Diabetische ketoacidose (DKA): Complicatie van diabetes

Diabetische ketoacidose (DKA) is een acute, ernstige en levensbedreigende complicatie van diabetes (suikerziekte) die vooral optreedt bij patiënten met diabetes type 1, maar af en toe ook voorkomt bij patiënten met diabetes type 2. Door een ontoereikende productie van insuline heeft het lichaam onvoldoende glucose, wat normaal gezien nodig is voor de energiehuishouding. Hierdoor breekt het lichaam andere weefsels af als energiebron, wat leidt tot een ophoping van ketonen, giftige chemische stoffen. Wanneer deze toestand onbehandeld blijft, wordt het lichaam zuurder (acidose). Vaker plassen, meer dorst en misselijkheid zijn enkele typische symptomen van diabetische ketoacidose. Een snelle behandeling is cruciaal, omdat onbehandelde diabetische ketoacidose kan resulteren in ernstige aandoeningen en zelfs de dood. De behandeling bestaat doorgaans uit insuline en vochttoediening, samen met het aanpakken van de onderliggende oorzaak van deze toestand.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken diabetische ketoacidose
• Risicofactoren DKA
• Risicogroepen
• Symptomen: Meer dorst en vaker plassen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling met insuline en vocht
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van complicatie diabetes
• Praktische tips voor het omgaan met diabetische ketoacidose
• Monitor je bloedsuikerspiegels regelmatig
• Wees alert op de symptomen van DKA
• Zorg voor een goede insuline-inname en -dosering
• Hydrateer goed om uitdroging te voorkomen
• Herken en behandel infecties snel
• Pas je voeding aan om bloedsuiker in balans te houden
• Zorg voor voldoende fysieke activiteit
• Beperk stress en neem tijd voor ontspanning
• Wees voorbereid op noodgevallen
• Raadpleeg regelmatig je arts voor controleafspraken
• Misvattingen rond diabetische ketoacidose
• Diabetische ketoacidose komt alleen voor bij mensen met type 1 diabetes
• Diabetische ketoacidose wordt altijd veroorzaakt door het niet nemen van insuline
• Diabetische ketoacidose kan worden genezen door gewoon meer insuline te nemen
• Diabetische ketoacidose is altijd onmiddellijk merkbaar
• Diabetische ketoacidose komt alleen voor als de bloedsuikerspiegel extreem hoog is
• Diabetische ketoacidose kan alleen voorkomen als je geen insuline gebruikt
• Je kunt diabetische ketoacidose altijd zelf behandelen thuis

Epidemiologie

Diabetische ketoacidose (DKA) is een acute complicatie van diabetes mellitus, met name diabetes type 1, maar het kan ook voorkomen bij diabetes type 2, vooral tijdens stressvolle situaties zoals infecties of trauma. De incidentie varieert wereldwijd afhankelijk van toegang tot zorg, educatie over diabetesmanagement en socio-economische factoren.

Prevalentie wereldwijd
In ontwikkelde landen is DKA een van de meest voorkomende redenen voor ziekenhuisopnames bij patiënten met diabetes type 1. In ontwikkelingslanden is de mortaliteit door DKA significant hoger, vaak door vertraagde diagnose en beperkte medische faciliteiten.

Leeftijd en geslachtsverschillen
DKA komt vaker voor bij kinderen en jongvolwassenen met diabetes type 1, vooral in de eerste jaren na de diagnose. Er zijn geen duidelijke verschillen in incidentie tussen mannen en vrouwen, hoewel hormonale schommelingen tijdens de menstruatiecyclus het risico bij vrouwen kunnen verhogen.

Regionale verschillen
De incidentie van DKA is hoger in regio's waar educatie over diabetes en toegang tot insuline beperkt zijn. In sommige gemeenschappen is de ziekteverwekking te wijten aan onvoldoende middelen om diabetes adequaat te behandelen.

Mechanisme

DKA ontstaat door een tekort aan insuline, wat leidt tot een onbalans in de stofwisseling van koolhydraten, vetten en eiwitten. Dit resulteert in hyperglykemie, ketonvorming en metabole acidose.

