Te hoge zuurgraad bloed: symptomen en behandeling acidose

Acidose duidt op een abnormaal zure toestand van het bloed veroorzaakt door ophoping van zuren of verlies van alkali. Er vindt bij acidose verzuring plaats in het lichaam zonder dat dit automatisch wordt hersteld. In het menselijk lichaam is er een fijne balans van alle stoffen en substanties. De concentraties van elektrolyten, zuren en basen worden constant gehouden door regulatiemechanismen (homeostase). De meeteenheid voor de zuur-base-balans is de pH-waarde. De pH waarde is de balans tussen basen en zuren. Het geeft ook informatie over de zuurgraad van het bloed. Alleen als de pH-waarde tussen 7,37 en 7,43 ligt, kunnen de weefsels optimaal functioneren. Als het zuurgehalte stijgt, daalt de pH en zodra deze onder de 7,37 komt, is er sprake van acidose (verzuring). Diverse ziektebeelden kunnen acuut leiden tot een daling van de pH-waarde en, onder bepaalde omstandigheden, je in een levensbedreigende situatie brengen.

• Te hoge zuurgraad van het bloed
• Daling van het bloed-pH
• Uitscheidingsorganen voor het zuur-base-evenwicht
• Wat is acidose?
• Symptomen
• Vormen van acidose
• Symptomen van respiratoire acidose
• Symptomen van metabole acidose
• Oorzaken van bloedverzuring
• Oorzaken van respiratoire acidose
• Oorzaken van metabole acidose
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van een te hoge zuurgraad in het bloed
• Behandeling van respiratoire acidose
• Behandeling van metabole acidose
• Behandeling van de oorzaken van acidose

Te hoge zuurgraad van het bloed

Daling van het bloed-pH

Als het bloed te zuur wordt (acidose), daalt de pH-waarde van het bloed, die normaal in het neutrale bereik (7,35 - 7,45) ligt. Oorzaken hiervan zijn veranderingen in de stofwisseling of ademhaling. In wezen komen stoornissen van het zuur-base-evenwicht relatief vaak voor en hebben – afhankelijk van de ernst – verschillende effecten. Of een voorstadium van meetbare bloedverzuring (latente metabole acidose) kan worden beïnvloed door gerichte voeding en bepaalde voedingsmiddelen is anno 2020 omstreden.

Uitscheidingsorganen voor het zuur-base-evenwicht

De belangrijkste organen voor het zuur-base-evenwicht (de balans van de pH-waarde van het bloed) zijn: longen, nieren en lever. De organen dienen om zuren/basen uit te scheiden. Ze passen hun werkzaamheden aan de stofwisselingssituatie in het lichaam aan, zodat bijvoorbeeld de pH-waarde van de urine varieert van zuur tot basisch ten behoeve van de pH-regulatie. Buffersystemen in het bloed spelen een rol voor de uitscheidingsorganen. Je huid, longen, nieren en lever zijn uitscheidingsorganen. Bij lokale en tijdelijke schommelingen in de omgeving houden ze de pH-waarde aanvankelijk stabiel totdat de overtollige zuren of basen uiteindelijk uit het lichaam zijn verwijderd.

Wat is acidose?

Acidose duidt op een toestand waarbij verzuring optreedt van de weefsels als gevolg van ophoping van zuren of verlies van alkali in het lichaam. Bij acidose ontspoort het lichaamseigen buffersysteem van het zogenaamde zuur-base-evenwicht. Het zuur-base-evenwicht voorkomt dat het bloed zuur of basisch wordt. Hiervoor wordt de pH van het bloed binnen een bepaald bereik gehouden, namelijk tussen 7,35 en 7,45. Als de pH-waarde van het bloed onder 7,35 daalt, wordt het bloed 'zuur'. Dit wordt acidose genoemd. Boven 7,45 zou echter alkalose optreden, een even levensbedreigende stofwisselingsstoornis. Opdat noch acidose noch alkalose optreedt is er een ingenieus compensatiesysteem in het lichaam aangelegd. De belangrijkste mechanismen in dit systeem zijn ademhaling met uitademing van kooldioxide en de nieren met uitscheiding van zure stofwisselingsproducten.

Symptomen

Vormen van acidose

Er zijn twee hoofdvormen van acidose:

• respiratoire acidose: in dat geval functioneren de longen niet goed en om die reden kunnen de zure stoffen het lichaam niet naar behoren verlaten via de ademhaling.
• metabole acidose: wanneer een te lage pH-waarde veroorzaakt wordt door een verstoorde stofwisseling

Symptomen van respiratoire acidose

De belangrijkste symptomen van respiratoire acidose zijn kortademigheid, een verhoging van de bloeddruk en een versnelde hartslag (tachycardie). Veel patiënten hebben blauwe (cyanotische) lippen. Bovendien kunnen zwakte, verwardheid en zelfs coma optreden. Deze symptomen zijn te wijten aan een onvoldoende toevoer van zuurstof naar weefsels en organen. Het lichaam probeert de overtollige zuurgraad via de nieren te compenseren door meer zure stofwisselingsproducten uit te scheiden. Als gevolg hiervan neemt bijvoorbeeld het plassen toe (vaak plassen). Als de acidose niet voldoende door de nieren kan worden gecompenseerd, zal de pH van het bloed verder dalen als er niet geïntervenieerd wordt en zal de patiënt uiteindelijk komen te overlijden.

