Diabetische ketoacidose (DKA): Complicatie van diabetes

Diabetische ketoacidose (DKA) is een acute, ernstige en levensbedreigende complicatie van diabetes (suikerziekte) die vooral optreedt bij patiënten met diabetes type 1, maar af en toe ook voorkomt bij patiënten met diabetes type 2. Door een ontoereikende productie van insuline heeft het lichaam onvoldoende glucose, wat normaal gezien nodig is voor de energiehuishouding. Hierdoor breekt het lichaam andere weefsels af als energiebron, wat leidt tot een ophoping van ketonen, giftige chemische stoffen. Wanneer deze toestand onbehandeld blijft, wordt het lichaam zuurder (acidose). Vaker plassen, meer dorst en misselijkheid zijn enkele typische symptomen van diabetische ketoacidose. Een snelle behandeling is cruciaal, omdat onbehandelde diabetische ketoacidose kan resulteren in ernstige aandoeningen en zelfs de dood. De behandeling bestaat doorgaans uit insuline en vochttoediening, samen met het aanpakken van de onderliggende oorzaak van deze toestand.

• Epidemiologie
• Oorzaken diabetische ketoacidose
• Risicofactoren DKA
• Symptomen: Meer dorst en vaker plassen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling met insuline en vocht
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van complicatie diabetes

Epidemiologie

Diabetische ketoacidose komt voor bij ongeveer 1 op 1000 patiënten met diabetes type 1. Het komt minder vaak voor bij patiënten met diabetes type 2, maar kan ernstiger zijn bij deze groep door vertraagde diagnose en behandeling.

Oorzaken diabetische ketoacidose

Het lichaam van patiënten met diabetes mellitus kan geen suiker (glucose) gebruiken als brandstofopslag, omdat er geen of onvoldoende insuline beschikbaar is. In plaats daarvan gebruikt het lichaam vetten als brandstofbron. Bij het afbreken van vetten hopen ketonen (chemische stoffen) zich op in het lichaam. Dit leidt tot een giftig hoog ketonengehalte, wat bekend staat als “ketoacidose”.

Diabetische ketoacidose kan soms het eerste teken zijn van diabetes mellitus type 1 bij patiënten bij wie de diagnose nog niet is gesteld. Het kan ook optreden bij patiënten die reeds gediagnosticeerd zijn met diabetes type 1. Patiënten met diabetes type 2 kunnen ook diabetische ketoacidose ontwikkelen, maar dit komt minder vaak voor. Dit gebeurt meestal door een ongecontroleerde bloedsuikerspiegel, ontbrekende medicatiedoses of een ernstige ziekte.

Risicofactoren DKA

Een aantal factoren kan het risico op diabetische ketoacidose verhogen, zoals:

• Infecties
• Fysiek of emotioneel trauma
• Ernstige ziekte
• Alcohol- of drugsmisbruik (vooral cocaïne)
• Ontbrekende insulinedosissen
• Operaties
• Medicatiegebruik kan ook bijdragen aan het risico, met name bij het gebruik van bepaalde corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers) en sommige diuretica (plaspillen).

Symptomen: Meer dorst en vaker plassen

Vroege symptomen van diabetische ketoacidose zijn vaak een verhoogde dorst (polydipsie) en vaker plassen (pollakisurie). Andere veel voorkomende symptomen zijn:

• buikpijn
• coma (ongebruikelijk maar mogelijk bij verwaarlozing ziekte, ernstige uitdroging / acidose (te hoge zuurgraad van het bloed))
• een blozend gezicht
• een diepe, snelle ademhaling
• een droge huid
• een droge mond
• een fruitig ruikende adem
• een verandering in het bewustzijn (milde desoriëntatie, verwardheid)
• een verminderde alertheid
• een wazig gezichtsvermogen
• een zoete smaak in de mond
• een zoete urinegeur
• hoofdpijn
• minder zweten
• misselijkheid en braken
• snel gewichtsverlies bij patiënten met diabetes type 1
• vermoeidheid
• zwakte