Insulinetekort en hyperglykemie
Bij een absoluut of relatief tekort aan insuline kan glucose niet effectief door cellen worden gebruikt als energiebron. Dit leidt tot een verhoogde glucoseconcentratie in het bloed, die vervolgens uitdroging en elektrolytenverlies veroorzaakt door osmotische diurese.

Lipolyse en ketonvorming
Door het insulinetekort worden vetzuren vrijgemaakt uit vetweefsel. Deze vetzuren worden in de lever omgezet in ketonen, waaronder aceton, acetoacetaat en β-hydroxybutyraat, wat leidt tot een daling van de pH en metabole acidose.

Ontregeling van elektrolyten
DKA leidt tot verschuivingen in kalium, natrium en andere elektrolyten door osmotische en metabole effecten. Hypokaliëmie is een veelvoorkomende complicatie, die bij ernstige gevallen hartritmestoornissen kan veroorzaken.

Oorzaken diabetische ketoacidose

Het lichaam van patiënten met diabetes mellitus kan geen suiker (glucose) gebruiken als brandstofopslag, omdat er geen of onvoldoende insuline beschikbaar is. In plaats daarvan gebruikt het lichaam vetten als brandstofbron. Bij het afbreken van vetten hopen ketonen (chemische stoffen) zich op in het lichaam. Dit leidt tot een giftig hoog ketonengehalte, wat bekend staat als “ketoacidose”.

Diabetische ketoacidose kan soms het eerste teken zijn van diabetes mellitus type 1 bij patiënten bij wie de diagnose nog niet is gesteld. Het kan ook optreden bij patiënten die reeds gediagnosticeerd zijn met diabetes type 1. Patiënten met diabetes type 2 kunnen ook diabetische ketoacidose ontwikkelen, maar dit komt minder vaak voor. Dit gebeurt meestal door een ongecontroleerde bloedsuikerspiegel, ontbrekende medicatiedoses of een ernstige ziekte.

Risicofactoren DKA

Een aantal factoren kan het risico op diabetische ketoacidose verhogen, zoals:

• Infecties
• Fysiek of emotioneel trauma
• Ernstige ziekte
• Alcohol- of drugsmisbruik (vooral cocaïne)
• Ontbrekende insulinedosissen
• Operaties
• Medicatiegebruik kan ook bijdragen aan het risico, met name bij het gebruik van bepaalde corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers) en sommige diuretica (plaspillen).

Risicogroepen

Bepaalde groepen patiënten hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van DKA, afhankelijk van leeftijd, medische aandoeningen en andere omstandigheden.

Kinderen en adolescenten
DKA komt vaker voor bij kinderen en adolescenten, met name bij degenen met een eerste presentatie van diabetes type 1. Een vertraagde diagnose kan leiden tot ernstigere gevallen van DKA.

Zwangerschap bij diabetespatiënten
Zwangere vrouwen met diabetes lopen een hoger risico vanwege verhoogde insulinebehoeften en hormonale veranderingen. Ongecontroleerde glucosewaarden kunnen leiden tot ernstige complicaties voor zowel moeder als foetus.

Patiënten in sociaal-economisch kwetsbare posities
Mensen met beperkte toegang tot insuline, medische zorg of educatie over diabetesmanagement lopen een groter risico op DKA. In deze groepen wordt de aandoening vaak later herkend, wat leidt tot hogere sterftecijfers.

Symptomen: Meer dorst en vaker plassen

Vroege symptomen van diabetische ketoacidose zijn vaak een verhoogde dorst (polydipsie) en vaker plassen (pollakisurie). Andere veel voorkomende symptomen zijn:

• buikpijn
• coma (ongebruikelijk maar mogelijk bij verwaarlozing ziekte, ernstige uitdroging / acidose (te hoge zuurgraad van het bloed))
• een blozend gezicht
• een diepe, snelle ademhaling
• een droge huid
• een droge mond
• een fruitig ruikende adem
• een verandering in het bewustzijn (milde desoriëntatie, verwardheid)
• een verminderde alertheid
• een wazig gezichtsvermogen
• een zoete smaak in de mond
• een zoete urinegeur
• hoofdpijn
• minder zweten
• misselijkheid en braken
• snel gewichtsverlies bij patiënten met diabetes type 1
• vermoeidheid
• zwakte

