Hyperkaliëmie: Verhoogd kaliumgehalte in het bloed

Bij hyperkaliëmie ontstaat een hoeveelheid kalium in het bloed die hoger is dan normaal. Soms ontstaat acute hyperkaliëmie na een zware lichamelijke inspanning en dan heeft dit geen pathologische betekenis. Hyperkaliëmie in andere situaties is vaak het gevolg van hetzij een verhoogde afgifte uit cellen of het falen van de uitscheiding van kalium. De meest voorkomende oorzaken zijn nierinsufficiëntie als gevolg van diverse aandoeningen, en het nemen van medicatie waardoor de uitscheiding van kalium bemoeilijkt is. De patiënt heeft bij milde hyperkaliëmie veelal geen symptomen, maar in ernstige gevallen treden soms levensbedreigende hartritmestoornissen op. Medicijnen en aanpassingen in de voeding zijn nodig voor de behandeling van hyperkaliëmie.

• Functie van kalium in het lichaam: Regulatie van spieren
• Oorzaken van verhoogd kaliumgehalte in bloed
• Symptomen: Onregelmatige hartslag (hartritmestoornissen)
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via voeding en medicatie
• Complicaties hyperkaliëmie

Functie van kalium in het lichaam: Regulatie van spieren

Kalium heeft een aantal belangrijke functies in het lichaam. Het is essentieel voor de normale werking van de spieren, het hart en de zenuwen. Kalium helpt het lichaam om de activiteit van spieren te reguleren. Dit geldt bijvoorbeeld voor de gladde spieren (onwillekeurige spieren) zoals de spieren in het maagdarmkanaal. Maar kalium reguleert eveneens de willekeurige spieren zoals de skeletspier, de spieren van de ledematen en de romp. Bovendien is de goede werking van de hartspier afhankelijk van een goed kaliumgehalte in het bloed.

Oorzaken van verhoogd kaliumgehalte in bloed

Kalium is nodig voor een goede werking van cellen. Kalium nemen mensen in via de voeding. De nieren verwijderen het overtollige kalium via de urine en zorgen dan voor een goede balans van dit mineraal in het lichaam. Werken de nieren niet goed, dan zijn ze niet in staat om de juiste hoeveelheid kalium te verwijderen. Hierdoor hoopt kalium zich op in het bloed. Deze opbouw van kalium is het gevolg van vele mogelijke aandoeningen en medicatiegebruik.

Aandoeningen

Volgende aandoeningen gaan gepaard met hyperkaliëmie:

• aandoeningen waarbij een afbraak van bloedcellen plaatsvindt (hemolytische anemie)
• acidose (te hoge zuurgraad van het bloed)
• brandwonden over grote delen van het lichaam
• de ziekte van Addison (ziekte waarbij de bijnieren te weinig hormonen produceren)
• diabetes mellitus (suikerziekte) en diabetische ketoacidose
• ernstige bloedingen van de maag of darmen
• het Gordon-syndroom
• het Mainzer-Saldino-syndroom (afwijkingen nieren, ogen en skelet)
• het ovarieel hyperstimulatiesyndroom (overstimulatie van eierstokken)
• klierkoorts
• leukemie
• nierfalen
• rhabdomyolyse (afbraak spieren, gewrichten en urinewegen)
• schade aan spieren en andere cellen door het nemen van bepaalde straatdrugs, alcoholmisbruik, onbehandelde aanvallen, chirurgie, kneuzingen en trauma’s of bepaalde infecties
• trombocytose (verhoogd aantal bloedplaatjes)
• tumoren

Medicatie
Het gebruik van bepaalde geneesmiddelen resulteert eveneens in een verhoogd kaliumgehalte in het bloed. Medicijnen die zijn gekoppeld aan hyperkaliëmie zijn:

• antibiotica zoals penicilline en trimethoprim
• azoolantimycotica voor de behandeling van vaginale schimmelinfecties en andere schimmelinfecties
• bloeddrukverlagende geneesmiddelen, meestal angiotensine-omzettend enzym remmers (ACE-remmers), angiotensine receptor blokkers of bètablokkers
• bloedverdunners zoals heparine
• chemotherapie (bepaalde vormen)
• kaliumsparende diuretica, zoals triamtereen, amiloride (midamor) en spironolacton (aldactone)
• kaliumsupplementen of zoutvervangers
• kruidensupplementen zoals het lelietje van dalen, siberische ginseng, meidoornbessen of preparaten van gedroogde paddenhuid of gif (bufo, chan su, senso)
• niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID’s)

