Te hoge zuurgraad bloed: symptomen en behandeling acidose

Acidose duidt op een abnormaal zure toestand van het bloed veroorzaakt door ophoping van zuren of verlies van alkali. Er vindt bij acidose verzuring plaats in het lichaam zonder dat dit automatisch wordt hersteld. In het menselijk lichaam is er een fijne balans van alle stoffen en substanties. De concentraties van elektrolyten, zuren en basen worden constant gehouden door regulatiemechanismen (homeostase). De meeteenheid voor de zuur-base-balans is de pH-waarde. De pH waarde is de balans tussen basen en zuren. Het geeft ook informatie over de zuurgraad van het bloed. Alleen als de pH-waarde tussen 7,37 en 7,43 ligt, kunnen de weefsels optimaal functioneren. Als het zuurgehalte stijgt, daalt de pH en zodra deze onder de 7,37 komt, is er sprake van acidose (verzuring). Diverse ziektebeelden kunnen acuut leiden tot een daling van de pH-waarde en, onder bepaalde omstandigheden, je in een levensbedreigende situatie brengen.

• Wat is acidose?
• Te hoge zuurgraad van het bloed
• Daling van het bloed-pH
• Uitscheidingsorganen voor het zuur-base-evenwicht
• Wat is acidose?
• Symptomen
• Vormen van acidose
• Symptomen van respiratoire acidose
• Symptomen van metabole acidose
• Oorzaken van bloedverzuring
• Oorzaken van respiratoire acidose
• Oorzaken van metabole acidose
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van een te hoge zuurgraad in het bloed
• Behandeling van respiratoire acidose
• Behandeling van metabole acidose
• Behandeling van de oorzaken van acidose
• Herstel en nazorg bij acidose
• Complicaties van onbehandelde acidose
• Preventie van acidose

Wat is acidose?

Stel je voor dat je lichaam een nauwkeurig afgestelde machine is. Deze machine werkt het beste als alles in balans is, vooral de zuurgraad van je bloed. Bloed moet namelijk niet te zuur en ook niet te basisch zijn; de perfecte pH ligt rond de 7,4, een klein beetje aan de basische kant. Maar wat gebeurt er als dit evenwicht wordt verstoord? Dan kunnen er allerlei problemen ontstaan, en dat willen we natuurlijk graag voorkomen.

Wanneer de zuurgraad in het bloed te hoog wordt, spreken we van acidose. Dit betekent simpelweg dat er te veel zuur in je bloed zit. Dit kan gebeuren door verschillende oorzaken, zoals een probleem met je ademhaling of een storing in je stofwisseling. In deze situatie kan je lichaam de zuurgraad niet meer goed onder controle houden, wat allerlei klachten kan geven. Denk aan moeheid, misselijkheid, of zelfs verwardheid. Niet zo fijn!

Onze slimme machine – ons lichaam – heeft gelukkig allerlei manieren om te proberen het zuur weer kwijt te raken. Hier komen bijvoorbeeld je longen en nieren in beeld: deze organen zijn echte zuur-base-balans-experts. Zij helpen om het evenwicht te herstellen door het overtollige zuur uit te ademen of uit te scheiden via de urine. Maar soms is de hoeveelheid zuur te groot, of kunnen de organen het werk niet goed genoeg aan, waardoor acidose ontstaat.

In de komende hoofdstukken gaan we dieper in op wat acidose precies is, welke symptomen en vormen er zijn, wat de oorzaken kunnen zijn, en vooral ook hoe het wordt behandeld. Want het is niet zomaar een klein probleem; acidose kan flink wat invloed hebben op hoe je je voelt. Gelukkig is er veel te doen om je lichaam weer in balans te brengen als de zuurgraad uit de pas loopt.