Wanneer diabetische ketoacidose gepaard gaat met een infectie, kunnen de volgende symptomen optreden:

• hoesten
• koorts
• kortademigheid
• pijn op de borst
• rillingen
• spierstijfheid of spierpijn

Alarmsymptomen

DKA presenteert zich met een combinatie van symptomen die dringend medische aandacht vereisen.

Gastro-intestinale symptomen
Misselijkheid, braken en buikpijn zijn veelvoorkomende symptomen van DKA. Deze symptomen kunnen ten onrechte worden aangezien voor gastro-enteritis, wat de diagnose vertraagt.

Respiratoire symptomen
Bij ernstige metabole acidose ontwikkelt de patiënt Kussmaul-ademhaling, een diepe en snelle ademhaling, als compenserend mechanisme om koolstofdioxide af te blazen. De adem kan een kenmerkende zoete geur hebben door aceton.

Neurologische symptomen
Verwardheid, lethargie of zelfs bewustzijnsverlies kunnen wijzen op ernstige DKA. Deze symptomen duiden op cerebraal oedeem of andere neurologische complicaties.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
De arts voert een lichamelijk onderzoek uit en observeert diverse tekenen van diabetische ketoacidose, zoals:

• ademhalingsproblemen
• droge slijmvliezen
• een droge, verslapte huid
• een lage bloeddruk (hypotensie)
• een lage lichaamstemperatuur (hypothermie)
• een versnelde ademhaling (tachypnoe)
• een versnelde hartslag (tachycardie)
• typische aceton (ketotische) ademgeur
• verminderde reflexen

Diagnostisch onderzoek
Om tekenen van vroege ketoacidose op te sporen, zijn bloedonderzoek en urineonderzoek (ketonentest) noodzakelijk. Vaak voert de arts eerst een urineonderzoek uit. Wanneer de urine positief test op ketonen, wordt het niveau van “beta-hydroxybutyraat” in het bloed gemeten. Dit is de meest voorkomende keton. Soms is ook sprake van hypermagnesiëmie (verhoogd magnesiumgehalte in het bloed). Eventueel maakt de arts een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto) om een longontsteking uit te sluiten. Een CT-scan of MRI-scan van het hoofd kan helpen om hersenoedeem (hersenzwelling) op te sporen.

Differentiële diagnose
De symptomen van diabetische ketoacidose lijken sterk op die van andere aandoeningen, waaronder:

• acute zoete urinegeur aan de alvleesklier
• alcoholische ketoacidose
• appendicitis (ontsteking van het aanhangsel van de blindedarm)
• blaasontsteking (cystitis) bij vrouwen
• hyperosmolaire coma
• hypofosfatemie (verlaagd fosfaatgehalte in het bloed)
• hypothermie
• melkzuuracidose
• metabole acidose
• salicylaat toxiciteit
• septische shock (complicatie van sepsis met lage bloeddruk)

Behandeling met insuline en vocht

Bij de diagnose van diabetes ontvangt de patiënt informatie over de symptomen van diabetische ketoacidose. Wanneer symptomen optreden, dient de patiënt onmiddellijk medische hulp te zoeken. Behandeling vindt vaak plaats in een ziekenhuis, waar de patiënt insuline en vocht toegediend krijgt. Ook elektrolytensupplementen, zoals kaliumchloride, kunnen nodig zijn. De arts zal daarnaast de oorzaak van de diabetische ketoacidose onderzoeken (zoals een infectie) en de nodige behandelingen inzetten.

Prognose

De prognose van DKA hangt af van de snelheid van herkenning en behandeling, evenals van onderliggende factoren zoals comorbiditeiten.

Acute sterftecijfers
Met tijdige behandeling is de mortaliteit van DKA laag, meestal minder dan 1% in ontwikkelde landen. In ontwikkelingslanden ligt dit percentage echter aanzienlijk hoger door vertraagde toegang tot zorg.

