Diazepam: werking, bijwerkingen, dosering en alcohol

Diazepam is een benzodiazepine en werkt rustgevend en ontspant de spieren. Diazepam kun je niet bij een apotheek of drogist kopen, maar is alleen op doktersvoorschrift verkrijgbaar. Diazepam is een psychotroop medicijn, behorend tot de groep van de benzodiazepinen. Diazepam wordt voorgeschreven bij nerveuze spanningen, slapeloosheid, angst, bepaalde soorten spierpijn en epilepsie. Bij het gebruik van diazepam kun je last krijgen van gewenning. Na herhaald gebruik gedurende enkele weken kan het effect reeds minder worden. Er treedt tolerantie op. Je hebt steeds meer nodig om hetzelfde effect te krijgen. Het gevaar van afhankelijk aan diazepam is bij langdurig gebruik (< 6 weken) zeer groot. Je kunt verslaafd raken aan diazepam. Het langzaam afbouwen van diazepam aan de hand van een afbouwschema kan ontwenningsverschijnselen voorkomen. Vroeger stond diazepam vooral bekend onder de merknaam 'Valium'.

• Wat is diazepam?
• Wat is de werking van diazepam?
• Wat is de toepassing van diazepam?
• Wanneer mag je diazepam niet gebruiken?
• Wanneer moet je extra voorzichtig zijn met diazepam?
• Kun je verslaafd raken aan diazepam?
• Gewenning en onthoudingsverschijnselen
• Afbouwen van diazepam
• Wat zijn de mogelijke bijwerkingen van diazepam?
• Regelmatig
• Soms
• Zelden
• Zeer zelden
• Kun je alcohol drinken als je diazepam gebruikt?
• Hoe zit het met grapefruit(sap)?
• Kun je diazepam gebruiken als je zwanger bent of borstvoeding geeft?
• Wat is de dosering van diazepam?
• Bij angst en spanningstoestanden
• Bij slaapstoornissen
• Bij verkrampte spieren
• Ter verzachting van ontwenningsverschijnselen
• Hoe neem je de tabletten in?
• Casus: Diazepam overdosering
• Het verhaal
• Achtergrondinformatie
• Fysieke observaties
• Onderzoeken
• Conclusie
• Behandelplan
• Vervolgzorg
• Reflectie

Wat is diazepam?

Diazepam (ook bekend onder de merknamen Valium, Stesolid en Diazemuls) behoort tot de groep van de benzodiazepinen. Dat zijn middelen die op het centraal zenuwstelsel werken. Het middel werkt rustgevend, ontspant de spieren, vermindert angstgevoelens en bevordert de slaap.

Wat is de werking van diazepam?

De werkzame stof in Diazepam is diazepam. Diazepam is een psychotroop medicijn, dat wil zeggen dat het invloed heeft op de psyche door het veranderen van fysiologische processen in het centraal zenuwstelsel. Het middel beïnvloedt de overdracht van elektrische prikkels in de hersenen.

Wat is de toepassing van diazepam?

Diazepam wordt door artsen voorgeschreven bij:

• angstgevoelens en gespannenheid;
• paniekstoornissen;
• onrust
• slapeloosheid;
• alcoholontwenning;
• spierkrampen (bepaalde soorten spierpijn); en
• epilepsie.

Wanneer mag je diazepam niet gebruiken?

In de volgende gevallen mag je geen diazepam gebruiken:

• als je allergisch (overgevoelig) bent voor diazepam of voor één van de bestanddelen die in dit geneesmiddel zitten. Deze stoffen kun je vinden in de bijsluiter. Overgevoeligheid kan zich uiten in bijvoorbeeld het optreden van huidreacties, zoals galbulten of jeuk.
  Galbulten op de rug / Bron: DLdoubleE, Wikimedia Commons (Publiek domein)
• als je een ernstige spierziekte (myasthenia gravis) hebt, waardoor je spieren sneller verzwakken of vermoeid raken.
• als je een ernstige leveraandoening hebt;
• als je slaapapneu hebt (een kortdurende onderbreking van de ademhaling tijdens de slaap, dikwijls gepaard gaand met snurken).
• als je ernstige ademhalingsproblemen hebt.

Wanneer moet je extra voorzichtig zijn met diazepam?

Wees extra voorzichtig met het gebruik van diazepam als je:

• verslaafd bent geweest aan alcohol of drugs;
• ouder bent dan 65 jaar, aangezien het middel verwardheid kan veroorzaken en invloed heeft op de spieren waardoor je eerder kunt vallen en verwondingen kunt oplopen;
• ademhalingsproblemen hebt;
• aan depressies lijdt;
• zelfmoordgedachten hebt;
• epilepsie hebt.

Kun je verslaafd raken aan diazepam?

