Spierscheur van de quadriceps femoris bij sporters

De quadriceps femoris is de grootste spier van het menselijke lichaam en helpt bij het strekken van de knie en buigen van de heup. Maar wat als het foutloopt? Bij explosieve bewegingen kan de spier scheuren, gaande van enkele vezels tot een volledige spierscheur. Dit heeft een hevige pijnscheut en vaak ook meteen functieverlies tot gevolg in het getroffen been, afhankelijk van de uitgebreidheid van het letsel. Al herstelt de kwetsuur zich in de meeste gevallen vanzelf, is een specifieke behandeling vaak nuttig en soms onmisbaar.

Anatomie Quadriceps

De quadriceps femoris bestaat, zoals de naam al zegt, uit vier spieren die over de voorkant van het bovenbeen lopen:

• Rectus femoris
• Vastus lateralis
• Vastus intermedius
• Vastus medialis

Enkel de eerste hiervan loopt zowel over de heup als de knie en heeft dus ook op beide uitwerking. De andere drie werken enkel als strekker van de knie. De rectus femoris is het meest frequent aangedaan van de vier spierkoppen. Vooral de overgangen van spier naar pees, zowel ter hoogte van de heup als de knie, zijn het vaakst gekwetst.

Ontstaan spierscheur

Er zijn drie typische mechanismen van een spierscheur van de quadriceps femoris beschreven:

• Plots afremmen van het been (bijvoorbeeld bij trappen tegen een bal)
• Een hevige contractie van de spier, zoals bij het sprinten.
• De spier die in verlengde positie plots kracht moet leveren, zoals bij het veranderen van richting.

Hieruit wordt al snel duidelijk dat het vooral voetballers, rugbyspelers of beoefenaars van American Football zijn die met deze aandoening te maken krijgen.

Risicofactoren

Er zijn enkele factoren die de kans op een scheur van de quadriceps femoris vergroten:

• Gebrek aan een degelijke opwarming.
• Vermoeidheid: de meeste spierscheuren doen zich voor aan het einde van een match of training.
• Een blessure van de quadriceps in de voorgeschiedenis: het lichaam maakt na een blessure littekenweefsel aan dat vaak minder trekkracht heeft dan de oorspronkelijke spiercellen.
• Een hyperextensiepostuur (overstrekking in stand) van de knie.

Symptomen

Afhankelijk van de ernst van het letsel, zal het klinisch beeld ook variëren. Scheuren van de quadriceps kunnen we ruwweg onderverdelen in drie gradaties, met bijbehorend klachtenbeeld.

Graad I

Hierbij zijn slechts enkele vezels betrokken. Er kan een lichte vochtophoping, een spasme en wat ongemak optreden met weinig of geen krachts- en bewegingsverlies. Na de korte pijnscheut ter hoogte van het letsel, spelen de meeste sporters gewoon door. Dit kan echter een zwakke plek worden die later verder kan scheuren.

Graad II

Een hevige, plotse pijnscheut die wandelen moeilijk maakt. Er kan zwelling en een zichtbare bloeduitstorting (na enkele dagen) optreden. Ook is het vaak mogelijk om een onderbreking in de spier te voelen met de hand. Doorspelen is hierbij meestal onmogelijk en de patiënt kan zijn knie moeilijk buigen of tegen weerstand strekken

Graad III

Een (quasi) volledige spierscheur die leidt tot compleet functieverlies. De zwelling kan onmiddellijk optreden en een uitgebreide bloeduitstorting is vaak binnen 24u zichtbaar. Er is mogelijks ook een uitstulping voel- en zichtbaar met de hand als men vraagt de knie te strekken.

Diagnose

Al is de diagnose meestal makkelijk te stellen door goed te luisteren naar het verhaal van de patiënt, zijn er toch enkele klinische tests die belangrijk zijn om de uitgebreidheid, de exacte locatie en functiebeperkingen te achterhalen. Deze kunnen namelijk mee de gekozen therapie bepalen:

• Inspectie: defecten als zwelling, uitstulpingen en bloeduitstortingen zijn mogelijks zichtbaar met het blote oog.
• Palpatie (voelen met de hand): hiermee kan de exacte locatie beter bepaald worden van het letsel, daar een bloeduitstorting zich bijvoorbeeld niet altijd ter hoogte van het letsel toont.
• Krachttests: de functie van de quadriceps kan geobjectiveerd worden door middel van het strekken van de knie en buigen van de heup tegen weerstand. Om de rectus femoris te kunnen onderscheiden van de andere spierbuiken, kan het strekken van de knie getest worden in zit én in buiklig. Met gebogen heup is deze spier namelijk minder actief.
• Bewegingsvrijheid gewrichten: hier kan de therapeut nakijken hoe ver men bijvoorbeeld de knie kan buigen voor er weerstand optreedt in de quadriceps, die hiermee op lengte wordt gebracht.