Langetermijnrisico's
Herhaalde episoden van DKA kunnen leiden tot verslechtering van de algemene gezondheid en een verminderde levenskwaliteit. Het risico op herhaling is groter bij patiënten met slechte diabetescontrole.

Verbetering door educatie
Door betere educatie over diabetesmanagement en verbeterde toegang tot medische zorg kan de prognose van DKA aanzienlijk worden verbeterd.

Complicaties

Onbehandelde diabetische ketoacidose kan leiden tot de volgende complicaties:

• acute maagdilatatie
• ademhalingsproblemen
• diep veneuze trombose (pijn en zwelling aan het been of bekken)
• een cerebrovasculair accident / CVA / beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen)
• een hartstilstand
• een lage bloedsuikerspiegel (hypoglykemie)
• een infectie (meestal een urineweginfectie)
• een vochtophoping in de hersenen (hersenoedeem)
• erosieve gastritis (maagslijmvliesontsteking)
• hypofosfatemie
• hypokaliëmie (een laag kaliumgehalte in het bloed)
• mucormycose (schimmelziekte van hersenen, sinussen en longen; soms treft deze ook de ogen)
• nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie
• sepsis (bloedvergiftiging)

Preventie van complicatie diabetes

Preventie van DKA richt zich op het verbeteren van diabetesmanagement en het tijdig herkennen van risicovolle situaties.

Adequate glucosecontrole
Regelmatige monitoring van de bloedglucosespiegel en consistente toediening van insuline zijn cruciaal om de ontwikkeling van DKA te voorkomen.

Educatie van patiënten en zorgverleners
Patiënten moeten worden geïnformeerd over de vroege tekenen van DKA, zoals verhoogde dorst, frequent urineren en vermoeidheid. Zorgverleners spelen een sleutelrol in het tijdig herkennen van alarmsymptomen.

Vaccinatie en infectiepreventie
Het voorkomen van infecties, bijvoorbeeld door vaccinatie, kan het risico op DKA aanzienlijk verlagen, vooral bij kwetsbare patiënten.

Met deze preventieve maatregelen kan DKA worden beperkt, wat leidt tot een verbeterde levenskwaliteit voor patiënten met diabetes.

Praktische tips voor het omgaan met diabetische ketoacidose

Monitor je bloedsuikerspiegels regelmatig

Diabetische ketoacidose (DKA) is een ernstige complicatie van diabetes, waarbij het lichaam te veel ketonen produceert als gevolg van een gebrek aan insuline. Het is cruciaal om je bloedsuikerspiegels regelmatig te controleren om te voorkomen dat ze te hoog worden. Gebruik een glucosemeter om je bloedsuiker thuis bij te houden. Dit helpt je om snel actie te ondernemen als je bloedsuiker buiten de veilige range valt. Als je merkt dat je bloedsuiker constant hoog is, neem dan contact op met je arts voor advies over hoe je dit kunt verlagen.

Wees alert op de symptomen van DKA

Kennis van de symptomen van DKA is essentieel voor tijdige behandeling. Veelvoorkomende symptomen zijn overmatige dorst, frequent urineren, droge mond, vermoeidheid, misselijkheid, braken, buikpijn, een fruitige ademgeur en verwarring. Als je deze symptomen ervaart, zoek dan onmiddellijk medische hulp. DKA kan snel verergeren, dus hoe sneller je actie onderneemt, hoe beter de prognose zal zijn.

Zorg voor een goede insuline-inname en -dosering

Een van de belangrijkste aspecten van het beheren van diabetes is het volgen van je insuline-inname en het aanpassen van je doseringen zoals voorgeschreven door je arts. Onvoldoende insuline kan leiden tot DKA. Zorg ervoor dat je altijd voldoende insuline bij je hebt, vooral als je op reis gaat of langere tijd van huis bent. Bespreek met je arts hoe je je insulinedosering het beste kunt aanpassen in verschillende situaties, zoals ziekte of stress, die de bloedsuiker kunnen beïnvloeden.