Gewenning en onthoudingsverschijnselen

Bij het gebruik van diazepam kun je last krijgen van gewenning. Na herhaald gebruik gedurende enkele weken kan het effect reeds minder worden, er treedt tolerantie op. Je moet daardoor meer gebruiken om hetzelfde effect te krijgen. Je kunt last krijgen van afhankelijkheid. Behandeling met diazepam en andere benzodiazepinen kan ertoe leiden dat bij de gebruiker de neiging ontstaat steeds maar door te gaan met het innemen van dit middel en er een vorm van geestelijke en lichamelijke verslaving optreedt. Dat wil zeggen een moeilijk te bedwingen zucht of hunkering naar herhaald gebruik van méér tabletten. De neiging neemt toe bij langdurig gebruik van diazepam, bij hoge doseringen en bij patiënten bij wie sprake is van middelenmisbruik (drugs en alcohol). Als je dan plotseling volledig stopt met het innemen van tabletten, kunnen onthoudingsverschijnselen ontstaan, zoals:

• extreme angst;
• spanning;
• hoofdpijn;
• spierpijn;
• rusteloosheid;
• verwardheid;
• geïrriteerdheid.

Een enkele keer kunnen zelfs nog ernstiger klachten ontstaan in die situatie zoals:

• zelfvervreemding;
• verlies van werkelijkheidszin;
• een verhoogde gevoeligheid voor licht, geluid en aanraking;
• een doof gevoel en tintelingen in de ledematen;
• zinsbegoochelingen (hallucinaties);
• epilepsie.

Deze klachten ontstaan door lichamelijke afhankelijkheid. Ook is het mogelijk dat de klachten waarvoor je diazepam kreeg voorgeschreven, in verhevigde mate terugkeren. Daarom is het af te raden om in één keer te stoppen met het gebruik van diazepam; de dosis moet bij voorkeur geleidelijk verlaagd worden middels een afbouwschema.

Afbouwen van diazepam

Er zijn volgens het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) twee afbouwschema’s:

Schema 1 bij gebruik tot 40 mg diazepam per dag. Afbouwen van diazepam gebeurt als volgt:

• week 1: je gebruikt 75% van de begindosis diazepam (3/4);
• week 2: je gebruikt nog 50% van de begindosis diazepam (1/2);
• week 3: je gebruikt nog 25% van de begindosis diazepam 1/4);
• week 4: je gebruikt nog 12½ % van de begindosis diazepam (1/8);
• week 5: je bent volledig afgebouwd en gebruikt geen diazepam meer.

Schema 2 bij gebruik van 40 mg of meer diazepam per dag. Hierbij wordt de dosis gedurende 30 dagen met 1/30 deel verlaagd.

Wat zijn de mogelijke bijwerkingen van diazepam?

Zoals alle geneesmiddelen kan diazepam bijwerkingen veroorzaken, ofschoon niet iedereen deze bijwerkingen krijgt. Onder meer de volgende bijwerkingen kunnen voorkomen:

Regelmatig

• Vooral in de eerste weken van het gebruik kun je last hebben van sufheid, vermoeidheid en, minder vaak slaperigheid. Dit is van invloed op je reactie- en concentratievermogen. Ook als je diazepam als slaapmiddel gebruikt, kun je hier de volgende dag nog last van hebben.

Soms

Vooral gedurende de eerste weken van het gebruik:

• Verminderde coördinatie.
• Spierzwakte, krachteloos gevoel in spieren.
• Incontinentie voor urine of juist moeilijk kunnen plassen.
• Snurken door verslapping van de huig.
• Vallen.
• Trager denken, geheugenstoornissen, concentratieproblemen, minder alert zijn en verwardheid.
• Afname van gevoelens, zowel positieve als negatieve.

Ook als je diazepam als slaapmiddel gebruikt, kun je hier de volgende dag nog last van hebben.

Zelden

• Maagdarmstoornissen, zoals:
• misselijkheid
• obstipatie (verstopping)
• diarree
• droge mond of juist extra speekselvorming
• problemen met slikken
Droge ogen als bijwerking van diazepam, vooral bij contactlenzen / Bron: Etan J. Tal, Wikimedia Commons (CC BY-3.0)
• veranderde eetlust: meer of juist minder trek
• Hoofdpijn en duizeligheid.
• Zweten en hartkloppingen.
• Droge ogen (vooral bij mensen die contactlenzen dragen);
• Huiduitslag en jeuk; en
• Afhankelijkheid (zie elders).

Zeer zelden

• Nachtmerries, veelal in de vroege ochtend.
• Onrust en prikkelbaarheid.
• Waandenkbeelden en hallucinaties.
• Geheugenverlies van gebeurtenissen die plaatsvinden tijdens gebruik van dit medicijn.
• Depressieve gevoelens.
• Minder zin in seks.

Raadpleeg de arts als je last hebt van één van deze bijwerkingen. Je kunt dan met hem of met haar overleggen in hoeverre een verdere behandeling met diazepam verantwoord is.

Kun je alcohol drinken als je diazepam gebruikt?

Het advies is om geen alcohol te drinken in de periode dat je dit medicijn gebruikt. Alcohol kan de sedatieve, kalmerende werking van dit middel versterken; je kunt er heel slaperig van worden.

Hoe zit het met grapefruit(sap)?

Diazepam en grapefruit(sap) gaan niet samen. Je mag geen grapefruitsap drinken zo lang je dit middel gebruikt. De reden is dat grapefruit ervoor kan zorgen dat diazepam langzamer dan normaal uit je lichaam verdwijnt. Dit vergroot de kans op bijwerkingen.