Symptomen van metabole acidose

Metabole acidose komt minder vaak voor dan de respiratoire vorm. Wat opvalt bij metabole acidose is een verhoogde en te diepe ademhaling. Het lichaam probeert verzuring tegen te gaan door meer zure kooldioxide uit te ademen. Een bijzondere vorm van metabole acidose is diabetische ketoacidose. Bij deze patiënten ruikt de adem – naast de reeds genoemde symptomen – merkbaar sterk naar aceton.

Oorzaken van bloedverzuring

Acidose kan verschillende oorzaken hebben. Deze zijn afhankelijk van het type acidose.

Oorzaken van respiratoire acidose

Bij respiratoire acidose kan niet genoeg zure kooldioxide worden uitgeademd. Het blijft in het lichaam en hoopt zich op als bicarbonaat in het bloed en weefsels. De volgende oorzaken kunnen respiratoire acidose veroorzaken:

• astma
• hyperinflatie van de longen / pulmonale hyperinflatie (emfyseem)
• longfibrose
• aandoeningen van het ademhalingscentrum in de hersenstam die de ademhaling reguleert
• ademhalingsbeperkingen als gevolg van verwondingen en ongevallen (bijvoorbeeld kneuzingen op de borst en gebroken ribben)
• geneesmiddelengerelateerde zwakke ademhaling (bijvoorbeeld van opioïden zoals oxycodon en hydromorfon, evenals slaappillen en kalmerende middelen zoals diazepam en lorazepam)
• langdurige beademing (beademingsapparatuur kan de dode ruimte vergroten, dat is het gedeelte van de luchtwegen waar geen gaswisseling plaatsvindt)

Oorzaken van metabole acidose

Bij metabole acidose zijn de buffersystemen van het lichaam overbelast. Hierdoor stijgt de concentratie van de zure stofwisselingsproducten in het bloed en daalt de pH-waarde van het bloed. Dit kan verschillende oorzaken hebben:

Verhoogde lichaamsproductie of overmatige externe aanvoer van zuren door:

• diabetes mellitus met diabetische metabole onbalans en de vorming van ketonlichamen (ketogenese), bijvoorbeeld bij gebrek aan insuline
• alcoholisme
• extreme (crash)diëten
• zwaar lichamelijk werk en zware spierbelasting
• shock
• vergiftiging (bijvoorbeeld van methanol, glycol of medicijnen zoals acetylsalicylzuur)

Verminderde uitscheiding van zuur door de nieren (retentie-acidose) in geval van:

• acuut nierfalen
• chronisch nierfalen

Verhoogde uitscheiding van basen of verlies van bicarbonaationen door:

• aanhoudende of chronische diarree
• het gebruik van koolzuuranhydraseremmers (die voornamelijk gebruikt worde voor het behandelen van glaucoom)

Onderzoek en diagnose

Acidose kan relatief snel worden vastgesteld met een bloedgasanalyse. De bicarbonaatwaarden en de meting van de zogenaamde Partiële druk van CO₂ in bloed helpen de arts om onderscheid te maken tussen respiratoire en metabolische acidose.

Behandeling van een te hoge zuurgraad in het bloed

Bij het minste teken van acidose (kortademigheid, desoriëntatie, diepe en versterkte ademhaling en bewustzijnsverlies) moeten de hulpdiensten zo snel mogelijk worden gewaarschuwd door (in Nederland) 112 te bellen. Het ambulancepersoneel start direct met de behandeling van acidose.

De behandeling van acidose heeft drie hoofddoelen:

• onmiddellijke tegenmaatregelen nemen om de symptomen te verlichten
• het overtollige zuur verminderen
• de oorzaak van de acidose wegnemen

Behandeling van respiratoire acidose

Bij respiratoire acidose zal de arts proberen de ademhaling te versnellen, zodat er meer zure kooldioxide kan worden uitgeademd. De voorkeursgeneesmiddelen hiervoor zijn theofylline (een luchtwegverwijder) en zogenaamde β2-sympathicomimetica zoals salbutamol en fenoterol. Deze geneesmiddelen stimuleren selectief de β2-receptoren van het sympathisch zenuwstelsel in de luchtwegen, als gevolg waarvan het bronchiale gladde spierweefsel relaxeert. Bij uitgesproken acidose moet de patiënt kunstmatig worden beademd.

Behandeling van metabole acidose

Het voorkeursgeneesmiddel bij de behandeling van metabole acidose is de toediening van bicarbonaat (bijvoorbeeld natriumwaterstofcarbonaat) als een infuus. Deze infusies mogen echter alleen worden gegeven als de ademhalingsfunctie niet verminderd is.

Bij diabetische ketoacidose verdwijnen de symptomen meestal snel na toediening van insuline. De toediening van insuline moet echter worden gecontroleerd op een intensive care, aangezien het beloop en de reactie van je lichaam niet altijd te voorspellen zijn.

Als een nierfunctiestoornis de oorzaak is van metabole acidose, moet mogelijk bloed schoon worden gewassen (dialyse).

Behandeling van de oorzaken van acidose

Bij metabole acidose zal de behandeling ook gericht zijn op de onderliggende oorzaak. Dit omvat een het onder controle houden van diabetes zonder een verstoorde bloedsuikerspiegel, de behandeling van nierfalen en een voldoende aanvoer van mineralen en vocht.

Lees verder

• De pH-waarde van bloed: wat is normaal en gezond bloed-pH?
• Diabetische ketoacidose: symptomen, oorzaken en behandeling