Te hoge zuurgraad van het bloed

Daling van het bloed-pH

Als het bloed te zuur wordt (acidose), daalt de pH-waarde van het bloed, die normaal in het neutrale bereik (7,35 - 7,45) ligt. Oorzaken hiervan zijn veranderingen in de stofwisseling of ademhaling. In wezen komen stoornissen van het zuur-base-evenwicht relatief vaak voor en hebben – afhankelijk van de ernst – verschillende effecten. Of een voorstadium van meetbare bloedverzuring (latente metabole acidose) kan worden beïnvloed door gerichte voeding en bepaalde voedingsmiddelen is anno 2020 omstreden.

Uitscheidingsorganen voor het zuur-base-evenwicht

De belangrijkste organen voor het zuur-base-evenwicht (de balans van de pH-waarde van het bloed) zijn: longen, nieren en lever. De organen dienen om zuren/basen uit te scheiden. Ze passen hun werkzaamheden aan de stofwisselingssituatie in het lichaam aan, zodat bijvoorbeeld de pH-waarde van de urine varieert van zuur tot basisch ten behoeve van de pH-regulatie. Buffersystemen in het bloed spelen een rol voor de uitscheidingsorganen. Je huid, longen, nieren en lever zijn uitscheidingsorganen. Bij lokale en tijdelijke schommelingen in de omgeving houden ze de pH-waarde aanvankelijk stabiel totdat de overtollige zuren of basen uiteindelijk uit het lichaam zijn verwijderd.

Wat is acidose?

Acidose duidt op een toestand waarbij verzuring optreedt van de weefsels als gevolg van ophoping van zuren of verlies van alkali in het lichaam. Bij acidose ontspoort het lichaamseigen buffersysteem van het zogenaamde zuur-base-evenwicht. Het zuur-base-evenwicht voorkomt dat het bloed zuur of basisch wordt. Hiervoor wordt de pH van het bloed binnen een bepaald bereik gehouden, namelijk tussen 7,35 en 7,45. Als de pH-waarde van het bloed onder 7,35 daalt, wordt het bloed 'zuur'. Dit wordt acidose genoemd. Boven 7,45 zou echter alkalose optreden, een even levensbedreigende stofwisselingsstoornis. Opdat noch acidose noch alkalose optreedt is er een ingenieus compensatiesysteem in het lichaam aangelegd. De belangrijkste mechanismen in dit systeem zijn ademhaling met uitademing van kooldioxide en de nieren met uitscheiding van zure stofwisselingsproducten.

Symptomen

Vormen van acidose

Er zijn twee hoofdvormen van acidose:

• respiratoire acidose: in dat geval functioneren de longen niet goed en om die reden kunnen de zure stoffen het lichaam niet naar behoren verlaten via de ademhaling.
• metabole acidose: wanneer een te lage pH-waarde veroorzaakt wordt door een verstoorde stofwisseling

Symptomen van respiratoire acidose

De belangrijkste symptomen van respiratoire acidose zijn kortademigheid, een verhoging van de bloeddruk en een versnelde hartslag (tachycardie). Veel patiënten hebben blauwe (cyanotische) lippen. Bovendien kunnen zwakte, verwardheid en zelfs coma optreden. Deze symptomen zijn te wijten aan een onvoldoende toevoer van zuurstof naar weefsels en organen. Het lichaam probeert de overtollige zuurgraad via de nieren te compenseren door meer zure stofwisselingsproducten uit te scheiden. Als gevolg hiervan neemt bijvoorbeeld het plassen toe (vaak plassen). Als de acidose niet voldoende door de nieren kan worden gecompenseerd, zal de pH van het bloed verder dalen als er niet geïntervenieerd wordt en zal de patiënt uiteindelijk komen te overlijden.

Symptomen van metabole acidose

Metabole acidose komt minder vaak voor dan de respiratoire vorm. Wat opvalt bij metabole acidose is een verhoogde en te diepe ademhaling. Het lichaam probeert verzuring tegen te gaan door meer zure kooldioxide uit te ademen. Een bijzondere vorm van metabole acidose is diabetische ketoacidose. Bij deze patiënten ruikt de adem – naast de reeds genoemde symptomen – merkbaar sterk naar aceton.