Wanneer diabetische ketoacidose gepaard gaat met een infectie, kunnen de volgende symptomen optreden:

• hoesten
• koorts
• kortademigheid
• pijn op de borst
• rillingen
• spierstijfheid of spierpijn

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts voert een lichamelijk onderzoek uit en observeert diverse tekenen van diabetische ketoacidose, zoals:

• ademhalingsproblemen
• droge slijmvliezen
• een droge, verslapte huid
• een lage bloeddruk (hypotensie)
• een lage lichaamstemperatuur (hypothermie)
• een versnelde ademhaling (tachypnoe)
• een versnelde hartslag (tachycardie)
• typische aceton (ketotische) ademgeur
• verminderde reflexen

Diagnostisch onderzoek

Om tekenen van vroege ketoacidose op te sporen, zijn bloedonderzoek en urineonderzoek (ketonentest) noodzakelijk. Vaak voert de arts eerst een urineonderzoek uit. Wanneer de urine positief test op ketonen, wordt het niveau van “beta-hydroxybutyraat” in het bloed gemeten. Dit is de meest voorkomende keton. Soms is ook sprake van hypermagnesiëmie (verhoogd magnesiumgehalte in het bloed). Eventueel maakt de arts een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto) om een longontsteking uit te sluiten. Een CT-scan of MRI-scan van het hoofd kan helpen om hersenoedeem (hersenzwelling) op te sporen.

Differentiële diagnose

De symptomen van diabetische ketoacidose lijken sterk op die van andere aandoeningen, waaronder:

• acute zoete urinegeur aan de alvleesklier
• alcoholische ketoacidose
• appendicitis (ontsteking van het aanhangsel van de blindedarm)
• blaasontsteking (cystitis) bij vrouwen
• hyperosmolaire coma
• hypofosfatemie (verlaagd fosfaatgehalte in het bloed)
• hypothermie
• melkzuuracidose
• metabole acidose
• salicylaat toxiciteit
• septische shock (complicatie van sepsis met lage bloeddruk)

Behandeling met insuline en vocht

Bij de diagnose van diabetes ontvangt de patiënt informatie over de symptomen van diabetische ketoacidose. Wanneer symptomen optreden, dient de patiënt onmiddellijk medische hulp te zoeken. Behandeling vindt vaak plaats in een ziekenhuis, waar de patiënt insuline en vocht toegediend krijgt. Ook elektrolytensupplementen, zoals kaliumchloride, kunnen nodig zijn. De arts zal daarnaast de oorzaak van de diabetische ketoacidose onderzoeken (zoals een infectie) en de nodige behandelingen inzetten.

Prognose

De meeste patiënten reageren binnen 24 uur op de behandeling. In sommige gevallen duurt het herstel langer. Het sterftecijfer voor DKA ligt tussen 0,2-2%, met een hoger percentage sterfgevallen in ontwikkelingslanden. De aanwezigheid van een diepe coma, een verlaagde lichaamstemperatuur en weinig plassen wijzen vaak op een ongunstige prognose.

Complicaties

Onbehandelde diabetische ketoacidose kan leiden tot de volgende complicaties:

• acute maagdilatatie
• ademhalingsproblemen
• diep veneuze trombose (pijn en zwelling aan het been of bekken)
• een cerebrovasculair accident / CVA / beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen)
• een hartstilstand
• een lage bloedsuikerspiegel (hypoglykemie)
• een infectie (meestal een urineweginfectie)
• een vochtophoping in de hersenen (hersenoedeem)
• erosieve gastritis (maagslijmvliesontsteking)
• hypofosfatemie
• hypokaliëmie (een laag kaliumgehalte in het bloed)
• mucormycose (schimmelziekte van hersenen, sinussen en longen; soms treft deze ook de ogen)
• nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie
• sepsis (bloedvergiftiging)

Preventie van complicatie diabetes

Diabetische ketoacidose kan meestal worden voorkomen door insuline in de juiste hoeveelheden in te nemen en de bloedsuikerspiegel goed op peil te houden.