Ileus: Gestopte darmbewegingen met verstopping van darmen

Een ileus is een aandoening waarbij de darmbewegingen gestopt zijn. De darmen kunnen het voedsel niet op de normale manier doorlaten, hetgeen vaak optreedt na een buikoperatie maar ook bij andere aandoeningen en omgevingsfactoren. Deze ernstige aandoening snijdt onbehandeld de bloedtoevoer naar de darmen af, waardoor het darmweefsel afsterft. Hierdoor ontstaat een ernstig darmtrauma of een levensbedreigende infectie van de buikholte. Het is essentieel om snel medische hulp te zoeken zodra de symptomen verschijnen. Aanpassingen in de medicatie of voeding en soms een operatie zijn nodig voor het behandelen van een ileus. De vooruitzichten zijn tot slot over het algemeen goed.

• Epidemiologie
• Oorzaken: Gestopte darmbewegingen
• Buikoperatie
• Infecties en aandoeningen
• Risicofactoren van ileus
• Symptomen
• Ileus versus darmobstructie
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van verstopping van darmen
• Ileus na operatie
• Voedingsaanpassingen
• Medicatie
• Chirurgie
• Prognose van darmaandoening
• Complicaties
• Infectie
• Necrose
• Preventie

Epidemiologie

Ileus is een aandoening die kan optreden bij mensen van alle leeftijden, maar komt vaker voor bij ouderen en bij mensen die recent een abdominale operatie hebben ondergaan. Het is een relatief veelvoorkomende oorzaak van buikpijn en verstopping, met een prevalentie die toeneemt met de leeftijd en bij patiënten met bepaalde medische aandoeningen of na chirurgische ingrepen.

Oorzaken: Gestopte darmbewegingen

De darmbewegingen (peristaltiek) zorgen er voor dat voedsel door de darmen kan reizen. Bij een ileus is de peristaltiek gestopt en kunnen voedseldeeltjes, gas en vloeistoffen niet meer door het spijsverteringskanaal reizen. Blijft de patiënt eten, dan hopen de voedseldeeltjes zich op, hetgeen leidt tot een gedeeltelijke of volledige verstopping van de darmen (darmobstructie).

Buikoperatie

Meestal ontstaat een ileus na een buikoperatie of operatie aan het bekkengebied. De normale peristaltiek komt namelijk langzaam terug na de operatie. Ook is het mogelijk dat medicatie die de arts voorschrijft na de operatie, de darmbeweging aantast. Postoperatieve littekens veroorzaken eveneens soms een verstopping.

Sommige geneesmiddelen die spieren en zenuwen in het spijsverteringskanaal aantasten zijn onder meer:

• anticholinergica (medicijnen die vele aandoeningen behandelen zoals blaasproblemen, COPD (chronisch obstructief longlijden) en de ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met bevingen)
• calciumkanaalblokkers (medicijnen die de arts voorschrijft bij hartafwijkingen)
• opioïde pijnstillende medicijnen

Infecties en aandoeningen

Andere oorzaken van een ileus zijn infecties en aandoeningen van de spieren en zenuwen, zoals:

• appendicitis (ontsteking van het aanhangsel van de blindedarm)
• darmkanker
• de ziekte van Crohn
• de ziekte van Parkinson
• diverticulitis
• een buikinfectie
• een longziekte
• een nierziekte
• een verminderde bloedtoevoer naar de darmen
• elektrolytenstoornis (zoals een laag kaliumgehalte in het bloed)
• gastro-enteritis (buikgriep: infectie met een bacterie of een virus)
• intussusceptie: Hierbij is een deel van de darm in zichzelf geschoven (net zoals het sluiten van een telescoop); dit komt vaak voor bij kinderen

Risicofactoren van ileus

Enkele factoren die het risico op een ileus verhogen, zijn:

• bloedvergiftiging (sepsis)
• een darmaandoening zoals het prikkelbaredarmsyndroom, de ziekte van Crohn of diverticulitis
• een darmletsel
• een elektrolytenstoornis
• een geschiedenis van radiotherapie nabij de buik
• een oudere leeftijd
• een perifere vaatziekte
• erg snel afvallen

Symptomen

Een ileus veroorzaakt mogelijk een acute buik hetgeen gepaard gaat met volgende mogelijke tekenen:

• buikkrampen
• buikpijn
• braken
• constipatie, of kleine hoeveelheden waterige ontlasting passeren
• een opgeblazen of gezwollen buik
• een slechte adem (halitose)
• een verlies van eetlust
• een vol gevoel
• het onvermogen om een wind te laten
• maagkrampen
• maagpijn
• misselijkheid

Ileus versus darmobstructie

Een ileus en een darmobstructie zijn niet volledig hetzelfde, hoewel beiden gelijkaardige symptomen vertonen. Een ileus is namelijk het gevolg van spier- of zenuwproblemen waardoor de peristaltiek gestopt is. Bij een darmobstructie (darmverstopping) is er een fysieke blokkade in het spijsverteringskanaal. Een paralytische ileus veroorzaakt echter mogelijk een fysieke blokkade door een opeenhoping van voedsel in de darmen. Hierbij ontstaat een verlamming (paralyse) van de darm.