Oorzaken van bloedverzuring

Acidose kan verschillende oorzaken hebben. Deze zijn afhankelijk van het type acidose.

Oorzaken van respiratoire acidose

Bij respiratoire acidose kan niet genoeg zure kooldioxide worden uitgeademd. Het blijft in het lichaam en hoopt zich op als bicarbonaat in het bloed en weefsels. De volgende oorzaken kunnen respiratoire acidose veroorzaken:

• astma
• hyperinflatie van de longen / pulmonale hyperinflatie (emfyseem)
• longfibrose
• aandoeningen van het ademhalingscentrum in de hersenstam die de ademhaling reguleert
• ademhalingsbeperkingen als gevolg van verwondingen en ongevallen (bijvoorbeeld kneuzingen op de borst en gebroken ribben)
• geneesmiddelengerelateerde zwakke ademhaling (bijvoorbeeld van opioïden zoals oxycodon en hydromorfon, evenals slaappillen en kalmerende middelen zoals diazepam en lorazepam)
• langdurige beademing (beademingsapparatuur kan de dode ruimte vergroten, dat is het gedeelte van de luchtwegen waar geen gaswisseling plaatsvindt)

Oorzaken van metabole acidose

Bij metabole acidose zijn de buffersystemen van het lichaam overbelast. Hierdoor stijgt de concentratie van de zure stofwisselingsproducten in het bloed en daalt de pH-waarde van het bloed. Dit kan verschillende oorzaken hebben:

Verhoogde lichaamsproductie of overmatige externe aanvoer van zuren door:

• diabetes mellitus met diabetische metabole onbalans en de vorming van ketonlichamen (ketogenese), bijvoorbeeld bij gebrek aan insuline
• alcoholisme
• extreme (crash)diëten
• zwaar lichamelijk werk en zware spierbelasting
• shock
• vergiftiging (bijvoorbeeld van methanol, glycol of medicijnen zoals acetylsalicylzuur)

Verminderde uitscheiding van zuur door de nieren (retentie-acidose) in geval van:

• acuut nierfalen
• chronisch nierfalen

Verhoogde uitscheiding van basen of verlies van bicarbonaationen door:

• aanhoudende of chronische diarree
• het gebruik van koolzuuranhydraseremmers (die voornamelijk gebruikt worde voor het behandelen van glaucoom)

Onderzoek en diagnose

Acidose kan relatief snel worden vastgesteld met een bloedgasanalyse. De bicarbonaatwaarden en de meting van de zogenaamde Partiële druk van CO₂ in bloed helpen de arts om onderscheid te maken tussen respiratoire en metabolische acidose.

Behandeling van een te hoge zuurgraad in het bloed

Bij het minste teken van acidose (kortademigheid, desoriëntatie, diepe en versterkte ademhaling en bewustzijnsverlies) moeten de hulpdiensten zo snel mogelijk worden gewaarschuwd door (in Nederland) 112 te bellen. Het ambulancepersoneel start direct met de behandeling van acidose.

De behandeling van acidose heeft drie hoofddoelen:

• onmiddellijke tegenmaatregelen nemen om de symptomen te verlichten
• het overtollige zuur verminderen
• de oorzaak van de acidose wegnemen

Behandeling van respiratoire acidose

Bij respiratoire acidose zal de arts proberen de ademhaling te versnellen, zodat er meer zure kooldioxide kan worden uitgeademd. De voorkeursgeneesmiddelen hiervoor zijn theofylline (een luchtwegverwijder) en zogenaamde β2-sympathicomimetica zoals salbutamol en fenoterol. Deze geneesmiddelen stimuleren selectief de β2-receptoren van het sympathisch zenuwstelsel in de luchtwegen, als gevolg waarvan het bronchiale gladde spierweefsel relaxeert. Bij uitgesproken acidose moet de patiënt kunstmatig worden beademd.

