Diabetische ketoacidose (DKA): Complicatie van diabetes

Diabetische ketoacidose (DKA) is een acute, ernstige, levensbedreigende complicatie van diabetes (suikerziekte) die vooral optreedt bij patiënten met diabetes type 1, maar af en toe ook verschijnt bij patiënten met diabetes type 2. Het lichaam heeft door een ontoereikende productie van insuline onvoldoende glucose, wat normaal gezien nodig is voor de energiehuishouding. Het lichaam breekt door dit tekort andere weefsels af als energiebron, waardoor een opbouw gebeurt van ketonen, giftige chemische stoffen. Het lichaam wordt zuurder (acidose) wanneer hierbij geen behandeling gebeurt. Vaker plassen, meer dorst en misselijkheid zijn enkele typische symptomen van diabetische ketoacidose. Een snelle behandeling is nodig bij diabetische ketoacidose want anders resulteert dit in ernstige aandoeningen en zelfs de dood. De behandeling bestaat veelal uit insuline en vochttoediening en de behandeling van de onderliggende oorzaak van deze toestand.

• Oorzaken diabetische ketoacidose
• Risicofactoren DKA
• Symptomen: Meer dorst en vaker plassen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling met insuline en vocht
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van complicatie diabetes

Oorzaken diabetische ketoacidose

Het lichaam is bij patiënten met diabetes mellitus niet in staat om suiker (glucose) als opslagplaats voor brandstof te gebruiken, omdat de patiënt geen of onvoldoende insuline heeft. In de plaats daarvan gebruikt het lichaam vet als opslagplaats voor brandstof. Wanneer het lichaam vet afbreekt, hopen ketonen (chemische stoffen) zich op in het lichaam. Bij het afbreken van het vet, hopen ketonen zich op in het bloed en de urine. Een hoog ketonengehalte is giftig. Dit is dan gekend als “ketoacidose”.

Diabetische ketoacidose is soms het eerste teken van diabetes mellitus type 1 bij patiënten waarbij de diagnose van suikerziekte nog niet vastgesteld is. Soms komt dit eveneens voor bij een patiënt die reeds gediagnosticeerd is met diabetes type 1. Patiënten met diabetes type 2 ontwikkelen soms diabetische ketoacidose, maar dit is minder voorkomend. Meestal is dit het gevolg van een ongecontroleerde bloedsuikerspiegel, ontbrekende doses van medicijnen of een ernstige ziekte.

Risicofactoren DKA

Een infectie, een fysiek of emotioneel trauma, een ernstige ziekte, alcohol- of drugsmisbruik (vooral cocaïne), ontbrekende insulinedosissen, of een operatie leiden mogelijk tot diabetische ketoacidose bij patiënten met diabetes type 1. Af en toe resulteert medicatiegebruik in diabetische ketoacidose, met name bij het gebruik van bepaalde corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmende medicijnen) en sommige diuretica (plaspillen).

Symptomen: Meer dorst en vaker plassen

Vroege symptomen die sluipend optreden zijn een verhoogde dorst (polydipsie) en vaker plassen (pollakisurie). Veel andere voorkomende symptomen van diabetische ketoacidose zijn:

• buikpijn
• coma (ongebruikelijk maar mogelijk bij verwaarlozing ziekte, ernstige uitdroging / acidose (te hoge zuurgraad van het bloed))
• een blozend gezicht
• een diepe, snelle ademhaling
• een droge huid
• een droge mond
• een fruitig ruikende adem
• een verandering in het bewustzijn (milde desoriëntatie, verwardheid)
• een verminderde alertheid
• een wazig gezichtsvermogen
• een zoete smaak in de mond
• een zoete urinegeur
• hoofdpijn
• minder zweten
• misselijkheid en braken
• snel gewichtsverlies bij patiënten met diabetes type 1
• vermoeidheid
• zwakte

Wanneer een infectie gepaard gaat met diabetische ketoacidose, treden hierbij volgende symptomen op:

• hoesten
• koorts
• kortademigheid
• pijn op de borst
• rillingen
• spierstijfheid of spierpijn

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts voert een lichamelijk onderzoek uit, waarbij hij diverse tekenen waarneemt van diabetische ketoacidose. Zo heeft de patiënt volgende symptomen:

• ademhalingsproblemen
• droge slijmvliezen
• een droge, verslapte huid
• een lage bloeddruk (hypotensie)
• een lage lichaamstemperatuur (hypothermie)
• een versnelde ademhaling (tachypnoe)
• een versnelde hartslag (tachycardie)
• typische aceton (ketotische) ademgeur
• verminderde reflexen

Diagnostisch onderzoek

Een bloedonderzoek of urineonderzoek (ketonentest) is nodig om tekenen van vroege ketoacidose op te sporen. Veelal voert de arts eerst een urineonderzoek uit. Wanneer de urine positief test op ketonen, gebeurt een meting van “beta-hydroxybutyraat” in het bloed. Dit is de meest voorkomende keton. Af en toe is ook sprake van hypermagnesiëmie (verhoogd magnesiumgehalte in het bloed). Eventueel maakt de arts een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto) om een longontsteking uit te sluiten. Een CT-scan of MRI-scan van het hoofd spoort eventueel hersenoedeem (hersenzwelling) op.

Differentiële diagnose

De symptomenreeks van diabetische ketoacidose lijkt sterk op deze van enkele andere aandoeningen:

• acute zoete urinegeur aan de alvleesklier
• alcoholische ketoacidose
• appendicitis (ontsteking van het aanhangsel van de blindedarm)
• blaasontsteking (cystitis) bij vrouwen
• hyperosmolaire coma
• hypofosfatemie (verlaagd fosfaatgehalte in het bloed)
• hypothermie
• melkzuuracidose
• metabole acidose
• salicylaat toxiciteit
• septische shock (complicatie van sepsis met lage bloeddruk)

Behandeling met insuline en vocht

De patiënt krijgt van de arts bij de diagnose van diabetes informatie mee over de symptomen van diabetische ketoacidose. Bemerkt de patiënt symptomen van deze toestand, dan zoekt hij onmiddellijk medische hulp op. Vaak gebeurt de behandeling in het ziekenhuis. De patiënt krijgt hier insuline en vocht toegediend. Daarnaast zijn elektrolytensupplementen nodig, zoals kaliumchloride. Vervolgens spoort de arts de oorzaak van diabetische ketoacidose op (zoals een infectie) en zet hij hiervoor meteen een behandeling in.

Prognose

De meeste patiënten reageren op behandeling binnen 24 uur. Soms duurt het herstel langer. Het totale sterftecijfer voor DKA is 0,2-2% waarbij de meeste patiënten in ontwikkelingslanden komen te overlijden. De aanwezigheid van een diepe coma, een verlaagde lichaamstemperatuur en weinig plassen resulteren vaak in een ongunstige prognose.

Complicaties

Diabetische ketoacidose brengt volgende mogelijke complicaties met zich mee indien de patiënt dit niet of niet goed behandeld:

• acute maagdilatatie
• ademhalingsproblemen
• diep veneuze trombose (pijn en zwelling aan het been of bekken)
• een cerebrovasculair accident / CVA / beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen)
• een hartstilstand
• een lage bloedsuikerspiegel (hypoglykemie)
• een infectie (meestal een urineweginfectie)
• een vochtophoping in de hersenen (hersenoedeem)
• erosieve gastritis (maagslijmvliesontsteking)
• hypofosfatemie
• hypokaliëmie (een laag kaliumgehalte in het bloed)
• mucormycose (schimmelziekte van hersenen, sinussen en longen; soms treft deze ook de ogen)
• nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie
• sepsis (bloedvergiftiging)

Preventie van complicatie diabetes

DKA is meestal te vermijden door steeds insuline in de juiste hoeveelheden in te nemen en de bloedsuikerspiegel op peil te houden.