Hydrateer goed om uitdroging te voorkomen

Uitdroging is een veelvoorkomend probleem bij DKA. Wanneer je bloedsuiker te hoog is, verlies je meer vocht door frequent urineren. Dit kan leiden tot uitdroging, wat de situatie verergert. Het is belangrijk om goed gehydrateerd te blijven. Drink water of suikerarme dranken en vermijd alcohol of cafeïne, die uitdroging kunnen bevorderen. Als je niet in staat bent om voldoende vocht binnen te krijgen of als je symptomen van uitdroging ervaart, zoek dan medische hulp.

Herken en behandel infecties snel

Infecties kunnen de bloedsuiker verhogen en het risico op DKA vergroten. Het is van vitaal belang om infecties snel te herkennen en te behandelen. Let op tekenen van infectie, zoals koorts, roodheid, zwelling, pijn of een zere keel, en raadpleeg onmiddellijk je arts voor advies. Soms kan het nodig zijn om antibiotica of andere behandelingen te gebruiken om de infectie onder controle te houden.

Pas je voeding aan om bloedsuiker in balans te houden

Een evenwichtig voedingspatroon is essentieel voor het beheer van diabetes en het voorkomen van DKA. Zorg ervoor dat je regelmatig eet en kies voor voedingsmiddelen met een lage glycemische index, zoals groenten, volkoren granen en eiwitten, die je bloedsuiker geleidelijk verhogen. Vermijd grote hoeveelheden suiker en koolhydraten, die de bloedsuikerspiegel snel kunnen laten stijgen. Werk samen met een diëtist om een persoonlijk voedingsplan op te stellen dat past bij jouw specifieke behoeften.

Zorg voor voldoende fysieke activiteit

Lichamelijke activiteit is belangrijk om je bloedsuiker te reguleren en de algehele gezondheid te bevorderen. Probeer dagelijks matige lichaamsbeweging te krijgen, zoals wandelen, fietsen of zwemmen. Te veel of te weinig beweging kan echter de bloedsuiker beïnvloeden. Bespreek met je arts welk type oefening het beste voor je is en hoe je je insulinedosering kunt aanpassen bij verhoogde lichamelijke activiteit.

Beperk stress en neem tijd voor ontspanning

Stress kan een negatieve invloed hebben op je bloedsuiker en kan bijdragen aan de ontwikkeling van DKA. Probeer stressvolle situaties te vermijden of te minimaliseren waar mogelijk. Oefeningen zoals yoga, meditatie, diepe ademhaling of ontspanningstechnieken kunnen helpen om stress te verminderen en je bloedsuiker in balans te houden.

Wees voorbereid op noodgevallen

Omdat DKA snel kan verergeren, is het belangrijk om voorbereid te zijn op noodgevallen. Zorg ervoor dat je altijd een noodplan hebt, inclusief contactinformatie van je arts, insuline en andere medische benodigdheden. Informeer ook je familieleden en vrienden over wat ze moeten doen als je symptomen van DKA vertoont, zodat ze je kunnen ondersteunen en snel medische hulp kunnen inroepen.

Raadpleeg regelmatig je arts voor controleafspraken

Het is belangrijk om regelmatig controleafspraken met je arts te hebben om je diabetes onder controle te houden en eventuele complicaties, zoals DKA, te voorkomen. Je arts kan je helpen bij het aanpassen van je medicatie, het beoordelen van je bloedwaarden en het geven van advies over je levensstijl. Volg de richtlijnen van je arts nauwgezet en stel vragen als je twijfels hebt over je behandeling of symptomen.

Misvattingen rond diabetische ketoacidose

Diabetische ketoacidose is een ernstige en potentieel levensbedreigende complicatie van diabetes mellitus, maar er bestaan veel misvattingen over de aandoening, haar oorzaken, symptomen en behandeling. Het is belangrijk om deze misverstanden te verhelderen om tijdig de juiste zorg te krijgen en ernstige complicaties te voorkomen.