Kun je diazepam gebruiken als je zwanger bent of borstvoeding geeft?

Je mag geen diazepam gebruiken als je zwanger bent, zwanger wilt worden of borstvoeding geeft, aangezien dit middel in de laatste fase van de zwangerschap of tijdens de bevalling ervoor kan zorgen dat de baby een lagere lichaamstemperatuur heeft, slap is of problemen heeft met de ademhaling. Bovendien kan de baby last krijgen van ontwenningsverschijnselen als je dit middel regelmatig gebruikt in de laatste fase van de zwangerschap.

Wat is de dosering van diazepam?

De dosering van diazepam wordt door de arts individueel vastgesteld. Tenzij de arts anders voorschrijft is het gebruik als volgt:

Bij angst en spanningstoestanden

• thuisbehandeling: driemaal daags 2 mg.
• behandeling in ziekenhuis: driemaal daags 10 tot 20 mg.

Bij slaapstoornissen

• 5 tot 20 mg (maximaal 30 mg) voor het slapen gaan.

Bij verkrampte spieren

• Driemaal daags 5 tot 10 mg.

Ter verzachting van ontwenningsverschijnselen

• Drie tot vier keer per dag 10 mg.

Bij bejaarden, kinderen van 6 tot 12 jaar en bij patiënten met lever- en nierfunctiestoornissen en een bepaalde ademhalingsstoornis wordt de helft van de gebruikelijke dosering aangehouden. Voor kinderen onder de 6 jaar geldt een kwart van de volwassen dosering.

Hoe neem je de tabletten in?

De tabletten kunnen met water worden ingenomen.

Lees voor gebruik altijd de bijsluiter!

Casus: Diazepam overdosering

Het verhaal

Een 45-jarige man wordt in alle haast naar de spoedeisende hulp gebracht nadat zijn partner hem bewusteloos vond in hun slaapkamer. Naast het bed ligt een lege blisterverpakking van diazepam, een medicijn dat hij gebruikt om zijn angst te bedwingen. Zijn partner vertelt dat hij de laatste tijd erg gespannen was en misschien meer dan normaal heeft geslikt.

Achtergrondinformatie

• Bekende uitdagingen: De man kampt al jaren met angst en slaapproblemen.
• Dagelijkse medicatie: Diazepam, 5 mg, voorgeschreven om zijn rust te bewaren.
• Geschiedenis van suïcidepogingen: Niets bekend.
• Andere middelen: Geen alcohol- of drugsmisbruik volgens zijn partner.

Fysieke observaties

• Bewustzijnsniveau: De man reageert nauwelijks, met een Glasgow Coma Scale (GCS) score van 8.
• Ademhalingssnelheid: 10 oppervlakkige ademhalingen per minuut.
• Hartslag: Rustige 60 slagen per minuut.
• Bloeddruk: Laag, 90/60 mmHg.
• Pupillenreactie: Normaal groot, maar traag reagerend op licht.
• Reflexen: Zwakke reflexen, nauwelijks reactie bij peesreflexen.

Onderzoeken

• Bloedwaarden: Elektrolyten en lever- en nierfuncties binnen normale grenzen.
• Toxscreen: Positief voor benzodiazepinen, niets anders gedetecteerd.
• ECG: Normaal ritme, geen afwijkingen.

Conclusie

Het lijkt duidelijk: een overdosis diazepam, mogelijk in een poging om te ontsnappen aan zijn innerlijke onrust.

Behandelplan

Vitale ondersteuning:

• De patiënt krijgt zuurstof via een non-rebreather masker.
• Hartslag, bloeddruk en zuurstofsaturatie worden nauwlettend in de gaten gehouden.

Tegengif toediening:

• Flumazenil, een tegengif voor benzodiazepinen, wordt voorzichtig toegediend om de sedatieve effecten om te keren, maar zonder plotseling ontwenningsverschijnselen uit te lokken.
• Hij wordt opgenomen op de ICU voor intensieve monitoring, vooral om ervoor te zorgen dat zijn ademhaling stabiel blijft.

Vervolgzorg

• De man komt allengs bij en blijft onder strikte observatie.
• Een psychiatrische evaluatie wordt geregeld om de dieper liggende oorzaken van zijn angst en mogelijke suïcidale gedachten te onderzoeken.
• Zijn behandelplan voor angststoornissen wordt herzien, waarbij andere medicatie of therapieën worden overwogen om te voorkomen dat hij opnieuw naar zo'n gevaarlijke oplossing grijpt.

Reflectie

Diazepam kan een zegen zijn voor mensen die worstelen met angst, maar in verkeerde handen kan het veranderen in een gevaarlijk middel. Deze casus onderstreept het belang van zorgvuldige begeleiding en monitoring bij patiënten die met psychische problemen kampen. Soms is een pil niet de ultieme oplossing; het echte werk ligt in de begeleiding en ondersteuning die daarbij hoort.

Lees verder

• Benzodiazepinen: bijwerkingen, toepassingen en afbouwen