Behandeling van metabole acidose

Het voorkeursgeneesmiddel bij de behandeling van metabole acidose is de toediening van bicarbonaat (bijvoorbeeld natriumwaterstofcarbonaat) als een infuus. Deze infusies mogen echter alleen worden gegeven als de ademhalingsfunctie niet verminderd is.

Bij diabetische ketoacidose verdwijnen de symptomen meestal snel na toediening van insuline. De toediening van insuline moet echter worden gecontroleerd op een intensive care, aangezien het beloop en de reactie van je lichaam niet altijd te voorspellen zijn.

Als een nierfunctiestoornis de oorzaak is van metabole acidose, moet mogelijk bloed schoon worden gewassen (dialyse).

Behandeling van de oorzaken van acidose

Bij metabole acidose zal de behandeling ook gericht zijn op de onderliggende oorzaak. Dit omvat een het onder controle houden van diabetes zonder een verstoorde bloedsuikerspiegel, de behandeling van nierfalen en een voldoende aanvoer van mineralen en vocht.

Herstel en nazorg bij acidose

Herstellen van acidose betekent niet alleen dat de zuurgraad weer in balans moet komen, maar ook dat je lichaam tijd nodig heeft om van de effecten te herstellen. Daarnaast is nazorg belangrijk om te voorkomen dat de zuurgraad opnieuw verstoord raakt. In dit hoofdstuk kijken we naar wat je kunt doen tijdens en na het herstelproces.

Herstel van de zuurgraad
De eerste stap bij het herstel van acidose is het stabiliseren van de zuurgraad. Dit gebeurt meestal door middel van behandelingen zoals intraveneuze toediening van bicarbonaat, of door aangepaste ademhalingstechnieken bij respiratoire acidose. Als het gaat om metabole acidose, kan het aanpakken van de oorzaak, zoals een nierprobleem of een ongebalanceerde voeding, helpen om het zuur-base-evenwicht weer in balans te brengen.

Ondersteuning van de nieren en longen
De nieren en longen spelen een centrale rol in het behouden van de zuurgraad. Tijdens de nazorg is het belangrijk om deze organen goed te ondersteunen. Dit betekent dat je de inname van water in balans houdt om de nieren te helpen en bewust met je ademhaling omgaat om de longen te ontlasten. Je arts kan ook suggesties doen voor voeding of leefstijl om de druk op je organen te verminderen.

Voeding voor balans
Na acidose is een evenwichtig dieet essentieel om de zuurgraad op peil te houden. Voedingsmiddelen die de zuurbalans ondersteunen, zoals groene groenten, fruit, en volkoren granen, zijn belangrijk. Beperk daarnaast voedingsmiddelen die verzurend kunnen werken, zoals rood vlees, bewerkte producten, en suikerhoudende dranken. Een diëtist kan helpen bij het samenstellen van een voedingsplan dat past bij je herstelproces.

Voortzetting van de ademhalingsoefeningen
Als ademhalingsproblemen een rol speelden in de acidose, zijn ademhalingsoefeningen een goede manier om je longen sterker te maken en je zuurgraad te reguleren. Diepe ademhaling en andere ontspanningstechnieken helpen niet alleen om je ademhaling te verbeteren, maar ook om stress te verminderen, wat indirect bijdraagt aan een betere balans in je lichaam.

Regelmatige medische controles
Na een episode van acidose is het verstandig om regelmatig langs te gaan bij je arts voor controles. Met bloedtesten kan je arts de zuurgraad en andere belangrijke waarden in de gaten houden, en eventuele veranderingen snel opmerken. Zeker als je risicofactoren hebt zoals nierproblemen of een longziekte, zijn deze controles essentieel.