Diabetische ketoacidose komt alleen voor bij mensen met type 1 diabetes

Veel mensen denken dat diabetische ketoacidose alleen voorkomt bij mensen met type 1 diabetes mellitus, maar dat is niet waar. Hoewel het vaker voorkomt bij mensen met type 1 diabetes, kunnen ook mensen met type 2 suikerziekte diabetische ketoacidose ontwikkelen, vooral als de bloedsuikerspiegel extreem hoog is en de insulineproductie onvoldoende is. Het is belangrijk dat alle mensen met diabetes zich bewust zijn van de risico's.

Diabetische ketoacidose wordt altijd veroorzaakt door het niet nemen van insuline

Hoewel het stoppen met insuline-injecties een veelvoorkomende oorzaak is van diabetische ketoacidose, kunnen er ook andere factoren zijn die de aandoening veroorzaken. In sommige gevallen kan een infectie, stress, onvoldoende insuline vanwege een ziekte, of zelfs bepaalde medicijnen bijdragen aan het ontstaan van ketoacidose. Het is essentieel om te begrijpen dat er verschillende oorzaken zijn, niet alleen het ontbreken van insuline.

Diabetische ketoacidose kan worden genezen door gewoon meer insuline te nemen

Hoewel het nemen van insuline een belangrijke behandeling is voor diabetische ketoacidose, is het niet voldoende om alleen insuline te verhogen. De behandeling van diabetische ketoacidose vereist meestal ook het toedienen van vloeistoffen en elektrolyten via een infuus, om de uitdroging te verhelpen en de verzuring van het bloed (acidose) te corrigeren. Deze aandoening vereist meestal ziekenhuisopname voor nauwgezette monitoring en medische interventie.

Diabetische ketoacidose is altijd onmiddellijk merkbaar

Diabetische ketoacidose ontwikkelt zich vaak geleidelijk, en de symptomen kunnen aanvankelijk mild zijn. Veel mensen herkennen de vroege tekenen van ketoacidose niet, zoals een droge mond, frequente urinelozing, of vermoeidheid. Pas wanneer de symptomen verergeren, zoals ademhaling die lijkt op een geur van aceton, verwarring, of misselijkheid, wordt de aandoening duidelijker. Het is belangrijk om alert te zijn op subtiele symptomen, vooral als je diabetes mellitus hebt.

Diabetische ketoacidose komt alleen voor als de bloedsuikerspiegel extreem hoog is

Hoewel een hoge bloedsuikerspiegel een belangrijke factor is bij het ontstaan van diabetische ketoacidose, hoeft de bloedsuiker niet altijd extreem hoog te zijn om deze aandoening te veroorzaken. In sommige gevallen kan de bloedsuiker slechts matig verhoogd zijn, terwijl de verzuring van het bloed (acidose) de belangrijkste factor is. Het is dus mogelijk om diabetische ketoacidose te ontwikkelen met een minder hoge bloedsuiker, wat de aandoening moeilijker te herkennen maakt.

Diabetische ketoacidose kan alleen voorkomen als je geen insuline gebruikt

Een veelvoorkomende misvatting is dat diabetische ketoacidose alleen kan optreden bij mensen die helemaal geen insuline gebruiken. In werkelijkheid kan diabetische ketoacidose ook optreden bij mensen die wel insuline gebruiken, maar onvoldoende doseringen of niet de juiste behandeling krijgen. De aandoening kan ontstaan als er onvoldoende insuline is om de glucose in de cellen te verwerken, zelfs als de insuline-inname niet volledig wordt gestaakt.

Je kunt diabetische ketoacidose altijd zelf behandelen thuis

Hoewel het belangrijk is om snel actie te ondernemen bij de eerste tekenen van diabetische ketoacidose, is het niet veilig om te proberen de aandoening zelf thuis te behandelen. De situatie kan snel verslechteren en vereist meestal ziekenhuiszorg, waarbij je nauwlettend wordt gevolgd en je bloedzuiker, vochtbalans en zuur-basebalans worden gecorrigeerd. Het is cruciaal om professionele medische hulp in te schakelen als er aanwijzingen zijn voor ketoacidose.