Bij twijfel, kan er geopteerd worden voor een echografie of in bepaalde gevallen ook een RX of MRI om de exacte lokalisatie en uitgebreidheid van het letsel te bepalen of om andere diagnoses, zoals bijvoorbeeld een avulsiefractuur (afrukken van een botstuk in plaats van de spier die scheurt), uit te sluiten.

Behandeling

Acuut

In eerste instantie kan het RICE-principe toegepast worden:

• Rust: de eerste dagen na aanvang van het letsel het getroffen been ontlasten. Belangrijk hierbij is om het been wel te blijven gebruiken binnen de pijngrenzen, zodat het littekenweefsel dat gevormd wordt van goede kwaliteit is.
• IJs: de eerste 24 tot 48u kan ijs tegen de aangedane zone soelaas bieden. Gebruik altijd een tussenstof om de huid te beschermen. Breng het ijs gedurende twintig minuten aan en herhaal dit om de twee uur.
• Compressie: omwikkel het getroffen been bijvoorbeeld met een doek. Zorg dat het niet te hard knelt of extra pijn veroorzaakt. Dit kan gecombineerd worden met ijsapplicatie.
• Elevatie: dit kan door het been boven het niveau van het hart te brengen.

Deze zijn allen gericht op het verminderen van bloeding, zwelling en ontsteking om het herstelproces en de flexibiliteit te bevorderen.
Het RICE-principe kan eventueel aangevuld worden met het gebruik van ontstekingsremmers (NSAID's) in de inflammatoire fase (eerste 7 dagen).

Conservatief

In de meeste gevallen geneest een spierscheur vanzelf. Een specifieke behandeling kan echter nodig zijn om ervoor te zorgen dat het nieuwe weefsel van voldoende kwaliteit is om de kans op herval kleiner te maken.
Afhankelijk van de wensen van de patiënt en de uitgebreidheid van het letsel kan dit individueel of met hulp van een fysiotherapeut gebeuren. Deze fase kan meestal opgestart worden vanaf 3 tot 5 dagen na het voorval en bestaat uit mobiliseren van de knie, stretchen, krachttraining, oefeningen op proprioceptie ('lichaamssensatie'), evenwicht en coördinatie. Belangrijk hierbij is dat men de oefeningen integreert in patronen die de patiënten effectief gebruiken in hun sport.

Operatief

In sommige specifieke gevallen is een operatie absoluut nodig:

• Een uitgebreid hematoom dat kan leiden tot het compartimentsyndroom.
• Een spierscheur waarbij meer dan 50% van het spiervolume is aangedaan.
• Persisteren van de klachten na enkele maanden ondanks conservatief beleid.

Ook hier zal specifieke revalidatie nodig zijn na de operatie om een nieuwe scheur voorkomen, waarbij de eerste 4 weken geen kracht mag gezet worden op de aangedane spier.

Sporthervatting

Dit is zeer afhankelijk van de graad van het letsel en het persoonlijk klinisch beeld van de patiënt. Grof gezegd kan men ervan uitgaan dat men vanaf 2 à 3 weken geleidelijk aan terug mag beginnen sporten bij een letsel van graad I en vanaf 4 weken bij graad II. Er kan bijvoorbeeld aspecifiek geoefend worden (joggen bijvoorbeeld) of men kan enkele weken alleen maar trainen voor men deelneemt aan wedstrijden. Bij ernstigere letsels kan dit al snel oplopen naar 2 maanden en vaak duurt het 3 maanden vooraleer men volledig vrij is van alle klachten.

Veel relevanter is het om te spreken van een te behalen functieniveau alvorens aan sporthervatting te beginnen. Deze RPC ('Return to Sport Criteria') kunnen patiënt en therapeut een leidraad bieden in de evaluatie van het herstel:

• Kracht in verlengde positie van het aangedane been vergelijkbaar met het andere been, zonder klachten. Dit zowel concentrisch (waarbij de spier verkort) als excentrisch (waarbij de spier verlengt).
• Bewegingsvrijheid van het aangedane been (in heup én knie) vergelijkbaar met het andere been, zonder klachten. Verder moet de knie minstens 120° kunnen buigen met een gestrekte heup.
• Het uitvoeren van sportspecifieke bewegingen op competitieniveau, zonder klachten.

Wanneer men aan deze criteria voldoet, is de kans op herval significant kleiner.