlov cyste: met vloeistof gevulde zakjes op de basis van de ruggengraat
• testiculaire cyste: met vloeistof-gevulde cysten in de testikels

Locatie

Cysten bevinden zich in vrijwel elk type lichaamsweefsel, maar vooral in de huid, de nieren, de borst en de eierstokken. Andere plaatsen waar cysten voorkomen, zijn:

• alvleesklier (pancreas)
• baarmoeder
• baarmoederhals
• bijholte
• blaas
• borstbeen
• darmen
• eileider
• enkel
• hals
• hersenen
• hoofd
• keel
• kin
• knie, knieholte, boven de knie
• lever
• mond
• nek
• onderrug
• oor
• rug
• tandvlees
• vagina
• voet
• wang

Symptomen

Geen of weinig symptomen

Deze goedaardige cysten gaan niet altijd gepaard met symptomen en dan merkt een patiënt deze vaak niet op. Af en toe zijn ze wel duidelijk voel- en/of zichtbaar als een soort bultje of knobbeltje (huidknobbeltje). Het komt niet vaak voor dat cysten pijn veroorzaken, maar borstcysten vormen hierop vaak een uitzondering. Ook gebarsten, besmette of ontstoken cysten zijn pijnlijk. Daarnaast veroorzaken de cysten af en toe symptomen die gerelateerd zijn met het orgaan waarin ze zich bevinden, bijvoorbeeld hoofdpijn bij een cyste in de hersenen. De cysten variëren voorts van grootte van microscopisch klein tot soms zo groot dat ze problemen veroorzaken met organen.

Gevaarlijke cysten

Cysten zijn zelden gevaarlijk, maar af en toe zijn ze wel in staat om problemen te veroorzaken. Dit hangt vooral af van de grootte en locatie van de cyste. Cysten drukken namelijk mogelijk om nabijgelegen structuren en weefsels. Bovendien verhoogt een cyste in een orgaan het risico op ontwikkelen van kanker in hetzelfde orgaan. Dergelijke cysten zijn goedaardig maar in zeldzame gevallen ontaarden ze in kanker omdat ze kwaadaardige cellen bevatten. Zo leiden af en toe pancreascysten tot pancreaskanker (kanker in de alvleesklier) en of ovariumcysten tot eierstokkanker.

Diagnose en onderzoeken

De arts diagnosticeert de cysten door palpatie (betasten), een echografie, een röntgenfoto, een CT-scan, een MRI-scan en een naaldbiopsie.

Behandeling

Medische behandeling
Een eventuele behandeling hangt af van de locatie van de cyste (de meeste niercysten en borstcysten behoeven bijvoorbeeld geen behandeling), de leeftijd van de patiënt, mogelijke symptomen veroorzaakt door de cyste en bijkomende symptomen (algemene gezondheid van de patiënt). Soms moet de arts het materiaal uit de cyste verwijderen via een naaldaspiratie (opzuigen van vocht). Een chirurgische verwijdering van de cysten behoort ook tot de mogelijkheden.

Thuisbehandeling
In een cyste knijpen is niet aanbevolen, omdat de onderliggende oorzaak dan soms verergert; bovendien vergroot de cyste soms op deze manier, of ontstaat een infectie. Meestal zijn topische (op de huid aangebrachte) behandelingen zoals theeboomolie, aloë vera, ricinusolie bruikbaar om de cyste te breken. Het is echter nodig om eerst een arts te raadplegen alvorens deze huismiddeltjes toe te passen.

Prognose

De prognose van een cyste hangt af van de onderliggende oorzaak en soms ook van de grootte van de cyste. De meeste cysten zijn klein en goedaardig; ze vereisen geen behandeling en hebben een uitstekende prognose. Cysten die geassocieerd zijn met infectieve stoffen, maligne cellen of cysten die erg groot zijn, moet de arts goed opvolgen. Sommige goedaardige maar grote cysten hebben goede vooruitzichten, maar dan is soms wel een operatie of aspiratie vereist om de symptomen te verlichten of verwijderen. De cysten komen bovendien soms terug. Dit gebeurt sneller wanneer de arts enkel de cyste-inhoud verwijderd heeft maar de cystevorm of -bekleding nog wel aanwezig blijft. Andere cysten keren terug door de onderliggende oorzaken.

Preventie van cysten

De meeste cysten zijn niet te voorkomen. Enkel besmettelijke aandoeningen die cysten met zich meebrengen, voorkomen eventuele cystevorming.

Lees verder

• Atheroomcyste: Goedaardige cyste door schade aan huid
• Botcysten: Met vloeistof gevulde gebieden in bot
• Goedaardige oorcysten: Soms pijn en voorts geen symptomen
• Levercysten: Buikpijn, schouderpijn en vol gevoel bij cyste
• Longcysten: Oorzaken van cysten in de longen