Leren van triggers en risicofactoren
Een belangrijk onderdeel van nazorg is inzicht krijgen in wat acidose bij jou heeft veroorzaakt. Door te leren van triggers, zoals specifieke voedingsmiddelen, stress of andere leefstijlfactoren, kun je toekomstige problemen helpen voorkomen. Noteer veranderingen in hoe je je voelt, je energielevel en mogelijke symptomen, en deel deze met je arts om een goed plan te maken voor de toekomst.

Rust en hersteltijd
Acidose kan zowel fysiek als mentaal belastend zijn, dus voldoende rust en slaap zijn van belang voor het herstel. Door je lichaam tijd te geven om te herstellen, verklein je de kans op terugval en help je jezelf om weer op kracht te komen. Blijf alert op signalen van vermoeidheid, duizeligheid, of andere klachten en gun jezelf de tijd om volledig te herstellen.

Complicaties van onbehandelde acidose

Wanneer acidose onbehandeld blijft, kan dit een reeks serieuze gevolgen hebben voor je lichaam. Een langdurige verstoring van de zuurgraad belast verschillende organen en systemen, en kan uiteindelijk leiden tot ernstige gezondheidsproblemen. In dit hoofdstuk bespreken we wat er kan gebeuren als acidose zijn gang kan gaan.

Het effect op je ademhaling
Een te hoge zuurgraad kan ervoor zorgen dat je ademhaling versnelt. Dit is je lichaam dat probeert om het overtollige zuur af te voeren door sneller kooldioxide uit te ademen. Maar als de acidose te lang blijft bestaan, kunnen je longen overbelast raken, wat de ademhaling alleen maar moeilijker maakt. In ernstige gevallen kan dit zelfs leiden tot ademhalingsproblemen of kortademigheid.

Schade aan je hart en bloedvaten
Zuur in je bloed maakt je hart harder aan het werk om zuurstof te vervoeren. Dit kan leiden tot een verhoogde hartslag en verhoogde bloeddruk, wat op lange termijn je hart en bloedvaten kan belasten. In sommige gevallen kunnen hartritmestoornissen ontstaan. Als dit blijft voortduren, kan er zelfs schade aan je hart ontstaan, wat de kans op hartproblemen vergroot.

Invloed op je spieren en zenuwen
Zuren in het bloed kunnen de spierfunctie verstoren en leiden tot zwakte en vermoeidheid. Dit is vooral merkbaar in je armen en benen, maar ook andere spieren, zoals de ademhalingsspieren, kunnen verzwakken. Ook het zenuwstelsel kan last krijgen van de zuurgraad, wat kan leiden tot tintelingen, spierkrampen of zelfs verwardheid. In ernstige gevallen kunnen stuiptrekkingen of coma optreden.

Problemen met je nieren
De nieren spelen een belangrijke rol bij het reguleren van de zuurgraad door overtollig zuur uit te scheiden via de urine. Maar bij langdurige acidose kunnen de nieren overbelast raken en minder goed functioneren. Dit kan uiteindelijk leiden tot nierbeschadiging of zelfs nierfalen. Het is dus essentieel om op tijd in te grijpen om de nieren te ontlasten.

Verhoogde kans op botontkalking
Wanneer het bloed te zuur wordt, haalt het lichaam calcium uit de botten om de zuurgraad te neutraliseren. Dit proces verzwakt de botten op termijn, wat kan leiden tot botontkalking (osteoporose). Hierdoor neemt de kans op botbreuken toe, vooral bij ouderen of mensen met een al verhoogd risico op botproblemen.

Verzwakking van het immuunsysteem
Een verstoorde zuurbalans kan het immuunsysteem beïnvloeden, waardoor het minder goed werkt. Dit maakt het lichaam vatbaarder voor infecties, omdat het moeilijker is om ziekteverwekkers af te weren. Bij een verzwakt immuunsysteem wordt het risico op ziekten dus groter, vooral als de acidose langere tijd onbehandeld blijft.

