Hyperkaliëmie: Verhoogd kaliumgehalte in het bloed

Hyperkaliëmie ontstaat wanneer het kaliumgehalte in het bloed hoger is dan normaal. Hoewel acute hyperkaliëmie soms kan optreden na zware lichamelijke inspanning zonder pathologische betekenis, is een verhoogd kaliumgehalte in andere situaties vaak het gevolg van een verhoogde afgifte uit cellen of een verminderde uitscheiding van kalium. De meest voorkomende oorzaken zijn nierinsufficiëntie door verschillende aandoeningen en medicatie die de kaliumuitscheiding belemmert. Patiënten met milde hyperkaliëmie hebben vaak geen symptomen, maar in ernstige gevallen kunnen levensbedreigende hartritmestoornissen optreden. Behandeling van hyperkaliëmie vereist vaak aanpassingen in medicatie en voeding.

• Functie van kalium in het lichaam: Regulatie van spieren
• Oorzaken van verhoogd kaliumgehalte in het bloed
• Symptomen: Onregelmatige hartslag (hartritmestoornissen)
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via voeding en medicatie
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Functie van kalium in het lichaam: Regulatie van spieren

Kalium speelt een cruciale rol in het lichaam. Het is essentieel voor de normale werking van spieren, het hart en de zenuwen. Kalium helpt bij de regulatie van spieractiviteit, waaronder de gladde spieren (onwillekeurige spieren), zoals die in het maagdarmkanaal, en de willekeurige spieren, zoals de skeletspieren in de ledematen en de romp. Bovendien is een optimaal kaliumgehalte noodzakelijk voor de goede werking van de hartspier.

Oorzaken van verhoogd kaliumgehalte in het bloed

Kalium is essentieel voor een goede celwerking en wordt via voeding in het lichaam opgenomen. De nieren verwijderen overtollig kalium via de urine om een evenwichtige balans te behouden. Wanneer de nieren niet goed functioneren, kunnen ze het kalium niet effectief uitscheiden, waardoor het kaliumgehalte in het bloed stijgt. Deze ophoping kan worden veroorzaakt door verschillende aandoeningen en medicatie.

Aandoeningen

De volgende aandoeningen kunnen leiden tot hyperkaliëmie:

• Acidose (verhoogde zuurgraad van het bloed)
• Hemolytische anemie (afbraak van bloedcellen)
• Brandwonden over grote delen van het lichaam
• De ziekte van Addison (onvoldoende hormoonproductie door de bijnieren)
• Diabetes mellitus (suikerziekte) en diabetische ketoacidose
• Ernstige maag- of darmbloedingen
• Het Gordon-syndroom
• Het Mainzer-Saldino-syndroom (afwijkingen van nieren, ogen en skelet)
• Ovarieel hyperstimulatiesyndroom (overstimulatie van de eierstokken)
• Klierkoorts
• Leukemie
• Nierfalen
• Rhabdomyolyse (afbraak van spierweefsel)
• Schade aan spieren en cellen door straatdrugs, alcoholmisbruik, onbehandelde aanvallen, chirurgie, kneuzingen, trauma’s of bepaalde infecties
• Trombocytose (verhoogd aantal bloedplaatjes)
• Tumoren

Medicatie
Bepaalde geneesmiddelen kunnen hyperkaliëmie veroorzaken. Medicijnen die vaak worden geassocieerd met een verhoogd kaliumgehalte zijn:

• Antibiotica zoals penicilline en trimethoprim
• Azoolantimycotica voor de behandeling van vaginale schimmelinfecties en andere schimmelinfecties
• Bloeddrukverlagende geneesmiddelen, zoals angiotensine-omzettend enzymremmers (ACE-remmers), angiotensine-receptorblokkers en bètablokkers
• Bloedverdunners zoals heparine
• Chemotherapie (bepaalde vormen)
• Kaliumsparende diuretica, zoals triamtereen, amiloride (Midamor) en spironolacton (Aldactone)
• Kaliumsupplementen of zoutvervangers
• Kruidensupplementen zoals lelietje-van-dalen, Siberische ginseng, meidoornbessen, of preparaten van gedroogde paddenhuid of gif (bufo, chan su, senso)
• Niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID’s)

Symptomen: Onregelmatige hartslag (hartritmestoornissen)

Hyperkaliëmie kan soms asymptomatisch zijn. Wanneer symptomen optreden, kunnen ze bestaan uit misselijkheid, spierzwakte, en een langzame, zwakke of onregelmatige hartslag (hartritmestoornissen). In ernstige gevallen kan de patiënt bewusteloos raken bij een te langzame hartslag (bradycardie) of zelfs een hartstilstand ervaren.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Hyperkaliëmie is niet altijd eenvoudig te diagnosticeren, omdat de symptomen vaak mild zijn en op andere aandoeningen kunnen wijzen. De arts voert een lichamelijk onderzoek uit en luistert met een stethoscoop naar de hartslagen, een procedure die bekend staat als auscultatie. Verder wordt informatie verzameld over medicatie, kruiden, vitaminen, en supplementen, evenals over bestaande aandoeningen.