Symptomen: Onregelmatige hartslag (hartritmestoornissen)

Vaak is een patiënt met hyperkaliëmie asymptomatisch. Treden echter toch symptomen op door het verhoogd kaliumgehalte, dan is vaak sprake van misselijkheid, spierzwakte en een langzame, zwakke of onregelmatige hartslag (hartritmestoornissen). Soms stort de patiënt plotseling ineen wanneer de hartslag te langzaam is (bradycardie) of zelfs volledig stopt.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Hyperkaliëmie is niet altijd eenvoudig te diagnosticeren. De symptomen zijn meestal mild en wijzen in de richting van vele andere gezondheidsproblemen. De arts neemt zijn stethoscoop vast om te luisteren naar de hartslagen. Dit medisch onderzoek is gekend als “auscultatie”. De arts bevraagt de patiënt verder over zijn medicatie-, kruiden-, vitaminen- en supplementengebruik alsook over de aanwezigheid van een aandoening.

Diagnostisch onderzoek
De arts voert mogelijk een bloedonderzoek uit o het kaliumgehalte te meten. Ook is soms een elektrocardiografie (hartfilmpje) nodig. Een regelmatig bloedonderzoek is voorts nodig in volgende omstandigheden:

• bij een chronische nierziekte
• het gebruik van geneesmiddelen voor de behandeling van hart- en vaatziekten of een hoge bloeddruk (hypertensie)
• het gebruik zoutvervangers
• het op voorschrift moeten nemen van kalium

Resultaten kaliumgehalte in het bloed

Normale resultaten
Het kaliumgehalte in het bloed is normaalgesproken 3,6-5,2 millimol per liter (mmol / L).

Milde hyperkaliëmie
Een kaliumconcentratie tussen 5,1 mmol / l tot 6,0 mmol / L bestempelen artsen als milde hyperkaliëmie.

Matige hyperkaliëmie
Bij een kaliumgehalte van 6,1 mmol / L tot 7,0 mmol / L is sprake van matige hyperkaliëmie

Ernstige hyperkaliëmie
Kaliumwaarden boven de 7 mmol / L weerspiegelen s ernstige hyperkaliëmie. Een kaliumgehalte in het bloed dat hoger is dan 7,0 mmol / L, is gevaarlijk en vereist een onmiddellijke behandeling.

Behandeling via voeding en medicatie

Ziekenhuis

De patiënt krijgt een spoedbehandeling wanneer het kaliumgehalte zeer hoog is, of wanneer de onderzoeken wijzen op een gevaarlijke gezondheidssituatie. Bij de spoedbehandeling krijgt de patiënt calcium via een ader (intraveneus). Dit is nodig om de gevolgen van het verhoogd kaliumgebruik op de spieren en het hart te verminderen. Ook krijgt de patiënt intraveneus glucose en insuline voor het bekomen van een lagere kaliumspiegel. Verder is een nierdialyse inzetbaar bij een slechte nierfunctie. Geneesmiddelen die kalium uit de darmen verwijderen voor de absorptie schrijft de arts ook voor. Is hyperkaliëmie het gevolg van acidose, dan zet de arts natriumbicarbonaat in. Sommige patiënten zijn gebaat met plaspillen (diuretica). Bij medicatiegebruik is het nodig om alle geneesmiddelen op tijd te nemen, en niet te stoppen of wijzigen met het medicatiegebruik.

Voeding
Veranderingen in de voeding hebben zowel een preventieve als helende werking in de behandeling van een hoog kaliumgehalte. Volgende tips zijn hierbij mogelijk:

• asperges, avocado's, aardappelen, tomaten of tomatensaus, pompoen en gekookte spinazie vermijden of beperken
• sinaasappels en jus d'orange, nectarines, kiwi's, rozijnen of andere gedroogde vruchten, bananen, meloen, honingdauw, pruimen en nectarines vermijden of beperken
• zoutvervangers niet nemen bij een zoutarm dieet

Medicatie

Ook medicatie-aanpassingen zijn mogelijk bij een niet-dringende behandeling. Dit houdt in dat de patiënt mindert of stopt met het nemen van kaliumsupplementen. Ook herbekijkt de arts alle mogelijk gebruikte medicijnen, vitaminen, supplementen en kruiden die de patiënt neemt en zet hij mogelijk andere medicatie in.

Complicaties hyperkaliëmie

Het lichaam heeft een evenwichtige hoeveelheid kalium nodig voor de goede functie van het hart en andere spieren. Te veel kalium in het bloed leidt tot gevaarlijke en mogelijk dodelijke, veranderingen in het hartritme.