Mentale en emotionele impact
Een hoge zuurgraad in het bloed kan ook een mentale en emotionele impact hebben. Mensen met onbehandelde acidose kunnen last krijgen van verwardheid, prikkelbaarheid en zelfs depressieve gevoelens. De vermoeidheid en lichamelijke klachten die bij acidose komen kijken, kunnen dit verergeren, wat het dagelijkse functioneren beïnvloedt.

Preventie van acidose

Een van de beste manieren om acidose te voorkomen is door simpelweg goed voor je lichaam te zorgen. Je lichaam doet namelijk al het harde werk om de zuurgraad in balans te houden, maar we kunnen het een handje helpen met wat bewuste keuzes in onze levensstijl. Hier zijn enkele tips om je lichaam gezond en in evenwicht te houden.

Gezond eten voor een goede balans
Een evenwichtig dieet is een sterke basis voor een goede zuurbalans in het bloed. Vooral groenten, fruit, volle granen, en voldoende water zijn hier belangrijk. Vermijd overmatige inname van rood vlees en bewerkte voedingsmiddelen, omdat die je lichaam kunnen verzuren. Ook te veel suiker en geraffineerde koolhydraten kunnen het zuur-base-evenwicht verstoren. Probeer wat vaker te kiezen voor verse en natuurlijke voedingsmiddelen – je lichaam zal je dankbaar zijn.

Voldoende bewegen
Regelmatig bewegen heeft talloze voordelen, waaronder het helpen om je lichaam in balans te houden. Tijdens het sporten adem je dieper, en dat helpt om meer kooldioxide uit te ademen. Kooldioxide is een van de zuren die bijdraagt aan een hogere zuurgraad in het bloed, dus door regelmatig te bewegen, help je je lichaam dit zuur beter af te voeren. Denk aan een stevige wandeling, fietsen, of een leuke sport – elke beweging telt!

Rust en ontspanning
Stress kan je zuurgraad beïnvloeden, omdat het lichaam onder stress meer zuren kan gaan produceren. Daarom is het belangrijk om ontspanning te zoeken. Neem de tijd om dingen te doen die je ontspannen, zoals lezen, mediteren, ademhalingsoefeningen, of een rustig avondje op de bank. Door stress te verminderen, houd je ook je lichaam in een betere balans.

Bewuste ademhaling
Vooral bij respiratoire acidose – waarbij de longen de zuurgraad niet goed kunnen afvoeren – kan ademhalingsoefeningen doen wonderen. Langzaam en diep ademhalen helpt om meer kooldioxide uit te blazen en ondersteunt het zuur-base-evenwicht. Dit kan bijvoorbeeld helpen als je gespannen bent, of als je merkt dat je oppervlakkig ademt.

Vermijd overmatig alcoholgebruik en roken
Alcohol en roken kunnen het lichaam verzuren en de werking van je nieren en longen belasten. Vooral voor mensen die risico lopen op acidose, kan het helpen om deze gewoonten te beperken of helemaal te stoppen. Zo geef je je lichaam de kans om zijn balans beter te bewaren.

Voldoende water drinken
Water helpt je lichaam om afvalstoffen en overtollige zuren uit te scheiden. Probeer dagelijks voldoende water te drinken; dit ondersteunt je nieren en helpt om zuren op natuurlijke wijze uit je lichaam te spoelen.

Medische controle bij klachten
Sommige gezondheidsproblemen, zoals diabetes of chronische longziekten, kunnen het risico op acidose verhogen. Als je bekend bent met deze problemen, overleg dan regelmatig met je arts en volg hun advies goed op. Zij kunnen helpen om vroegtijdige signalen op te merken en samen met jou een plan op te stellen om acidose te voorkomen.

Lees verder

• De pH-waarde van bloed: wat is normaal en gezond bloed-pH?
• Diabetische ketoacidose: symptomen, oorzaken en behandeling