Diagnostisch onderzoek
Om hyperkaliëmie te bevestigen, kan de arts een bloedonderzoek uitvoeren om het kaliumgehalte te meten. Een elektrocardiografie (hartfilmpje) kan ook noodzakelijk zijn. Regelmatig bloedonderzoek is aan te raden in de volgende situaties:

• Bij chronische nierziekte
• Bij het gebruik van geneesmiddelen voor hart- en vaatziekten of hoge bloeddruk (hypertensie)
• Bij het gebruik van zoutvervangers
• Bij het gebruik van kaliumsupplementen

Resultaten kaliumgehalte in het bloed

Normale resultaten
Het normale kaliumgehalte in het bloed ligt tussen 3,6 en 5,2 millimol per liter (mmol/L).

Milde hyperkaliëmie
Een kaliumconcentratie tussen 5,1 en 6,0 mmol/L wordt beschouwd als milde hyperkaliëmie.

Matige hyperkaliëmie
Bij een kaliumgehalte van 6,1 tot 7,0 mmol/L spreken artsen van matige hyperkaliëmie.

Ernstige hyperkaliëmie
Kaliumwaarden boven de 7 mmol/L duiden op ernstige hyperkaliëmie. Een kaliumgehalte hoger dan 7,0 mmol/L is gevaarlijk en vereist onmiddellijke behandeling.

Behandeling via voeding en medicatie

Ziekenhuis

Bij zeer hoge kaliumgehaltes of een ernstige gezondheidssituatie krijgt de patiënt spoedbehandeling. Dit kan omvatten:

• Intraveneuze toediening van calcium om de effecten van verhoogd kalium op spieren en hart te verminderen
• Intraveneuze toediening van glucose en insuline om het kaliumgehalte te verlagen
• Nierdialyse bij verminderde nierfunctie
• Geneesmiddelen die kalium uit de darmen verwijderen voordat het wordt geabsorbeerd
• Natriumbicarbonaat bij hyperkaliëmie als gevolg van acidose
• Diuretica (plaspillen) indien nodig

Het is cruciaal dat patiënten hun medicatie nauwkeurig volgen en niet stoppen zonder medisch advies.

Voeding
Voedingsaanpassingen kunnen zowel preventief als therapeutisch bijdragen aan de behandeling van hyperkaliëmie. Overweeg de volgende tips:

• Beperk of vermijd asperges, avocado's, aardappelen, tomaten en tomatensaus, pompoen en gekookte spinazie
• Beperk sinaasappels en jus d'orange, nectarines, kiwi's, rozijnen, bananen, meloen, honingdauw, pruimen en andere gedroogde vruchten
• Gebruik geen zoutvervangers bij een zoutarm dieet

Medicatie

Bij een niet-dringende behandeling kan het nodig zijn om kaliumsupplementen te verminderen of te stoppen. De arts kan ook alle gebruikte medicijnen, vitaminen, supplementen en kruiden herzien en zo nodig alternatieve behandelingen voorstellen.

Prognose

De prognose bij hyperkaliëmie hangt sterk af van de onderliggende oorzaak, de ernst van de aandoening, en de snelheid van interventie. Bij tijdige diagnose en adequate behandeling kunnen veel patiënten volledig herstellen zonder blijvende gevolgen. Als hyperkaliëmie echter niet snel en effectief wordt behandeld, kan dit leiden tot ernstige complicaties zoals hartritmestoornissen of hartstilstand. Patiënten met chronische nieraandoeningen of ernstige aandoeningen die hyperkaliëmie veroorzaken, kunnen een verhoogd risico op herhaalde episodes en langdurige gezondheidsproblemen hebben. Regelmatige opvolging en controle zijn cruciaal om herhaling te voorkomen en om de algehele gezondheid te monitoren.

Complicaties

Hyperkaliëmie kan leiden tot ernstige en soms levensbedreigende complicaties, waaronder:

• Hartritmestoornissen: Verhoogd kalium kan de elektrische activiteit van het hart verstoren, wat leidt tot onregelmatige hartslagen of zelfs hartstilstand.
• Spierzwakte: Hoge kaliumspiegels kunnen spierzwakte of verlamming veroorzaken door de invloed op de neuromusculaire functie.
• Nierfalen: Aanhoudende hyperkaliëmie kan de nieren verder beschadigen, vooral bij patiënten met reeds bestaande nierproblemen.
• Acidose: Hyperkaliëmie kan bijdragen aan een verstoord zuur-base-evenwicht in het lichaam, wat de algehele gezondheid kan beïnvloeden.

Preventie

Preventieve maatregelen voor hyperkaliëmie richten zich op het voorkomen van de oorzaken en het beheren van risicofactoren:

• Gezonde nierfunctie: Zorg voor goede niergezondheid door een gezond dieet, voldoende hydratatie en het vermijden van overmatige zout- en kaliuminname.
• Medicatiebeheer: Wees voorzichtig met medicatie die hyperkaliëmie kan veroorzaken. Overleg regelmatig met een arts over het gebruik van kaliumsparende diuretica en andere risicovolle medicijnen.
• Voeding: Volg dieetadviezen om kaliuminname te reguleren, vooral als je een risico op hyperkaliëmie hebt. Beperk voedingsmiddelen die rijk zijn aan kalium indien aanbevolen door een arts.
• Regelmatige controle: Laat regelmatig bloedonderzoek uitvoeren om kaliumspiegels en nierfunctie te monitoren, vooral als je risico loopt door bestaande aandoeningen of medicatiegebruik.