Andere oorzaken voor een darmobstructie zijn onder andere:

• dikkedarmkanker
• diverticulitis (ontstoken divertikels = uitstulpingen in het spijsverteringskanaal)
• een hernia
• fecale impactie (vastzitten droge en harde brok ontlasting)
• gebieden van fibreus weefsel die zich vormen na de operatie (intestinale verklevingen)
• inflammatoire darmaandoeningen

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van ileus kunnen ernstige buikpijn, opgeblazen gevoel, misselijkheid, braken, en het ontbreken van normale darmbewegingen omvatten. Bij een complete obstructie kunnen symptomen verergeren, met tekenen van uitdroging en een verminderde algemene toestand. Het is belangrijk om medische hulp te zoeken bij aanhoudende of ernstige symptomen.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
Voor het diagnosticeren van een ileus, bevraagt de arts de patiënt eerst over de aanwezige klachten en doorloopt hij ook de volledige medische voorgeschiedenis. De arts wenst bovendien informatie inzake:

• de chirurgische geschiedenis
• de huidige of vroegere medische aandoeningen
• het medicatiegebruik

Vervolgens voert de arts een lichamelijk onderzoek uit waarbij hij kijkt naar tekenen van zwelling of pijn in de buik. De arts gebruikt een stethoscoop om te luisteren naar de darmgeluiden. Die ‘luisteronderzoek’ staat in medische termen bekend als ‘auscultatie’. Afwezige (paralytische ileus) of overmatig actieve (mechanische ileus) darmgeluiden wijzen mogelijk op een ileus, maar beeldvormende onderzoeken zijn meestal nodig om een diagnose te bevestigen.

Diagnostisch onderzoek
Beeldvormende onderzoeken lokaliseren een ileus. De arts zet een röntgenfoto, echografie of CT-scan van de buik in. Ook is soms nog een lucht- bariumklysma nodig. De arts plaatst lucht of vloeibaar barium in de dikke darm via het rectum en neemt vervolgens röntgenfoto's van de buik.

Behandeling van verstopping van darmen

De behandeling hangt af van de onderliggende oorzaak van ileus. Meestal bestaat de behandeling uit:

• een afwachtend beleid
• voedingsaanpassingen
• medicijnen nemen of aanpassen
• een operatie

Ileus na operatie

Wanneer ileus optreedt na een operatie, is de patiënt na enkele dagen hersteld. Paralytische ileus verdwijnt meestal wanneer een patiënt wijzigingen aanbrengt in de medicatie. Vaak is een ziekenhuisopname nodig totdat de problemen volledig verholpen zijn. De patiënt krijgt dan:

• intraveneuze (via een ader) vochttoediening om uitdroging te voorkomen
• nasogastrische decompressie (een buisje zuigt materiaal weg dat een patiënt anders zou kunnen overgeven)
• pijnstillers

Voedingsaanpassingen

Aandoeningen zoals de ziekte van Crohn (aandoening met diarree en buikpijn) en diverticulitis leiden tot een gedeeltelijke darmblokkering. Sommige darmmaterialen gaan dan door de darm, maar niet alles. Een vezelarme voeding consumeren is dan aanbevolen zodat de patiënt gemakkelijker ontlasting kan krijgen. De patiënt mag maar beperkt volkoren voedsel, rauwe groenten en noten eten.

Medicatie

Een paralytische ileus die resulteert uit medicatiegebruik, is vaak eenvoudig te verhelpen door een ander medicijn te nemen om de darmbeweging te stimuleren. Soms adviseert de arts om te stoppen met de medicatie die de ileus veroorzaakt.

Chirurgie

Bij een ernstige darmverstopping of wanneer voedingsrichtlijnen en medicijnen niet werken, is een operatie vereist. De arts verwijdert de blokkering of repareert of verwijdert het beschadigde deel van de darm. Voor ouderen of patiënten met darmkanker is de uitgebreide operatie mogelijk niet geschikt. Zij krijgen mogelijk een stent (buisje) om de darm open te houden en de darmmaterialen gemakkelijker door te laten. Soms moet de arts een hele darm verwijderen waarna de arts een stoma / colostoma (kunstmatige opening in dikke darm) plaatst. Hierbij maakt de arts een opening in de buik (stoma) waardoor ontlasting uit de darm kan overgaan in een zakje. De patiënt is namelijk hierdoor in staat om een gezond leven te leiden, al vereist een stoma wel de nodige verzorging.

Prognose van darmaandoening

De prognose van ileus hangt af van de onderliggende oorzaak en de effectiviteit van de behandeling. Veel patiënten herstellen volledig na het verhelpen van de obstructie, hoewel complicaties zoals terugkerende obstructies mogelijk zijn. Bij ernstige of langdurige gevallen kan de prognose minder gunstig zijn, vooral als er sprake is van bijkomende gezondheidsproblemen.

Complicaties

Wanneer de arts ileus niet diagnosticeert en behandelt, ontstaan mogelijk levensbedreigende complicaties.

Infectie

In de darmen bevinden zich bacteriën. Wanneer deze terechtkomen in de buikholte, ontstaat peritonitis (buikvliesontsteking). Peritonitis veroorzaakt mogelijk sepsis (wijdverspreide bloedbaaninfectie) die mogelijk dodelijke gevolgen heeft.

Necrose

Necrose (weefselsterfte) treedt op wanneer het bloed niet tot de darmen geraakt, waardoor het darmweefsel afsterft en verzwakt. Een zwakke darmwand gaat sneller scheuren, waardoor de darminhoud naar buiten lekt.

Preventie

Preventie van ileus kan omvatten het minimaliseren van risicofactoren zoals het vermijden van onnodige abdominale chirurgie en het zorgvuldig beheren van geneesmiddelen die de darmmotiliteit beïnvloeden. Regelmatige controle van patiënten met een verhoogd risico op ileus en het tijdig behandelen van onderliggende aandoeningen kan ook helpen om de incidentie van ileus te verlagen.

Lees verder

• Darmobstructie: Verstopping in darm met buikpijn en braken
• Darmobstructie: Operatie in buik na verstopping in darmen
• Darmgeluiden: Geluiden in darmen tijdens spijsvertering